ءىليا جاقانوۆ. تەمىرتاۋ ءتۇنى
(ليريكالىق ەسسە)
2001 جىل. تەمىرتاۋدا التىن كۇز. جىپ-جىلى... جەلسىز، تىمىق، ماۋجىر ءسات. كوك جۇزىندە قيمىلسىز قالقىعان اقشا بۇلت.
وسى ساپار مەنى تەمىرتاۋداعى ءبىر قادىرلەس دوسىم تىلەۋكەن سماعۇلوۆ قارسى الدى. تىلەۋكەن - قارقارالى جاعىنان. مەنىمەن كەزدەسكەن سايىن جانعا جايلى جۇمساق ءازىلىنە باسىپ: ء"بىر بالقانتاۋ جونىندە ءتورت ءانىڭىز بار. ءبىرىنەن-ءبىرى وتەدى. ول تەك ماحاببات جىرى ەمەس، ءبىزدىڭ ەلىمىز بەن جەرىمىزگە دەگەن ىستىق ىقىلاسىڭىز. ءسىزدى سول ءۇشىن سىيلايمىز", - دەپ مەنى ەلدەن ەرەك وبەكتەپ جۇرەدى.
سول كەلگەن كۇننىڭ كەشىندە تىلەۋكەننىڭ ۇيىندە ءبىر كەلىستى وتىرىس بولدى. ارقا ازاماتتارىنىڭ يگى ءداستۇرى بار، باستارى قوسىلىپ، جينالا قالسا ءمازىرى، ءمانى جوق قىسىر اڭگىمە ايتىلمايدى، تەگى. كوكەيدەگى سوزدەر ارعى-بەرگى تاريحتان قوزعالادى، ءان توڭىرەگىندە عانا ءوربيدى. ارقانىڭ "جيىرما بەسى", "ەكى جيرەنى", "دۋدارايى", "قاراكەسەگى", ء"اۋپىلدەگى", ء"لايلىمى", "بالقاديشاسى", "قورلانى"... ارقايسىسى ءبىر-ءبىر حيكايا، تەك سول اندەر عانا ما، ءبىزدىڭ زامانىمىزدىڭ "قارلىعاش", "كەستەلى ورامال", "جاس قازاق", "اقەركە" سەكىلدى ءاندەرىن دە سۇيسىنە ءسوز ەتتىك. ولاردى ساعىنىشتى جۇرەكتىڭ لۇپىلىمەن ەمىرەنە اندەتتىك.
ءان سايابىرلاعان ءبىر ساتتە اڭگىمە باسقا سالاعا ويىسا بەردى:
- تەمىرتاۋىڭىز وسى... ءجۇز جەتپىس مىڭ حالقى بار، توقساننان استام ۇلت تۇرادى.
(ليريكالىق ەسسە)
2001 جىل. تەمىرتاۋدا التىن كۇز. جىپ-جىلى... جەلسىز، تىمىق، ماۋجىر ءسات. كوك جۇزىندە قيمىلسىز قالقىعان اقشا بۇلت.
وسى ساپار مەنى تەمىرتاۋداعى ءبىر قادىرلەس دوسىم تىلەۋكەن سماعۇلوۆ قارسى الدى. تىلەۋكەن - قارقارالى جاعىنان. مەنىمەن كەزدەسكەن سايىن جانعا جايلى جۇمساق ءازىلىنە باسىپ: ء"بىر بالقانتاۋ جونىندە ءتورت ءانىڭىز بار. ءبىرىنەن-ءبىرى وتەدى. ول تەك ماحاببات جىرى ەمەس، ءبىزدىڭ ەلىمىز بەن جەرىمىزگە دەگەن ىستىق ىقىلاسىڭىز. ءسىزدى سول ءۇشىن سىيلايمىز", - دەپ مەنى ەلدەن ەرەك وبەكتەپ جۇرەدى.
سول كەلگەن كۇننىڭ كەشىندە تىلەۋكەننىڭ ۇيىندە ءبىر كەلىستى وتىرىس بولدى. ارقا ازاماتتارىنىڭ يگى ءداستۇرى بار، باستارى قوسىلىپ، جينالا قالسا ءمازىرى، ءمانى جوق قىسىر اڭگىمە ايتىلمايدى، تەگى. كوكەيدەگى سوزدەر ارعى-بەرگى تاريحتان قوزعالادى، ءان توڭىرەگىندە عانا ءوربيدى. ارقانىڭ "جيىرما بەسى", "ەكى جيرەنى", "دۋدارايى", "قاراكەسەگى", ء"اۋپىلدەگى", ء"لايلىمى", "بالقاديشاسى", "قورلانى"... ارقايسىسى ءبىر-ءبىر حيكايا، تەك سول اندەر عانا ما، ءبىزدىڭ زامانىمىزدىڭ "قارلىعاش", "كەستەلى ورامال", "جاس قازاق", "اقەركە" سەكىلدى ءاندەرىن دە سۇيسىنە ءسوز ەتتىك. ولاردى ساعىنىشتى جۇرەكتىڭ لۇپىلىمەن ەمىرەنە اندەتتىك.
ءان سايابىرلاعان ءبىر ساتتە اڭگىمە باسقا سالاعا ويىسا بەردى:
- تەمىرتاۋىڭىز وسى... ءجۇز جەتپىس مىڭ حالقى بار، توقساننان استام ۇلت تۇرادى.
- ال ول ءبىر كەزدە قاراعاندىنىڭ شەتىندەگى سامارقان دەگەن قالاشىق ەدى. ول دا ءوزىنشە ءبىر تاريح.
- ۇلى وتان سوعىسى اياقتالعان جىل. سول جىلى كۇزدە قازاقستان ۇكىمەتىن باسقارىپ وتىرعان نۇرتاس وڭداسىنوۆ ماسكەۋگە بارىپتى.
- ە، وسىنى ايتشى...
- وڭداسىنوۆ كسرو اۋىر ونەركاسىپ ءمينيسترى تەۆوسياننىڭ قابىلداۋىندا بولادى. بارعان ماسەلەسى - جاڭاعى سامارقان قالاشىعىن بولاشاق مەتاللۋرگتەر قالاسى ەتۋ. تەۆوسيان سابىرلى، توقتامدى كىسى ەكەن، وڭداسىنوۆپەن ەمىن-ەركىن پىكىرلەسىپ، دۇرىس شەشىمگە كەلەدى. ءبىر كەزدە تەۆوسيان ويلانىپ وتىرىپ: ء"سىز بۇل قالانى "سامارقان" دەيسىز، ءا؟ وزبەكستاندا ايگىلى سامارقان قالاسى بار ەمەس پە؟" - دەپ وقىس ساۋال قويادى. وڭداسىنوۆ بۇل سوزگە نە دەرىن بىلمەي، ءمۇدىرىپ، ساسقالاقتاپ قالادى. تەۆوسيان جۇمساق ۇنمەن: "قازاقتار مەتالدى نە دەيدى؟" - دەپ سۇرايدى. وڭداسىنوۆ: "تەمىر", - دەپ جاۋاپ بەرەدى. تەۆوسيان: "دۇرىس", - دەپ جىميا باس يزەيدى. وڭداسىنوۆ جۇرەگى ءلۇپ ەتە ءتۇسىپ: ء"بىز تەمىر كەنىن تاۋ-تاۋ عىپ وندىرەتىن بولامىز. ءسىزدىڭ "تەمىر" دەگەن سوزىڭىزگە "تاۋ" دەگەن ءسوزدى قوسساق قايتەدى؟" - دەيدى ەركىنسي ءسويلەپ. قويشى، نە كەرەك، ەكەۋى ءارى-بەرى ويلانىپ، وسى مامىلەگە توقتايدى. كەيىن قازاقستان ورتالىق كوميتەتى مەن جوعارعى سوۆەت پرەزيديۋمى مەتاللۋرگتەر قالاسىن "تەمىرتاۋ" دەپ ماقۇلداپتى.
