«... اۋىلدىڭ ورتاسىنان قاق جارىپ جۇرەتىن جولدىڭ ۇستىندە ءتورت-بەس  كىشكەنە بالا قۇم ءۇيىپ ويناپ جاتىر ەكەن. مەنەن قورىقتى...بىرىنە ءبىرى جالتاڭداپ قاراپ: «ورىس كەلە جاتىر...» دەپ تۇرا قاشتى... بىرەۋىنىڭ ات قىپ مىنگەن تالى قالدى. بىرەۋىنىڭ شۋدا جىپتەن باۋ تاققان قۇرىعى قالدى. مەن كۇلدىم...» بۇل بياعاڭنىڭ 1923 جىلى ورىنبوردا جازعان «كوشپەلى ماحاببات» دەگەن اڭگىمەسىنەن ءۇزىندى. (بەيىمبەت مايلين، شىعارمالار، ءۇشىنشى توم، 1962 جىلى، الماتى)

وسى ءبىر ءۇزىندىنىڭ ءوزى بۇگىنگى قازاقتىڭ قايدان شىققانىن، ونىڭ نەگە ۇلتتىق قورعانىشتىق قابىلەتىنىڭ تومەندەپ كەتكەندىگىنە جاۋاپ بەرىپ تۇر. قالاي دەيسىز عوي؟ ەندى سوعان كەلەيىك.

«... اۋىلدىڭ ورتاسىنان قاق جارىپ جۇرەتىن جولدىڭ ۇستىندە ءتورت-بەس  كىشكەنە بالا قۇم ءۇيىپ ويناپ جاتىر ەكەن. مەنەن قورىقتى...بىرىنە ءبىرى جالتاڭداپ قاراپ: «ورىس كەلە جاتىر...» دەپ تۇرا قاشتى... بىرەۋىنىڭ ات قىپ مىنگەن تالى قالدى. بىرەۋىنىڭ شۋدا جىپتەن باۋ تاققان قۇرىعى قالدى. مەن كۇلدىم...» بۇل بياعاڭنىڭ 1923 جىلى ورىنبوردا جازعان «كوشپەلى ماحاببات» دەگەن اڭگىمەسىنەن ءۇزىندى. (بەيىمبەت مايلين، شىعارمالار، ءۇشىنشى توم، 1962 جىلى، الماتى)

وسى ءبىر ءۇزىندىنىڭ ءوزى بۇگىنگى قازاقتىڭ قايدان شىققانىن، ونىڭ نەگە ۇلتتىق قورعانىشتىق قابىلەتىنىڭ تومەندەپ كەتكەندىگىنە جاۋاپ بەرىپ تۇر. قالاي دەيسىز عوي؟ ەندى سوعان كەلەيىك.

بياعاڭنىڭ (بەيىمبەت ءمايليندى الاششىلدىقتان ىرگەسىن اۋلاق سالماعان، ۇلت-اناسىنا بالتا الا جۇگىرمەگەندەر ءالى كۇنگە دەيىن وسىلاي اتايدى) شىعارمالارى تۇگەلگە دەرلىك قاي جىلى جازىلعاندىعى كورسەتىلگەن. ءبىز وسىعان قاراي وتىرىپ، ومىردەن الىنعان ادەبي كەيىپكەردىڭ مىنەزىنە، ونىڭ تۇرمىسىنا، ءىس-ارەكەتىنە كوز جۇگىرتە كەلىپ، 20 عاسىردىڭ باسىنداعى قازاق پسيحولوگياسىنا بويلايمىز. ال، 20 عاسىر باسىنداعى الاساپىران شاقتاعى قازاق بۇگىنگى ازات قازاقتىڭ اتاسى. ءتۇپ تەگى. جاتىرى.  سونىمەن، اۋەلگىدەگى اڭگىمەنىڭ ۇزىندىسىنە قاراساڭىز، «مەنەن قورىقتى...» دەگەن ءسوزدى وقيسىز. وسى جەردە قۇپيانىڭ ءبارى ءۇش نۇكتە دە تۇر. بالالار كىمنەن قورىقتى؟ ورىسشا كيىنگەن ادامنان قورىقتى. سول تۇستا قازاق جەرىنە دەندەگەن كەلىمسەكتىڭ ءبارى ورىستار ەدى جانە ولار وزگەشە كينەتىن، ولار قازاق ءۇشىن جاسىرىن پيعىلدى، جات ادامدار ەدى. جاتجۇرتتىقتار قازاق جەرىنە اتاسىنان قالعان مۇراعا يەلىك ەتكەندەي ەنگەن بولاتىن. قازاقتى قاناۋ، ءتۇرلى سالىقتار، شۇرايلى جەردەن ايىرۋ، قىزىلكوز شولاق بەلسەندىنى ارقاسىنان قاعىپ ەلدىڭ ۇستىنە قامشى ءۇيىرتىپ قويعاندا الگى بالالار قورىققان، ەلدىڭ ەسىنە ۇرەي بولىپ ەنگەن وزگەشە كيىمدى، جات ادام ەدى.

