توقاەۆ پەن ءپۋتيننىڭ سۇحباتتارى تۋرالى

رەسەي پرەزيدەنتى ءپۋتيننىڭ قازاقستانعا بۇگىنگى ساپارى قارساڭىندا پرەزيدەنت توقاەۆ رەسەيلىك «يزۆەستيا» گازەتىنىڭ سۇراقتارىنا جاۋاپ بەرىپتى.

توقاەۆ: «ءبىز ءاردايىم رەسەيلىك سەرىكتەستەرىمىزدىڭ ۇستانىمىنا نازار اۋدارۋعا تىرىسامىز، ولار دا ءبىزدىڭ پىكىرىمىزدى ەسكەرەدى».

بۇل وتە-وتە ماڭىزدى تەزيس، ويتكەنى، جاسىراتىن نەسى بار، قوعامدىق وي-سانادا «استانا ماسكەۋدىڭ ايتقانىنان شىعا المايدى» دەگەن بىرجاقتى پىكىر قالىپتاسقان. وسى يدەولوگەمانى ەندىگى جەردە استانا ءوزىنىڭ ناقتى شەشىمدەرى مەن ىستەرىمەن دالەلدەۋى قاجەت.

توقاەۆ ءوز سوزىندە قازاقستان مەن رەسەي اراسىنداعى «ءححى عاسىرداعى تاتۋ كورشىلىك جانە وداقتاستىق تۋرالى شارتقا قول قويىلعانىنا 10 جىل تولادى» دەيدى.

ءسوز جوق، 7 جارىم مىڭ شاقىرىم ورتاق شەكارامىز بار كورشىمەن تاتۋ-ءتاتتى ءومىر ءسۇرۋ كەرەك. بىراق سول قۇجاتتاعى «قازاقستان مەن رەسەي كەلىسىلگەن سىرتقى ساياسات جۇرگىزەدى» دەگەن اتىشۋلى باپتى الىپ تاستاۋ كەرەك دەگەن ءبىزدىڭ و باستاعى پىكىرىمىزگە ەشكىم دە قۇلاق اسىپ جاتقان جوق. ءار مەملەكەتتىڭ ءوزىنىڭ تۇبەگەيلى دە تۇپكىلىكتى ۇلتتىق مۇددەلەرى بار. كەيدە ولار ەڭ جاقىن كورشىڭ نە وداقتاسىڭنىڭ ۇستانىمىمەن قابىسا بەرمەيدى. قازىرگى الاي-دۇلەي زاماندا ءبىر ەلدىڭ بارلىق ماسەلەلەر بويىنشا ۇستانىمىنىڭ ەكىنشى ەلدىڭ پوزيتسياسىمەن كەلىسىلىپ وتىرۋى - نونسەنس قوي!

توقاەۆ: «بيىل 1 قاراشادا وتكەن حالىقارالىق گاز فورۋمىندا قازاقستان ۇكىمەتى مەن «گازپروم» اراسىندا ستراتەگيالىق ىنتىماقتاستىق تۋرالى كەلىسىمگە قول قويىلدى. بۇل – 15 جىلعا دەيىنگى كەزەڭدى قامتيتىن ءوزارا ءتيىمدى سەرىكتەستىك جوسپارىن ازىرلەۋگە جانە جۇزەگە اسىرۋعا باعىتتالعان ۇزاقمەرزىمدى قۇجات».

ءسوز جوق، مۇنداي ىنتىماقتاستىق كەرەك شىعار. بىراق تا وسى قۇجاتقا قاتىستى ەكى سۇراق بار.

بىرىنشىدەن، نەگە ءبىزدىڭ ۇكىمەت رەسەيلىك كومپانيامەن وسىنداي كەلىسىمگە بارادى دا، ءبىزدىڭ ۇلتتىق گاز كومپانيامىزبەن نەگە رەسەي ۇكىمەتى وسىنداي شارتقا قول قويمايدى؟ 30 جىل ىشىندە ءبىز رەسەيلىك گازدان تاۋەلدىلىكتەن قالاي قۇتىلا الماعانبىز؟ وسى جىلدار بويىنا وسى سالانى باسقارعان باسشىلاردىڭ ماسەلەسىن ماي شاممەن قاراۋ كەرەك!

