وقۋشى كەزiمiزدە اكە-شەشەمiز قولداعى ازىن-اۋلاق مالعا كۇندەلiكتi ءشوپ دايىنداپ تۇرۋدى تاپسىراتىن. ول ۋاقىتتا بiز تۇراتىن كوشە قالانىڭ شەت ايماعى سانالۋشى ەدi. ۇيدەن ءسال بىلاي شىقساڭ مال جەۋگە جارايتىن ءشوپتiڭ نەشە اتاسىن كەزدەستiرەسiڭ.  ءوز باسىم كوبiنەسە قىزىل ميانى ورىپ الۋعا تىرىساتىنمىن. ورىپ الۋعا دا جەڭiل، ءارi مال دا ءسۇيسiنiپ جەيدi. سوندا ۇلكەندەردەن قىزىل ميانىڭ تامىرى ەمدiك ماقساتتا قولدانىلاتىنىن ەستۋشi ەدiك. ولاردىڭ ايتۋىنشا، اسiرەسە قىتاي ەلiندە جاقسى جولعا قويىلعان. كەيiننەن قىزىل ميانىڭ تامىرىن قازىپ الىپ، دارiحانالارعا وتكiزiپ جاتقانداردى دا كورگەنiمiز بار. سول كەزدە وسى بiر ەمدiك قاسيەتi بار وسiمدiكتi وڭدەيتiن كاسiپورىن نەگە قۇرمايدى ەكەن دەگەن وي كەلۋشi ەدi.

وقۋشى كەزiمiزدە اكە-شەشەمiز قولداعى ازىن-اۋلاق مالعا كۇندەلiكتi ءشوپ دايىنداپ تۇرۋدى تاپسىراتىن. ول ۋاقىتتا بiز تۇراتىن كوشە قالانىڭ شەت ايماعى سانالۋشى ەدi. ۇيدەن ءسال بىلاي شىقساڭ مال جەۋگە جارايتىن ءشوپتiڭ نەشە اتاسىن كەزدەستiرەسiڭ.  ءوز باسىم كوبiنەسە قىزىل ميانى ورىپ الۋعا تىرىساتىنمىن. ورىپ الۋعا دا جەڭiل، ءارi مال دا ءسۇيسiنiپ جەيدi. سوندا ۇلكەندەردەن قىزىل ميانىڭ تامىرى ەمدiك ماقساتتا قولدانىلاتىنىن ەستۋشi ەدiك. ولاردىڭ ايتۋىنشا، اسiرەسە قىتاي ەلiندە جاقسى جولعا قويىلعان. كەيiننەن قىزىل ميانىڭ تامىرىن قازىپ الىپ، دارiحانالارعا وتكiزiپ جاتقانداردى دا كورگەنiمiز بار. سول كەزدە وسى بiر ەمدiك قاسيەتi بار وسiمدiكتi وڭدەيتiن كاسiپورىن نەگە قۇرمايدى ەكەن دەگەن وي كەلۋشi ەدi.

كوكتەمدە قىزىلوردا وبلىسىنىڭ اكiمi قىرىمبەك كوشەرباەۆ جالاعاش اۋدانىنىڭ ەلدi مەكەندەرiن ارالادى. ساپار سوڭىندا جالاعاش كەنتiنiڭ iرگەسiندە قىزىل ميا تامىرىن وڭدەيتiن زاۋىتتىڭ iرگە تاسىن قالاۋ ءراسiمi ءوتتi.  وسى ساتتە اتالعان وسiمدiك تامىرىن وڭدەيتiن كاسiپورىن تۋرالى ويلاعان كەزiم ەسكە تۇسكەن-دi. قازاقستاندا قازىر نەشە ءتۇرلi ءوندiرiس ورىندارى اشىلىپ جاتىر. مiنە سونداي زاۋىتتىڭ بiرi بiزدiڭ وبلىستا دا اشىلاتىن بولدى. قۇرىلىس نىسانىنىڭ باسىندا "ميا وسiمدiگiن ءوسiرۋ جانە ميا تامىرىن وњدەيتiن زاۋىت سالۋ" جوباسىنىڭ جەتەكشiسi –"بيس-گرۋپپ" جشس ديرەكتورى  دiلداحان احمەتوۆتى اڭگiمەگە تارتۋدىڭ مۇمكiندiگi تۋىپ، بiراز جايتقا ќانىققان ەدiك.

