جاقىندا وتكەن ۇلتتىق قۇرىلتاي وتىرىسىندا مەم­لە­كەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ ۇكىمەت الدى­نا اۋقىمدى مىندەتتەر قويدى. سونىڭ ىشىندە ءىرى ينفرا­قۇ­رى­لىمدىق باستامالار ايتىلدى. پرەزيدەنت ايتقان سالا­لار – تۇرعىن ءۇي-كوممۋنالدىق شارۋاشىلىق نىسان­دا­رىن جوندەۋ جانە جاڭعىرتۋ، باسپانا قۇرىلىسى، جول­داردى جوندەۋ جانە گازداندىرۋ جۇمىسى بولاتىن. جاۋاپ­تى مينيسترلىكتەر وسى باعىتتاردىڭ ارقايسىسى بويىن­شا ءتيىستى جۇمىستى باستاپ كەتتى. الدا ناقتى كورسەت­كىش­تەر بار جانە ول بويىنشا بارلىق مەملەكەتتىك ورگان، اكىمدىكتەر، كۆازيمەملەكەتتىك سەكتور مەن بيزنەس كوم­پا­نيا­لار تارتىلاتىن بولادى.

بيىل ەل بويىنشا 18 ملن شارشى مەتر تۇرعىن ءۇي سالۋ جوس­پارلانىپ وتىر. بۇل – ەلىمىز ءۇشىن رەكوردتىق كورسەتكىش. بۇرىن جوسپارلانعاننان 2,5 ميلليونعا ارتىق. تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسى – ەكونوميكانىڭ نەگىزگى درايۆەرى، ويتكەنى ءاربىر قۇرىلىسقا قاتىستى شاعىن جانە ورتا بيزنەس الەۋەتى ارتادى. جۇمىس ورىندارى اشىلىپ، قۇرىلىس جانە ارلەۋ ماتەريالدارىنىڭ ءوندىرىس كولەمى ارتا تۇسپەك.

«بۇگىندە قىزمەت كورسەتۋ سا­لاسى كوتەرىلىپ، يپوتەكالىق باع­­دارلامالارعا سۇرانىس ارتىپ كە­لەدى. پرەزيدەنت سول جيىن­دا «وتباسى بانكىنىڭ» جاڭا باع­دار­لاماسى ىسكە قوسىلعانىن حابارلادى. باعدارلاما وسى جىلدىڭ 1 مامىرىنا جوس­پار­لانىپ وتىر. بۇل – نارىق قارا­جاتى ەسەبىنەن ىسكە اسىر­ىلماق. ءبى­رىنشى جىلى «وتباسى بانك» نا­رىقتان 300 ميل­ليارد تەڭگە، كەيىن 8 جىل ءىشىن­دە جىل سا­يىن 200 ميل­ليارد تەڭگە تارتۋدى جوسپارلاپ وتىر. وسى ۋاقىت ىشىندە 68 مىڭ­عا جۋىق جەڭىلدەتىلگەن نەسيە بەرىلەدى. وسىلايشا، ەلدەگى تۇر­عىن ۇيگە مۇقتاج ازاماتتارعا قول­جەتىمدى نەسيە بەرۋ ارتادى»، دەيدى پرەمەر-ءمينيستردىڭ ورىن­باسارى، ۇلتتىق ەكونوميكا ءمينيسترى نۇرلان بايبازاروۆ.

ايتپاقشى، قوعامدا باع­دار­لاما تۇرعىن ءۇي قۇنى­نىڭ كەزەكتى وسۋىنە سەبەپ بولادى دەگەن پىكىر بار. ءمينيستردىڭ سوزىنشە، جەڭىل پايىزدىق مولشەرلەمەنىڭ پايداسى پاتەر باعاسىنىڭ وسۋىنە اكەلىپ سوقپاۋى ءۇشىن ءبىر جىل­عا باعانى بەلگىلەۋ جۇيەسى قاراس­تىرىلادى. پاتەر باعاسى «وتباسى بانكىنىڭ» ارنايى پورتالىندا قولجەتىمدى تۇرعىن ءۇيدىڭ بەلگىلى ءبىر پۋلىنان عانا بەرىلىپ، ناقتى تالدانعان سوڭ بەكىتىلەدى.

