كەشە پرەمەر-مينيستر باقىتجان ساعىنتاەۆتىڭ توراعالىعىمەن  سەلەكتورلىق رەجىمدە وتكەن ۇكىمەت وتىرىسىندا بيىلعى جىلدىڭ 9 ايىنداعى الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق دامۋدىڭ جانە مەملەكەتتىك بيۋدجەتتىڭ اتقارىلۋىنىڭ قورىتىندىلارى قارالدى، - دەپ جازادى "ەگەمەن قازاقستان" گازەتى.

ءوسىم ورلەدى

وتىرىستا جاريالانعان مالى­مەتتەرگە سۇيەنسەك، ەل ەكونوميكاسىنىڭ ءوسىمى ورگە ورلەگەن. الدىن الا دەرەكتەر بويىنشا، 9 ايدا تاۋارلار ءوندىرىسىنىڭ 0,2 جانە كورسەتىلگەن قىزمەتتەر ءوندىرىسىنىڭ 0,4 پايىزعا ارتۋى ەسەبىنەن ەكونوميكانىڭ ءوسۋ قارقىنى 0,3 پايىزدان 0,4 پايىزعا دەيىن جەدەل قارقىنمەن وسكەن. ازىق-تۇلىككە سالىناتىن سالىقتار ناقتى ماندە 1,8 پايىزعا ارتتى. سونىمەن قاتار، ينفلياتسيالىق ۇدەرىستەر باسەڭدەپ، ۆاليۋتا نارىعىنداعى احۋال تۇراقتانىپ كەلەدى. بيزنەستىڭ ينۆەستيتسيالىق بەلسەندىلىگى مەن ەلدىڭ حالىقارالىق رەزەرۆتەرى وسۋدە. سونداي-اق، جۇمىسسىزدىقتىڭ تومەن دەڭگەيى ساقتالۋدا. بۇل مالىمەتتەردى وتىرىستا ۇلتتىق ەكونوميكا ءمي­نيسترى قۋاندىق بيشىمباەۆ ايتتى. ءمينيستردىڭ مالىمدەۋىنشە، بۇعان ەكونوميكانى ءارتاراپتاندىرۋ جونىندەگى باعدارلامالار مەن جوسپارلاردى ىسكە اسىرۋ، ينفراقۇرىلىمدى، كاسىپكەرلىكتى جانە اوك-ءتى دامىتۋ، سونداي-اق جۇمىسپەن قامتۋدى قامتاماسىز ەتۋ بويىنشا شارالار سەپتىگىن تيگىزدى.

ەكونوميكانىڭ وسۋىنە نەگىزگى ۇلەستى قۇرىلىس، اۋىل شارۋاشىلىعى، كولىك سالاسى جانە وڭدەۋ ونەر­كا­سى­بىندەگى ءونىمىنىڭ ۇلعايۋى قوسقان. ال كەن ءوندىرۋ ونەركاسىبىنىڭ ۇلەسى 4,4 پاي­ىزعا تومەندەگەن. مۇنى بايانداماشى مۇناي، كومىر جانە تەمىر كەنىن ءوندىرۋدىڭ قىسقارۋىمەن بايلانىس­تىردى. ونەركاسىپتىڭ تومەندەۋى 2,3 پايىزدان بيىلعى جىلدىڭ 9 ايىنىڭ قورىتىندىلارى بويىنشا 2 پايىزعا دەيىن قىسقارعان. سونىمەن، قاڭتار-قىركۇيەكتە وڭدەۋ ونەركاسىبىنىڭ ءوسۋى 0,6 پايىزدى قۇرادى. بۇل رەتتە وڭىرلىك بولى­نىستە ونەركاسىپ ونىمدەرىنىڭ شىعا­رى­لىمى 9 وڭىردە ءوسىپ، 7 وڭىردە تومەن­دەگەن.