بيزنەس وكiلدەرi قاي iستi باستاماسىن ونى اۋەلi جان-جاقتى زەرتتەپ، ساراپتاما جاساپ، بارلىќ جاعدايدى تارازىعا سالѓاننان كەيiن عانا تاۋەكەلگە باراتىنى بەلگiلi. دiلداحان ءامiرالiۇلى دا بۇل سالانى بiراز زەرتتەگەن كورiنەدi. قىزىل ميا تامىرىن وڭدەۋ جونiنەن وداق كەزiنەن داڭقى شىققان قاراقالپاقستانداعى زاۋىتتى ارنايىلاپ بارىپ، كورەدi. بۇل كاسiپورىن 35 جىلدان بەرi  قىزىل ميا تامىرىن وڭدەپ، ونى ەكسپورتقا شىعارىپ كەلەدi ەكەن. قىتاي ەلiنە ساپار شەگiپ، وسىنداي زاۋىتتاردىڭ بiرنەشەۋiنiڭ جۇمىسىمەن تانىسادى. ونان بولەك، ەمدiك قاسيەتi بار شوپكە قاتىستى بارلىق عىلىمي ەڭبەكتەردi زەرتتەپ، تانىسۋعا جىلدان اسا ۋاقىتىن سارپ ەتەدi. الماتى بوتانيكا ينستيتۋتىندا سوڭعى قىرىق جىل بويى قىزىل ميا تامىرىنا قاتىستى جاسالعان عىلىمي زەرتتەۋلەر دە نازاردان تىس قالعان جوق. كاسiپكەردiڭ ايتۋىنشا، ونىڭ بۇل iزدەنiستەرiنە بۇگiنگi كۇنi رەسەيدە بiلiم الىپ جاتќان ۇلى رۋسلاننىњ كوپ كومەگi تيگەن كورiنەدi.

وسىنداي iزدەنiستەردەن سوڭ ارينە تاۋەكەلگە بەل بۋادى. قازiرگi كۇنi بيزنەستi جولعا قويۋ ءۇشiن جاقسى ارiپتەس ќاجەت. وسى جاѓدايدى ەسكەرگەن "بيس-گرۋپپ" باسشىسى قىتاي ەلiنiڭ "بوريحۋندا" كومپانياسىمەن اكتسيونەرلiك كەلiسiم-شارت جاساۋدى ءجون كوردi. بۇل قىزىل ميا تامىرىن وڭدەۋدە ۇزاق جىلداردان بەرi تابىستى جۇمىس iستەپ كەلە جاتقان كومپانيا. ونىمەن ارiپتەس بولۋ بولاشاقتا  زاۋىتتىڭ  بارلىق ونiمدەرiنiڭ دۇنيەجۇزiلiك ساپاعا سايكەس كەلۋi جانە ەكسپورتقا شىعارىلۋعا لايىق بولۋى ءۇشiن كەرەك. جاڭا زاۋىتتىڭ بۇكiل قۇرال-جابدىقتارىن جانە تاۋار شىعارۋ تەحنولوگياسىن اكەلۋدi "بوريحۋندا" كومپانياسى  مiندەتiنە الىپ وتىر. دالiرەك ايتقاندا، جوبانىڭ جالپى قۇنى 1.8 ملرد. تەڭگە بولسا، سونىڭ 1,1 ملرد. تەڭگە ќارجىسىن قىتايلىق كومپانيا جۇمساماق. سونىمەن بiرگە اسپان استى ەلiنiڭ وكiلدەرi جەرگiلiكتi مامانداردى دايىنداۋعا اتسالىسادى.

