• قازاقتىڭ ورىس تىلىنە تاۋەلدىلىكتەن ارىلۋىن قالامايتىن لوببيلەر بار.
• قازاقستان حالقىنىڭ 81 پايىزى ءوز بالالارىن قازاق مەكتەپتەرىنە بەرەدى.
• جەردى قولداعان حالىق ءتىلدى دە قولداۋى كەرەك.
• «قازاق ەلى» دەگەن اتاۋدى ەڭ ءبىرىنشى بولىپ ەلباسىمىز ۇسىنعان

............................................................................................................................................................

بۇگىن قر پارلامەنتى سەنتاتىنىڭ توراعاسى قاسىم-جومارت توقاەۆ مىرزا باستام كوتەرىپ، «Kazakhstan» اتاۋىن «Qazaqstan» دەپ وزگەرتۋدى ۇسىندى. سەنات سپيكەرىنىڭ سوزىنەن قاتىستى قازاق قوعامىندا قىزۋ پىكىر-تالاس ءجۇرىپ جاتىر.

ءبىر كەزدەرى پارلامەنت قابىرعاسىندا دەپۋتات، قر ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىنىڭ ۆيتسە-ءمينيسترى بولعان مۇرات ابەنوۆ مىرزا ارنايى «Abai.kz»پورتالىنا سۇحبات بەرىپ،  اتالعان ماسەلەگە قاتىستى پىكىرىن ءبىلدىردى.

-مۇرات ابۋلاميتۇلى، سەنات سپيكەرى كاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ بۇگىنگى باستاماسىنا قاتىستى ءوزىڭىزدى قىسقا دا نۇسقا پىكىرىڭىزدى ءبىلدىردىڭىز. «توقاەۆتىكى دۇرىس» دەدىڭىز. ەندى وسى پىكىرىڭىزدى تاراتىپ ايتايىقشى...

-ءدال وسى ماسەلەگە كەلگەندە، مەن قاسىم-جومارت كەمەلۇلىنىڭ ۇسىنعان باستاماسىن تولىق قولدايمىن. نەگە؟ بىرىنشىدەن، قازاقستان اتاۋىنىڭ «Kazakhstan» بولىپ جازىلىپ كەتۋى سوناۋ تاۋەلسىزدىكتى العان العاشقى جىلدارىندا جىبەرىلگەن قاتەلىك بولدى. مۇمكىن سول كەزدەگى ساياسي جاعدايلار نەمەسە باسقا دا فاكتورلار ىقپال ەتۋى مۇمكىن ەدى عوي.  لاتىن تىلىندەگى جازىلۋ نۇسقاسى ورىس تىلىندەگى اتاۋدىڭ نەگىزىندە جازىلدى. «ق» ءارىبىنىڭ «kh» دەپ بەلگىلەنۋى گرامماتيكالىق تۇرعىدان دا قاتە ەكەنى داۋسىز.

-ءوزىڭىز جاقسى بىلەتىندەي، بۇل ماسەلەنى مارقۇم بولاتحان تايجان اعالار باستاپ، زيالى قاۋىم وكىلدەرى سان رەت كوتەردى، ناتيجەسىز بولدى. ال ەندى وسى كەزگە دەيىن ء«لام-ميم» دەمەگەن بيلىك تىزگىنىن ۇستاعان ازاماتتار نەگە ءدال بۇگىن وسى ماسەلەنى كوتەرىپ وتىر؟ بۇعان نە سەبەپ؟

-دۇرىس ايتاسىز، مەملەكەت اتاۋىنىڭ لاتىنشاداعى جازىلۋى قاتە ەكەنىن كورسەتىپ، ونى وزگەرتۋ تۋرالى ۇسىنىستى ءدال بيىل عانا ايتىپ وتىرعان جوق. وسىعان دەيىن دە بىرنەشە مارتە ايتىلدى، كوتەرىلدى. جاڭاعى ءسىز ايتىپ وتىرعانداي، بيلىك جاق اشپاي جاتىپ الدى دەۋگە كەلمەس، كەزىندە ءتىپتى پارلامەنت قابىرعاسىندا دا بۇل قاتەلىكتى تۇزەتۋ تۋرالى باستامالار دا كوتەرىلگەن. ونى جوققا شىعارۋىمىزعا بولمايدى. ەكىنشىدەن، قازىرگى قازاق قوعامى ءدال وسى باستامانى بۇگىن قولداۋعا تاس ءتۇيىن دايىن دەپ ەسەپتەيمىن. مەيلى ارادا 25 جىل ءوتتى دەلىك. بىراق، قاتەلىكتى تۇزەتۋگە ءالى دە كەش ەمەس.