«ورىس كەلە جاتىر...»

اڭگىمەنىڭ ۇزىندىسىندە «بىرەۋىنىڭ ات قىپ مىنگەن تالى قالدى. بىرەۋىنىڭ شۋدا جىپتەن باۋ تاققان قۇرىعى قالدى» دەگەن سويلەم بار. قۇرىق ۇستاپ، ات ءمىنىپ، ءوزىنىڭ مىڭجىلدىق ءداستۇرلى تۇرمىسىمەن كوشپەلى كاپيتاليستىك قوعامدا ءومىر ءسۇرىپ وتىرعان قازاق قىزىلكوزدىڭ 1921-1922 جىلدارداعى قاساقانا جاساعان اشارشىلىعىنان كەيىن، ەس بىلگەن قازاقتى قويىپ، ويىن بالاسىنىڭ ءوزى ونى كورگەندە، الگى كوستيۋم كيگەن جاتجۇرتتىقتى كورگەندە جانساۋعالاپ قاشپاعاندا قايتسىن. ورىس كەلە جاتىر دەپ قاشقان بالالار ۇلتتىق ساناعا كىرگەن جانە كۇنى بۇگىنگە دەيىن ۇلتتىق سانانى سال قىلىپ وتىرعان ۇرەيدىڭ ەڭ العاشقى كورىنىسى ەدى. مەن ءالى ويلانام... ورىستان قاشقان بالالاردىڭ ۇرپاعى قايدا ەكەن دەپ؟ بىلەسىز بە؟ ءاي قايدام، مەنىڭ ەسىمە بۇگىنگى زامانداستارىم تۇسەدى. ولار قوعامنىڭ ءار سالاسىندا ءجۇر. بيلىكتەگىلەر دە مەنىڭ زامانداستارىم. مەنىڭ زامانداستارىمنىڭ تۋعان ءتىلىن - اناسىنىڭ ءتىلىن بىلمەيتىندىگىن ءسات سايىن كورەمىن. ءتىلىن بىلمەگەن سوڭ ول ادامنان ءوزىنىڭ ۇلتى تۋرالى نە دەپ سۇرايسىڭ؟ وعان نەگە سەندە ۇلتتىق نامىس جوق؟ نەگە سەن ءوز ۇلتىڭنىڭ مۇددەسىنە قايشى كەلەتىن باستامالاردى قولدايسىڭ؟ نەگە سەن بالاڭدى ورىس مەكتەبىنە بەرەسىڭ؟ نەگە سەن تۋعان ۇلتىڭدى كەم كورەسىڭ؟ تاپقىزعان اكەڭ، تاپقان شەشەڭ قازاق بولعاندا سەن تىم قۇرىسا سول ەكەۋىن نەگە مويىندامايسىڭ دەپ سۇراعانىڭ بوس بەسىكتى تەربەتكەنمەن بىردەي.

«ورىس كەلە جاتىر...»