«كوشباسشى ۇشتىككە 5,2 پايىزدىق وسىممەن قاراعاندى وبلىسى، 4,9 پايىز­دىق وسىممەن وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى،4,5 پايىزدىق وسىممەن اقمولا وبلى­سى كىردى. ەڭ كوپ تومەندەۋ قىزىل­وردا وبلىسىندا – 10 پايىز، ماڭعىس­تاۋ وبلىسىندا – 3,6 پايىز، اقتوبە جانە باتىس قازاقستان وبلىستارىندا 2,5 پايىز بايقالىپ وتىر»، دەدى ق.بيشىمباەۆ.

ينفلياتسيا يكەمدى

ينفلياتسيا دەڭگەيى ەلىمىزدە جىلدىڭ باسىنان بەرى 5,6 پايىزدى قۇرادى. ۇلتتىق ەكونوميكا ءمينيسترىنىڭ مالىم­دەۋىن­شە، ەلىمىزدە ينفلياتسيالىق ۇدەرىس­تەر­دىڭ باسەڭدەۋى بايقالادى. ماسەلەن، وتكەن ايدا ينفلياتسيا 0,2 پايىزعا دەيىن سايابىرسىعان. ازىق-تۇلىك ەمەس تاۋار­لاردىڭ 6,8 پايىزعا قىمباتتاۋى ينفلياتسياعا 2,2 پايىزدىق «ۇلەس قوسىپ» وتىر ەكەن.

«ازىق-تۇلىك تاۋارلارىنىڭ باعاسى 4,9, اقىلى قىزمەتتەر 5,3, ونىڭ ىشىندە رەتتەلەتىن قىزمەتتەر 7,6 پايىز ءوستى. وڭىر­­­لىك بولىنىستە 7 وڭىردە ينفلياتسيانىڭ ورتاشا رەسپۋبليكالىق دەڭگەيدەن اسىپ كەتۋى بايقالدى. ەڭ جوعارى ينفلياتسيا ماڭ­­عىستاۋ وبلىسىندا 7,2 پايىز دەڭگەيىن­دە، استانا قالاسىندا 6,6 جانە وڭتۇس­تىك قازاقستان وبلىسىندا 6,4 پايىز دەڭگەيىندە تىركەلدى»، دەدى ق.بيشىمباەۆ.

ينۆەستيتسيا يگەرىلدى

بيىلعى 9 ايدا ينۆەستيتسيالاردىڭ كو­لەمى 4,1 پايىزعا، ياعني 5,1 ترلن تەڭگەگە وسكەن. ءوسۋ «نۇرلى جول» جانە ء«ۇي­دمب» باعدارلامالارىنىڭ شەڭبەرىندە يندۋستريالىق-يننوۆاتسيالىق جانە ينفرا­قۇرىلىمدىق جوبالاردى ىسكە اسى­رۋعا نەگىزدەلگەن. وتكەن جىلدىڭ وسى كە­زەڭ­ىندە ينۆەستيتسيالاردىڭ ءوسۋى 3,5 پايىزدى قۇراعان ەكەن. ال ەلدىڭ سىرتقى ساۋدا اي­نالىمى 28 پايىزعا دەيىن قىس­قارعان. ەكس­پورت 23 ملرد اقش دوللارىن جانە يم­پورت 15,4 ملرد اقش دوللارىن قۇرا­دى. ەكسپورتتىڭ قۇندىق كولەمىنىڭ تومەن­دەۋىنە مۇناي، اليۋميني، تەمىر رۋداسى، مىس، مىرىش سياقتى شيكىزات تاۋار­لارىنىڭ باعاسىنىڭ تومەندەۋى ايتار­لىق­تاي اسەر ەتكەن.

