الماتىدا 26 قاڭتار كۇنى ۇلتتىق كىتاپحانادا جازۋشى امانتاي ساتاەۆتىڭ تۋعانىنا 90 جىل تولۋىنا وراي ارنايى ءىس-شارا ءوتتى. جۇرتشىلىققا قالامگەردىڭ ءومىر جولىن، شىعارماشىلىعىن ارقاۋ ەتكەن «قازاقتىڭ تۇڭعىش ارحيۆاريۋسى» اتتى دەرەكتى فيلم العاش رەت كورسەتىلىپ، ءوزى قايتىس بولعاننان كەيىن وتباسى مۇشەلەرىنىڭ ازىرلەۋىمەن، مادەنيەت مينيسترلىگىنىڭ قولداۋىمەن جارىق كورگەن مۇراسى تانىستىرىلدى.

تانىتقىش تۋىندىلار
امانتاي ساتاەۆتىڭ جاڭا كىتابىنىڭ
تانىستىرىلىمىنداعى ءسوز

جازۋشى، دراماتۋرگ، كينودراماتۋرگ، تاريحشى، زەرتتەۋشى، ارحيۆ ءىسىنىڭ كاسىبي مامانى امانتاي راقىمجانۇلى ساتاەۆتى كوزى تىرىسىندە جۇرت تۇلا بويى تۇنعان ەنتسيكلوپەديا دەپ بىلەتىن، ونى ارامىزدا جۇرگەن قۇددى جاندى، ءتىرى ەنتسيكلوپەديا دەيتىن.

ول ماسكەۋدەگى ارحيۆ-تاريح ينستيتۋتىن بىتىرگەن. ستۋدەنتتىك شاعىنان-اق تىرنەكتەپ قىزىقتى دەرەكتەر جيناۋمەن اينالىسقان. كەيىنىرەك ادەبيەت ينستيتۋتىن بىتىرگەن. سودان دا شىعار، ابەكەڭ شىعارماشىلىعىنىڭ وزەگىن مۇراعات قويناۋىنان تاپقان قۇندى جاۋھارلارمەن ءورۋدى ماقۇل كورگەن قالامگەر ەدى.

امانتاي ساتاەۆ اعامىز 2003 جىلى، جەتپىسىنە ەكى-ءۇش-اق اي قالعاندا دۇنيەدەن ءوتتى. سودان بەرىدە وتكەن جيىرما جىل ىشىندە، شۇكىر، ونىڭ ارتىندا قالعان مۇراسى جۇيەلەنىپ جارىققا شىعارىلىپ كەلەدى. مىنە بۇگىن سەگىزىنشى كىتابى تانىستىرىلماق. وسى رەتتە عالامات زەرتتەۋشى قالامگەر اعامىزدىڭ جاريالانباي كەلگەن جۇمىستارىن قالىڭ وقىرمان  نازارىنا ۇسىنۋدا ەرەن ەڭبەك ەتكەن جەڭگەمىز گۇلجانعا، قارىنداستارىمىز ساۋلە مەن جانارعا ارنايى العىس سەزىمىمىزدى ءبىلدىرۋدى پارىزىمىز دەپ بىلەمىز.

بۇل ورايدا قادىرمەندى عالىم اعامىز تۇرسىنبەك كاكىشەۆتىڭ «كەزىندە اتى شىعىپ، ماداقتالعانداردى جاتتاپ الىپ قايتالاي بەرۋدى ۇناتامىز»، ال «ەرەن ەڭبەك ءسىڭىرىپ كەتكەندەردىڭ ارتىندا قالعان مۇراسىنا نازار اۋدارۋعا دۇرىستاپ ءمان بەرمەيمىز» دەگەن سوزدەرىمەن بويىمىزداعى مارعاۋلىقتى اشكەرەلەپ، «جوقتاۋشىسى بولماسا دانىشپاننىڭ ءوزى دە ەلەنە قويمايتىن» زامانعا تاپ بولعانىمىز جايىندا تولعانا كەلە، وسىنداي كەزدە ەرەكشە كوزگە تۇسەتىن شىن جوقتاۋشى، ناعىز كۇرەسكەر، «ءومىر سورابىن بىرگە كەشكەن، تالاي ازاپ-بەينەتتى بىرگە تارتقان قازاقتىڭ ءبىلىمدى دە زيالى ايەلدەرىنىڭ» ءبىرى امانتاي ساتاەۆتىڭ جارى گۇلجان ەكەنىنە كوزى جەتكەنىن ريزاشىلىقپەن اڭگىمەلەگەنىن اتاي كەتۋ ءلازىم.