ەكىنشىدەن، ۋكرايناعا قارسى اشقان سوعىسىنا بايلانىستى رەسەي سۇمدىق سانكتسيالاردىڭ استىندا كالدى. سانكتسيالى مەملەكەتتىڭ باستى گاز كومپانياسىمەن وسىلاي ىنتىماقتاسۋ ەرتەڭگى كۇنى بىزگە ءوز كەسىرىن تيگىزبەي مە؟ بۇل دا ءوز جاۋابىن قاجەت ەتەتىن سۇراق!

توقاەۆ: «ەكىنشى جاعىنان، كوپتەگەن ازاماتتار مەن ساراپشىلار اتوم ستانتسياسىنىڭ قاۋىپسىزدىگىنە كۇمان كەلتىرەدى. سەمەي يادرولىق سىناق پوليگونىنىڭ اۋىر قاسىرەتىن ەسكەرسەك، مۇنى تۇسىنۋگە بولادى. قازاقستان اۋماعىندا اەس سالۋ ماسەلەسىندە رەسەي تاراپىنىڭ جاردەم بەرۋ ۇسىنىسىن جوعارى باعالايمىز. ايتسە دە اەس قۇرىلىسى جونىندەگى تۇپكىلىكتى شەشىم رەفەرەندۋم قورىتىندىسى بويىنشا قابىلدانادى».

وتە-موتە دۇرىس تۇجىرىم! اەس سالۋ ماسەلەسى – جالپىۇلتتىق ماڭىزى بار ماسەلە. الايدا ەرتەڭگى كۇنى رەفەرەندۋمدا حالىق قارسى داۋىس بەرىپ، اەس سالىنباي قالسا شە؟ ۇكىمەتتىڭ بالاما باعدارلاماسى بار ما؟ سونى نەگە وسى باستان تالقىلاي باستامايمىز؟

رەسەيلىك جاق پەن باق ورىس ءتىلىنىڭ جاعدايىنان مىندەتتى تۇردە ءبىر كىلتيپان ىزدەپ وتىراتىنى بەسەنەدەن بەلگىلى. «يزۆەستيا» دا وسى ادەتتەن اينىماپتى. ارينە، رەسەيلىك باسىلىمداعى سۇحباتتا ول مەملەكەتتىڭ تىلىنە قۇرمەت كورسەتۋ – تەك قانا ديپلوماتيا مەن ساياسات ەمەس، ول - كادىمگى ادەپتىلىك ءارى ەتيكەت. ءوز باسىم توقاەۆتىڭ ورىس تىلىنە قاتىستى سوزدەرىن سولاي تۇسىنگىم كەلەدى. ونىڭ ۇستىنە ونىڭ: «ورىس تىلىنە قاتىستى حالىقارالىق ۇيىم قۇرۋ يدەياسى تمد ەلدەرىنىڭ، سونىڭ ىشىندە قازاقستاننىڭ مەملەكەتتىك ءتىل ساياساتىنا بالاما جاساۋ نيەتىنەن  تۋعان جوق» دەگەن تەزيسى تۇسىنەتىن ادامدارعا، سونىڭ ىشىندە، ورىس جاعىنا، كوپ نارسەنى اڭعارتسا كەرەك.

قازاقستاندا رەسەيلىك جوو فيليالدارىنىڭ اشىلۋىنا قاتىستى توقاەۆ:  «بۇدان رەسەي جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ ءبىلىم الەۋەتى جوعارى ءارى سۇرانىسقا يە ەكەنىن بايقاۋعا بولادى. سونىمەن قاتار مۇنداي تاڭداۋ جاساۋعا تەرريتوريامىزدىڭ جاقىندىعى، تىلدىك كەدەرگىنىڭ جوقتىعى، وقۋ اقىسىنىڭ قولجەتىمدىلىگى، وقىتۋشىلار قۇرامىنىڭ بىلىكتىلىگى، كوپتەگەن ءبىلىم ورداسىنىڭ كەڭەس كەزەڭىنەن بەرى قالىپتاسقان بەدەلى مەن اتاعى ىقپال ەتتى».

