ءيىس (اڭگىمە)
توڭىرەكتىڭ بارلىعى قان ساسىپ كەتكەن. قاننىڭ ءيىسى قولقاسىن قاباتىنى سونشالىقتى، ءوزىن قويارعا جەر تاپپاعان وگىز سەكىلدى وكىرگىسى كەلەدى. قۇدايىم-اۋ، قاننىڭ ءيىسىن سەزە سالىسىمەن سولقىلداپ تۇرىپ وزگەلەرگە جار سالىپ وكىرىپ كەپ جىبەرىپ، سيىر اتاۋلىنى قاسىنا جيناپ الاتىن وگىزدى مۇنشالىقتى تۇسىنەتىن كۇن تۋادى ەكەن عوي. بىراق وگىزدەردىڭ ارمانى جوق شىعار. جەر بەتىنىڭ بارلىعى قاننىڭ يىسىمەن مۇڭكىپ تۇر دەگەنىڭىزگە التى ميلليارد ادامزاتتىڭ اراسىنان نانا قوياتىندارى بار ەكەندىگىنە ول سەنۋدەن قالعان. سوندىقتان جيىركەنىپ قانا، ادامدار مەكەن ەتكەن جالعانعا تىجىرىنىپ قاراپ كۇن كەشە تۇرۋعا تۋرا كەلەدى. ءۇش كۇن بويى سولاي ويلاعان. بىراق تىجىرىنىپ قانا جۇرە بەرۋ مۇمكىن ەمەس. ءبىر امالىن تابۋ كەرەك. اۋزىنا تاماق توسقان كۇتۋشى قىزعا ءبىر قارايدى دا، استىڭ ءيىسى قانداي دەپ سۇراعىسى كەلەدى. الايدا وزىنە ءالى تۇسىنىكسىز، بىراق سۇمدىق سۇراپىلدان كەيىن جاقتارى يكەمگە كەلمەي، اۋزى اشىلماي قالعانىن ەسىنە السا، اۋانىڭ ءيىسى قانمەن يىستەس ەكەندىگىنەن دە ۇلكەن قاسىرەت بار ەكەندىگىن ويلاۋعا تۋرا كەلەدى. ءۇش كۇننەن كەيىن كورگە دە ۇيرەنەدى دەگەن ءسوز جالعان با؟ تۇپ-تۋرا كورگە ۇيرەنەتىن كۇن ءوتتى، بىراق قىزىل ءيىستى اۋا ۋاقىت جىلجىعان سايىن وكپەگە وتكىر ءتيىپ جاتىر. ول الدىنداعى استى ارى قاراي يتەرىپ، ەدەن جۋىپ جۇرگەن الگى كۇتۋشىگە كوزىمەن ءىلتيپات ءبىلدىردى دە توسەگىنە قيسايدى. ءوزىنىڭ دارمەنسىز، قان ءيىستى الەمنىڭ تۇتقىنىنا اينالعانىن سەزدى. قاشىپ كەتكىسى كەلدى. بىراق قايدا قاشادى؟ جۇمىر جەردەن اۋلاق قايدا بارىپ مەكەن ەتۋگە بولادى؟ ءولىم با؟ يىستەن قاشىپ، ءولىمدى قۇپ كورىپتى دەگەن ءتىپتى قيسىنعا كەلىڭكىرەمەيدى. ال جارايدى، قاشتىم دەلىك. ول جاقتا مىنا دۇنيەنىڭ ەسەبىن بەرۋ ءۇشىن ويانا قالعان تۇستا، وسى ءيىستى قايتا سەزىنسەم نە بولماق؟ ولگەن ادامنىڭ ءيىس سەزۋى مۇمكىن بە؟ ەگەر كوردىڭ استىندا تىرىلەتىنىم راس بولسا- ءيىس سەزەتىنىمە نەگە كۇمان كەلتىرۋىم كەرەك. ءجااا، ونسىز دا اقىلدى ەمەس ەدىم. ولگەن سوڭ ءيىستى سەزىپ-سەزبەيتىنىم تۋرالى باس قاتىرعانىم ماعان تۇك تە جاراسىپ تۇرعان جوق. بىراق مىنا قۇرعىر بىقسىقتان ارىلۋدىڭ جولىن تابۋ ءۇشىن ماعان اقىل مىندەتتى تۇردە قاجەت بولىپ تۇر. ووو، تاپتىم.