تاعى ءبىر قابىرعالى قالامگەرىمىز، قادىرلى اقساقال جازۋشىمىز عابباس قابىشۇلى گۇلجان جەڭگەيدەن ەستىگەن: «امانتايدىڭ ءارحيۆىن اقتارعان سايىن ەشقايدا جاريالانباعان قولجازبالارى تابىلادى، ءبارىن دە وقىپ، تاريح ءۇشىن، ەرتەڭگى ۇرپاق ءۇشىن پايدالى ەكەنىنە كوز جەتكىزىپ، قايتسەم كىتاپقا اينالدىرىپ ۇلگەرەم دەپ ءجۇرمىن» دەگەن سوزدەرىن ەسكە الا وتىرىپ، امانتايدىڭ ارۋاعى گۇلەكەڭە دە، اكە جولىن قۋعان قىزدارى ساۋلە مەن جانارعا دا ريزا ەكەنىن ايتادى.  «وقىرمان ءبىزدىڭ دە ريزا ەكەنىمىزگە شاك جوق دەپ ويلايمىن» دەيدى.

راس ءسوز. بۇعان وسى ۋاقىتقا دەيىن جارىق كورگەن كىتاپتارىمەن تانىسقان جانداردىڭ ەشقايسىسى ەش كۇماندانبايدى. مۇنداي رازىلىق سەزىمگە بارشانى ابەكەڭنىڭ جاڭا جيناعى دا، ءسوز جوق، بولەي تۇسەدى. ويتكەنى ول ءوزىنىڭ تاريحي حيكايالارىنا، ءاپسانالارىنا، اڭگىمەلەرىنە، وچەركتەرى مەن سۋرەتتەمەلەرىنە، ماقالالارىنا، ەستەلىكتەرىنە ارقاۋ ەتكەن ارحيۆ مالىمەتتەرىن جەكە وي-پىكىرىمەن، كوركەم تىلىمەن ورنەكتەيدى دە، تيىسىنشە، وقىرمانىن جازبانى تۇگەل وقىپ شىعۋعا تارتادى دا وتىرادى.

ساتاەۆتىڭ قالامىنا باعزى زامانعى حالىقتاردىڭ ۇلى قونىس اۋدارۋى ورىن العان دەلىنەتىن كونە عۇن ءداۋىرىنىڭ اتاقتى تۇلعاسى اتتيلادان باستاپ، قازاق حاندىعى، پاتشالىق زامانى، ودان بەرتىنگى سوۆەتتىك كەزەڭىمىزدە ءومىر سۇرگەن اتاقتى تۇلعالار ارقاۋ بولعان. ول زەرتتەۋشىلىكپەن ىزدەنىپ تاپقان دەرەگىن وقىرمانعا تارتىمدى ەتىپ جەتكىزۋ ءتاسىلىن كەرەمەت مەڭگەرگەن قالامگەر. جۇرتقا بەيمالىم مۇراعات دەرەكتەرىن قازاقتىڭ جىر-داستاندارىندا، اۋىزشا تاريحتا شەرتىلەتىن وقيعالارمەن بايلانىستىرىپ، قاجەت جەرلەرىندە بايىرعى جىر شۋماقتارىن العا تارتىپ وتىرادى. سوندا ونىڭ ارحيۆ مالىمەتتەرىنە سۇيەنىپ جازعاندارىنا وقىرماننىڭ قىزىعۋشىلىعى، ءارى سەنىمى ارتا تۇسەدى.

امانتاي راقىمجانۇلىنىڭ قالامگەرلىك ىزدەنىسى، ءار جۇمىسىندا ءاردايىم كەلتىرىپ تۇراتىن تىڭ وي-تۇجىرىمدارى زامانداستارىن قاتتى قىزىقتىراتىن. ونىڭ ادامزات تاريحىن، قازاقتىڭ كونەدەن بەرگى تىنىس تىرشىلىگىن مۇراعات قۇجاتتارىمەن دايەكتەپ، دالەلدى تۇرگە اڭگىمەلەگەنىندە، عابباس قابىشۇلى اعامىزدىڭ ايتۋىنشا، تىڭداۋشىلارى «سۇيىكتى ۇستازىنىڭ ءدارىسىن تىڭداپ وتىرعان شاكىرتشە» راحات سەزىمگە بولەنەتىن. جەكە ارحيۆىندە ءتۇرلى قۇجاتتىڭ مولدىعىنا ەرىكسىز تاڭدانعان عابەكەڭ ونى مۇراعات مۇحيتىن كەزگەن مۋزىكاتانۋشى-ەتنوگراف زاتاەۆيچ سەكىلدى كورىپتى دە، سوعان تەگىن ۇيلەستىرە قويىپتى، ياعني بىردەن ساتاەۆيچ دەپ اتاعان ەكەن. ءبىلىمدار، ىزدەنىمپاز ءارحيۆشى-جازۋشى جايدارى كۇلكىسىمەن ونىسىنا ريزاشىلىعىن بىلدىرسە كەرەك.