- بىزگە كوپ نارسە بەيمالىم ءالى. و باستا اتالارىمىز وسى جەردى "سامارقان" دەپ قالاي اتاعان، ونى ءبىز بىلمەيمىز.
- ارقانىڭ كۇرەتامىرى دەرلىك نۇرا وزەنىنەن بولىنەتىن ءبىر كەڭ ارنا - بۇگىندە وسى سامارقان كولى... ۇلكەن سۋ قويماسى ول. ونىڭ جوباسىن سول كەزدەردە قازاقستان عىلىم اكادەمياسىنىڭ پرەزيدەنتى قانىش ساتباەۆ جاساتقان. قانەكەڭ!
وتىرىس ۇزاققا سوزىلدى. ءتۇننىڭ ءبىر ۋاعىندا ءبارىمىز تىسقا شىقتىق. تىم-تىرىس تىنا قالعان دۇنيە... قالا شۋى باسىلعان. كۇزدىڭ سالقىن لەبى. تولىقسىپ اي دا تۋعان ەكەن. جۇلدىزدار بيىكتەپ، الىستاي باستاپتى.
تىلەۋكەن:
- مىنە، ءبىزدىڭ اۋلا. بۇل جەرگە ءبىز جاقىندا عانا كوشىپ كەلدىك. ەسكى ءۇيدى بالالارعا قالدىردىق. ءانى، ەكى قاتارلى ءۇي... شامى دا سونبەپتى. سول ۇيدە نۇرسۇلتان نازارباەۆ تۇردى. كوزىمىزگە ىستىق كورىنەدى. كەزىندە وسى ۇيدە اندەتىپ، دۇرىلدەتىپ جاتۋشى ەدىك. سودان بەرى نەشە رەت كۇز كەلدى، نەشە رەت قىس ءتۇستى، ءومىر ءوز اۋەنىمەن جۇرە بەرەدى ەكەن. نۇرسۇلتان ءابىشۇلى تەمىرتاۋعا كەلسە بولدى، بۇل ۇيگە سوقپاي كەتپەيدى. تاريحي ءۇي! - دەدى جىلى سەزىممەن.
قاسىمىزداعى جىگىتتەردىڭ ءبىرى:
- و، شىركىن، تەمىرتاۋ ءتۇنى! سامارقاننىڭ لەبىن قاراشى، جايلاپ قانا جەلپىپ جاتىر، - دەپ قالدى.
مەن كوك جۇزىنە كوز سالدىم، اي دا جىلجىپ بارادى...
ەرتەڭىندە تىلەۋكەن ەكەۋمىز تەمىرتاۋدى ارالادىق. ول مەنى، ءا دەگەننەن قالانىڭ ورتالىعىندا سالىنىپ جاتقان مەتاللۋرگتەر مونۋمەنتىنە الىپ كەلدى. ەكى مەتاللۋرگتىڭ بەينەسى...
تىلەۋكەن جايلاپ قانا ءسوز باستادى:
- نۇرسۇلتان 1958 جىلى ونجىلدىقتى بىتىرە سالا، الماتى وبلىستىق كومسومول كوميتەتىنىڭ جولداماسىمەن، ءوزى سەكىلدى ءبىر توپ جاستاردىڭ قاتارىندا، تەمىرتاۋدىڭ جاڭادان سالىنىپ جاتقان مەتاللۋرگيا زاۋىتىنا كەلدى. رومانتيكتەر! كەلە سالا بىلەك سىبانىپ، قاۋىرت ىسكە ارالاستى. جاس مامان اۋاداي قاجەت. زاۋىت باسشىلارى ءبىراز جىگىتتەردى ىرىكتەپ، ۋكراينانىڭ دنەپرودزەرجينسك قالاسىنا وقۋعا جىبەردى. سولاردىڭ ىشىندە نۇرسۇلتان دا بار ەدى. وندا ول ۋچيليششە ءبىتىرىپ، مەتاللۋرگ ماماندىعىن الدى. قۇيۋ قوندىرعىسىنىڭ شويىنشىسى بوپ شىعا كەلدى. بۇل - 1960 جىل. سول جىلداردان باستاپ، نۇرسۇلتانمەن جۇمىستاس، قىزمەتتەس، دوس-كوڭىلدەس بوپ بىرگە ءجۇردىم.
قازاقستان ماگنيتكاسى! ءبىرىنشى جانە ەكىنشى دومنا پەشتەرى شويىن سەلىن اعىزدى. مارتەن پەشتەرى مىڭ گرادۋستىق جالىنمەن لاۋلادى. بۇل نە دەگەن عالامات دەسەڭىزشى! سول ءبىرىنشى دومنا ىسكە قوسىلعاندا نۇرسۇلتان اعا گورنوۆوي بوپ تاعايىندالدى. وسى كەزدە بەلسەندى كومسومول رەتىندە دە جۇلدىزى بيىكتەدى. 1962 جىلى قازاقستان لكجو-نىڭ ح سەزىنە، ماسكەۋدە بلكجو ءXىV سەزىنە دەلەگات بوپ قاتىستى. مەتاللۋرگيا زاۋىتىنىڭ جولداماسىمەن ينستيتۋتقا وقۋعا ءتۇستى. قاراڭىز، ەندى ءبىر ساتتە ول ءبىرىنشى دومنانىڭ ديسپەتچەرى!
نۇرسۇلتان بىلىمىمەن دە، ىسكەرلىگىمەن دە ەرەكشە كوزگە ءتۇستى. ول قالالىق كومسومول كوميتەتىن باسقاردى. ودان قالالىق پارتيا كوميتەتىنىڭ ەكىنشى حاتشىسى... قاراعاندى مەتاللۋرگيا كومبيناتى پارتيا كوميتەتىنىڭ حاتشىسى... قاراڭىز، الماتىنىڭ ىرگەسىندەگى جۇپىنى ءبىر اۋىلدان تۇلەپ ۇشقان كەشەگى بالاۋسا جىگىت ىسىلعان ازامات بوپ، كوز الدىمىزدا ءومىر بەلەستەرىنەن وسىلايشا ءورلەي-ورلەي، مىنە، بۇگىن تاۋەلسىزدىك العان قازاقستاننىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى بولىپ وتىر. جالىنداعان جاس ءجىگىتتىڭ سول جىلدارداعى ازاماتتىق كەلبەتىنە قىزىعىپ، "اياداي عانا تەمىرتاۋدىڭ ۋىسىنا سىيار ما ەكەن؟!" دەپ قيال جەتە بەرمەيتىن اسقار شىڭنان كورگەندەي تاڭعالۋشى ەدىك. بۇل ءسۇيىنىشتى ءسوزدى، ارينە، نۇرسۇلتانمەن تاعدىرلاس بولعان ەسكى كوز مەن ايتپاعاندا، بۇگىنگى ۇرپاققا كىم ايتادى؟ قىران قياعا سامعايدى دەگەن وسى!