نارىقتاعى باعانىڭ تۇ­راق­­تىلىعىن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن قۇرىلىس كومپانيالا­رى­مەن رەس­پۋب­ل­يكالىق سەمينار وتكىزىلگەن. ەندى قازاق­ستاننىڭ قۇرىلىس سالۋ­شىلار قاۋىمداستىعى مەن قۇرىلىسشىلار وداعى دا ءوز ۇسىنىستارىن بەرمەك. ءابسوليۋتتى اشىقتىقپەن بارلىق ءوتىنىش بەرۋشى مەن وسى نەسيەنى الۋشىلار تىزىمدەرىن جاريالاۋ جوسپارلانعان. ال جىلجىمايتىن مۇلىكتىڭ قايتالاما نارىعى تۋرالى ايتار بولساق، وندا «وتباسى بانكىنىڭ» جاڭا باعدارلاماسى بويىنشا شامامەن 12 مىڭ وتباسى باسپانا الادى ەكەن. ەگەر جىلجىمايتىن مۇلىكتى ساتىپ الۋ-ساتۋ كولە­مىنە قاراساق، بىلتىر ول 370 مىڭ مامىلەنى قۇراپتى. جوس­­پارلانعان قو­سىمشا كولەم بۇكىل نارىقتىڭ شا­مامەن 3%-ىن­ قۇرايدى. سوندىقتان ءۇي باعاسىندا اي­تارلىقتاي ءوسۋ بولمايدى دەگەن سەنىم بار. ال تابىسى ءتو­مەن وتباسىلار ءۇشىن بيىل جالعا بەرىلەتىن تۇرعىن ءۇي سا­نى 4 ەسە ارتادى. بۇل ءۇش­ىن قوسىمشا 272 ملرد تەڭگە بولىنەدى. حا­لىق­تىڭ وسى توبى ساتىپ الۋ ءمۇم­كىن­دى­گىمەن جالدامالى باس­پانادا تۇرا­تىن بولادى.

پرەزيدەنتتىڭ ەكىنشى باستاماسى – ترانسپورتتىق جەلىنى دامىتۋ. بيىل جالپى كولەمىن 12 مىڭ شاقىرىمعا دەيىن جەتكىزە وتىرىپ، قوسىمشا 2,5 مىڭ شاقىرىم اۆتوموبيل جو­لىن سالۋ جانە رەكونسترۋك­تسيا­­لاۋ جوسپارلانىپ وتىر. بۇل – تاريحي ماكسيمۋم. ءناتي­جە­سىندە، 24 مىڭ ۋاقىتشا جانە تۇراقتى جۇمىس ورنى قۇرى­لادى. ال رەسپۋبليكالىق جولدار جەلىسىنىڭ نورماتيۆتىك جاي-كۇيىنىڭ ساپاسى 93%-عا، ايماق­تىق جولدار ساپاسى 91%-عا دەيىن ارتادى. 1 تريلليون تەڭ­گە­گە جۋىق ينۆەستيتسيا تارتىلىپ، ەكونوميكامىزعا جۇمىس ىستەي­دى.

بۇدان بولەك، جالپى ۇزىن­دىعى شامامەن 1,3 مىڭ شا­قى­رىم «ماقتاارال-داربازا» (152,3 كم), «باقتى-اياگوز» (272 كم), الماتى ستانساسىنىڭ اينالما تەمىرجول جەلىسى (74 كم), «دوستىق-مويىنتى» (836 كم) تەمىرجول جەلىلەرىن سالۋ جوبالارى جالعاساتىن بولادى.

