«قۋاتتى ايماقتار – قۋاتتى قازاقستان»: ايماقارالىق قاتىناستاردىڭ ماڭىزى زور
كەشە وسكەمەندە «قۋاتتى ايماقتار – قۋاتتى قازاقستان» اتتى الماتى، قاراعاندى، پاۆلودار جانە شىعىس قازاقستان وبلىستارىنىڭ وڭىرارالىق ينتەگراتسيا فورۋمى بولىپ ءوتتى. ءبىزدىڭ وبلىستىڭ باستاماسىمەن ەلىمىزدە تۇڭعىش رەت ۇيىمداستىرىلىپ وتىرعان بۇل شاراعا پرەمەر-مينيستر سەرىك احمەتوۆ باستاعان ورتالىق جانە جەرگىلىكتى اتقارۋشى بيلىك ورگاندارىنىڭ، دامۋ، قارجى ينستيتۋتتارىنىڭ، اتالعان وڭىرلەردەگى جۇيە قۇراۋشى كاسىپورىنداردىڭ باسشىلارى مەن وكىلدەرى قاتىستى.
فورۋم اياسىنداعى پلەنارلىق ءماجىلىستىڭ جۇمىسى باستالماي تۇرىپ مارتەبەلى مەيماندار ءتورت وبلىستىڭ يندۋستريالىق-يننوۆاتسيالىق الەۋەتىن پاش ەتەتىن كورمەنى تاماشالادى. كورمەدە اتالعان وبلىستارداعى ىرگەلى كاسىپورىنداردىڭ، شاعىن جانە ورتا بيزنەس نىساندارىنىڭ، باسقا دا وندىرۋشىلەردىڭ وتاندىق تاۋارلارى كوپتەپ ۇسىنىلدى.
ىرگەلەس جاتقان ءتورت وبلىستىڭ باسىن قوسقان فورۋمنىڭ باستى ماقسات – «قازاقستان - 2050» ستراتەگياسىندا جۇكتەلگەن تاپسىرمالاردى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن ايماقتارداعى بيلىكتىڭ، بيزنەستىڭ جانە قوعامدىق بەلسەندى تۇرعىنداردىڭ قارىم-قاتىناس تەگەرشىكتەرىن جەتىلدىرۋ بولسا، وسىنىڭ ناتيجەسىندە الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق الەۋەتىمىزگە سەرپىن بەرەتىن نەگىزگى باعىتتاردى، فورمالاردى، تەحنولوگيالار مەن ينۆەستيتسيالاردى دامىتۋعا قول جەتكىزىلمەك.
كەشە وسكەمەندە «قۋاتتى ايماقتار – قۋاتتى قازاقستان» اتتى الماتى، قاراعاندى، پاۆلودار جانە شىعىس قازاقستان وبلىستارىنىڭ وڭىرارالىق ينتەگراتسيا فورۋمى بولىپ ءوتتى. ءبىزدىڭ وبلىستىڭ باستاماسىمەن ەلىمىزدە تۇڭعىش رەت ۇيىمداستىرىلىپ وتىرعان بۇل شاراعا پرەمەر-مينيستر سەرىك احمەتوۆ باستاعان ورتالىق جانە جەرگىلىكتى اتقارۋشى بيلىك ورگاندارىنىڭ، دامۋ، قارجى ينستيتۋتتارىنىڭ، اتالعان وڭىرلەردەگى جۇيە قۇراۋشى كاسىپورىنداردىڭ باسشىلارى مەن وكىلدەرى قاتىستى.
فورۋم اياسىنداعى پلەنارلىق ءماجىلىستىڭ جۇمىسى باستالماي تۇرىپ مارتەبەلى مەيماندار ءتورت وبلىستىڭ يندۋستريالىق-يننوۆاتسيالىق الەۋەتىن پاش ەتەتىن كورمەنى تاماشالادى. كورمەدە اتالعان وبلىستارداعى ىرگەلى كاسىپورىنداردىڭ، شاعىن جانە ورتا بيزنەس نىساندارىنىڭ، باسقا دا وندىرۋشىلەردىڭ وتاندىق تاۋارلارى كوپتەپ ۇسىنىلدى.
ىرگەلەس جاتقان ءتورت وبلىستىڭ باسىن قوسقان فورۋمنىڭ باستى ماقسات – «قازاقستان - 2050» ستراتەگياسىندا جۇكتەلگەن تاپسىرمالاردى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن ايماقتارداعى بيلىكتىڭ، بيزنەستىڭ جانە قوعامدىق بەلسەندى تۇرعىنداردىڭ قارىم-قاتىناس تەگەرشىكتەرىن جەتىلدىرۋ بولسا، وسىنىڭ ناتيجەسىندە الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق الەۋەتىمىزگە سەرپىن بەرەتىن نەگىزگى باعىتتاردى، فورمالاردى، تەحنولوگيالار مەن ينۆەستيتسيالاردى دامىتۋعا قول جەتكىزىلمەك.