تىلەۋكەن وسىلاي دەدى دە اجارى كىرىپ، ساۋلەتتەنە تۇسكەن كوشەلەر مەن گۇلزارلاردى كورسەتىپ، سامارقان كولىنىڭ جاعاسىنا كەپ توقتادى. ول كولگە ويلانا قاراپ تۇرىپ، ءسوزىن جالعاستىردى:
- وي، سول كەزدەگى قايناعان ءومىر... زاۋىت تا جالىنداپ، لاۋلاپ جاتادى، بولات قۇيىپ. نۇرسۇلتان دا جايساڭ جاستاردى تىڭ وي، تىڭ باستامالارمەن ءۇيىرىپ، قات-قابات ءىستىڭ باسىندا جالىندايدى دا جۇرەدى. دەمالىس كۇندەرى ءبارىمىز لەك-لەك بوپ، كول جاعاسىنا كەلەمىز. جاستار دۋمانى دۇرىلدەيدى. ورتامىزدا نۇرسۇلتان... دومبىرا تارتادى، ءان سالادى. حالىق اندەرىن جاقسى بىلەدى. ونىڭ ىشىندە ء"بىزدىڭ شەشەي ايتۋشى ەدى" دەپ ءبىر سىرلى ءاننىڭ:
قۇرالاي،
وتىرسىڭ جايدى سۇراماي،
ءمانىسىن ايتشى، قالقام، بۇل قالاي؟ -
دەيتىن ويناقى قايىرماسىن اۋەلەتكەندە كوزىنەن ۇشقىن اتىپ، جانىپ كەتۋشى ەدى. سونداي-اق "دەدىم-اي-اۋ!", "توپ دۋاداق دەگەندە، توپ دۋاداق" دەپ باستالاتىن تاعى ءبىر شالقىمالى ءانى، "ۋگاي-اي، ۋگاي-ۋگاي، ءاي، ۋگاي" دەيتىن بيازى، ماقپال ءانى... كەيىن ويلاپ قاراساق، بۇل اندەردىڭ ءبارى نۇرسۇلتان وسكەن جەتىسۋ ءوڭىرىنىڭ اندەرى ەكەن. جىبەك سامالداي جەلپيتىن قوڭىر اۋەز. جۇرەككە سونداي جىلى تيەدى. ء"ا، شىركىن، قازاق ءانى!" دەيتىنىمىز دە سودان عوي.
نۇرسۇلتان دومبىرامەن ارقانىڭ كەڭ تىنىستى اندەرىن كەربەز سەزىممەن كەرىلتىپ شىرقاعاندا: "ۇستىنە وقالى شاپان، باسىنا ۇكىلى بورىك كيگىزسە باياعىنىڭ سەرىسى بوپ شىعا كەلەر ەدى", - دەپ قىزىعۋشى ەدىك. سول قۇشتار سەزىمىنە قوسا ويلى دا ەدى. باسقا ءبىر انشىلەردەن "قورلان", "اۋپىلدەك", "ارمان-اي", "قاراكەسەك", "ۇشقارا" اندەرىن تىڭداعاندا بار دۇنيەنى ۇمىتىپ، تۇڭعيىق ويعا باتىپ كەتەتىن-ءدى.
كەشەگى فيلمدەرىمىز دە گۋمانيستىك يدەيالاردان تۋدى عوي. سونىڭ ءبىرى - "ۆەسنا نا زارەچنوي ۋليتسە" ءفيلمى. سول فيلمدەگى:
كوگدا پريدەت ۆەسنا، نە زنايۋ،
پرويدۋت دوجدي، سويدۋت سنەگا.
نو، تى منە، ۋليتسا رودنايا،
ي ۆ نەپوگودۋ دوروگا، - دەپ ايتىلاتىن ءان نۇرسۇلتاننىڭ ەڭ سۇيىكتى ءانى ەدى.
سول جىلداردا "رازنىە سۋدبى" دەيتىن فيلمدەگى باس كەيىپكەر كومپوزيتور روششيننىڭ رومانسى دا جۇرت جۇرەگىن ەرەكشە تەبىرەنتتى. نۇرسۇلتان سول رومانستىڭ:
گولوۆا ستالا بەلويۋ،
چتو يا س نەي پودەلايۋ، - دەپ كەلەتىن قايىرماسىن مۇڭايا قوڭىرلاتقاندا ءبارىمىز قوعاداي ءيىلىپ، ءۇنىمىزدى شىعارماي، مۇلگىپ قالۋشى ەدىك.
سوندا وسىنداي ءبىر تۇنجىر ساتتەن ءبىزدى نۇرسۇلتاننىڭ ءوزى قۇتقاراتىن-دى. ءيا، سەزىمى الماس قىلىش جۇزىندەي جارقىلداپ:
وي، كراسيۆى ناد ۆولگوي زاكاتى،
تى مەنيا پروۆوجالا ۆ سولداتى.
رۋكۋ جالا، پروۆوجالا،
پروۆوجالا، پروۆوجالا! - دەپ شالقىتىپ الا جونەلۋشى ەدى. وعان ىلەسە ءبارىمىز زاماتتا ءدۇر سىلكىنىپ، انگە قوسىلا كەتۋشى ەدىك.
ە، وسىنىڭ ءبارى قادىرلى كۇندەرىمىزدىڭ شۋاقتى ەلەسى ەكەن. كول جاعاسىنداعى سونداي دۋلى كەشتەردە قىز-جىگىت اتاۋلى نۇرسۇلتاننىڭ عانا اۋزىنا قاراپ، توڭىرەگىندە دۇركىرەپ جۇرەتىن-ءدى. ولاردىڭ اراسىندا سارا دا جۇلدىزداي جارقىراپ، نۇرسۇلتاننىڭ قاسىنان ءبىر ەلى اجىرامايتىن-دى. ءبىز ەكەۋىنە سۇيسىنە قارايتىنبىز.
و، شىركىن، تەمىرتاۋ ءتۇنى! سامارقان كولىنىڭ سامالى... ساف اۋانى جۇتىپ جۇرە بەرگىڭ كەلەدى. بىراق، ەرتەڭ جۇمىس... ءبىز ءۇيدى-ۇيىمىزگە قايتار كەزدە:
نە سلىشنى ۆ سادۋ داجە شوروحي،
ۆسە زدەس زامەرلو دو ۋترا.
نە زابۋد ي تى ەتي لەتنيە،
تەميرتاۋسكيە ۆەچەرا، - دەپ سامارقاننىڭ جاعاسىنان كەتە الماي، ءبىر-بىرىمىزگە جىمىڭ قاعىپ، تۇرىپ الۋشى ەدىك.