قورىمىز قوماقتى

ۆاليۋتا نارىعىنداعى جاعدايدىڭ تۇراقتانۋى اياسىندا ۇلتتىق بانكتىڭ التىن-ۆاليۋتا قورى وسۋدە. جىل باسىنان بەرى التىن-ۆاليۋتا رەزەرۆى 12,7 پاي­ىزعا، ياعني 21,4 ملرد اقش دوللارىنا دەيىن ءوستى، بۇل 2012 جىلعى شىلدە­دەن باستاپ سوڭعى 4 جىلداعى ەڭ جوعارى كورسەتكىش بولىپ وتىر. ەلدىڭ حالىق­ارالىق رەزەرۆتەرى 95,8 ملرد اقش دوللارىن قۇراپ، جىل باسىنان بەرى 4,8 پايىزعا ءوستى، ونىڭ ىشىندە ۇلتتىق قوردىڭ شەتەل ۆاليۋتاسىنداعى اكتيۆتەرى 1,4 پايىزعا ءوسىپ، 64,4 ملرد اقش دوللارىن قۇراعان.

بيۋدجەت بەرەكەلى

ۇكىمەت وتىرىسىندا قارجى ءمي­نيسترى باقىت سۇلتانوۆ مەملەكەتتىك بيۋدجەتتىڭ 9 ايداعى ورىندالۋ بارىسىن قورى­تىن­دىلادى. مينيستر تۇسىمدەردىڭ اسىرا ورىندالعانىن، ال سالىق وتكەن جىلدى تۇتاستاي ەسەپتەگەندەگى كورسەتكىشپەن تەڭ كولەمدە جينالعانىن اتاپ ءوتتى. ءمي­نيستردىڭ ايتۋىنشا، تۇسىمدەر شامامەن 1 ترلن تەڭگەگە ارتىق ورىندالدى. بۇل ماكروەكونوميكالىق جاعدايدىڭ جاق­سار­عانىن كورسەتەدى. تۇسىمدەردى اسىرا ورىنداۋ بيۋدجەتتى ناقتىلاۋدىڭ نەگىزى بولدى. جالپى، مەملەكەتتىك بيۋدجەتتىڭ تۇ­­سىم­­دەرى 126 پايىزعا، ونىڭ ىشىندە رەس­پۋب­­ليكالىق بيۋدجەت 131 پايىزعا، ال جەر­­گى­­لىكتى بيۋدجەتتەر 115 پايىزعا ورىن­دالعان.

ب.سۇلتانوۆ بيىلعى جىلدىڭ سوڭىنا دەيىنگى بيۋدجەتتىك مىندەتتەرگە دە توقتال­دى. ءبىرىنشى كەزەكتە مينيستر 379 ملرد تەڭگە سوماسىنا بيۋدجەتتىڭ ناقتىلانعانى تۋرالى ايتتى. قايتا ءبولۋدى ەسكەرگەندە، يگەرىلۋى ءتيىس جاڭا اقشا 589 ملرد تەڭگەنى قۇرايدى. بۇل قاراجات ەكونو­مي­كالىق ءوسىم مەن الەۋمەتتىك جوبالاردى كۇشەيتەدى.

«اكىمشىلەردىڭ بارلىق جوسپارلارى بەكىتىلدى، جاڭا قاراجاتتىڭ 84 پايىزى قازان جانە قاراشا ايلارىندا يگەرىلەتىن بولادى. ول ءۇشىن قارجى مينيسترلىگىنىڭ پورتالىنا باقىلاۋ جۇيەسى ەنگىزىلگەن. مەملەكەتتىك ورگاندار قاراشا ايىندا كەلىسىمشارتتاردى تىركەۋدى اياقتاپ، تولىق يگەرۋدى قامتاماسىز ەتۋى ءتيىس»، دەدى ب.سۇلتانوۆ. ەكىنشىدەن، زاڭ­داس­­تىرۋ اكتسياسىن اياقتاۋ بويىنشا جۇمىستار جۇيەلەندىرىلەتىن بولادى، قاتىسۋ­شىلاردىڭ جەدەلدىلىگى مەن سەنىمى قام­تاماسىز ەتىلەدى. سونىمەن قاتار، باسە­كەلەستىك ورتاعا بەرۋ ءۇشىن ۆەدومستۆوعا باعىنىشتى ۇيىمداردى تۇگەندەۋ بويىنشا جۇمىستار اياقتالاتىن بولادى. ءۇشىنشى كەزەكتە كەلەسى جىلدىڭ بيۋدجەتىن جوسپارلاۋ ماڭىزدى مىندەتى تۇر.

