رۋحاني جول وتە نازىك جانە كۇردەلى ەكەنى بەلگىلى. بۇل جولدىڭ نەگىزگى ءمانىن اباي «اللا دەگەن ءسوز جەڭىل» ولەڭىندە قىسقاشا ءتۇسىندىرىپ بەرەدى. وتە تەرەڭ ماعىنالى بۇل ءتورت شۋماقتى ولەڭدى سارالايتىن بولساق، ءدىننىڭ نەگىزگى ءمانىن ءتۇسىنىپ، سەنىم مەن تانىم ماسەلەسىنە كەلىپ تىرەلەمىز.

اللا دەگەن ءسوز جەڭىل،
اللاعا اۋىز قول ەمەس.
ىنتالى جۇرەك، شىن كوڭىل،
وزگەسى حاققا جول ەمەس.

اللا دەگەن ءسوز جەڭىل. سەبەبى، ءسوزدى ايتۋ وڭاي. بىراق، اللا ءسوز عانا ەمەس. اللانىڭ ماعىناسى بۇكىل بولمىستى قامتيتىن وتە تەرەڭدە جاتىر. اللا دەپ سوزبەن ايتۋ سەنىمنىڭ العاشقى دەڭگەيىن عانا بىلدىرەدى. العاشقى دەڭگەي ءالسىز. ماسەلە سول ءالسىز سەنىمدى بولمىستى تانۋ ارقىلى ۇلعايتىپ، ونى ءتۇپ يەگە دەگەن ماحابباتپەن ۇلاستىرۋدا جاتىر. اللا -- بۇكىل بولمىس كورىنىسى. بولمىستى تولىق تانىعاندا اللاعا دەگەن ماحابباتقا جەتۋگە بولادى. وسىلاي، رۋحاني جول سەنىمنەن باستالىپ، اللاعا دەگەن ماحابباتپەن اياقتالۋعا ءتيىستى. بۇل جولدا ىنتا-جىگەر، كۇش-قايراتتىڭ پايدالانۋ ناتيجەسى سول سەنىمنىڭ قۋاتىنا بايلانىستى.