ىلەكە، وسىنىڭ ءبارى ەسىمىزدە. نوستالگيا! جاستىقتىڭ جايناعان رومانتيكاسى!
ءبىزدىڭ تەمىرتاۋدى كەزىندە ەكى اتاقتى كومپوزيتور انگە ارقاۋ ەتتى. باقىتجان بايقاداموۆ "قازاقستان ماگنيتكاسى جاستارىنىڭ مارشىن" دۇبىرلەتسە، سىدىق مۇحامەدجانوۆ "جارقىرايدى تەمىرتاۋدىڭ وتتارى" ءانىن جالىنداتتى. ول اندەر بۇگىندەرى وقتا-تەكتە ءبىر كونتسەرتتەردە، نە راديودا ورىندالا قالسا تەمىرتاۋدىڭ سول كەزدەگى تىنىسى كوز الدىمىزعا كەلىپ، ءوتكەن ءومىرىمىزدى ەلەستەتىپ، كادىمگىدەي جەلپىنىپ، كوتەرىلىپ قالامىز. ءومىر... تاريح ءوز بەلگىسىن اندەردە دە قالدىرا بەرەدى ەكەن.
تىلەۋكەن وسى سوزىمەن جۇرەگىمنىڭ پەرنەسىن جايلاپ قانا باسقانداي بولدى.
* * *
ەكى كۇننەن كەيىن مەن "قاراعاندى - الماتى" پويىزىندا كەلە جاتتىم. پويىزدىڭ ءبىر سارىندى ءجۇرىسى... مۇنداي ساتتە ادامدى قىم-قيعاش وي قامالايدى. كوڭىل تۇكپىرىندەگى ءار جاي كينو لەنتاسىنداي كوز الدىڭنان وتە بەرەدى. ەلەس ءبارى... مەن تىلەۋكەننىڭ ۇيىندە شەرتىلگەن اڭگىمەنىڭ ءبارىن ەسكە ءتۇسىردىم. تەمىرتاۋدىڭ ماقپال ءتۇنىن ەلەستەتتىم. كۇلكىسى، اندەرى شالقىعان جاستار... ولاردىڭ ورتاسىندا نۇرسۇلتان مەن سارا! ەكەۋى قول ۇستاسىپ، سامارقان كولىنىڭ جاعاسىندا سەيىل قۇرىپ كەلە جاتىر. نۇرسۇلتان ساراعا كۇلىمسىرەي قاراپ: "ايعا بەتىڭدى بۇرشى", - دەيدى. سارانىڭ كۇمىس كۇلكىسى توگىلەدى. وسى كورىنىستەر ىشتەي تامىلجىتتى.
مەن پويىزدان تۇسكەندە جۇرەگىمە ءجىبەكتەي ەسىلگەن ءبىر سىرلى اۋەزدىڭ تولعانىن سەزدىم...
* * *
مىنا ءبىر كۇز... تاعى ءبىر ءان مولدىرەدى. ونى ەلۋىنشى جىلداردىڭ ءانى دەسە بولادى. ءدال سولاي. سول كەزدەگى ليريكا! ءار جاڭا ءان تۋعاندا ويلايتىنىم - اقىن مەن ءانشى. ارينە، ءان ءسوزىن ءوزىم جازسام، وندا كوڭىلىمدە تەك ءانشى عانا تۇرادى. ال بۇل جولى دا ادەتتەگىشە ءبىراز اقىنمەن ىشتەي تىلدەسىپ كوردىم. بىرىنە توقتاعام جوق. قاسىمحانعا عانا ەلەڭدەي بەردىم. مەنىڭ كومپوزيتورلىق لابوراتورياما ەركىندەپ ەنىپ، كوڭىل دىتىمە ابدەن كونگەن ءتوزىمدى اقىن قاسىمحان عانا. سونداي ەتەنە، ىلكىمدى... ويىمدى ارىدەن سەزىپ، ۇيلەسە كەتەدى. جاڭا ءان "نە" دەپ تۇر، سونى تۇسىنۋگە بار جانىن سالادى. كەيبىر اقىندار سياقتى "وزىمشىلدىگى" جوق. قاسىمحاننىڭ بولمىسى ولاردان مۇلدە بولەك. قاسىمحاندى مويىندايتىن اقىن اعالارى ونى "ماحاببات اقىنى" دەيدى. دۇرىس ءسوز! قاسىمحانعا توقتادىم.
ءۇش كۇننەن كەيىن قاسىمحانعا تەلەفون سوقتىم. ول جانى قالماي ەلپەكتەپ، الماتىمەن ىرگەلەس اباي اۋىلىنداعى ۇيىنە شاقىردى. كەلدىم.
كۇزدىڭ تىپ-تىنىق جايما-شۋاق كۇنى. قاسىمحاننىڭ اۋلاسى جايناعان گۇل. جۇپارى كوكىرەك جارادى. گۇلدىڭ ورتاسىندا ءدوڭگەلەك ۇستەل. ەكى كرەسلو. بىراق ءبىز جۇرە اڭگىمەلەستىك. ىشتەي تولقۋلىمىن. جۇرەك ءلۇپىلىن زورعا باسىپ، دىتتەگەن ويىمدى شاشىراتپاي، سۋىرتپاقتاپ، شىعارا باستادىم:
- ءبىرىنشى شۋماعى - ءتۇن. تەمىرتاۋ ءتۇنى! تولىقسىعان تولعان اي! ايداي سۇلۋ قىز كوركىنە قۇلاي بەرىلگەن البىرت سەزىمدى جايساڭ جىگىت.
ەكىنشى شۋماعى - بۇلعاقتاپ، جەلىگىپ جۇرگەن سول جىگىت قىز الدىندا ءسوز ايتا الماي تولقىپ، تەك كوزىمەن ورتەپ، سۇقتانا قاراي بەرەدى.
ءۇشىنشى شۋماقتا - قىز ءجۇزىن ايمالاعان سارىارقانىڭ سامالى! ىڭكارلىك سەزىم.
ءتورتىنشى شۋماعى - تەمىرتاۋدىڭ كەربەز كولى سامارقان... سامال تەربەگەن اق ايدىن... اسپاندا قالقىعان التىن اي! اي سۇلۋ ما، قىز سۇلۋ ما؟.. جۇرەك جاندىرعان قۇمارلىق وتى...
بەسىنشى شۋماعى - تەمىرتاۋلىقتار ايلى تۇندەردە سامارقان كولىنىڭ جاعاسىنداعى سەيىلدەن قايتىپ بارا جاتىپ، ءدايىم:
نە زابۋد ي تى ەتي لەتنيە،
تەميرتاۋسكيە ۆەچەرا، - دەپ اندەتەدى ەكەن. سولاردىڭ اراسىندا نۇرسۇلتان مەن سارا بار! ءان ءدال وسىلاي قيماس كوڭىلدىڭ ۇمسىندىرعان سەزىمىمەن اياقتالۋى ءتيىس!
قاسىمحان وسى سوزدەردى ءۇنسىز تىڭداپ، باس يزەي بەردى.