راس، سەنات توراعاسى دەگەنىڭىز ەلىمىزدىڭ بيلىك جۇيەسىندەگى پرەزيدەنتتەن كەيىنگى ەكىنشى تۇلعا. سونداي مىندەتتى ارقالاپ وتىرعان لاۋازىمدى ازاماتتىڭ ءوزى «Kazakhstan» دەگەن ءسوزدىڭ «Qazaqstan» دەپ وزگەرتىلۋىن قولداپ وتىرسا، بۇل جاقسىلىقتىڭ باستاماسى بولۋى كەرەك.

-ءسىزدىڭ «Facebook» جەلىسىندەگى پاراقشاڭىزدا قارسى پىكىر ايتىپ جاتقاندار دا بولدى. مۇنى التەرناتيۆتى ۇسىنىس دەپ ايتۋعا كەلمەس، بىراق ەكونوميكالىق تۇرعىدان تيىمسىزدىگىن ءسوز ەتىپتى. بۇعان نە دەيسىز؟

-مەنىڭ بايقاعانىم، وسى اقپارات بۇگىن جاريالانا سالىسىمەن قوعام ورە تۇرەگەلىپ، قولدايتىنىن كورسەتتى. راس، ءىشىنارا قارسى پىكىر بىلدىرگەندەر دە جوق ەمەس. مەن زەرتتەۋ جۇرگىزىپ كوردىم. «Facebook» جەلىسىندە مەنىڭ جازباما قاتىستى پىكىرلەر كوپ ءتۇستى. سولاردىڭ ىشىندە «Qazaqstan» دەپ وزگەرتۋگە قارسى پىكىر ايتقانداردىڭ بارلىعى دەرلىك (3/1) قازاقستاننىڭ اۋماعىنان تىس جەرلەردەگى ازاماتتار ەكەن. شەتەلدىك اككاۋنتپەن كىرگەندەر. بۇل نەنى بىلدىرەدى؟ ارينە، قازاق حالقىنىڭ، قازاق مەملەكەتىنىڭ ءتول اتاۋىن قايتارىپ الۋىنا قارسى توپتار شەتەلدە ءجۇر دەگەن ءسوز. ولاردىڭ ماقساتى – قازاقستان، قازاق حالقى مەملەكەتىنىڭ  اتاۋىن قازاقشىلاپ العانىن قالامايدى. سەبەبى، وزگە مۇددەگە قىزمەت ەتەتىن، الدەبىر لوببيلەرگە جۇمىس جاسايتىن ازاماتتاردىڭ مۇنى قالامايتىنى بەلگىلى. ولاردىڭ كىم ەكەندىكتەرى، ماقساتتارى تايعا تاڭبا باسقانداي انىق قوي.

ە، ولاردىڭ ايتاتىنى جالعىز ارگۋمەنت – بۇكىل قۇجاتتاردى وزگەرتۋ ءۇشىن قوماقتى قارجىنىڭ جۇمسالادى. بۇل قازاقستاننىڭ ىشكى شارۋاسى. مەن سول ازاماتتارعا ايتارىم – ءوز ەلدەرىڭدى قارىق قىلىپ الماي جاتىپ، بىزگە اقىل ايتۋلارى ءتىپتى كۇلكىلى. راس، قازىنادان قوماقتى قارجى جۇمسالاتىن شىعار. ايتىڭىزشى، قايدا جۇمسالماي جاتىر سول اقشا؟  ال بۇل جەردە مەملەكەتتىڭ تۇپكى اتاۋىنا ورالۋى، قازاق ءتىلىنىڭ مارتەبەسىنىڭ كوتەرىلۋى، قازاق قوعامىنىڭ رۋحىنىڭ كوتەرىلۋى، ورىس تىلىنە تاۋەلدىلىكتەن ارىلۋى سەكىلدى وتە تەرەڭ ماعىنالى ماسەلەلەر جاتىر. «قازىرگىدەي قارجىلىق داعدارىس قوس بۇيىردەن قىسىپ تۇرعان كەزدە» دەپ داۋرىعۋدىڭ قاجەتى جوق. بارلىق نارسە استە-استە بولادى.