سەنىمدى نىعايتۋ تانىم ارقىلى بولادى. ءالسىز سەنىممەن ايتىلعان سوزدەن اللانى تانىپ ايتىلعان ءسوزدىڭ ماعىناسى بولەك، سالماعى وتە كوپ جوعارى. ءتىپتى ولاردى سالىستىرۋدىڭ ءوزى قيىن. ال اللانى تانۋ ءۇشىن ارەكەت كەرەك. ءسوز، ويلاۋ، دەنە قيمىلدارى بارلىعى ارەكەت تۇرلەرى بولىپ تابىلادى. دەنە ارەكەتىندە قولدىڭ ماڭىزى ۇلكەن. قولدىڭ كومەگىنسىز ەشقانداي ءىس تىندىرۋعا بولمايدى. اللاعا ءالسىز سەنىمدى بىلدىرەتىن اۋىزبەن ايتىلعان ءسوز ەمەس، كۇشتى سەنىم كەرەك. كۇشتى سەنىم تانىم ارقىلى قالىپتاسادى. قانداي نارسەنى بولسا دا، ونى تانۋ ءۇشىن قولمەن جاسالاتىن ارەكەت كەرەك. سوندىقتىڭ، «اللاعا اۋىز قول ەمەس». ياعني، اللاعا جەڭىل ايتىلعان ءسوز ەمەس، تانىمدى ارەكەتپەن ۇلعايتاتىن قول كەرەك. بۇل ارادا «قول» دەگەن ءسوز ويدى، ءسوزدى جانە دەنەنى تۇگەلدەي قاتىپ تۇر. ابايدىڭ بۇل سىرلى ءسوزىنىڭ وسىنداي ماعىناسى بولسا كەرەك. ال اللانى تانۋ جولى «ىنتالى جۇرەك، شىن كوڭىل. باسقاسى حاققا جول ەمەس». سەبەبى، تانىممەن شۇعىلدانۋ ءۇشىن اۋەلى ىنتا كەرەك. ىنتاسىز ەشقانداي ارەكەتتىڭ ناتيجەسى بولمايدى. ول ارەكەتتىڭ پايدالى بولۋى ءۇشىن كوڭىلدىڭ اللاعا دەگەن تازالىعى، ياعني «شىن كوڭىل»  كەرەك. شىن كوڭىل نيەتتىڭ تازالىعىن، اللاعا دەگەن سەنىمدى بىلدىرەدى. شىن كوڭىل بولماسا، ءناپسى جەڭىپ، ارەكەت قياناتقا اينالادى. قيانات كۇنا جاساتىپ، ارەكەت ءوزىنىڭ كەرى ناتيجەسىن بەرەدى. وسىدان وتە ماڭىزدى تۇجىرىم شىعادى. رۋحاني جەتىلۋدىڭ ناتيجەسى قانداي ارەكەت، نەمەسە بولماسا قانداي ءدىن ەكەنىنە بايلانىستى ەمەس، تەك قانا «ىنتالى جۇرەك، شىن كوڭىل» بولۋىنا بايلانىستى. ابايدىڭ بۇل عيبراتى ءدىني جولداعىلاردىڭ بارلىعىنا ورتاق، جانە وتە ماڭىزدى تۇجىرىم. بارلىق دىنارالىق قاقتىعىستار، ءتىپتى، ولار عانا ەمەس، ومىردەگى بارلىق الاۋىزدىقتار ادامنىڭ جۇرەگى بىلعانىپ، ءتان قۇمارىنا بەرىلىپ بولمىستىڭ بىرلىگىنە  ىنتالى جۇرەك، شىن كوڭىلدىڭ بولماۋىنان. وسىلاي دىندەر، قوعامنىڭ باسقا دا بولىكتەرى بىرىمەن ءبىرى تالاسىپ، اشۋ-كەكپەن جۇرەكتەرىن بىلعاپ رۋحاني قۇلدىرايدى، بولمىس بىرلىگىن بۇزادى. بولمىستىڭ ۇيلەسىمدىلىك زاڭدىلىعى ادامزات قوعامىن قالپىنا كەلتىرۋ ءۇشىن قوعامداعى راك كلەتكا رەتىندە ولاردى ويىپ الىپ تاستايدى. بولمىستىڭ بىرلىگىن بۇزۋدىڭ ۇلكەن زاردابى بار.   قوعامنىڭ ءتۇرلى بولىكتەرىنىڭ جويىلىپ كەتۋىن وسىلاي تۇسىندىرۋگە بولادى.

ولەڭنىڭ كەلەسى شۋماعى:

دەنەنىڭ بارشا قۋاتى
ونەرگە سالار بار كۇشىن.
جۇرەكتىڭ اقىل سۋاتى،
ماحاببات قىلسا ءتاڭىرى ءۇشىن.