مەن قاسىمحاندى جەكە قالدىردىم دا، اۋلانىڭ ىشىندە ءارى-بەرى ءجۇرىپ، ودان ءالى دە بولسا جەلەگى جەلكىلدەپ تۇرعان باقتى ارالاپ، ءوز ويىممەن ءوزىم بوپ كەتتىم.
شامالى ۋاقىتتان كەيىن قاسىمحان العاشقى ەكى شۋماقتى كورسەتتى:
جارقىلداعان سىرعاڭ-اي،
تولىقسىپ ءبىر تۋعان اي!
تەمىرتاۋدىڭ ارۋى،
جانىم، ساعان جانىم قۇربان-اي!
قىز سوزىنە ەلىتكەن،
جىگىت ەدىم جەلىككەن.
كورگەن ساتتە ءوزىڭدى،
تولقىدىم مەن، ايتشى، نەلىكتەن؟
قاسىمحاننىڭ اسىعىس جازىلعان شيمايىنا قاراپ تۇرىپ: "ۆەليكولەپنو!" - دەدىم باسقا ءسوز اۋزىما تۇسپەي. قاسىمحان قاعازعا قايتا ءشۇيىلدى. ىركىلگەن جوق:
سارىارقانىڭ سامالىن
ايمالاتقان جامالىڭ!
جۇرەگىمدى جاندىردى
سىرعا تولى ءمولدىر جانارىڭ، - دەگەن شۋماقتى جارق ەتكىزدى. مەن:
"تاماشا ەكسپرومت!" - دەدىم ءسۇيسىنىپ. قاسىمحان قويان ىلگەن قارشىعاداي جۇتىنىپ:
كول تەربەتىپ جاعانى،
جۇلدىز جىمىڭ قاعادى.
الاۋلاعان ءجۇزىڭدى
اي دا قيماي باتىپ بارادى، - دەگەن سوزدەردى اسىقپاي، بيپازداپ جازدى. مەن:
- "كاكايا كراسوتا؟!" - دەدىم، - ەندى كونتسوۆكا!..
قاسىمحان شامىرقانا قوزعالاقتاپ:
- ىلاعا، اندەتىڭىزشى، - دەدى.
مەن وسى شۋماقتاردىڭ ءبارىن انگە قوسىپ، ەكى رەت قايتالادىم. قاسىمحان ەكى كوزى قارا بۇلاقتاي تۇنىپ:
تەمىرتاۋدا ماقپال ءتۇن،
جان سىرىڭدى اقتاردىڭ.
ارمانداي ءبىر ءان قالدى،
بەلگىسى بوپ قيماس شاقتاردىڭ! -
دەگەن شۋماقتى ەش كىدىرىسسىز مولدىرەتتى. ەلەستەتكەنىم دە، كۇتكەنىم دە ءدال وسى كورىنىس، وسى ءسوز! قاسىمحانعا ءۇن-ءتۇنسىز توگىلە قارادىم...
* * *
ەكى كۇننەن كەيىن تەلەفون ارقىلى جاڭا تۋعان ءاننىڭ ءمان-جايىن تەمىرتاۋداعى تىلەۋكەن سماعۇلوۆقا جەتكىزدىك. تەلەفونمەن اندەتىپ ايتىپ تا بەردىم. تىلەۋكەن جەلپىنە سويلەپ، جەر-كوككە سىيماي قۋاندى.
قاسىمحان ىلە-شالا تەمىرتاۋداعى جەرگىلىكتى گازەتتىڭ رەداكتورى امانجول اقىنعا تەلەفاكسپەن ءاننىڭ نوتاسى مەن ءسوزىن سالىپ جىبەردى. سول كۇنى بىزگە تەمىرتاۋلىق ازاماتتاردىڭ ريزا بولعان لەبىزى دە جەتتى.
تىلەۋكەن بۇل جايدى قالا اكىمى سەرىك نىعمەتۇلى احمەتوۆكە ماقتانىش سەزىممەن ايتىپتى. ءسويتىپ، "تەمىرتاۋ تۇنىنە" قىزىققانى سونداي، ولار قالاداعى مادەنيەت قىزمەتكەرلەرىمەن تەز ارادا مامىلە ءتۇزىپ، بۇل ءاندى ورىنداۋشىلارعا كونكۋرس جاريالاپتى. مەنىڭ تەمىرتاۋدا اۆتورلىق كەشىمدى وتكىزۋدى دە جوسپارلاپتى. تەمىرتاۋلىقتار ءوستىپ دۇبىرلەدى-اي كەپ.
ارادا ءبىراز كۇندەر وتكەندە تىلەۋكەن تەلەفون سوعىپ:
- انشىلەر كونكۋرسىندا ءوزىمىزدىڭ تەمىرتاۋلىق كۆارتەت - ەكى جىگىت، ەكى قىز ەرەكشە كوزگە ءتۇستى. وسى ءبىر كۇندەرى مەملەكەتتىك حاتشى ءابىش كەكىلباەۆ تەمىرتاۋعا ارنايى ىسساپارمەن كەلىپ ەدى، ءبىر اسەرلى كەزدەسۋدە "تەمىرتاۋ ءتۇنى" ءانىن سۇيسىنە تىڭداپ، جىلى لەبىز ءبىلدىردى، - دەدى.
ءدال وسى كەزدە (2001 جىل، 11 قاراشا) "جاس الاش" گازەتىنىڭ بەتىندە "تەمىرتاۋ ءتۇنى" ءانىنىڭ نوتاسى جاريالاندى.
قاراشا ايىنىڭ 23-ءى كۇنى تەمىرتاۋدىڭ مادەنيەت سارايىندا "تەمىرتاۋ ءتۇنى" دەپ اتالعان اۆتورلىق كەشىم تاتتىمبەت اتىنداعى اكادەميالىق وركەستردىڭ شالقىمالى ءدۇبىرىمەن باستالدى. ديريجەرى - قازاقستاننىڭ حالىق ءارتىسى، پروفەسسور الدابەرگەن مىرزابەكوۆ. ارقا انشىلەرى مەنىڭ ءار كەزەڭدە جازىلعان جيىرمادان استام اندەرىمدى شىرقادى. كونتسەرتتىڭ ورتا تۇسىندا "تەمىرتاۋ ءتۇنىنىڭ" جازىلۋ تاريحى ايتىلدى. تەمىرتاۋلىق كۆارتەت - جاننا حاسەنوۆا، تابىسبەك شاكەي، ايدار سەرىكۇلى، ءتولجۇما ارىستانباەۆتار ونى سىرلى سەزىممەن مولدىرەتە ورىندادى. تەمىرتاۋلىقتار دۇرىلدەتە قول سوقتى. قاسىمداعى ەكى قىزىم - قارلىعاش، ءلايلا جانە وسى تەمىرتاۋدا تۇراتىن ناعاشى جەڭگەمىز مۇقتاريما قۇشاق-قۇشاق گۇلدىڭ ورتاسىندا تەبىرەنە تولقىپ تۇردىق.
