ەلوردا ماسالاردان تازاراتىن بولدى. استانا قالاسى تۇتىنۋشىلار قۇقىعىن قورعاۋ دەپارتامەنتى باسشىسىنىڭ ورىنباسارى فەدور پەەۆ: «جۇمىستىڭ وسى تۇرلەرىنە قوسىمشا قاراجات قاراستىرۋ ءۇشىن، سمەتا جاساپ، الدىن الا ەسەبىن شىعارىپ قويدىق. ەكسپو حالىقارالىق كورمەسى قارساڭىندا ەلوردادادا بىردە-ءبىر ماسا قالمايدى.  

...بۇل وتە ماڭىزدى. سەبەبى شەتەلدىك دەلەگاتسيا وزدەرىنىڭ بۇقارالىق اقپارات بەتتەرىندە استانادا ماسا كوپ دەپ جازسا، بۇل ءبىزدىڭ تاراپىمىزدان دۇرىس بولمايدى، ءارى يميدجىمىزگە نۇقسان كەلەدى—دەيدى.  (ەلەكتروندى اقپارات قۇرالدارىنان الىندى).

بۇگىن باس قالامىزدىڭ باس كەڭسەسىندە توتەنشە باسقوسۋ باستالدى. كۇن تارتىبىندەگى ماسەلە-«سارى ماسامەن سوعىس جانە ونىڭ تاسىلدەرى» دەپ اتالادى.

تۇلعاسى تۇيەنىڭ جارتى ەتىندەي دەپارتامەنت باستىعى سىرانىڭ  بوشكەسى سەكىلدى قارىنىن ارەڭ سۇيرەتىپ، ەكى يىنىنەن دەم الىپ، مىنبەگە زورعا شىقتى. بورا-بورا بولىپ اققان تەرىن ءسۇرتىپ، ەسىن ارەڭ دەپ جيناپ، وتىرعاندارعا ءبىر قاراپ الدى دا، قولىنداعى قاعازىنا ءۇڭىلىپ:

–جولداس... كەشىرىڭىزدەر، ...مىرزالار، وزدەرىڭىز بىلەسىزدەر، الدىمىزدا ۇلكەن ناۋقان-ەكسپو-نىڭ قۇلاعى كورىنىپ  تۇر. وعان شەت ەلدەردەن ميلليونداعان مەيماندار كەلمەك. بىراق وزدەرىڭىز بىلەسىزدەر، بىزدە ءبىر قيىنشىلىق بار، ول سارى ماسالار... ەرتەڭ الىستان كەلگەن قوناقتاردى سارى ماسا تالاپ جاتسا، ول ەلىمىز ءۇشىن ۇيات قوي... سوسىن ولاردىڭ ەكىنشى قايتىپ بوساعامىزدى اتتاماي قويۋى مۇمكىن...

باستىق كەنەت ءسوزىن كىلت ءۇزىپ، ءوزىنىڭ بەتىن ءوزى سارت ەتكىزىپ ءبىر ۇردى. اڭداۋسىزدا قۇلاعىنىڭ تۇبىنە قونا قالعان سارى ماسا باستىقتىڭ قانىن اياۋسىز سورعان بولۋى كەرەك، ءبىر جاق بەتى ءاپ-ساتتە قىزىل الا قان بولىپ شىعا كەلدى.

–مىنە، كوردىڭىزدەر مە، جيىرماسىنشى قاباتتاعى كەڭسەمىزگە دەيىن كىرىپ كەتىپتى، زارازا..، كەشىرىڭىزدەر... بۇل جونىندە ەلباسىنىڭ ارناۋلى تاپسىرماسى بار، مەملەكەت قازىناسىنان ميللياردتاعان قارجى ءبولىنىپ وتىر، سونى ءبىر تيىنىن قالدىرماي يگەرۋىمىز كەرەك. تۇسىندىڭىزدەر عوي؟ تاك، قانە، كىمنىڭ قانداي ۇسىنىسى بار؟-دەدى،بەتىن ءارى-بەرى ءسۇرتىپ تازالاپ العان دەپارتامەنت باستىعى.

قالانىڭ باس سانيتارلىق دارىگەرى ورنىنان تۇردى:

–قۇرمەتتى پالەنشە پالەنشەەۆيچ، استانادا قازىر ميلليونعا جۋىق حالىق تۇرادى. بولىنگەن قارجىنى جۇمساپ، ولاردىڭ بارلىعىنا ءبىر-بىردەن ماسا سوققىش الىپ بەرۋىمىز كەرەك. سوسىن ءار ادامعا قانشا ماسا ءولتىرۋى كەرەك ەكەنى جونىندە ارنايى تاپسىرما بەرەمىز. ءسويتىپ، بۇگىننەن باستىپ قىس-جاز دەمەي ولتىرە بەرسەك، ەكسپو-عا دەيىن ءبىر دە ماسا قالمايدى. ءبىتتى شارۋا. قارجىنى دا يگەرەمىز...