ء«بىز جىلدى تولىق ءارى ساپالى اياقتاۋعا ءازىرمىز. ەكونوميكالىق تۇراقتىلىق مىندەت­تەرىن شەشۋ ءۇشىن بارلىق قازىنا­لىق شارالار قابىلداناتىن بولادى»، دەدى مينيستر.

وتىرىستا، سونىمەن قاتار، ۇلتتىق بانك توراعاسى دانيار اقىشەۆ، ينۆەس­تي­تسيالار جانە دامۋ ءمينيسترىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى البەرت راۋ، ەنەرگەتيكا ۆيتسە-ءمينيسترى ماعزۇم مىرزاليەۆ، اۋىل شارۋاشىلىعى ءبىرىنشى ۆيتسە-ءمينيسترى قايرات ايتۋعانوۆ جانە بىرقا­تار وبلىستاردىڭ اكىمدەرى ءسوز الىپ، بيىلعى جىلدىڭ 9 ايىنىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق قورىتىندىلارى تۋرالى باياندادى. جيىندا، سونداي-اق، وڭىرلەردى دامىتۋدىڭ بىرقاتار ماسەلەلەرى قارالدى. وعان قوسا، بىرقاتار زاڭنامالىق اكتىلەر، قوسىمشا زاڭدار تالقىلاندى.

تۇيىندەر تارقايدى

وڭىرلەردى دامىتۋدىڭ ءتۇيىندى ما­سەلەلەرىنە قاتىستى نەگىزگى باياندامانى ۇلتتىق ەكونوميكا ءمينيسترى ق.بي­شىمباەۆ جاسادى.

«جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگاندار 64 پروبلەمالىق ماسەلە ەنگىزدى. ونىڭ ىشىندە 27 ماسەلە رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتەن 222,7 ملرد تەڭگە مولشەرىندە قار­­جى­­لاندىرۋدى تالاپ ەتەدى. پروبلە­­مالىق ماسەلەلەردىڭ باسىم كوپشىلىگى كولىك ينفراقۇرىلىمى سالاسىنا قا­تىستى. سونداي-اق، وڭىرلەر ينجەنەرلىك ينفرا­قۇرىلىمدى، سۋمەن قامتۋ، ونەركا­سىپتى دامىتۋدى، قورشاعان ورتانى قور­عاۋ جانە توتەنشە جاعدايلارعا قارسى ءىس-قيمىلدى، ءبىلىم بەرۋدى، دەنساۋ­لىق ساقتاۋدى، ۆەتەريناريانى قارجىلان­دىرۋدى سۇراپ وتىر»، دەدى بيشىمباەۆ. ونىڭ ايتۋىنشا، 5 ايماق 78,2 ملرد تەڭ­گەگە قارجىلاندىرۋدى قا­جەت ەتەتىن پروب­لەمالىق ماسەلەلەردى ەنگىزگەن. ولار­دىڭ بارلىعى كولىك ينفرا­قۇ­رى­لىمىنا قاتىستى.

