رەسەي 5-6 قاراشادا حالىقتار بىرلىگى كۇنىن اتاپ ءوتتى. رەسەي پرەزيدەنتى پۋتين وسى جيىندا «الەمنىڭ تۇكپىر تۇكپىرىندەگى ورىس الەمى دامىعان ۇستىنە دامي بەرەدى. ماقساتتى تۇردە ورىس ءتىلىن تۇنشىقتىرۋ، ادەيىلەپ ورىس تەاترلارى مەن مادەنيەت ۇيلەرىن جابۋ ارەكەتتەرى جاسالۋدا. الايدا، رەسەي قاي ەلدە بولماسىن ورىس دياسپوراسىنىڭ مۇددەسىن ويلايدى. اسىرەسە ورىس ءتىلدى مەكتەپتەردىڭ، قارقىندى جۇمىس ىستەۋىن قاداعالايدى. ءار ءتۇرلى سەبەپتەرمەن رەسەي اۋماعىنان تىس جەردە ءومىر ءسۇرىپ جاتقان ورىس تىلدىلەردىڭ مۇددەسىن ءاردايىم قورعايمىز. قاي بۇرىشتا جۇرسەڭىزدەر دە سىزدەردىڭ جۇرەكتەرىڭىزدە وتانىم رەسەي دەپ سوعاتىنىنا سەنەمىن» دەدى.

بايقاعان ادام ءپۋتيننىڭ «ورىس حالقى» دەپ ەمەس «ورىس الەمى» دەپ سويلەۋىنىڭ وزىندە ۇلكەن ساياسي استار جاتقانىن بىلەدى. بۇدان كەيىن ءوز رەسەيىندە 140 ملن، ال الەم بويىنشا شامامەن 250 ملن ادام ورىس تىلىندە سويلەي تۇرىپ، ورىستىڭ ءتىلى جۋىق ارادا قولدانىستان شىعىپ قالادى دەگەنگە سەنەسىز بە؟! 

قازاق بوپ تۋعان جۇرەگىم ءدال وسىلاي مەنىڭ دە ەلباسىم «قازاق الەمى دامىعان ۇستىنە دامي بەرەدى، الەمنىڭ ءار تۇكپىرىندەگى ميلليونداعان قازاق الەمى قازاق ەلىنە سەنىپ ارقاسۇيەپ وتىرا بەرسىن، سىزدەردىڭ مۇددەلەرىڭىزدى ءاردايىم قورعايمىز، وعان سەنىڭىزدەر» دەي تۇسسە شىركىن دەپ ارمانداعانىمدى جاسىرا المايمىن. الەمنىڭ ءار تۇكپىرىندە قازاق ونەرى شارىقتالىپ، قازاق ءتىلدى قاۋىم مىڭ سان بولىپ كوبەيسە... قازىرگى 11 ملن ادامعا جەتەعابىل قازاعىم 110 ملن بوپ ءوسىپ وربىسەك شىركىن!..

بۇل ارمانىمنىڭ قاي ۋاقىتتا ورىندالارىن كىم ءبىلسىن. دەسە دە ارمان ادامدى جەتەلەيتىنى راس. ۇلى دالانىڭ ۇلانى – بۇل قازاق قايتىپ قۇلدىق سانادان ارىلامىز، قالاي عانا ءوز ەلىمىزدە، سودان كەيىن الەمنىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىندە ءوز تىلىمىزدە سايراي الامىز؟

ەلىمىزدەن وزگە تىلدە سويلەيتىندەردى شىقپىرتىپ قۋىپ شىعالىق. نە ۇتامىز؟! مەديتسينا سالاسىنداعى بىلگىر مامانداردىڭ ءبىرشاماسى وزگە تىلدىلەر. ولاردان ايرىلىپ قالساق سورلامايمىز با؟ ديحانشىلىقتا، ساۋلەت ونەرىندە، ەكونوميكا سالاسىندا، تاعىسىن تاعى تولىپ جاتقان مەملەكەتىمىزدىڭ تۇراقتى دامۋىنا ىقپال ەتىپ وتىرعان مامانداردىڭ كوپشىلگى وزگە تىلدىلەر. ولاردى كۇندەلىكتى ومىرىمىزدە ءجيى كەزدەستىرەمىز. ءتۇزۋ سالەمدەسەمىز. ەندەشە قاراپايىم ادامداردىڭ قارىم قاتىناسىندا تۇرعان ەشتەمە جوق. كوكەيىمىزدەگى ء«وز ءتىلىمىز قازاقشامىزبەن سولارمەن سويلەسسەك» دەگەن ارماننىڭ دا سوكەتتىگى جوق.