بۇل جولداردا اباي رۋحاني جانە ماتەريالدىق بولمىستىڭ ايىرماشىلىعىن اشىپ وتىر. دەنە مەن ونەر زاتتىق الەم كورىنىستەرى. سوندىقتان، دەنە «ونەرگە سالار بار كۇشىن». جان ءوزىن دەنە رەتىندە قابىلدايدى. اقىل دا زاتتىق الەمگە جاتادى. بىراق، جان اقىلدى رۋحاني جولدا پايدالانىپ، «ماحاببات قىلسا ءتاڭىرى ءۇشىن»، ول جۇرەكتىڭ سۋسىندايتىن رۋحاني سۋاتىنا اينالادى. وسىلاي اقىل رۋحتانىپ، رۋحاني دەڭگەيگە كوتەرىلەدى. بۇل جاعداي، اقىلدى دۇرىس پايدالانۋدىڭ ماڭىزى زور ەكەنىن كورسەتەدى. سەبەبى، شاكارىم «تاپقىش وي عوي اقىلدىڭ ماعىناسى، ءتۇبى -- جۇرەك، بولادى ميدا باسى» دەيدى. اقىل جۇرەك پەن ميدىڭ اراسىندا. ونى جۇرەكپەن جان قۇمارى ءۇشىن، نە بولماسا باستاعى ميمەن ءتان قۇمارى ءۇشىن دە قولدانۋعا بولادى. اقىل قۇرال بولىپ تابىلادى. قۇرالدى پايدالانۋدا ەرىك وزىڭدە. ەگەر اقىلدى ءتاڭىرى ءۇشىن پايدالانسا، ول جۇرەكتىڭ ءنار الاتىن سۋاتىنا اينالىپ، ادامنىڭ جەتىلۋ، ال ءتان قۇمارى ءۇشىن پايدالانسا، قۇلدىراۋ قۇرالىنا اينالادى. اقىلدى وسىلاي جان قۇمارى ءۇشىن دە، ءتان قۇمارى ءۇشىن دە قولدانۋعا بولادى. وسىلاي، قازاقشا ايتقاندا، قالاي قولدانۋىڭا بايلانىستى، اقىل نە جۇماققا، نە توزاققا اپارادى. تاڭداۋ اركىمنىڭ ەركىندە. بۇل ەرىكتى اركىمگە اللا تاعالا بەرگەن.

اباي ءارى قاراي بىلاي دەيدى:

اقىلعا سىيماس ول اللا،
تاعريپقا ءتىلىم قىسقا اھ!
بارلىعىنا ءشۇباسىز،
نەگە ءماۋجۇت ول قۋا.

اللا بۇكىل بولمىستى قامتيتىندىقتان، ولشەۋلى اقىلعا سيمايدى. سوندىقتان، ونى تاعريپقا ء(تۇسىنىپ، بىلۋگە) ءتىل قىسقا. بىراق ونىڭ بار ەكەنىن بىلەمىز. ونىڭ بار ەكەنىنە كۋا -- ءماۋجىت (بار نارسە، بولمىس), ياعني بولمىس كورىنىستەرى. ەگەر بولمىس كورىنىستەرى بولسا، وندا ول كورىنىستەردى جاراتقان ءبىر جاراتۋشى بولۋى كەرەك. وسىلاي بولمىس كورىنىستەرىن تانۋ ارقىلى جاراتۋشىعا سەنىم پايدا بولادى.

ولەڭنىڭ سوڭعى شۋماعى:

اقىل مەن حاۋاس بارلىعىن
بىلمەيدۇر، جۇرەك سەزەدۇر.
مۇتاكالليمين، مانتيكين
بەكەر بوسقا ەزەدۇر.

ءتاڭىردى قالاي تانۋعا بولادى؟ ءتاڭىردى اقىل مەن حاۋاس (سەزىمدەر) ارقىلى تانۋعا بولمايدى، سەبەبى، ولار ماتەرياعا جاتاتىندىقتان، تەك قانا بولمىستىڭ سىرتقى كورىنىسىن، ياعني الەمدىك بەينەسىن عانا تانيدى. ال ونىڭ ىشكى ءمانىن، ياعني رۋحاني كورىنىسىن بىلە المايدى. سوندىقتان، اقىل مەن حاۋاس بولمىستى تولىق بىلمەيدى. زات رۋحتى سەزبەيدى. ول سەنىمدى رۋحاني يمانعا اينالدىرا المايدى. سەنىمدى رۋحاني يمانعا تەك قانا جۇرەك اينالدىرا الادى. سەبەبى، جۇرەكتە جان ورنالاسقان. جوعارعى عازيز جاندى تەك قانا جۇرەكتەگى شىبىن جان عانا سەزە الادى. وسىلاي، اقىلمەن تانىلعان سەنىمدى جۇرەكتەگى جان ارقىلى يمانعا اينالدىرۋعا بولادى. سەنىم مەن تانىمنىڭ بايلانىسىن بىلە وتىرىپ، وسىلاي يمانعا جەتۋگە بولادى.