سونىڭ ەرتەڭىندە قاراعاندى جۇرتى "شالقىما" اتتى كونتسەرتتىك زالدا "ارقانىڭ ايلى تۇنىندە" دەگەن اۆتورلىق كەشىمدى تاماشالادى. كەشتى مەديتسينا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور، اتاقتى كارديولوگ، ادەبيەت پەن مۋزىكاعا بىلىكتى ەستەت جان عابدوللا قۇلقىباەۆ جۇرگىزىپ، ءار ءاننىڭ حيكاياسىن ليريكالىق سەزىممەن بايانداپ وتىردى. بۇرىننان بەلگىلى اندەردىڭ ىشىندە جۇرت "تەمىرتاۋ ءتۇنىن" ەرەكشە ىقىلاسپەن تىڭدادى.
كەش سوڭىندا وبلىس اكىمى كامالتين مۇحامەدجانوۆ ەل اتىنان ريزالىق سەزىمىن ءبىلدىرىپ:
- "تەمىرتاۋ ءتۇنى" ءانى - پرەزيدەنتىمىز نۇرسۇلتان ءابىشۇلى نازارباەۆتىڭ رومانتيكاعا تولى جاستىق شاعىنا ارنالعان ءان. مۇنداي ءاننىڭ شىعۋى زاڭدى دا. حالقىمىزدىڭ ماڭدايىنا بىتكەن كەمەڭگەر جاندى قالاي ارداقتاساق تا ءبىزدىڭ ءجۇزىمىز جارقىن. سول پەيىلىمىزگە لايىقتى دا. ىلەكەڭنىڭ وسى ءبىر ساۋلەلى ءانى جۇرەككە سونداي جىلى، ونىڭ اڭىزى دا ەل اراسىنا كەڭ تاراپ بارادى. ءاننىڭ ءسوزى دە جىبەكتەي ەسىلگەن كوركەم دۇنيە ەكەن. ىلەكە، "تەمىرتاۋ ءتۇنى" ءۇشىن اقىن قاسىمحان بەگمانوۆ ەكەۋىڭىز قاشاندا ءبىزدىڭ قاراعاندىعا، البەتتە، ونىڭ ىشىندە تەمىرتاۋعا ەڭ قادىرلى جاندار بوپ ەسەپتەلەسىزدەر. وسىنداي شالقىعان اندەرىڭىزبەن ءجيى كەلىپ تۇرىڭىزدار! - دەدى.
كونتسەرتتەن سوڭ ءبىر توپ كىسى دۋىلداسا قۇتتىقتاپ، مەنى جىبەرگىسى كەلمەدى. ءبىر ازامات تۇرىپ:
- ءسىز "الماتى كەشىندە", "جايلاۋكول كەشتەرى", "كەڭگىردىڭ قوڭىر كەشتەرى" دەيتىن اندەرىڭىزبەن قازاق دالاسىنىڭ قىزارىپ باتقان كەشىنە قىزىقتىردىڭىز... و، شىركىن، سونداي-سونداي كەشتەرىمىز! - دەدى.
جانىما جاقىن جۇرەتىن اقىن ءىنىم زاعىپار:
- وسى اندەردەن كەيىن الاۋلاعان كەشتەر جۇرەگىمىزدى تولقىتاتىن بولدى. ونى ولەڭمەن بەينەلەپ تە كوردىك. بىراق ءتىل دە دارمەنسىز ەكەن، - دەپ شابىتتانا سويلەدى.
* * *
اتىراۋدا توكەن جۇماعۇلوۆ ەسىمدى ءبىر تەكتى ازامات بار. ونى جۇرتتىڭ ءبارى قادىرلەپ، ۇلكەنى دە، كىشىسى دە "توكەن تاناەۆيچ" دەيدى. ماعان جان-جۇرەگىمەن بەرىلگەن، ءدىلى كىرشىكسىز تازا، ءبىر بەكزات جان. ەكەۋمىز ءجيى باس قوسامىز. سەيىلگە دە بىرگە شىعامىز. ارامىزدا ايتىلمايتىن ءسوز، اشىلمايتىن سىر بولمايدى.
توكەن تاناەۆيچ ءبىر جولى ۇيىنە شاقىردى. داستارحان باسىندا ادامدى يبالى مەيىرمەن ۇيىرەتىن جان جارى دينانىڭ بالداي ءتاتتى قويۋ شايىن ءىشىپ، اڭگىمە-دۇكەن قۇردىق. توكەن تاناەۆيچ اعىنان جارىلىپ، شەشىلە سويلەدى:
- ىلەكە، قازاقستاننىڭ قاي جەرىنە بارمايىن، اندەرىڭ شىرقالادى دا جاتادى. سول اندەرىڭنىڭ ءبىرى - "تەمىرتاۋ ءتۇنى". بۇل انگە ءبىر كليپ ءتۇسىرىلىپتى. تەلەديداردان كورىپ، وي، قاتتى تولقىعانىم. ونى قاراعاندىلىق انشىلەر توبى سونداي اسەرلى ورىندادى، مەنى ءتاتتى قيال تەربەدى. ويىم وتكەن كۇندەرگە زىمىراپ الا جونەلدى. باياعى ەلۋىنشى، الپىسىنشى جىلدار... تەمىرتاۋدىڭ مەتاللۋرگيا كومبيناتى... كوك تىرەگەن دومنا پەشتەرىنىڭ بۋداقتاعان قاراقوشقىل ءتۇتىنى... سامارقان كولىنىڭ جاعاسىندا تورعىن جەلەك جامىلعان قالانىڭ قايناعان ءومىرى... باستارىندا جاپ-جالپاق قالپاقتارى، قولدارىندا تەمىر وجاۋى بار بولات قورىتۋشىلار... گۇلدەرى كوز تۇندىرعان بۋلۆارلار... قول ۇستاسىپ كەتىپ بارا جاتقان جارقىن ءجۇزدى جايساڭ جاستار، مىنە، وسىلاردىڭ ورتاسىندا، ءزاۋلىم تەرەك ءتىزىلگەن تروتۋاردا، و، قۇدايا توبا، قۇددى اۋماعان نۇرسۇلتان ءابىشۇلى نازارباەۆ! ءيا، ءيا، نۇرەكەڭ - سولقىلداعان بوزبالا! ەكى كوزى جاس قىراننىڭ كوزىندەي جالت-جۇلت ەتەدى. قاسىندا ۋىلجىعان ءبىر ءمولدىر كوز... مەن ونى سارا دەدىم! "اپىر-اي، ءا!" دەپ تاڭ-تاماشا بولعانىم. بۇل قانداي نارسە، ىلەكە، ا؟ وسى اياۋلى جانداردىڭ سول جاستىق شاعى سەنىڭ "تەمىرتاۋ ءتۇنى" ءانىڭنىڭ وزەگى بوپ تارتىلىپتى. مەن وسى ءان ورىندالىپ بىتكەنشە ءومىرىمىزدىڭ ساعىمداي بۇلدىراپ، ارتتا قالعان التىن كۇندەرىن ەلەستەتىپ، وزگەشە ءبىر حال كەشتىم. لاززاتقا بولەندىم.
توكەن تاناەۆيچ سول جولى وسىلاي دەدى.