«الماتى وبلىسىنىڭ اكىمدىگى ءىرى جوبا (الماتى قالاسىنىڭ 6 كوشەسىن «ۇل­كەن الماتى اينالما اۆتوموبيل جولىنا» كىرگىزۋ) ۇسىنىپ وتىر. ول – 59 ملرد تەڭگە. بۇل جوبانى ءۇاااج قۇرىلىسى اياقتالعاننان كەيىن قاراۋدى ورىندى دەپ ەسەپتەيمىز. اتىراۋ وبلىسىنىڭ اكىمدىگى 2016-2018 جىلدارى 11,3 ملرد تەڭ­گەگە قارجىلاندىرۋ ءۇشىن تاعى ءبىر جوبا («يندەر–قاراباۋ–ميالى–ساعىز» وبلىستىق جولىن جوندەۋ، 123 كم) ۇسىندى. باتىس قازاقستان وبلىستىق جولداردى جوندەۋگە رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتەن جىل سايىن 7 ملرد تەڭگەدەن ءبولۋدى سۇرايدى. قىزىلوردا وبلىسى اۋەجايدى جاڭعىرتۋعا 0,8 ملرد تەڭگە سۇراپ وتىر»، دەدى مينيستر.

وتىرىسقا ونلاين رەجىمدە قوسىلىپ وتىرعان اتىراۋ وبلىسىنىڭ اكىمى نۇرلان نوعاەۆ ءوز كەزەگىندە ۇكىمەت باس­شى­سىنان وڭىرىندەگى ەسكى مۇناي ۇڭعىما­لارىنان ماي اعىپ، ەكولوگيانى ءبۇلدى­رىپ جاتقانىن ايتىپ، كومەك سۇرادى.

«ەنەرگەتيكا مينيسترلىگىندە بۇرىن يگەرىلگەن ەسكى مۇناي كەن ورىن­دار­ىنداعى 89 ۇڭعىما تىركەلگەن. ولار اپات­­تى جاعدايدا، كەي جەرلەردە سول ۇعى­ما­­لاردان ماي اعىپ، جەردى، سۋدى ءبۇلدىرىپ، ەكولوگيالىق زارداپ اكەلىپ جاتىر. سون­داي-اق، اتىراۋ وبلىسىندا 180 گيدروگەو­لوگيالىق ۇڭعىما تىر­كەلگەن. ولاردان دا سۋ اتقىلاپ، قازىرگى تاڭدا باقىلاۋسىز جاتىر. ءسىزدىڭ اتىڭىزعا مەن وسى اقپاراتتاردى جازىپ، قول­داۋىڭىزدى سۇراعان ەدىم. ءتيىستى مەم­لەكەتتىك ورگاندارعا تاپسىرما بەرۋىڭىزدى سۇرايمىن. بۇل وتە قاۋىپتى جاعداي، قازىر شارا قولدانباساق، سوڭىنان كەش بولۋى مۇمكىن»، دەدى اكىم.

ال باقىتجان ساعىنتاەۆ بۇل ما­سە­لە ورىندى ەكەنىن ايتىپ، نازاردا ۇستاي­تىنىن جەتكىزدى.

«كوتەرىلىپ وتىرعان ماسەلە وتە ورىن­دى. ەنەرگەتيكا مينيسترلىگىنەن ينۆەس­تي­تسيالار جانە دامۋ مينيسترلىگىمەن بىر­لەسىپ، وسى ماسەلەنى قاراستىرۋدى سۇراي­مىن»، دەدى ۇكىمەت باسشىسى. ارينە، بۇل – قوماقتى قارجىنى قاجەت ەتەتىن ماسە­لەلەر. وسى رەتتە، ۇكىمەت باسشىسى كەيبىر اكىمدەردىڭ جەرگىلىكتى الەۋمەتتىك ماسەلە­لەردى شەشۋ ءۇشىن ۇكىمەتتەن قارجى سۇراۋىن سىنعا الدى. ۇكىمەت باسشىسى سول­تۇستىك قازاقستان وبلىسىنىڭ اكىمىن مىسالعا كەلتىردى.

