كلينيكالىق ءولiمدi باستان كەشiرگەندەر جانى دەنەسiنەن ۇشىپ كەتكەن سوڭ، ءوزiن-ءوزi جەڭiل سەزiنiپ، جارىققا تولى الەمگە بارعاندارىن ايتىپ جاتادى. اقش عالىمى روبەرت لانتسا ادام دەنەسi ولسە دە، رۋحى ماڭگiباقي ءومiر سۇرە بەرەدi دەپ بولجايدى. لانتسانىڭ “بيوتسەنتريزم: ءومiر مەن سانا – عالامنىڭ ناعىز تابيعاتىن ءتۇسiنۋدiڭ كiلتi” اتتى كiتابىندا بۇل بولجامنىڭ دۇرىستىعىن دالەل­دەيدi.

لانتسا – رەگەنەراتيۆتi مەديتسينا مامانى جانە Advanced Cell Technology كومپانياسىنىڭ عىلىمي جەتەكشiسi. بۇعان دەيiن جۇلىن جاسۋشالارىن زەرتتەپ، جويىلىپ بارا جاتقان جانۋارلاردى كلونداۋ بويىنشا ءساتتi تاجiريبەلەر جۇرگiزگەن. بiراق بiرنەشە جىل بۇرىن فيزيكاعا، كۆانتتىق مەحانيكا مەن استروفيزيكاعا دەن قويعان پروفەسسور جاڭا بيوتسەنتريزم تەوريا­سىن ويلاپ تاپتى.

وسى تەورياعا سايكەس، ءولiم جوق. ءولiم – بۇل ادام ساناسىندا پايدا بولعان قيال عانا. بۇل قيال ادام ءوز ءومiرiن دەنەسiمەن بايلانىستىرعاندىقتان پايدا بولدى دەيدi ول. سەبەبi ەرتە مە، كەش پە، ادام ءوز دەنەسiنiڭ ولەتiنiن بiلەدi. دەنەسi ولسە، رۋحى مەن ساناسى قوسا وشەدi دەپ ەسەپتەيدi. بiراق سانا-سەزiم ۋاقىت پەن كەڭiستiكتەن تىس ءومiر سۇرەدi. ياعني، ادام ساناسى دەنەدە دە، دەنەدەن تىس جەردە دە ءومiر سۇرە بەرەدi. بۇل بولجام كۆانتتىق مەحانيكا زاڭدارىنا تومپاق كەلمەيدi. ويتكەنi وعان سايكەس، قانداي دا بiر بولشەك كەز كەلگەن جەردە جىلجي بەرەدi, ال قانداي دا بiر وقيعا بiرنەشە نۇسقا بويىنشا ءوربۋi مۇمكiن.

لانتسانىڭ ويىنشا، بiزدiڭ عالامنان بولەك، تاعى كوپتەگەن عالامدار بار. بiزدiڭ عالامدا وقيعا بiر نۇسقا بويىنشا وربi­سە، وزگە عالامداردا ءدال وسى وقيعا مۇلدە باسقاشا ءوربيدi. ياعني، بiر عالامدا دەنە ءولiپ قالسا، ونىڭ ساناسى باسقا عالام­عا اۋىسىپ، ءومiر ءسۇرۋiن جالعاستىرا بەرەدi.

بiر اۋىز سوزبەن ايتقاندا، قازادان كەيiن ادام جانى جانناتقا نەمەسە توزاققا ەمەس، باس­قا عالامعا اتتانىپ، ءومiر سۇرەدi. بۇل – شەكسiز جالعاسا بەرەتiن پروتسەسس.

لانتسانىڭ بۇل تەورياسىن جاقتاۋشىلار دا، داتتاۋشىلار دا كوپ. مەديتسينا بويىنشا نوبەل سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى دج.ەككلزدىڭ پiكiرiنشە، ادامنىڭ سانا-سەزiمi ولiمنەن كەيiن ءوز بەتiنشە ءومiر سۇرە بەرەدi.

 

كلينيكالىق ولiمگە تاپ بولاتىن ادامنىڭ نەلiكتەن سالماقسىزدىقتى سەزiپ، جەڭiل، بەيقام، تىنىش كۇي كەشەتiنiن عالىمدار تۇرلiشە ءتۇسiندiرiپ كوردi. ءولiم مەن ءومiردiڭ اراسىندا قالعان جاندار كەشەتiن كۇيدi “ولiمگە جاقىن حال” دەپ اتايدى. بۇل تەرمين وسىدان 30 جىل بۇرىن پايدا بولعان.

كوپ زەرتتەۋشi بۇل سەزiمدi پسيحوفيزيكالىق سەبەپتەرمەن بايلانىستىرادى. بiرi ميعا وتتەگi جەتiسپەگەندiكتەن، ادام ميى وزگەرiسكە ۇشىرايدى دەسە، ەندi بiرi ولiمنەن قورقۋ سونداي رەاكتسيا تۋدىرادى دەيدi.

گوللانديا عالىمى پيم ۆان لوممەل جەتەكشiلiك ەتەتiن زەرت­تەۋ توبى “ادام ولiمگە جاقىن حالدi ناقتى قاي ۋاقىتتا كەشەدi: كلينيكالىق ءولiم كە­زiندە مە، الدە مي مۇلدە ءولiپ قالعاندا ما؟” دەگەن سۇراققا جاۋاپ iزدەپ كوردi. كەزدەيسوق وقيعانىڭ ارقاسىندا وسى سۇراقتىڭ جاۋابى تابىلدى.