وكىنىشكە وراي، بۇگىنگى كۇندەرى عىلىمدى دىننەن جوعارى قوياتىن عالىمدار پايدا بولا باستادى.  ولاردىڭ ويىنشا، عىلىم ءدىندى دە قامتيدى، سوندىقتان، ءدىن عىلىمنىڭ ىشىندە. مۇنداي تۇجىرىم ءدىندى عىلىمنان ءبولىپ تاستايدى. ال، شىن مانىندە، كەرىسىنشە، عىلىم ءدىننىڭ ىشىنە كىرەدى. سەبەبى، عىلىم بولمىستى تولىق تانىتا المايدى. قوسىمشا ءدىن ارقىلى تابىلاتىن سەنىم كەرەك. ياعني، عىلىمنىڭ ءدىنسىز ۇلكەن ءمانى ءمانى جوق.  بۇل تۋرالى اباي «مۇتاكالليمين ء(دىندى سوزبەن دالەلدەۋشىلەر), مانتيكين (لوگيكانى پايدالانۋشىلار) بەكەر بوسقا ەزەدۇر» دەيدى. بۇلار بولمىستى تانۋعا اقىلدى پايدالاناتىن عالىمدار. ياعني، اللانى اقىلمەن تانۋعا بولمايدى، سوندىقتان ولاردىكى بوس اۋرەشىلىك. اقىلمەن بولمىستىڭ ماتەريالدىق بولىگىن عانا تانۋعا بولادى. ەگەر ول تانىمدى اللاعا دەگەن سەنىممەن، ياعني، دىنمەن  بايلانىستىرسا، سوندا عانا بولمىستى تولىق تانۋعا بولادى. وسىلاي جوعارعى دەڭگەيدە سەنىم مەن تانىم بىرىگىپ، ماحابباتقا اينالادى.

بولمىستىڭ رۋحاني جانە ماتەريالدىق بولىكتەرىنىڭ بىرلىگى ۇمىتىلعاندا ولاردىڭ اراسىندا تارتىس باستالادى. بۇل الەمدەگى بارلىق تارتىستاردىق سەبەبى بولىپ تابىلادى. ءبىزدىڭ ەلدەگى يسلام مەن تاڭىرشىلدىكتىڭ اراسىنداعى كۇننەن كۇنگە اسقىنىپ بارا جاتقان تارتىستىڭ سەبەبى دە بولمىستىڭ بىرىلىگىن قابىلداماۋدان، نە بولماسا، قابىلداعىسى كەلمەۋدەن بولىپ وتىر. تاڭىرشىلدەر بولمىستىڭ سىرتقى كورىنىسىن قابىلداپ، ونى عىلىم ارقىلى تانۋعا ۇمتىلادى. ال يسلامشىلدار بولمىستىڭ ىشكى رۋحاني بولىگىن قابىلداپ، تەك قانا يمانعا جۇگىنەدى. وسىلاي، تابيعات كورىنىستەرىن، ءتىپتى، قورشاعان ورتانىڭ ىقپالىمەن پايدا بولعان ۇلتتىق داسۇرلەردى دە ولار قابىلداعىسى كەلمەيدى.

وي ءورىستىڭ مۇنداي ءبولىنۋى كەلەشەكتە ءوزارا ىمىراعا كەلمەيتىن قاقتىعىسقا اپارۋى مۇمكىن. سوندىقتان، سەنىم مەن تانىمنىڭ سىرىنا تەرەڭىرەك ءۇڭىلىپ، بولمىستىڭ بىرلىگىن ءتۇسىنىپ، قازىرگى كۇندەردەن باستاپ دۇرىس شەشىمگە كەلگەن ءجون بولار ەدى.

دوسىم وماروۆ،

ابايتانۋشى، تەولوگ

Abai.kz