ءسوز جوق، بەلگىلى ءبىر دارەجەدە ءۋاجدى سەبەپتەر. بىراق، وسى تاقىرىپتىڭ ءبىر وسالداۋ تۇسى بار. قازاقستان - ءبىلىم بەرۋ سالاسىندا بولون جۇيەسىن قابىلداپ، باسقا وركەنيەتتى ەلدەر قاتارىنا ەنگەن ەل. ال رەسەي بولسا، تاياۋدا سول جۇيەدەن ءبىرجولاتا باس تارتىپ، سول قاتاردان شىعىپ، كەشەگى سوۆەتتىك ءبىلىم بەرۋ داستۇرىنە قايتا كوشكەن. ولاي بولسا، وسى ەكىتۇرلى جۇيەنىڭ ءبىلىم ساپاسى مەن ديپلومدارى ءبىر-بىرىمەن قالاي قابىسادى ەكەن؟ ماسەلەن، رەسەي جوو تامامداعان ءبىزدىڭ جاستار بولون جۇيەسىن قابىلداعان باسقا ەلدەردە ءوز وقۋىن جالعاستىرا الا ما؟

سۇحباتتىڭ سوڭىندا پرەزيدەنت توقاەۆ كۇردەلى حالىقارالىق احۋالعا قاتىستى ءوز ويىن بىلدىرەدى.

اسىرەسە، بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ باستى قۇجاتتارى مەن پرينتسيپتەرىن كوپە-كورىنەۋ بۇزىپ، ۋكرايناعا قارسى سوعىس اشقان ەلدىڭ باستى ءبىر گازەتىندە: «كەز كەلگەن قايشىلىقتى بۇۇ جارعىسىنىڭ نورمالارى مەن قاعيداتتارىنا ساي شەشۋگە بولاتىنىنا كامىل سەنەمىن»، -دەپ مالىمدەۋىن مىقتى ۇستانىم دەپ سانايمىن.

ەندى رەسەي پرەزيدەنتى ءپۋتيننىڭ «كازاحستانسكايا پراۆدا» گازەتىنە بەرگەن سۇحباتىنا كوشەلىك.

پۋتين: «ءبىز ءبىر-ءبىرىمىزدىڭ سۋۆەرەنيتەت، اۋماقتىق تۇتاستىق ماسەلەسىن تولىق مويىنداي وتىرىپ، ىشكى ىسىمىزگە ارالاسپاۋ پريتسيپتەرىن ۇستانىپ كەلەمىز».

ولاي بولسا، كەي كەزدە رەسەيلىك رەسمي تۇلعالار مەن كرەملگە ءبىرتابان جاقىن باق-تا قازاقستاننىڭ اۋماقتىق تۇتاستىعىنا قاتىستى تەرىس ءارى ارانداتۋشىلىق سيپاتى بار پىكىرلەرىن قالاي تۇسىنەمىز؟! ءپۋتيننىڭ ءوزى  پوستسوۆەتتىك ەلدەردىڭ جەرىن «رەسەيدىڭ سىيلىعى» دەپ اتاعانىن دا ەستەن قالاي شىعارامىز؟

پۋتين: «قازاقستان جاستارى ورىس ءتىلىن ۇيرەنۋگە ەرەكشە ىقىلاس تانىتۋدا. رەسەيلىك بىلىمگە ۇمتىلۋدا. بۇل جاعىن دا ەرەكشە ايتا كەتۋگە ءتيىسپىز».

ارينە، رەسەي جوو-لارىندا ءبىلىم الۋ تەندەنتسيا ءالى دە ساقتالىپ وتىرعانىن مويىنداۋىمىز كەرەك، اسىرەسە، ول رەسەيمەن شەكارالاس وبلىستارىمىزعا ءتان. بىراق ونى سونشالىقتى انىقتاۋشى ءۇردىس دەپ اتاۋ ارتىقتاۋ بولار.