ءماجىلىستىڭ جينالىستارىندا ۇنەمى بەت-اۋزىن بوياۋمەن اۋرە بولىپ، وزىمەن-ءوزى وتىراتىن ءبىر دەپۋتات ايەل دە وسى وتىرىسقا كەلگەن ەكەن. قولىن كوتەردى.

–دا، دەيستۆيتەلنو، وني وچەن بولنو كۋسايۋت، پالەنشە پالەنشەەۆيچ. پوەتومۋ ۆوت موە پرەد... كەشىرىڭىزدەر، مەن ايتار ەدىم، قالادا سارى ماسالاردىڭ ترۋپتارىن...، كەشىرىڭىزدەر، قازاقشا قالاي دەيدى..؟

–جەمتىكتەرىن...

–ولەكسەلەرىن...

 –ولىكتەرىن...

–ۆوت، ۆوت، ولىكتەرىن قابىلدايتىن پۋنكت اشۋ قاجەت. ي كاجدىي ماسانىڭ ولىگىنە اقشا تولەۋ كەرەك. سوندا، زناەتە، ءبىر دە ماسا قالمايدى. پومنيتە، ءبىر كەزدە قىتايدى تورعايلاردى وسىلاي قۇرتىپ ەدى عوي؟

–مەن بۇنىڭ بارلىعىنا قارسىمىن!-دەدى ءبىر بەلسەندى پارتيانىڭ وكىلى ورەكپىپ. –بۇل مەملەكەت اقشاسىن دالاعا شاشۋ دەگەن ءسوز. ەڭ ءتيىمدى ءتاسىل-بەت-اۋزىمىزعا، كيىمىمىزگە جەلىم جاعىپ الىپ ءجۇرۋىمىز كەرەك. سوندا شاعام دەپ قونعان ماسا وزىنەن ءوزى جابىسادى دا قالادى. وسىنداي جولمەن عانا استاناداعى بارلىق ماسانى قۇرتا الامىز.

–جاقسى، جولداستار..، تويىس، مىرزالار، جاقسى. بۇل ۇسىنىستاردىڭ بارلىعى ۇكىمەتتىڭ ارنايى وتىرىسىندا قارالادى. بارلىعىن نازارعا الامىز. ەندى بۇگىن ارامىزعا بەلگىلى تاريحشى، اكادەميك رۋسۇيگىش جۇزباەۆ مىرزا كەلىپ وتىر ەكەن. بۇل كىسىنىڭ «رۋىم مەنىڭ-ۇرانىم، ءجۇزىم مەنىڭ-ماقتانىشىم» دەگەن كىتابىن بىلەسىزدەر. وسى سارى ماسالار تۋرالى باستاما قولعا الىنعالى رەكەڭ «قازاقتار مەن سارى ماسالاردىڭ اراسىندا ماڭگىلىك مايدان» دەگەن زەرتتەۋ كىتابىن جازىپ جاتىر. ەندەشە وسى اعامىزعا ءسوز بەرەيىك!

مىنبەگە شىعىپ، شاڭىراقتاي كوزىلدىرىگىن ءبىر تۇزەپ الىپ ءسوزىن باستاعان تاريحشى شىنىندا دا بۇل تاقىرىپتى كوپ زەرتتەگەن سەكىلدى.

–سىزدەر بىلمەيسىزدەر، قازاقتىڭ سارى ماسادان كورمەگەن قۇقايى جوق. ءبىر عانا مىسال ايتايىن، قازاق جوڭعار سوعىسى كەزىندە، انىعىراق ايتسام، 1735 جىلى، 20 شىلدەدە، ساعات 12-دەن 10 مينۋت كەتكەندە ءبىزدىڭ شومبال دەگەن باتىرىمىز بەن قالماقتىڭ دوڭعال دەگەن باتىرى جەكپە-جەككە شىعادى. ءبىزدىڭ باتىر نايزاسىن ەندى سالا بەرەم دەگەندە، بەتىنە ءبىر تورعايداي، ول كەزدەگى ماسالاردىڭ ۇلكەندىگى سونداي بولعان سارى ماسا قونىپ، سونى قاعام دەپ بوگەلگەندە، قالماقتىڭ باتىرى نايزاسىن بۇرىن سالىپ جىبەرىپتى.