اقتاۋ تەڭىز ساۋدا پورتىنىڭ وتكىزۋ قابىلەتىن كەڭەيتۋ جۇ­مىس­­تارى جۇرگىزىلىپ جاتىر. سون­داي-اق قۇرىق پورتىنىڭ اكۆاتوريا­سىندا تەرەڭدەتۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋ جانە پورتتىڭ ۇزدىكسىز جۇمىسىن قامتاماسىز ەتۋ بو­يىنشا جۇ­مىستار جۇزەگە اسىرىلادى. قوستانايدا قۇرعاق پورت ىسكە قوسىلادى. سونداي-اق كولىكتىڭ بارلىق تۇرىمەن جوعارى جۇك اعىنىن قامتاماسىز ەتۋ ءارى ترانزيتتىك دالىزدەردى دامىتۋ ءۇشىن لوگيستيكالىق ورتا­لىق­تار مەن قويمالار سالىنادى. ينۆەستيتسيا تارتۋ ءۇشىن ارنايى ەكونوميكالىق جانە يندۋستريالىق، سونداي-اق شا­عىن ونەركاسىپتىك ايماقتاردا بار­لىق قاجەتتى ينفراقۇرىلىم تارتىلادى. وعان شامامەن 190 ملرد تەڭگە بولىنگەن.

«وتكەن جىلى ريدەر مەن ەكى­باستۇز ستانسالارىندا بول­عان جاعدايعا بايلانىستى پرە­زيدەنت ەلدى گازداندىرۋ مەن تۇرعىن ءۇي-كوممۋنالدىق شا­رۋا­شىلىعىن جاڭ­عىر­تۋعا ەرەك­­شە نا­زار­ اۋ­دا­رىپ وتىر. سالا­دا­عى اپات سانىن ازا­ي­تۋ جانە تو­زۋ دەڭ­گەيىن ءتو­مەن­دەتۋ ءۇشىن ينجە­نەر­لىك جەلى­لەر­دى جاڭعىرتۋ جۇ­مىس­تارى جال­عاسادى. بيىل بار­لىق ءوڭىر بو­يىنشا 6,5 مىڭ شاقىرىم جەلىنى جاڭعىرتۋ جانە جۇمىس ىستەپ تۇرعان 55 ستانسانى جوندەۋگە شامامەن 650 ملرد تەڭگە ينۆەستيتسيا تارتۋ قاراس­تى­رىلعان. ەڭ الدىمەن «قىزىل ايماق» دەپ تانىلعان نىسانداردا جوندەۋ جۇرگىزىلەدى. بۇل باعىت­تاعى جۇمىستار بىلتىر باستال­عان بولاتىن. سونىمەن قاتار بيىل رەسپۋبليكا بويىن­شا 87 ەلدى مەكەندى گازداندىرۋ ارقىلى 300 مىڭنان استام ازا­مات «كوگىلدىر وتىنعا» قول جەتكىزەدى. بۇل جۇمىس تا باس­تالىپ كەتتى. ۇكىمەت 195 ملرد تەڭگە قاراستىردى. 1 796 شاقىرىم گاز تاسىمالداۋ جۇيە­سىن جاڭعىرتۋ جانە سالۋ استانا مەن شىمكەنت قا­لا­سى، سونداي-اق اقمولا، اق­توبە، الماتى، اتىراۋ، جام­بىل، جەتىسۋ، باتىس قازاق­ستان، قاراعاندى، قوس­تاناي، قى­زىل­وردا، ماڭ­عىس­تاۋ، تۇركىستان جانە ۇلىتاۋ وبلىس­تارىن قام­تي­دى»، دەيدى ن.باي­با­زاروۆ.

ايتا كەتۋ قاجەت، حالىق ءۇشىن تاريف جۇكتەمەسىن تومەن­دە­­تۋ ءۇشىن «قىزىل ايماقتا» ­ور­نا­­لاسقان ينفراقۇرى­­لىم­دى جاڭ­­عىرتۋ ماقساتىندا «قا­­زاق­­­ستاننىڭ دامۋ بانكى» مەن باس­قا دا دامۋ ينستيتۋتتارى ارقى­لى قارجىلاندىرۋ ماسەلەسى قاراس­تى­رىلىپ جاتقان كورىنەدى. تۇتاستاي العاندا، تاريفتىك ساياساتتى تۇتىنۋشىلارعا جۇكتەمە مينيمالدى بولاتىنداي ەتىپ قۇرۋ جۇمىسى جۇرگىزىلىپ جاتىر. سونداي-اق حالىقتىڭ وسال توپتارى تۇرعىن ءۇي كومەگى تەتىگى ارقىلى تاريفتەردىڭ وزگەرۋىنەن قورعالاتىن بولادى. ول ءۇشىن كوممۋنالدىق شىعىندارى وتباسى كىرىسىنىڭ 10 پايىزىنان اساتىن ازاماتتار جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگاندارعا حابارلاسۋى قاجەت. قازىر بۇل ۇدەرىستى تسيفر­لاندىرۋ جۇمىستارى باس­تا­­لىپ كەتتى، سوندىقتان مۇقتاج تۇ­تىنۋشىلار اۆتوماتتى تۇردە وتەماقى الادى.