-جاڭاعى ءسىز ايتىپ وتىرعان لوببيلەر ءوز ىشىمىزدە دە از ەمەس قوي...

-ءيا، بار ونداي ازاماتتار. بىراق، مىناعان نازار اۋدارىڭىزشى، قازىر قازاقستان حالقىنىڭ 81 پايىزى ءوز بالالارىن قازاق مەكتەپتەرىنە بەرەدى. مەكتەپ بىتىرگەن تۇلەكتەردىڭ 70 پايىزدان استامى قازاق مەكتەپتەرىن تامامداعان وقۋشىلار. جوعارعى وقۋ ورنى گرانتى يەگەرلەرىنىڭ دە باللانستىق باسىمدىلىعى قازاق ءتىلدى تۇلەكتەردىڭ ۇلەسىنە تيەسىلى. كوزىمىزدى تارس جۇمىپ، جىلاي بەرمەۋىمىز كەرەك. قازىر قۇدايعا تاۋبە، وسىدان 10 جىل بۇرىنعىمەن سالىستىراتىن بولساق، قازاق تىلىنە دەگەن سۇرانىس ارتتى. ءتىپتى وزگە ۇلت وكىلدەرىنىڭ ىشىندە دە مەملەكەتتىك تىلگە جەتىك ءوسىپ كەلە جاتقاندار كوپ. قازاق ءتىلدى مەكتەپتەر مەن وزگە دياسپورالار تىلىندەگى مەكتەپتەردى قاراساڭىز، ارينە مەملەكەتتىك تىلدە ءبىلىم بەرەتىندەرى كوپ. دەمەك، كوزگە كورىنبەسە دە، ىلگەرىلەۋ بار.

سوسىن تاعى ءبىر جايت، كەزىندە كەڭەستەر قۇرامىندا بولعان كەزەڭدە قانشاما قازاقشا سوزدەرىمىز قور بولىپ، ادام اتتارى، جەر-سۋ اتاۋلارى ورىسشالانىپ كەتتى. مىسالى، «جامبىل»  دەگەن ادام اتىن اجۋالاعانداي «دجامبۋل» دەپ شاتىپ-بىتىپ جۇردىك. قازىر شە؟

-قازىر مۇنداي ورەسكەل دۇنيەلەر جوق ەكەنىن مويىنداۋىمىز كەرەك. دەسەك تە، بۇگىن سەنات سپيكەرى ايتا سالىپ، ەرتەڭ-اق، پارلامەنت وسى ماسەلەنى قولعا الادى دەگەن سەنىمسىزدەۋ ەستىلەدى. جاڭاعى ءوزىڭىز ايتپاقشى، بىرتە-بىرتە اتقارىلاتىن شارۋا عوي...

-ءدال سولاي، نۇرگەلدى. اۋەلى مەملەكەتتىڭ اتاۋىن وزگەرتىپ الىپ، تاعىسىن تاعى، ۋاقىتىمەن رەتكە كەلتىرۋىمىز كەرەك. وسى تۇرعىدان قاسىم-جومارت كەمەلۇلىنىڭ سوزىندە كوپ ماعىنا جاتىر.

-جانە بۇل ۇسىنىستى ءبىز، قوعام وكىلدەرى ەمەس بيلىك وكىلدەرى، زاڭ شىعارۋشى ورگان وكىلدەرى ۇسىنسا دۇرىس بولار ەدى.

-مۇنداي قوعامدى ەلەڭ ەتكىزەرلىكتەي ماسەلەلەردى حالىق قولدايدى دەپ ەسەپتەيمىن.  مىسالى، كۇنى كەشە عانا جەر تۋرالى ماسەلە كوتەرىلگەندە حالىق قاراپ جاتپادى. ءوز تالاپتارىن بيلىك وكىلدەرىنە اشىق قويدى. ءوز پوزيتسيالارىن ايقىن كورسەتتى. ويتكەنى سول حالىقتىڭ وكىلى سانالاتىن ءار ءبىرىمىز ءۇشىن تۋعان جەردەن اسقان كيە جوق. ونى قورعاپ قالۋ باستى مىندەت ەكەنى داۋسىز. سول سەكىلدى، مەملەكەت اتاۋىن قازاقشالاپ، ورىس تىلىنە تاۋەلدىلىكتەن ارىلتۋ ماسەلەسىندە حالىق بولىپ قولداۋىمىز كەرەك.