پلەنارلىق وتىرىستا ءبىرىنشى بولىپ وبلىس اكىمى بەردىبەك ساپارباەۆ «ينتەگراتسيا – وڭىرلەردىڭ الداعى دامۋىنىڭ نەگىزى» دەگەن تاقىرىپتا بايانداما جاسادى. اۋەلى ايماق باسشىسى وسىناۋ ماڭىزدى فورۋمدى وتكىزۋ ءىسى شىعىس قازاقستانعا سەنىپ تاپسىرىلعانى ءۇشىن العىسىن ءبىلدىردى. بۇل فورۋم اتالمىش ءتورت ايماقتىڭ ەكونوميكاسىنىڭ دامۋىنا وڭ اسەرىن تيگىزەتىنىن جەتكىزگەن ول قاناتتاسا ارەكەت ەتۋ ارقىلى حالىقتىڭ ءال-اۋقاتىن ارتتىرۋعا جول اشىلاتىنىن قوزعادى. التايدىڭ تورىندە باس قوسىپ وتىرعان ءتورت وبلىس جەر كولەمى جونىنەن رەسپۋبليكا اۋماعىنىڭ 40 پايىزىن، حالقىنىڭ جانە جالپى ەكونوميكالىق كىرىستىڭ ۇشتەن ءبىر بولىگىن، تاۋار اينالىمىنىڭ بەستەن ءبىر بولىگىن الىپ جاتىر. وسىنداي وراسان مۇمكىندىككە يە ەكونوميكالىق كەڭىستىك مۇشەلەرى ءبىر-بىرىمەن تىعىز بايلانىستا جۇمىس ىستەۋ ارقىلى بۇگىنگى دامۋ قارقىنىن ەسەلەپ، تاپ بولار كەدەرگىلەردەن قينالماي وتۋگە بەل بۋىپ وتىر.
– داعدارىستىڭ ءدۇبىرى قايتا ەستىلە باستاعانى بارىمىزگە ءمالىم. ال داعدارىس بولا قالعان جاعدايدا ونى مەيلىنشە ەلەۋسىز شىعىنمەن اينالىپ ءوتۋدىڭ جالعىز امالى - وسى ينتەگراتسيا. الەمدى تاعى دا داعدارىس داۋىلى شارپيتىن بولسا، ءتورت وڭىردەگى جۇمىسسىزدىق كولەمى التى پايىزعا كوبەيىپ، ءوندىرىس كولەمى 15 پايىزعا دەيىن تومەندەۋى مۇمكىن. داعدارىسقا قارسى كۇرەستە ينتەگراتسياعا بالاما بولا الاتىن ەشقانداي جول جوق ەكەنىن ۋاقىت كورسەتىپ وتىر، - دەگەن ءوڭىر باسشىسى ءوز تاراپىنان داعدارىسقا قارسى بىرىڭعاي جوسپارمەن قوسا ازىق-تۇلىك قاۋىپسىزدىگى باعدارلاماسىن قۇرۋدى ۇسىندى.
شىعىس قازاقستان وبلىسى وڭىرارالىق ينتەگراتسيانىڭ دامۋىنا سەپ بولارلىق ۇسىنىستاردىڭ كوبىن ءوز اۋماعىندا جەمىس بەرگەن تىڭ باستامالاردىڭ نەگىزىندە ۇسىنىپ وتىر. «قازاقمىس»، «قازتسينك» سىندى ونەركاسىپ الپاۋىتتارىنىڭ قازاقستاندىق مازمۇندى ارتتىرۋ باعىتىندا قولعا العان شارالارىن مىسالعا العان ايماق باسشىسى بەردىبەك ساپارباەۆ اتالمىش ۇستانىمنىڭ ەكونوميكانىڭ بارلىق سالاسىنا كىرىگىپ كەتۋى ءۇشىن اۋەلى ايماقتاردىڭ قىزمەت تۇرلەرى مەن تاۋار ءوندىرۋدىڭ جانە پايدالانۋدىڭ ورتاق تەڭگەرىمىن جاساپ شىعارۋ قاجەت ەكەنىن قاداپ ايتتى. كورشىلەس ايماقتارداعى ازىق-تۇلىك باعاسىنىڭ بىرقالىپتى تۇراقتى بولۋى ءۇشىن تۇراقتاندىرۋ قورلارىن ىسكە قوسۋ قاجەت ەكەنىن ەسكەرتكەن ول اتالمىش تورتتىكتىڭ، الەۋمەتتىك-كاسىپكەرلىك كورپوراتسيانىڭ قاتىسۋىمەن استانا مەن بارناۋلدا ساۋدا ۇيلەرىن سالۋدى ۇسىندى.