بiردە اۋرۋحاناعا كوماعا ءتۇسiپ قالعان اۋرۋ جەتكiزiلدi. جۇرەك ماسساجى، قولدان دەم الدىرۋ جاساسا دا، تۇك شىقپادى. الگiنiڭ ميى ءولiپ قالدى، ال ەنتسەفالوگرامما ۇزىن جاسىل سىزىقتى كورسەتتi. وسى كەزدە دارiگەرلەر ينتۋباتسياعا جۇ­گiنiپ، كومەيگە ارنايى تۇتiكشە جiبەر­مەك بولادى. سويتسە، اۋرۋدىڭ اۋزىندا تiس پروتەزi بار بولىپ شىقتى. دارiگەرلەر پروتەزدi الىپ تاستاپ، قاپە­لiمدە ونى جىلجىمالى ۇستەلگە سالا سالعان. جارتى ساعاتتان كەيiن اۋرۋدىڭ جۇرەك ىرعاعى مەن قان قىسىمى قالپىنا كەلەدi. بiر اپتادان كەيiن دەنساۋلىعى دۇرىستالىپ، اياقتان تiك تۇرعان سوڭ، تiس پرو­تەزiن قايتارۋدى سۇراپتى. سويت­سە، جوپەلدەمەدە ەم جاساعان دارiگەرلەر پروتەزدi قايدا قويعانىن ۇمىتىپ قالسا كەرەك. ال سول كەزدە ەس-ءتۇسسiز جاتقان اۋرۋ دارiگەر­لەردiڭ پروتەزدi قايدا قويعانىن ءوزi بۇگە-شiگەسiنە دەيiن سۋرەتتەپ بەرiپتi. دارiگەرلەر مۇنى قايدان بiلدiڭ دەسە، ءومiر مەن ءولiمنiڭ اراسىندا جاتقان ادام توسەكتiڭ توبەسiنەن ءوزiن جانە دارiگەرلەردiڭ ارەكەتiن باستان‑اياق باقىلاپ تۇرعان ەكەن. ول بۇل ۋاقىتتا پالاتاداعىلاردىڭ نە iستەپ نە قويعانىن عانا ەمەس، ءوزiن دارiگەرلەر قۇت­قارا الماسا قايتەم دەگەن ۇرەي بيلەگەنiن ەگجەي-تەگجەيلi بايان­داپ بەرiپتi. دارiگەرلەرگە ءوزiنiڭ تiرi ەكەنiن سەزدiرۋگە تىرىسقانى دا ونىڭ ەسiندە قالىپتى.

وسى وقيعا ادامنىڭ ساناسى ميى مەن دەنەسiنەن تىس جەردە دە ءومiر سۇرە بەرەتiنiن كورسەت­تi.

 

قۇدايدىڭ ورنى بەلگIلەنبەگەن تەورييا

امەريكاندىق فيزيولوگ گەري شۆارتس – ءولiم قۇپياسىن زەرتتە­گەندەردiڭ بiرi. اريزونا ۋنيۆەر­سيتەتiنiڭ ەنەرگەتيكالىق جۇيەلەر زەرتحاناسىندا ءتۇرلi تا­جiريبە جاساعان ول جوعارىداعى تەوريانىڭ دۇرىستىعىنا كوز جەتكiزگەن. سونداي‑اق، ول ولi­لەرمەن بايلانىس ورناتا الاتىن ادامدار – مەديۋمدار فەنومە­نiن زەرتتەپ كوردi. عالىمنىڭ ويىنشا، باقيلىق بول­عان ادامداردىڭ ەنەرگياسى مەن اقپاراتى عالامدا قالىپ قويادى. ادامدار ءدال جۇلدىز ءتارiزدi كوزگە كورiنبەيتiن جارىق فوتوندارىن بولەدi. ال بۇل فوتوندار عارىشقا تارايدى. وسىلايشا ادامنىڭ اقپاراتى، ەنەرگياسى مەن سانا‑سەزiمi ءومiر ءسۇرۋiن جالعاستىرا بەرەدi.

وسى بولجامدى اقش‑تىڭ پروفەسسورى ستيۋارت حامەروفف تا قۇپتايدى. ونىڭ بولجامىنشا، ادام ميى – كۆانتتىق كومپيۋتەر، ال ونىڭ رۋحى مەن سانا‑سەزiمi – كۆانتتىق دەڭگەيدە جيناقتالعان اقپارات. دەنە ولگەن سوڭ وسى اقپارات عالاممەن قوسىلىپ، وندا ماڭگiلiك عۇمىر كەشەدi.

حامەروفف جانە ونىڭ ارiپ­تەسi رودجەر پەنروۋز سا­نا­سەزiمدi تاسىمالدايتىن ەلە­مەنت­­تەردi تاپتىق دەپ ەسەپ­تەيدi. بۇلار – نەيرونداردىڭ iشiندە ورنالاسقان اقۋىز ميكرو­تۇتiكشەلەرi.

لانتسا، شۆارتس، حامەروفف پەن پەنروۋزدار ولiمنەن كەيiن ءومiر بارىن عىلىم تiلiندە ءتۇسiندiرiپ كورۋگە تىرىستى دەمەسەڭiز، و دۇنيە تۋرالى تۇ­سiنiك باعزى زاماننان بەرi دiندە بار. بiراق ازiرگە بiر­دە‑بiر عالىم ءوز تەورياسىندا قۇدايدىڭ ورنىن بەلگiلەگەن ەمەس.