پۋتين: «رەسەي قازاقستاننىڭ سولتۇستىك جانە شىعىس ايماقتارىن گازبەن قامتاماسىز ەتۋگە دايىن. قازىر بۇل تۇرعىدان بىرقاتار تالقىلاۋلار جۇرۋدە».

جوعارىدا ايتقانىمداي، قولدا بار گازدىڭ قادىرىن بىلمەي، ونى جاراتا الماي، وسى كۇنگە دەيىن سولتۇستىك جانە شىعىس وبلىستارىمىزدى «كوگىلدىر وتىن» جاعىنان سولتۇستىك كورشىمىزگە تەلمىرتىپ قويعانىمىز – وزىمىزگە سىن! نەويمپەريالىق پيعىلى بار رەسەيدىڭ قازىرگى باسشىلىعى ءدال وسى گازدى ستراتەگيالىق رەسۋرس، گەوساياسي ويىنداردىڭ باستى «كوزىرى» (ماسەلەن، وزىنە سانكتسيا جاريالاعان ۇجىمدىق باتىسپەن قارىم-قاتىناستا) ەتىپ وتىرعانىن دا ۇمىتپاۋىمىز كەرەك!

پۋتين: «قازاقستان رەسپۋبليكاسى اتوم ەلەكتر ستانتسياسىن سالۋدى قاراستىرىپ جاتقانىن بىلەسىزدەر. ەگەر بۇل جوبانى ىسكە اسىرۋ تۋرالى شەشىم قابىلدانسا، وندا «روساتوم» ەڭ وزىق، ەڭ جوعارى تەحنولوگيانى قولداناتىن، قاۋىپسىز بولاتىن ءوز جوباسىن ۇسىنۋعا دايىن. بۇل قازاقستان ەكونوميكاسىنا ۇلكەن سەرپىن بەرىپ، ەنەرگەتيكالىق تاۋەلدىلىگىن ازايتادى».

وسى ماسەلەدە ەڭ ماڭىزدى نارسە مىنادا: اەس سالۋ ءىسى، بىرىنشىدەن، رەفەرەندۋم ارقىلى شەشىلسە، ەكىنشىدەن، سالىنۋى ىقتيمال ول ستانسانىڭ قۇرىلىسىنا قاتىسۋعا نيەت بىلدىرگەن ەلدەردى تاڭداۋ تازا ساياسي سيپات الماي، شىن مانىندە بارلىق جاعىن – قۇرىلىس ساپاسى، قۇنى، ەلەكتر قۋاتىنىڭ تۇتىنۋشىلىق باعاسى، قاۋىپسىزدىگىنە كەپىلدىك – كەشەندى تۇردە ەسكەرەتىن ءادىل كونكۋرس بولۋى ءتيىس. ايتپەسە، پۋتين ايتىپ قالعان «ەنەرگەتيكالىق تاۋەلدىكتىڭ» كوكەسىن سوندا كورۋىمىز مۇمكىن!

پۋتين ترانسشەكارالىق وزەندەر مەن كاسپيدى ساقتاپ قالۋ تۋرالى جاقسى ايتىپتى. بىراق، وسى ءسوز شىندىققا تولىق جاناسا ما؟ جاقىندا اتىراۋعا بارعاندا اق جايىقتىڭ دەڭگەيىن كورىپ، شوشىپ كەتكەنىم بار. شومىشتەن قىسىپ وتىرعان رەسەي جاعىنىڭ ارەكەتىن ءادىل باعا بەرەتىن ۋاقىت كەلگەن سياقتى!

ءسوز سوڭىندا ايتارىم مىناۋ: ارينە، كەز كەلگەن پرەزيدەنت باسقا ەلدىڭ باسىلىمىنا سۇحبات بەرگەندە بەلگىلى ءبىر دارەجەدە ديپلوماتيا ساقتاپ، باس جاققا بارىسپاي سويلەيدى. ەكى پرەزيدەنتتىڭ ەكى گازەتكە بەرگەن سۇحباتىن مەن وسى جانرلىق ءارى ساياسي تالاپتاردىڭ جەمىسى دەپ تانيمىن.

ءامىرجان قوسان

Abai.kz