«سىزدەر ۇكىمەتكە حات جازىپ، قول قوياردىڭ الدىندا ءسال ويلانىڭىزدار. كەيبىر حاتتارىڭىزدى قاراۋدىڭ ءوزى ۇيات. ماسەلەن، سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىنىڭ اكىمى جەرگىلىكتى الەۋمەتتىك ماسەلەلەردى شەشۋ ءۇشىن ورتالىقتان 30 ملن تەڭگە سۇراعان. بۇل ەندى كۇلكىلى عوي. جەرگىلىكتى ماسەلەنى شەشۋگە 30 ملن تەڭگە تابۋعا بولادى عوي. سوندىقتان حاتتى جولدار الدىندا دۇرىستاپ ويلانىپ، قاراپ الىڭىزدار»، دەدى ب.ساعىنتاەۆ.

مىندەتتى مەجە

ايتقانداي، وتكەن جولعى ۇكىمەت وتىرىسىندا پرەمەر-مينيستر باقىتجان ساعىنتاەۆ اتىراۋ وبلىسىنىڭ اكىمى نۇرلان نوعاەۆقا ەسكەرتۋ جاساعان ەدى. ويت­كەنى، مۇنايلى ولكەنىڭ باسشىسى شاعىن جانە ورتا بيزنەستى قولداۋعا ۇكى­مەت بولگەن 692 ميلليون تەڭگەنىڭ يگەرىل­مەگەنى ايتىلعان. كەشەگى وتىرىستا پرە­مەر-مينيستر اكىمنەن سول جاعدايعا بايلانىستى ەسەپ بەرۋىن سۇرادى.

«بۇل كونكۋرستاردىڭ كەش وتۋىنە باي­لانىستى بولىپ وتىر. ءبىز مۇنى جىل سوڭى­نا دەيىن شەشەمىز»، دەدى ن.نوعاەۆ. ال ۇكىمەت باسشىسى بۇل ماسەلەگە قاتىس­تى جىل سوڭىندا تاعى دا ەسەپ سۇرايتى­نىن ەسكەرتتى. سونىمەن قاتار، ول بارلىق اكىمدەرگە بيۋدجەتتىڭ ءاربىر تەڭگەسىن دەر ۋاقىتىندا يگەرۋ بويىنشا جۇمىستار جۇرگىزۋ قاجەتتىگىن قاتاڭ تاپسىردى.

ء«بىز 9 قىركۇيەكتە 400 ملرد تەڭگەدەن استام قارجى بولدىك. جۇمىستاردا قانداي دا ءبىر كەمشىلىكتەر بار بولۋى مۇمكىن. بىراق جىل سوڭىنا دەيىن بارلىق قارجىنى يگەرۋ قاجەت»، دەدى ساعىنتاەۆ.

وتىرىستىڭ قورىتىندىسىندا پرە­مەر-مينيستر ب.ساعىنتاەۆ ۇكىمەت بيىل ىشكى جالپى ءونىم ءوسىمىن 0,5 پايىزدىق مەجەدەن اسىرۋدى جوسپارلاپ وتىرعانىن اتاپ ءوتتى.

«كورىپ وتىرعانىمىزداي، 9 ايدىڭ قورىتىندىسىندا ەكونوميكالىق ءوسىمنىڭ وڭ ءۇردىسى بايقالادى. جىل سوڭىنا دەيىن مەملەكەت باسشىسىنىڭ ءوسىمدى 0,5 پايىز دەڭگەيىندە قامتاماسىز ەتۋ جونىندەگى تاپسىرماسىن ورىنداۋعا بارلىق مۇمكىنشىلىك بار. جوسپاردى ورىندايتىندىعىمىزعا ەش كۇمان جوق. ياعني، ينفلياتسيا ءدالىزىن 6-8 پايىزدىق مەجەدە ۇستاپ تۇرۋعا، ساقتاۋعا جانە ونىمەن جۇمىس ىستەۋگە ءتيىسپىز. بىرقاتار تۇزەتۋلەر بولۋى مۇمكىن. بىراق تاپسىرما جۇكتەلدى جانە ول ورىندالۋى ءتيىس»، دەدى ب.ساعىنتاەۆ.

دينارا بىتىكوۆا

Abai.kz