زال شۋلاپ كەتتى:

–قاپ! سارى ماسانىڭ كەسىرى...

–راس  ەكەن عوي...

–قۇرتۋ كەرەك وندا!...

–قاراشى، ءاي!

دەپارتامەنت ديرەكتورى:

–مىنە، كوردىڭىزدەر عوي، تاريحشىلار جايدان-جاي ايتپايدى. حالقىمىزدىڭ ەڭ ءبىرىنشى جاۋى—سارى ماسا ەكەن. ال، رەكە، قۇندى دەرەگىڭىز ءۇشىن سىزگە كوپتەن-كوپ راحمەت. شىنىن ايتقاندا، ءسىز ءبىزدىڭ كوزىمىزدى اشتىڭىز. ەندى ورتىمىزدا وتىرعان تاعى ءبىر بەلگىلى ادامدى تانىستىرايىن سىزدەرگە. ول—اتاقتى اقىن جاعىمپاز ءسوزتابارۇلى. بىلتىر عانا جوعارىداعى ءبىر كىسىگە ارناعان «مەن سەنىڭ ماڭگىلىك قۇلىڭمىن!» دەگەن پوەماسى ءۇشىن بۇل اعامىزعا مەملەكەتتىك سىيلىق بەرىلگەنىن بىلەسىزدەر. قانە، جاكە، كەلىڭىز، كەلىڭىز!

جۇلقىنىپ مىنبەگە كوتەرىلگەن اقىن ءبىر قولى اسپانعا كوتەرىپ:

–باۋىرلار، ەلىمىزدەگى كەز-كەلگەن باستاما ەڭ ءبىرىنشى اقىنداردىڭ جۇرەگى ارقىلى وتەدى عوي. مەن دە وسى مەملەكەتتىك ماڭىزى بار شارادان تىس قالعىم كەلمەدى. «سارى قازاق جانە سارى ماسا» دەگەن ۇلكەن داستان جازىپ باستادىم. شىنىن ايتۋ كەرەك، اۋىلدا تۋىپ، بالا كەزىمنەن سارى ماسانىڭ قورلىعىن كورىپ وسكەن اداممىن. شىركىن، وسىنى ءبىر جازسام با دەپ ءجۇرۋشى ەدىم، ەندى مىنە، زامانا تولعاعى ءبارىبىر ءوزى اكەلىپ تىرەدى وسىعان. سول شىعارمامنان ءبىر-ەكى شۋماق وقىپ بەرەيىن سىزدەرگە!

«سارى ماسا نە قىلمادى سارى قازاققا،

عاسىرلار بويى ونى سالدى ازاپقا.

جازامىن مەن وسىعان بۇگىن ولەڭ،

قۇرتامىز سارى ماسانى تۇبىمەنەن!

اقىنعا سەرىك بولعان ولەڭ بە ەكەن،

ولەڭىم تەرەڭدەردەن كەلەر مە ەكەن.

اعايىن، سارى ماسان ولەڭ ەتتىم،

ءبىر سىيلىق تاعى بىزگە بەرەر مە ەكەن؟!».

–ال، قالاي ەكەن؟!-دەپ سوسىن كوپشىلىككە قارادى اقىن.

–كەرەمەت، كەرەمەت!

–ايتارى جوق!

–اقىن بولسا، وسىنداي بولسىن!

–سۇمدىق!

شۋلاعان ەلدى دەپارتامەنت باستىعى توقتاتتى:

–قۇرمەتتى جاكە! راحمەت، راحمەت! ءسىز سەكىلدى اقىنى بار ەلدىڭ—باقىتى بار!. ال ەندى جاڭاعى ەمەۋرىنىڭزدى دە ءتۇسىندىم. ءبارى دە بولادى. تاريحشى رەكەڭ ەكەۋىڭىزگە قوماقتى قالاماقى مەن سىيلىق اپەرۋ مەنىڭ مىندەتىم. سىزدەر تەك جازىڭىزدار! ال، ەندى مىرزالار مەن حانىمدار، وتىرىسىمىز وسىمەن اياقتالدى. ايتاتىن ۇسىنىستارىڭىز بولسا، حابارلاسا جاتارسىزدار. سىزدەر قانداي ۇسىنىس ايتار ەكەن دەپ، ۇكىمەت باسشىسى دا ابىرجىپ توسىپ وتىر. سىزدەردىڭ بۇگىنگى ايتقاندارىڭىزدى سول جاققا جەتكىزەمىن. سوسىن، سارى ماسالارمەن بىتپەيتىن مايدان باستالادى. سول مايداندا بىرگە بولايىق، اعايىن!

Abai.kz