ول توسەكتەن باسىن كوتەردى دە، وڭ جاعىنداعى سۋىپ قالعان اسىنا سالۋلى تۇرعان قاسىقتى قىش توسەلگەن ەدەنگە تاستاي سالدى. تەمىر قاسىق قاتتى ەدەنگە تۇسكەنىنە نارازىلىق ءبىلدىرىپ سالدىر ەتە ءتۇستى. ەسىك جاقتا ەدەنگە ارنالعان شۇبەرەكتى سىعىپ تۇرعان سۇيكىمدى قىز بۇعان جالت قارادى. ول الاقانىمەن جەلدى وزىنە قاراي جەلپىپ كۇتۋشى قىزدى شاقىردى. سودان سوڭ تومپىشكەدەن قاعاز بەن قالام الدى. قىز ونىڭ قىلىعىن ەرسى كورگەن جوق. جاعىنىڭ قيمىلدامايتىنىن جاقسى بىلەتىن.
«قارىنداس، مەنىڭ مۇرنىما نە بولعان؟ جاعىم ايرىلىپ قالعان با؟» وي قۇرىسىن بۇل سۇراقتا نەم بار، ءيىس تۋرالى سۇرايىنشى. جوق بولمايدى. بىردەن ول تۋرالى سۇراسام، مەنى ەسىمنەن اۋىسقان دەپ ويلاۋى مۇمكىن.
«قارىنداسى» قاعازعا قارادى دا، وعان ۇزىن كىرپىكتى قارا كوزدەرىمەن ءبىر جىميىپ قويدى. ءسويتتى دە، قالامدى قولىنا الىپ، سۇيرەتە جونەلدى.
ء«سىز بەسىنشى قاباتتان قۇلاپ كەتكەنىڭىزدى بىلەتىن بولارسىز. جاعىڭىز ايرىلماعان. تەك باسىڭىز جارىلىپ، ميىڭىزعا قان تامىپ كەتكەن»
وي، ءيا مەن قۇرىلىسشى ەدىم عوي. قاسىمداعى قۇرىلىسشى دوسىم دارىنعا تەمىر ارماتۋرانى بەرىپ جاتىپ .... ەەەە سول كەزدە قۇلاپ كەتكەن ەكەنمىن عوي. ميىما قان تامعانى نەسى؟
«قارىنداس، مەنىڭ مۇرنىم مۇلدەم ءيىس سەزبەيدى»، «اعا كەشىرىڭىز، مەن مەديتسينا كوللەدجىنىڭ ستۋدەنتى عانامىن. مۇندا سانيتار قىزمەتىن اتقارىپ ءجۇرمىن. ءيىس سەزبەۋىڭىزگە قاتىستى سۇراققا جاۋاپ قايىرا المايمىن»
ول «قارىنداسىنا» جاۋاپ قاتقانىنا العىس ءىلتيپاتىن سەزدىرىپ باسىن يزەپ كۇلىمسىرەدى. سانيتار قىز سىعىلعان شۇبەرەگىن ەدەن جۋعا ارنالعان اعاشقا ورادى دا، ءبىر قولىنا شەلەكتى كوتەرىپ، ەسىكتى ىيىعىمەن يتەرىپ اشىپ، تىسقا شىعىپ كەتتى.