* * *
2003 جىل. قاڭتار ايىنىڭ ەكىنشى جارتىسى... ءبىر كۇنى ۇيدە مازام بولماي، سىرقاتتانىڭقىراپ وتىر ەدىم، توكەن تاناەۆيچ تەلەفون سوقتى.
- ىلەكە، سالامات پا؟
- ءا، توكەن تاناەۆيچ، سالەم، سالەم!
- جول جۇرگەلى جاتىرمىن، بۇگىن... كەشكى رەيسپەن.
- قاي جاققا؟
- پرەزيدەنت باستاعان بيزنەسمەندەر دەلەگاتسياسىمەن شۆەيتسارياعا بارادى ەكەنبىز. وسى توپتىڭ ىشىندە اسلان مۋسين، قىرىمبەك كوشەرباەۆ، ۆلاديمير شكولنيك، گريگوري مارچەنكو بار. دەلەگاتسيا قۇرامىنا ۇلىم اباي دا كىردى. ول "تەنگيزنەفتەستروي" اكتسيونەرلىك قوعامىنىڭ پرەزيدەنتى عوي. جاس بيزنەسمەن! ءبىز اباي ەكەۋمىز اتىراۋدان جەنەۆانىڭ وزىنە تىكە ۇشامىز. دەلەگاتسيامىزبەن سول جەردە باس قوسامىز.
- و، توكەن تاناەۆيچ، ابايجاندى ۇلكەن ساپارعا الىپ بارا جاتىر ەكەنسىڭ، قۋانىشتىمىن! قوعامنىڭ بۇگىنى مەن ەرتەڭى وسى اباي سەكىلدى جاس ازاماتتاردىڭ قولىندا عوي. قىرىق شىلتەن شىلاۋىندا بولسىن، قىدىر اتا قولداي ءجۇرسىن!
- راحمەت، ىلەكە، راحمەت! ءىم-م... ەندىگى ءسوز بىلاي: "تەمىرتاۋ ءتۇنى" ءانى بار ەمەس پە؟
- ءيا.
- مىناداي جاقسى ساپارعا بەت الدىق... سول "تەمىرتاۋ ءتۇنىن" اق تىلەگىڭ رەتىندە شۆەيتسارياعا الا كەتىپ، ءوز اتىڭنان پرەزيدەنتكە تابىس ەتسەم دەيمىن! ماعان نوتاسى، كاسسەتاسى كەرەك.
- و، توكەن تاناەۆيچ... نوتا بار، ال كاسسەتا... "تەمىرتاۋ ءتۇنى" ازىرشە كاسسەتاعا جازىلا قويعان جوق.
- ىلەكە، اتىراۋدا ول ءاندى ورىندايتىن انشىلەر بار ما؟
- بار.
- كىمدەر ولار؟
- گۇلنار، زينا ەسىمدى ەكى قىز. ادەمى دۋەت.
- ىلەكە، وتىنەم، وسى انىڭە پەيىلىم كەتىپ تۇر، قالاي ەتسەڭ دە بۇگىن كەشكى التى-جەتىدەن قالدىرماي ءاندى جازدىر دا قولىما تيگىز! جانە "ەدىل - جايىق" ءانىڭنىڭ تاريحى باياندالعان ءبىر كىتاپشاڭ بار ەدى عوي، سونى دا قوس. وسىنىڭ ءبارىن ءبىر پاكەت ەتىپ ازىرلە. جان دوسىڭنىڭ بۇيرىعى وسى!
ال، ورىنداماي كور، مىنا تىلەكتى. سىرقات جايىنا قالدى. مەن ۇلى ساسكە كەزىندە دينا اتىنداعى مۇنايشىلار سارايىنا كەلدىم. ىشكە كىرە بەرگەنىمدە سىزىلا اندەتكەن دۋەتتى قۇلاعىم شالدى. تانىدىم. گۇلنار مەن زينا! ولار مەنى كورگەندە قۋانىپ كەتتى. مەنىڭ ىشكى ءدىتىمدى الدىن الا سەزگەندەي ەكەۋى قوسارلانا سويلەپ:
- اعا، ءبىز باعانالى بەرى ءبىراز اندەردى ورىنداپ، ازىرلىك جاسادىق. ءسىزدىڭ "تەمىرتاۋ ءتۇنى" ءانىڭىز داۋىسىمىزعا سونداي ىڭعايلى، تىڭداپ كورەسىز بە؟ - دەدى ەلپىلدەپ.
- ءيا، كانە، - دەدىم جۇرەگىم ءلۇپ ەتە ءتۇسىپ.
ءان ورىندالدى. ءبىر ەمەس، ەكى-ءۇش رەت قايتالاندى. ەكى ءانشى قىزدىڭ سىرلى ۇنىنە قاتتى تەبىرەندىم.
ءان كەشكى ساعات بەستىڭ كەزىندە كاسسەتاعا جازىلدى. سالدەن سوڭ توكەن تاناەۆيچتىڭ قولىنا ءتيدى.
كەيىن سول شۆەيتساريا ساپارىن توكەن تاناەۆيچتىڭ ۇلى اباي بىلاي دەپ اڭگىمەلەدى:
- ءبىزدىڭ بيزنەس-دەلەگاتسيا اۋەلى جەنەۆادا، ودان كەيىن تسيۋريح قالاسىندا وتكەن كونفەرەنتسياعا قاتىستى. تسيۋريحتاعى بەدەلدى جيىندى ەلباسى نۇرسۇلتان ءابىشۇلى كىرىسپە سوزبەن اشىپ، قازاقستاننىڭ بۇگىنگى جانە بولاشاقتاعى مۇمكىندىگى جونىندە جارقىن مىسالدار كەلتىردى. مەملەكەتىمىزدى جان-جاقتى تانىستىردى. بانكيرلەر مەن ينۆەستورلاردى قازاقستاندا كەڭ كولەمدە بيزنەس جاساۋعا شاقىردى.
سودان كەيىن اسلان مۋسين، ۇلتتىق بانكتىڭ توراعاسى گريگوري مارچەنكو بايانداما جاسادى. قازاقستانعا قىزىققان شەتەلدىك ينۆەستورلار بىرىنەن سوڭ ءبىرى سويلەدى.
ءبىر كەزدە ءۇزىلىس جاريالاندى. مىنە، ءدال وسى ساتتە، ەلباسى تريبۋنادان تۇسە بەرگەندە پاپام ورنىنان تۇردى دا، ول كىسىنىڭ الدىنان شىعىپ، قولىن الىپ، سالەمدەستى. سوسىن ءسىز بەرگەن پاكەتتى تاپسىردى.
بۇل جايىندا ماعان توكەن تاناەۆيچتىڭ ءوزى دە مارقايا اڭگىمەلەگەن:
- نۇرسۇلتان ءابىشۇلى، سىزگە اتىراۋدا تۇراتىن كومپوزيتور ءىليا جاقانوۆ سالەم حات بەرىپ ەدى. مىنا پاكەتتىڭ ىشىندە وزىڭىزگە ارنالعان "تەمىرتاۋ ءتۇنى" ءانى جانە ءسىز ءسۇيىپ تىڭدايتىن "ەدىل - جايىق" ءانىنىڭ تاريحى جازىلعان كىتاپشا بار. كومپوزيتوردىڭ سىزگە دەگەن لەبىزى جانە بار. قابىل الىڭىز، - دەدىم.