قولىنا تۇسكەن ءبىر دەرەكتىڭ شىندىعىنا جەتۋ ءۇشىن ول الدەنەشە جاناما مالىمەتتەردى ىزدەپ تاۋىپ، ولاردى بار قىرىنان قاراستىرۋدان، قيلى سۇرىپتاۋ امالدارىن قولدانىپ بارىپ قورىتىندى جاساۋدان جالىقپايدى. ونىڭ وسىنداي عالامات ىزدەنگىشتىگىنە تاتتىمبەت قازانعاپوۆ، قۇرمانعازى ساعىرباەۆ، شوقان ءۋاليحانوۆ، ۇلى اباي، ماعجان، جۇسىپبەك، باسقا دا ايگىلى كىسىلەر تۋرالى جازعاندارىن وقىعاندا ەرىكسىز ءتانتى بولاسىڭ.

ءسوز جوق، جازۋشى، تاريحشى امانتاي ساتاەۆتىڭ شىعارماشىلىعى ايرىقشا تانىمدىلىعىمەن ەرەكشەلەنەدى. ول ومىردەن وزعاننان كەيىن جارى گۇلجان جانە قىزدارى ساۋلە مەن جاناردىڭ تىنىمسىز ەڭبەگى ارقاسىندا جۇرتشىلىق يگىلىگىنە اينالعان جەتى جيناعى، سونداي-اق قالىڭ وقىرمانعا جول تارتقالى  وتىرعان وسى سەگىزىنشى كىتابى ءبىزدى ءبىر كەرەمەت قاسيەتىمەن ەرەكشە ريزا ەتەدى. بۇل قاسيەت – بارشا وقۋشىسىن تاريحتى بىلۋگە، تاريح ارقىلى اركىمنىڭ ءوزىن-ءوزى وتانشىلدىققا، وتانسۇيگىشتىككە تاربيەلەۋگە ۇمتىلىسىن وياتۋى دەر ەدىك.

ءبىر نارسە انىق – جەكەلەگەن تۇلعالاردىڭ ءومىر جولىن، تاۋاريحىن قىزىعىپ وقۋ ۇلكەن تاريحقا ەرىكسىز جەتەلەيدى، ياعني  جازۋشى ساتاەۆ تۋىندىلارى تاريحتاعى ۇلى ادامدار جايىندا ماڭىزدى ماعلۇمات بەرۋمەن عانا شەكتەلمەيدى، وتكەنىمىزدى تەرەڭ بىلۋگە، تاريحي كەزەڭدەر مەن وقيعالار سىرىن جاقسى تۇسىنۋگە جاردەمدەسەدى.

كوركەمدەلگەن تاريحي دەرەكتەردى وقىرمان جۇرەگىنە جاقىن، توتە جولمەن جەتكىزىپ وتىرعان  امانتاي راقىمجانۇلىنىڭ كىتاپتارىن وقىپ وسكەن ازامات ەرتەڭ عىلىمي تاريحتى دا جالىقپاي، جاتسىنداي وقيتىن بولادى، ەڭ باستىسى، بۇگىنگى تاۋەلسىز ەلىمىزدىڭ ءبىلىمدى، ەلىن، جەرىن سۇيەتىن سەنىمدى قۇرىلىسشىلارى قاتارىندا بولادى. ساتاەۆ شىعارمالارىنىڭ ماڭىزى وسىندا. حالقىمىزدىڭ، ەلىمىزدىڭ بولاشاعىنا قىزمەت ەتەتىن كىتاپتاردىڭ ومىرگە كەلگەنى قۇتتى بولسىن، قادىرمەندى قاۋىم!

امانتاي ساتاەۆ كىتاپتارىنىڭ تانىستىرىلىمى. سول جاقتان: قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ مۇشەسى، ل. گۋميلەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى سەرىك نەگيموۆ، جازۋشىنىڭ جۇبايى گۇلجان ساتاەۆا، قجو باسقارما توراعاسىنىڭ ورىنباسارى، اقىن قاسىمحان بەگمانوۆ، قجو باسقارما مۇشەسى، جازۋشى بەيبىت قويشىباەۆ.

بەيبىت قويشىباەۆ

Abai.kz