دەمەك اۋا قاننىڭ يىسىمەن لاستانباعان. مەنىڭ اپپاق ميىما ءوزىمنىڭ قىپ-قىزىل قانىم تامىپ كەتكەن بولدى عوي. سوندا مەنەن باسقا ادامنىڭ بارلىعى ساف اۋانىڭ راحاتىن سەزىنە الاتىن بولعانى ما؟ جوق، ميعا تامعان قاننىڭ ءيىس سەزۋگە قانداي قاتىسى بار؟ ەەەە، ونى بىلسەم، قولىمدى لايعا مالىپ ، قۇرىلىسشى بولار ما ەدىم. اۋىلداعى قوراعا ۇيا سالاتىن قارلىعاش قۇرلى باق بار ما وسى مەندە؟ ول ءوزى ءۇشىن ۇيا سالادى؟ مەن سالعان ۇيلەردە كىمدەر تۇرىپ جاتىر ەكەن؟ ولار دا وزدەرى ءۇشىن ۇيا سالىپ كورمەگەندىكتەن قۇيتىمتاي قۇس قۇرلى باقىتتى ەمەس شىعار. ەي، ءتايىرى ولاردىڭ باعىن تالقىلاپ نەم بار، مەن ءۇشىن قاننىڭ يىسىنەن ارىلۋدان اسقان باق بار ما، الدىمەن سوعان جاۋاپ تاۋىپ السام شە؟ شىركىن، مەنىڭ ميىما تامىپ كەتكەن قان سەكىلدى جەردىڭ بەتىنە دە اسپاننان ادامنىڭ بارلىعىنا سەزىلەتىندەي قان تامشىلارى سورعالاسا، نە بولار ەكەن؟ بارلىعى الاس ۇرىپ، ەسى شىعىپ كەتەر مە ەكەن؟ جوق ولاردىڭ ەسىنىڭ شىققانى، ەلىرگەنىنىڭ ماعان نە قاجەتى بار؟ ماعان ولاردىڭ مەنىڭ كۇيىمدى ءبىر ساتكە تۇسىنگەنى عانا كەرەك. قۇدايىم-اۋ ساۋساقتارىڭدى تەسىپ جىبەرىپ، سودان شىققان سۇيىقتىڭتىڭ ءيىسىن ءبىر رەت يىسكەپ كورىڭدەرشى. سوندا، سوندا عانا مۇرىندارىڭنىڭ قان ساسىعان الەمدى سەزبەي قالعانىن تۇسىنەر ەدىڭدەر. وزگەلەردىڭ بۇل ءيىستى سەزگەنىنە نەگە سونشا قۇشتار بولىپ وتىرمىن؟ اۋالى كەڭىستىكتە جالعىز ءوزىم عانا قىزىل ءيىستى سەزگەنىمە تامىرىمداعى قانىم قارايىپ وتىر.
كەشە ەكى كوزىنىڭ جاسى تارامدالىپ، ماعان ءبىر، دارىگەرگە ءبىر قاراپ ەسى شىققان انام: «دارىگەر، وتىنەمىن، سىزگە مول سەنىم ارتامىن. بۇل مەنىڭ جالعىزىم ەدى... ءوزىن اكەسىز ءوسىردىم»،- دەپ جالبارىنعانىن ەستىگەندە جۇرەگىمنىڭ جەلىدەگى قۇلىنداي تۋلاعانىن-اي. جەلىنى ءۇزىپ كەپ جىبەرىپ، انامنىڭ اياعىنىڭ استىنا جالپ ەتە تۇسكەن جۇرەگىمە ەشقاشان وكپەلەمەس ەدىم. بىراق بەسىنشى قاباتتان قۇلاعاندا امان قالعان ءسىرى جانىم جۇرەگىمدى شىرقىراتىپ قويدى. انام الگى سوزدەرىن ايتىپ جاتىپ اق حالاتتىڭ قالتاسىنا بەندجامين فرانكلينءنىڭ سۋرەتى بار سۇر قاعازدى سۇڭگىتىپ جىبەردى. الگى قاعازدان شىققان قاننىڭ ءيىسى قولقانى ورتەپ جىبەرگەندە، قولاڭسانىڭ ءيىسىن يىسكەي تۇرۋعا تاپپايسىڭ. بىراق دارىگەرگە ول ءيىس ۇناعان سەكىلدى. كوزى نۇرلانىپ، بەتىنىڭ قىزىلى انىق كورىنە باستادى. ەتەگى جاسقا تولعان انامنىڭ ارقاسىنان قاعىپ جۇباتىپ:
- ناۋقاستى مازالامايىق، تىسقا شىعىپ سويلەسەيىك. بارلىعى جاقسى بولادى-, دەپ انامدى قولتىقتاپ ەسىكتەن تىسقا الىپ كەتىپ بارا جاتتى.