مۇنداي ارمانعا جەتۋ ءۇشىن الدىمەن ەلدىڭ ءوز تۇلعالارىن قالىپتاستىرا ءبىلۋى وتە كەرەك. ءتىل ماسەلەسىندە الەمنىڭ كەرەكتى دەگەن وقۋ-ادىستەمەلىك ادەبيەتتەرىنىڭ ءبارىن قازاقشالاندىرۋعا تىرىسۋ قاجەت. مۇندايدا اۋدارما ءتىلى نەگىزگى قۇرالىمىز بولماق. اسىرەسە، كينو، انيماتسيا، حيت شىعارماشىلىق ونىمدەر مەن الەم شەدەرۆلەرىنىڭ قازاقشا سايراعانى وتە دۇرىس. بىرتىندەپ وزگە تىلدە سويلەيتىن سۇرانىسقا يە ماماندار اۋديتوريا قازاق ءتىلدى بولعاندىقتان قازاق تىلىندە سويلەي باستايدى. قازاق تىلىنە دەگەن سۇرانىستى قالىپتاستىرمايىنشا قازاق تىلىندە قىزمەت كورسەتۋ ۇسىنىلمايدى. بۇل ەكونوميكالىق زاڭدىلىق. سۇرانىستى ءوزىمىز – قازاق ءتىلدى قاۋىم قالىپتاستىرۋعا ءتيىسپىز. بۇل ورايدا سىپايى بولا تۇرىپ، قازاق ءتىلدى قاۋىمنىڭ تالاپ ەتە الاردىق ۇدەسى بار ەكەندىگىن وزگەلەرگە سەزدىرۋ دە ماڭىزدى. «وزگەنى سىيلاعان ءوزىن دە سىيلاتا بىلەدى». قۇلدىق ۇرۋ مەن سىيلاستىق ءبىلدىرۋ – ەكى ءتۇرلى دۇنيە. جىلاپ وتىرىپ ايداۋعا كونۋگە دە بولادى، جىميا وتىرىپ مۇددەمىزدە كوزدەلمەگەن جايتتاردان باس تارتۋعا دا بولادى. ۇلت مۇددەسى دەگەندە ۇرپاق ءوربىتۋ ماسەلەسىمەن مەديتسينا جانە الەۋمەتتىك سالانىڭ ماماندارى قول قۋسىرىپ وتىرا المايدى. بالا سانىن كوبەيتۋ ءۇشىن الەۋمەتتىك حال-احۋالدىڭ تومەن بولۋىنان گورى، دەنساۋلىعى مۇمكىندىك بەرمەيتىن فاكتورلار ءجيى كەزدەسەتىنى اششى شىندىق. قازاقستاندىق ادام ۇرپاعىن ءوربىتۋ ەمحاناسىنىڭ مالىمەتىنە سۇيەنسەك، بۇگىنگى تاڭدا وتاۋ قۇرعانداردىڭ 30 پايىزىندا بەدەۋلىك بار. بۇل قورقىنىشتى كورسەتكىش. اينالىپ كەلگەندە، ساياسي-ەكونوميكالىق، الەۋمەتتىك-يدەولوگيالىق جاعدايدى وڭتايلى قالىپتاستىرۋعا وزىمىزدەن باستاپ دۇرىس قادامدار جاساساق عانا ىقپال ەتەمىز. بۇعان ءار ادام وراسون زور ۇلەس قوسا الادى. بالانى ومىرگە اكەلۋدەن باستاپ، تۇلعا ەتىپ قالىپتاستىرىپ ءتالىم-تاربيە بەرۋ، پاراقورلىقتان الىس بولۋ، ۇلتىن ءسۇيۋ، سالت-ساناسىن قالىپتاستىرۋ سياقتى امالداردى جاساۋ قولىمىزدان نەگە كەلمەسكە...

پارانى الماۋعا، بەرمەۋگە، ۇستازداردى سىيلاۋعا، زاڭعا باعىنۋعا، ادامداردىڭ جەكە باسىنا قۇرمەتپەن قاراۋعا، تاعىسىن تاعى مورالدىق قۇندىلىقتاردى العا قويۋ كەرەك.

قازاق حالقى ەجەلدەن ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى باعالاي بىلگەن ەل. جاڭا عاسىردا دا ۇلتىن سۇيگەن، وزگەنى دە سىيلايتىن، ءوزى دە قۇرمەتكە يە، وتانىنا قىزمەت ەتۋشى جاڭا تۇلعالاردى ومىرگە اكەلەدى دەپ سەنەمىن. ءبىز دە اۋىز تولتىرىپ ايتارلىق قازاق الەمىن قالىپتاستىرامىز ءالى-اق.

گۇلجان ءىزتاي

Abai.kz