ەلباسى ءجۇزى جادىراپ:
- جاقسى، توكەن تاناەۆيچ، ءسىز بەن ءبىز دوس-كوڭىلدەس جاندارمىز، جاس كەزىمىزدە ىلەكەڭنىڭ اندەرىن ايتىپ وستىك، ول كىسىنى ەرەكشە سىيلايمىن. مىنا جولداعان ءانىن تىڭدايمىن، ارينە، كىتاپشاسىن دا وقيمىن، وزىنە ريزاشىلىق سەزىمىمدى حات ارقىلى بىلدىرەمىن. راحمەت، سىزگە! - دەپ قولىمدى قايتا-قايتا قىستى. ال، ىلەكە، كۇتە بەر، ءبىر ءساتتى كۇنى پرەزيدەنتىمىزدىڭ سالەم حاتى دا قولىڭا ءتيىپ قالار، - دەدى.
* * *
2004 جىل. قاراشا ايىنىڭ سوڭعى كۇندەرى...
استانادا جەلتوقساننىڭ بىرىندە "كونگرەسس-حولل" سارايىندا "ەدىل - جايىق" اتتى كونتسەرتىم بولۋعا ءتيىس. سونىڭ قامىمەن ەرتەرەك كەلگەم-ءدى. رەپەتيتسيا باستالدى. ءبىر كۇنى مەنى پرەزيدەنت اكىمشىلىگىنىڭ باسشىسى يمانعالي تاسماعامبەتوۆ قابىلدادى. مەن كابينەتىنە كىرە بەرگەنىمدە يمانعالي ورنىنان كۇلىمسىرەي تۇرەگەلىپ:
- ىلاعا، وردەنىڭىزبەن قۇتتىقتايمىن! - دەپ قۇشاقتاي الدى.
مەن اڭ-تاڭ بوپ ۇندەي المادىم. يمانعالي:
- بۇگىن بىشكەكتەن قىرعىزستاننىڭ مەملەكەتتىك حاتشىسى جولداعان قۇتتىقتاۋ حات الدىق. ءسىز "دانەكەر" وردەنىمەن ناگرادتالىپسىز، - دەدى.
مەن يمانعاليعا وسى قۋانىشتى حابارى ءۇشىن جانە وسى جازدا الماتىدا رەسپۋبليكا سارايىندا وتكەن "ەدىل - جايىق" اتتى كونتسەرتىمە، مىنا استانادا بولاتىن كونتسەرتىمە جان-جاقتى كورسەتكەن كومەگى ءۇشىن رازىلىق سەزىمىمدى ءبىلدىرىپ، جاڭا عانا شىققان كومپاكت-ديسكىمدى سىيلادىم. يمانعالي ديسكىگە ويلانا قاراپ وتىرىپ:
- و، "تەمىرتاۋ ءتۇنى" ءانى دە كىرىپتى عوي، ماعان تاعى بىرەۋىن... نۇرسۇلتان ءابىشۇلىنا بەرەيىن، - دەپ جىمىڭ ەتە ءتۇستى.
ابىروي بولعاندا پورتفەلىمدە ەكى-ءۇش ديسكى بار ەدى، يمانعالي سونىڭ بىرەۋىنە پرەزيدەنتتىڭ اتىنا اۆتوگراف جازدىرىپ الدى.
جەلتوقسان ايىنىڭ بىرىندە استانادا "كونگرەسس-حولل" زالىندا "ەدىل - جايىق" اتتى اۆتورلىق كەشىم ءوتتى. "تەمىرتاۋ ءتۇنى" انىنە قول سوققان جۇرتتىڭ سول ءدۇبىرىن ەش ۋاقىتتا ۇمىتا قويماسپىن. ول دا اندەتكەن ءومىرىمنىڭ ءبىر ساۋلەلى كۇنى!
سول جەلتوقساننىڭ ون التىسىندا مەن قازاقتىڭ ءبىر توپ زيالىلارىنىڭ قاتارىندا "پاراسات" وردەنىمەن ناگرادتالدىم. وسى قۋانىش ۇستىندە پرەزيدەنت نۇرسۇلتان ءابىشۇلى نازارباەۆ ءدۇيىم جۇرتتىڭ الدىندا ماعان وسى وردەنمەن قوسا ءبىر كونۆەرت ۇسىندى. جۇرت بۇعان ەلەڭ ەتە قالدى. سالدەن سوڭ جۇرەگىم تولقىپ، كونۆەرتتى اشىپ قاراسام، پرەزيدەنتتىڭ ءوز قولىمەن جازىلعان حاتى ەكەن. مىنە، سول حات:
"قۇرمەتتى كومپوزيتورىمىز ءىليا جاقانوۆقا!
لەكە، ءوزىڭىزدى جانە اندەرىڭىزدى اسا قۇرمەتتەيتىنىمدى ءسىز بىلەسىز.
قۋانىشى دا، اۋىرلىعى دا مول وسى تاۋەلسىزدىك جىلدارىندا ءار ۋاقىتتا قولداۋ كورسەتىپ، جانىمدا بولدىڭىز. زور راحمەت! بۇل ءسىزدىڭ ەلگە، وتانىمىزعا ىستەگەن ەڭبەگىڭىز دەپ بىلەمىن.
اندەرىڭىز باسىلعان تاباقشانى الدىم. "تەمىرتاۋ ءتۇنى" ءانىن بىزگە (وتباسىمىزعا) ارناپسىز. راحمەت!
امان-ساۋ بولىڭىز. ءالى دە تالاي تاماشا اندەر كۇتۋشى ن.نازارباەۆ.
15.12.2004 ج. استانا".
وسى حاتتا قانشاما جان جىلىلىعى بار، ىزگى جۇرەكتىڭ ءلۇپىلى... اركەز كوزىمە وتتاي باسىلادى.
تەمىرتاۋ ءتۇنى
ءانىن جازعان: ءىليا جاقانوۆ.
ولەڭىن جازعان: قاسىمحان بەگمانوۆ.
جارقىلداعان سىرعاڭ-اي،
تولىقسىپ ءبىر تۋعان اي!
تەمىرتاۋدىڭ ارۋى،
جانىم، ساعان جانىم قۇربان-اي!
قىز سوزىنە ەلىتكەن،
جىگىت ەدىم جەلىككەن.
كورگەن ساتتە ءوزىڭدى،
تولقىدىم مەن، ايتشى، نەلىكتەن؟
سارىارقانىڭ سامالىن
ايمالاتقان جامالىڭ!
جۇرەگىمدى جاندىردى
سىرعا تولى ءمولدىر جانارىڭ.
كول تەربەتىپ جاعانى،
جۇلدىز جىمىڭ قاعادى.
الاۋلاعان ءجۇزىڭدى
اي دا قيماي باتىپ بارادى.
تەمىرتاۋدا ماقپال ءتۇن،
جان سىرىڭدى اقتاردىڭ.
ارمانداي ءبىر ءان قالدى،
بەلگىسى بوپ قيماس شاقتاردىڭ!