مەن ساسىق قالتانىڭ پالاتادان دەرەۋ شىعىپ كەتكەنىنە قۋاندىم. بىراق قان ساسىعان كەڭىستىك مەنىڭ ميىما سوققى جاساۋىن توقتاتار ەمەس. سيستەما سالۋعا كەلەتىن مەيىربيكە كەلىنشەكتىڭ ورتاڭعى ساۋساعىنداعى التى گراممدىق التىن تاڭ ەرتەڭگى اق قالتاعا سۇڭگىپ كەتكەن سۇر فرانكليندى جولدا قالدىرادى. ءبىر قىزىعى تاناۋىمدى جاپسام دا مەن بۇل ءيىستى سەزە بەرەم. تىنىسىم تارىلعان سوڭ قولىمدى مۇرنىمنان جۇلىپ الا قويامىن.
بۇل ازاپتىڭ بارلىعى دا ءسوز ەتۋگە تۇرمايدى. ەڭ قيىن ءسات ەندى كەلەدى. تۋعان ۇلىنان سوققى كورىپ اياعى سىنىپ جاتقان پالاتالاس شالدى باپتاۋعا كەشتە كەمپىرى كەلەدى. ول كەلدى دەگەن ءسوز، تۇنىمەن ۇيقى كورمەيمىن. كەمپىردىڭ ءوزى جاقسى. «بالام، ساعان نە بولعان؟ قاراعىم-اۋ، سەن دە مىنا تاماقتان جەشى» دەپ بايەك بولىپ جاتادى. بار پالە كەمپىردىڭ تىزەسىنەن تومەن توگىلىپ تۇسەتىن ءمولدىر قارا قۇندىز تونىندا بولىپ تۇر. ەسىك اشىلا سالىپ الگى قۇندىز تون كىرىپ كەلگەندە شال اياعىنىڭ سىنعانىن ۇمىتىپ، توسەكتەن اتىپ تۇرا جازدايدى. ال مەن ازىرەيىلدى كورگەندەي دەگبىرسىزدەنىپ، مازام قاشا باستايدى. كيىمىن ءبىز جاتقان بولمەدە شەشەدى دە مەيىربيكەگە تاپسىرادى. سونى پالاتاعا ەنبەي تۇرىپ شەشسە، مادەنيەتتىلىگىن بايقاتار ەدى. بىراق قاننىڭ ءيىسىن بىزگە بارىنشا سەزدىرگەندى بۇل كەمپىر قۇپ كورەتىن سەكىلدى. مەيىربيكەنىڭ قولىندا بۇكتەلىپ كەتىپ بارا جاتقان قارا قۇندىزدىڭ قان ساسىعان ءيىسى ماعان ۇيقىسىز تاڭ اتىرۋعا جەتىپ جاتىر. ەندى ءبىراز جاتسام قان ءيىسىنىڭ وتكىرلىگىنە قاراپ بال اشۋىما بولاتىن سەكىلدى. وزىمە ءوزىم قالجىڭداي باستاعانىما قاراعاندا قان ءيىستى الەمگە مەن دە مىنالار سەكىلدى ۇيرەنىپ كەلە جاتىرمىن با، قالاي ءوزى؟ تەزىرەك ۇيرەنگەنىم دە دۇرىس شىعار.
وسىلاي يىستەر الەمىن ساراپتاپ جاتقاندا ەسىكتىڭ تۇتقاسى قوزعالدى. ء يىسشىل دەرەۋ سول تۇسقا قارادى.قارا قۇندىزدىڭ قاسىندا كەمپىردىڭ قولىن ۇستاعان اپپاق قۇندىز تون ەرىپ كەلە جاتتى.
اينۇر تولەۋ