-ەندى وسى جەردە اقىرى وزگەرىسكە قادام باسقان ەكەنبىز، مەملەكەت اتاۋىنداعى «ستان» دەگەن تىركەستى دە ءبىرجولاتا جويساق دەگەن ۇسىنىستار ايتىلىپ جاتىر.

-قازاقتا ءسوز بار عوي، «ازان شاقىرىپ قويعان ات» دەگەن. سول سەكىلدى ءبىزدىڭ مەملەكەتىمىزدىڭ ازان شاقىرىپ قويعان اتى – قازاق ەلى. قازاق رەسپۋبليكاسى. راس ايتاسىز، سوناۋ كسرو كەزىندە دە ەلىمىزدىڭ اتاۋى قازاق سوۆەتتىك سوتسياليستىك رەسپۋبليكاسى بولعان. سوۆەتتىك سوتسياليستىك كەزەڭنەن شىقتىق قوي. ەندى قازاق رەسپۋبليكاسى دەگەن ءتول اتاۋىمىزعا ورالاتىن ۋاقىت جەتتى. دەسە دە، تولىق قازاقشالانۋ ءۇشىن بۇگىنگى ۋاقىت از دەسە مەيلى 10 جىل تاعى ءوتسىن. بىرتە-بىرتە تولىق قازاقشالانىپ الۋىمىزعا سول ۋاقىت جەتەتىن بولار.

-ءتىپتى، پرەزيدەنت نۇرسۇلتان ءابىشۇلىنىڭ ءوزى بىرەر جىل بۇرىن قازاقستاننىڭ اتاۋىن «قازاق ەلى» دەپ وزگەرتۋدى ۇسىنعان ەدى... 

-راس ايتاسىز، تەك «Qazaqstan» ەمەس، مەملەكەتتىڭ اتاۋىن «قازاق ەلى» دەپ وزگەرتۋدى ۇسىنۋىمىز كەرەك. ەستەرىڭىزدە بولسا، مەملەكەت باسشىسى نۇرسۇلتان ءابىشۇلى قازاقستاننىڭ اتاۋىن «قازاق ەلى» دەپ وزگەرتۋدى ۇسىندى.  2014 جىلى قاڭتار ايلارىندا بولسا كەرەك، شاتاسپاسام. بىراق، ول كەزدە حالىق، قوعام ءدال وسىلاي ىنتا-شىنتاسىمەن قولداۋ كورسەتكەن جوق. سەبەبى، سول كەزدەگى ەلىمىزدىڭ ىشىندەگى ءام سىرتىنداعى بولىپ جاتقان ساياسي جاعدايلار باسقا بولاتىن. قازىر شە؟ قازىر حالىق تا ءتۇسىنىپ كەلە جاتىر. كورشىلەرىمىز ءبىر-بىرلەرىمەن قىرىلىسىپ، قىرىق پىشاق بولىپ وتىر. سۇيەم جەرگە تالاسىپ، ءتۇرلى تاريحي اتاۋلارعا سۇيەنىپ، قالالارعا تالاسىپ جاتىر. وسىنىڭ ءبارىن كورىپ-ءبىلىپ وتىرعان حالىق تا، قوعامنىڭ زيالى قاۋىمى دا جاقسى تۇسىنەدى. سوندىقتان، ءدال قازىرگى جاعدايدى ۇتىمدى پايدالانىپ، وسى ماسەلەنى شەشىپ الۋ كەرەك.

-مۇرات اعا، ۋاقىت ءبولىپ، پىكىر بىلدىرگەنىڭىزگە راقمەت!

-وزدەرىڭىزگە دە كوپ راقمەت! جەڭىسىمىز كوپ بولسىن!

سۇحباتتاسقان نۇرگەلدى ابدىعانيۇلى

Abai.kz