ۇلتتىق ەكونوميكا مينيستر­لىگى بەرگەن مالىمەت بويىنشا، بارلىق كوممۋنالدىق قىز­مەت­كە قويىلاتىن تاريف پەن باعا­نىڭ وزىندىك قۇنى قىز­مەت­كەر (ەلەكتريك، مونتەر، سلە­سار، وت جاعۋشى جانە ت.ب.) جا­لاقىسىنىڭ ءوسۋى، ەكو­نو­مي­كانىڭ رەتتەلمەيتىن سەك­تور­لا­رىنداعى ماتەريال­دار مەن شيكىزات باعاسى، سترا­تە­گيا­لىق تاۋار (گاز، كومىر، ەلەكتر ەنەرگياسى جانە ت. ب.) قۇنىنىڭ ءوسۋى كوپتەگەن فاكتوردى ەسكەرە وتىرىپ قالىپتاستىرىلادى.

سونداي-اق اتاۋلى الەۋ­مەت­تىك كومەك الۋشىلاردى قول­داۋعا گازبەن جابدىقتاۋ قىز­مەت­تەرىنە ءتاريفتىڭ جەكەلەگەن تارماعى كوزدەلگەن. ونداعى تاريف كادىمگى تۇتىنۋشىلارعا قاراعاندا 20%-عا تومەن. وسى تەتىكتى ىسكە اسىرۋ باستالعاننان بەرى شامامەن 177 مىڭ تۇتى­نۋ­شى تومەندەتىلگەن باعامەن قىزمەت الىپتى.

جالپى، «ءتاريفتى ينۆەس­تي­تسياعا ايىرباستاۋ» باعدار­لا­ماسىن جۇزەگە اسىرۋ 2029 جىلعا قاراي كوممۋنالدىق ين­فرا­­قۇرىلىمدى جاڭعىرتۋعا شا­مامەن 3 تريلليون تەڭگە تارتۋعا جانە قولدانىستاعى توزۋدى 20%-عا ازايتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى دەگەن بولجام بار.

«بۇل جەردە ايتىلعان جۇ­مىس­تاردىڭ بارلىعى ەل بيۋد­جە­تىنە نەمەسە ۇلتتىق قورعا ۇلكەن سالماق تۇسىرمەي مە دەگەن سۇراق تۋاتىنى زاڭدىلىق. راس، جوسپارلانعان شارالاردىڭ بار­لىعى قارجىلاندىرۋ كوزى­مەن قامتاماسىز ەتىلەدى. ەسەپ­تەۋ جۇمىستارى ءجۇرىپ، جان-جاقتى تالداۋ جاسالادى. ءمىن­دەتتەردى ىسكە اسىرۋ رە­سپۋب­لي­كالىق بيۋدجەتتىڭ ءتيىم­سىز شىعىستارىن قىسقارتۋ، جەرگىلىكتى بيۋدجەتتەردىڭ كىرىس بولىگىن ۇلعايتۋ، «سامۇرىق-قازىنا» اق قورى مەن «ءباي­تەرەك» حولدينگىنىڭ رەزەرۆتەرىن تار­تۋ، سونداي-اق جەكە جانە تىكەلەي شەتەلدىك ينۆەستيتسيالار ەسەبىنەن جۇزەگە اسىرىلاتىن بولادى»، دەيدى ۇلتتىق ەكونوميكا ءمينيسترى ن.بايبازاروۆ.

ەرجان قوجاس

دەرەككوزى: egemen.kz

Abai.kz