قۇرىلىسقا بولiنگەن اۋماقتىڭ كولەمi 10 گەكتار. مۇندا سالىناتىن زاۋىت ءۇش بولiكتەن تۇرادى. العاشقىسىندا قىزىل ميانىڭ شىرىنى سىعىپ الىنادى. بۇل شىرىننىڭ كادەگە اسار جەرi كوپ. ول مەتاللۋرگيا، تاماق ونەركاسiبi, كوسمەتيكا مەن مەديتسينا سالاسىندا كەڭiنەن پايدالانىلادى. ال زاۋىتتىڭ قالعان ەكi بولiگiندە دارiلiك زاتتارѓا قاجەتتi ونiمدەر شىعارىلادى. زاۋىتتىڭ قۋاتتىلىعى جىلىنا 1 مىڭ توننا ميا تامىرى جانە 100 توننا مونواممونيۋم گليتسينيريزانات ا ءونiمiن وندiرۋگە جەتەدi. زاۋىتتىڭ بارلىق ءونiمi ەكسپورتقا شىعارۋعا لايىقتى بولماق. كومپانيا باسشىسى وندiرiسكە قاجەتتi شيكiزات سۇرانىسىن قاناعاتتاندىرۋ ءۇشiن 2 مىڭ گەكتار القاپقا قىزىل ميا ەگiلەتiنiن جەتكiزدi. ءوندiرiس جىلىنا 22 مىڭ توننا قىزىل ميا تامىرىن وڭدەيدi. جوبا بويىنشا زاۋىت 2015 جىلدىڭ العاشعى توقسانىندا پايدالانۋعا بەرiلەدi. ول تولىعىمەن iسكە قوسىلعاندا 150-دەن استام ادام تۇراقتى جۇمىسپەن قامتىلماقشى. وعان ماۋسىمدىق كەزەڭدە ەگiستiك القابىندا جۇمىس iستەيتiن جۇزدەگەن ادامدى تاعى دا قوسىڭىز. مۇنان بولەك، اتالعان وندiرiستەن جەرگiلiكتi بيۋدجەتكە جىلىنا تۇسەتiن 170 ملن. تەڭگەدەن اساتىن ءتۇسiمi تاعى بار. ولكەنiڭ ەكونوميكاسىنىڭ دامۋىنا وزiندiك ۇلەس قوسادى. بۇل وبلىس، ونىڭ iشiندە جالاعاش اۋدانى ءۇشiن، كەرەمەت جاقسى جاڭالىق ەمەس پە؟! ال بۇل جوبا مەملەكەت تاراپىنان ۇلكەن قولداۋلارعا يە بولۋدا. جالاعاش اۋدانى اكiمدiگi قۇرىلىسقا قاجەتتi جەردi بiردەن راسiمدەپ بەردi. سونىمەن قاتار ميا وسiرۋگە ارنالاتىن القاپتارعا جەر ءبولiپ وتىر. ۇدەمەلi يندۋستريالىق دامۋ بويىنشا ايماقتىق ۇيلەستiرۋ كەڭەسiنiڭ وتىرىسىندا بiراۋىزدان يندۋستريالىق كارتاعا ەنگiزiلدi. بۇل ءوز كەزەگiندە ۇلكەن جەڭiلدiكتەر بەرەتiنi بەلگiلi. جەرگiلiكتi بيلiك ونىڭ تەزدەتiپ iسكە اسىرىلۋىنا مۇددەلi, سوعان وراي "بيزنەستiڭ جول كارتاسى 2020" باعدارلاماسى اياسىندا زاۋىتقا ينفراقۇرىلىمدار جەتكiزiپ بەرۋگە جۇمىس جاساپ جاتىر. ءيا بۇلاردىڭ ءبارi بيزنەسكە قولداۋ ەكەنi تۇسiنiكتi. ايتپاقشى، قازiرگi كۇندەرi زاۋىت قۇرىلىسى قارقىندى جۇرۋدە. جىل سوڭىنا تامان ءوندiرiستiڭ بiرiنشi كەزەگi iسكە قوسىلادى دەگەن بولجام بار. 

كاسiپكەرمەن اڭگiمەلەسۋ بارىسىندا ميا تامىرىنىڭ پايداسى تۋرالى بiراز جايلارعا قانىققان ەدiك. ميا تامىرىندا گليكوزيد، ساحاروزا، ەفير مايى، ورگانيكالىق قىشقىلدار، مينەرال تۇزدارى بار. ونىڭ تامىرىنان جاسالعان دارiلەر قاتەرلi iسiك، ۆيچ ينفەكتسياسى، وكپە، قولقا، جۇتقىنشاق اۋرۋلارىنا قارسى پايدالانىلادى. بالالار اۋرۋىنا دا ەم رەتiندە جيi قولدانىلادى. قىزىل ميا تامىرىن وندەۋ تسەحىندا جۇمىس iستەيتiن ادامدار جىل ون ەكi اي تۇماۋمەن اۋىرمايدى دەگەن مالiمەت تە قىزىقتى كورiندi. سونىمەن قاتار، وندا دەمiكپەگە شالدىققان ادامدار جۇمىس iستەسە دەرتiنە شيپا بولادى ەكەن. مiنە قىسقارتىپ ايتقاندا بولاشاعى زور جاڭا ءوندiرiستiڭ وسىنداي پايدالى جاقتارى از ەمەس.

سىر ەلiن "جىر ەلi" دەپ اتايدى. ونەرلi ولكە بولعاندىقتان. سىر مارجانىنان تاۋ تۇرعىزعاندىقتان ايماعىمىز "ىرىستى، كۇرiشتi قىزىلوردا!" بولىپ اتى شىقتى. بايقوڭىرمەن ماقتانامىز. وزگەلەر  ارالدىڭ بالىعىن ايتىپ تامسانادى. مۇنايلى، شىرايلى ولكەگە اينالدىق. باسقا دا ماقتانىشتارىمىز دا جەتەرلiك. ەندi سولاردىڭ قاتارىنا قىزىل ميا ءونiمi قوسىلىپ جاتسا قانەكەي!

Abai.kz