قىتاي، رەسەي، موڭعوليا ەلدەرىنە شىعاتىن وبلىسارالىق تەمىرجول جانە اۆتوبۋس قاتىناستارىن، ترانزيتتىك اۆياتاسىمالداۋدى دامىتۋ، قالاارالىق اۆتوبۋس باعىتتارى بويىنشا ەلەكتروندى بيلەت ساتۋدىڭ بىرىڭعاي جۇيەسىن ەنگىزۋ سىندى باستامالار ايماقتار اراسىنداعى كولىك قاتىناسىن دامىتارى ءسوزسىز. وقىتۋدىڭ دۋالدىق جۇيەسىن ءوزارا بايلانىس ارقىلى جەتىلدىرە ءتۇسۋ ءۇشىن ايماقارالىق كەڭەس قۇرۋ قاجەت. اتالمىش سالادا بىرىڭعاي جۇيە بويىنشا ارەكەت ەتۋدىڭ ارقاسىندا بولاشاق مامانداردىڭ كورشىلەس وبلىستاردا ءىس-تاجىريبەدەن وتۋىنە مۇمكىندىك تۋىندايدى. ءبىزدىڭ ءوڭىر جۇمىس كۇشىنىڭ تاپشىلىعىن دا شەكارالاس وبلىستارمەن اراداعى ميگراتسيا ارقىلى شەشۋگە دايىن.
قايتا جاڭعىرتىلعان ەنەرگەتيكا كوزدەرى بويىنشا ورتاق جوبالاردى جۇزەگە اسىرۋدى ۇسىنا كەلە، ءوڭىر باسشىسى شىعىستا بۇل باعىتتا سۋ مەن جەلدىڭ، كۇننىڭ ەنەرگياسىن يگىلىككە جاراتۋ جوبالارى جۇمىسىن باستاعانىن ەسكە سالىپ، فورۋم قوناقتارىن كۇن باتارەيالارى وندىرىسىمەن تانىسۋعا شاقىردى. ەل اۋماعىنداعى ورمان قورىنىڭ باسىم بولىگى پاۆلودار مەن شىعىس قازاقستانعا تيەسىلى دەسەك، بۇل باعىتتا «بولاشاقتىڭ تۇراقتى ورمانى» بىرىڭعاي باعدارلاماسىن قابىلداۋدىڭ ماڭىزى زور. بۇل باعدارلاما ورمان ورتتەرىنىڭ ترانسشەكارالىق سيپات الىپ كەتپەۋىن قامتاماسىز ەتىپ قانا قويماي، ەلباسىنىڭ رەسپۋبليكاداعى ورمان قورىن كوبەيتۋ جونىندەگى تاپسىرماسىن جۇزەگە اسىرۋعا جول اشادى.
وسكەمەننىڭ انا مەن بالا ورتالىعى، پاۆلوداردىڭ كارديولوگيالىق ورتالىعى، قاراعاندىنىڭ ۇلتتىق ەڭبەك گيگيەناسى مەن كاسىبي اۋرۋلار ورتالىعىنىڭ تاجىريبەسىن بىرىڭعاي كەڭىستىككە تاراتۋ ءىسى مەديتسينانىڭ دامۋىنا سەرپىن بەرەتىنى دە ايتىلدى. قازاقستاندا اتوم ەنەرگەتيكاسى مەن اتوم فيزيكاسىن دامىتۋ ىسىندە كۋرچاتوۆ قالاسىنىڭ ءرولىن ارتتىرۋ قاجەت. وڭىردەگى اڭىزدار مەكەنىنە اينالعان تاريحي ورىندار مەن كورىكتى جەرلەردىڭ تۋريزم باعىتىنداعى باسىمدىقتارىن تىزبەلەي كەلە، وبلىس باسشىسى ءتۋريزمدى دامىتۋدىڭ ورتاق جوباسىن، سونداي-اق، «حالىقتىڭ تاريحى مەن مۇراسى» اتتى بىرىڭعاي جوبا جاساۋدى ۇسىندى.
وبلىس كولەمىندە ءتۋريزمنىڭ قارقىندى دامۋى ءۇشىن الاكول مەن راحمان قاينارىنا جول سالۋ اۋاداي قاجەت. سەمەيدەگى بۇرىنعى سىناق الاڭدارىنىڭ جەرى دە كورشىلەس ءۇش وبلىسقا تيەسىلى. بۇل جەرلەردى قاراۋسىز قالدىرماۋ باعىتىندا ءتيىستى مينيسترلىكتەرمەن جۇمىس ىستەپ جاتىرمىز. ال كۋرچاتوۆ قالاسىن عىلىمي قالاشىققا اينالدىرۋ ءۇشىن اۋەلى قازاقستاننىڭ عىلىمي قالاشىعى تۋرالى قۇقىقتىق-نورماتيۆتىك اكتىلەر ءتۇزىلۋى قاجەت. وسى اتالعان ۇسىنىستاردىڭ بارلىعى ءتورت وبلىستىڭ باسشىلارى دايىنداعان 2013-2015 جىلداردىڭ ءىس-شارالار جوسپارىندا كورسەتىلگەن، - دەدى وبلىس اكىمى بەردىبەك ساپارباەۆ.