اڭگىمەنىڭ جازىلعانى ۋاقىتى 1923 جىل دەپ كورسەتىلگەن. بۇل 1921-1922 جىلعى 1 ملن-نان استام قازاقتىڭ باس سۇيەگىن دالاعا شاشىپ كەتكەن اشتىقتان كەيىنگى ءبىرىنشى جىل بولاتىن. بالكىم جالعاسىپ جاتقان كەزى شىعار... ورىستان قاشقان بالالاردىڭ ىشىنەن كەيىن «كەدەي تەڭدىگى»، «جاساسىن پارتيا» دەپ الاشاپقىن بولىپ، وقۋ-توقۋسىز قىزىلكوزدەن قورىققانىنان سونىڭ ايتاعىنا ەرىپ، ايعايىنا كونىپ، «كوللەكتيۆتەندىرۋگە»، «تاپ كۇرەسىنە»، «حالىق جاۋىن اشكەرەلەۋگە» جانىن سالا كىرىسىپ، كوزگە ءتۇسىپ، كەۋدەسىنە مەدال تاعىپ ودان كەيىن ىلە-شالا «ۇلى وتان سوعىسىنا» قاتىسىپ، كەلە سالىپ «اتومدى سىناپ»، كەيىن «تىڭ يگەرىپ» تاستاعان تۋما، ۇلتتىق ساناسىنان مۇلدەمگە بەزىنگەن ۇرەي قۇشاعىندا پارتيانىڭ  تاپسىرماسىن ادال ورىنداعان مىڭ سان قازاقتىڭ قىزىلكوز بەلسەندىلەرىنىڭ شىققاندىعىنا جانە ولاردىڭ ءوز ۇلتىنا قارسى ەكىلەنە سويىل الا جۇگىرىپ، تامىرىن كەسپەككە تالپىنعانىنا قازاقتىڭ كارى تاريحىنىڭ سارعايعان بەتتەرى كۋا. بياعاڭنىڭ اڭگىمەلەرى كۋا.

اڭگىمە ءۇزىندىسىنىڭ ەڭ سوڭعى ءسوزى «مەن كۇلدىم...» دەگەن سويلەم. اۆتور سويلەم سوڭىنا ءۇش نۇكتە قويعان. كەيىپكەر كۇلمەگەن. كەيىپكەر «ورىس كەلە جاتىر...» دەپ الدى-ارتىنا قاراماي، زارەسى ۇشىپ، قاشىپ بارا جاتقان قازاق بالالارىنىڭ ارتىنان قاراپ تۇرىپ، ولاردىڭ ەرتەڭىنە قامىعىپ، تاماعىنا وكسىك تىعىلىپ، كوز جاسىن كورسەتپەي وكسىپ-وكسىپ جىلاعان. ولاردىڭ ەرتەڭى - بۇگىنگى ءبىز... تاعى دا ءۇش نۇكتە. ال، مەن يا كۇلەرىمدى، يا جىلارىمدى بىلمەيمىن...

«ورىس كەلە جاتىر...»

ر.S. بۇل بۇگىندە «نەگە ءبىز وسى وسىندايمىز ؟» دەپ ءجيى ايتىلاتىن قازىرگى ۇلتتىق پسيحولوگيانىڭ ءتۇپ-تامىرىنا ءوز بەتىمىزشە ءۇڭىلىپ كورمەك بولىپ ارەكەتتەنگەن ءىسىمىزدىڭ كىرىسپە جازباسى. بۇدان كەيىن اللا قالاسا، قىزىلكوز، تىكباقاي كەزەڭنىڭ ۇلتتىق ادەبيەتكە، ۇلتتىق ساياسي ويلاۋعا جانە تاعى باسقا ۇلت رەتىندەگى سانالىق دەربەستىگىمىزگە جاساعان قياناتىنا بياعاڭنىڭ شىعارمالارىنان جانە دە باسقا دەرەكتەر ارقىلى جازىپ وتىرماق نيەتتەمىز.

اباي بولايىق، الاششىل بولايىق اعايىن.