الماتى وبلىسىنىڭ اكىمى اڭسار مۇساحانوۆ اگروونەركاسىپ كەشەنىندەگى ينتەگراتسيانىڭ كەلەشەگى جايىندا مالىمدەدى. ينتەگراتسياعا مۇددەلى ايماقتاردىڭ قايسىسىن السا دا اگروونەركاسىپ سالاسىندا يمپورتقا تاۋەلدىلىك بايقالاتىنىن اشىپ ايتقان ول بۇل سۇرانىستاردى قاناعاتتاندىرۋ ءۇشىن شەتەلدىڭ پايداسىنا جۇمىس ىستەگەننەن گورى وڭىرارالىق ىنتىماق ورناتۋدىڭ ءتيىمدى ەكەنىن جەتكىزدى. بۇل سالادا ءتورت وبلىستىڭ دا الەۋەتى تولىق يگەرىلمەي وتىرسا كەرەك. اسىرەسە، قايتا وڭدەۋ ءىسى سىلبىر دامۋدا. اڭسار مۇساحانوۆ بۇل دەرەگىن ناقتى ساندارمەن بەكىتە ءتۇستى. تورتتىككە كىرەتىن وبلىستاردا كوكونىس ونىمدەرىنىڭ 4,2 پايىزى، ەتتىڭ 28 پايىزى، ءسۇتتىڭ 35 پايىزى عانا قايتا وڭدەلۋدە. ساپا مەن ەڭبەك ونىمدىلىگىنىڭ دەڭگەيى دە قاجەتتى مەجەدە بولماۋىنىڭ سالدارىنان يمپورتقا تاۋەلدىلىك ازايماي تۇر. بۇل تەندەنتسياعا شيكىزاتتىڭ ساپاسىز بولۋى دا ءوز ىقپالىن قوسۋدا. ەگەر ءتورت ايماقتىڭ اگروونەركاسىپ سالاسىنداعى الەۋەتىن ۇتىمدى پايدالانار بولساق، اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرىنىڭ ەكسپورتىن 11 پايىزدان 20 پايىزعا دەيىن ارتتىرۋعا بولادى.
مۇعالجار جىلقىسى، الاتاۋ سيرى، ەتتى مەرينوس قويلارى سىندى اسىل تۇقىمدار كۇنى ەرتەڭ بىرىڭعاي كەڭىستىكتىڭ وزىندىك برەندىنە اينالۋى ءتيىس. بۇل باعىتتا «سىباعا» مەملەكەتتىك باعدارلاماسىنىڭ اياسىن كەڭەيتۋ قاجەت. قىمىز، شۇبات، قازى-قارتا، جال-جايا سياقتى ۇلتتىق جەڭسىك استارىمىزدى دا برەندكە اينالدىرۋ ءۇشىن اۋەلى بىرىڭعاي كەڭىستىكتەگى سۇرانىستى ارتتىرىپ، تاجىريبە الماستىرىلماق. ماسەلەن، الماتى وبلىسىندا جىلىنا 150 مىڭ توننا شۇبات وندىرۋگە مۇمكىندىك بار. بۇل ءوڭىردىڭ ءوز سۇرانىسىنان ءتورت ەسە كوپ. وسى سۇرانىستىڭ ورنىن قالعان ءۇش وبلىستىڭ قامتاماسىز ەتۋىنە بولادى.
بۇل سالاداعى جەرگىلىكتى وندىرۋشىلەردىڭ قولىن بايلاپ، اياعىنا تۇساۋ سالىپ وتىرعان كەدەرگىلەر دە ايتىلدى. سونىڭ ەڭ نەگىزگىلەرى كەدەندىك وداقتىڭ اسەرىنەن تۋىنداپ وتىرسا كەرەك. وزىمىزدە بار ونىمدەردىڭ سىرتتان ەمىن-ەركىن كەلۋى، جەرگىلىكتى ءونىمدى سىرتقا تاسىمالداۋ ىسىندەگى، شەكارالىق قۇجاتتاردى راسىمدەۋدەگى قيىندىقتار مۇقيات قاراۋدى تالاپ ەتىپ وتىر. دەي تۇرعانمەن، كەدەندىك وداق وتاندىق وندىرۋشىلەردىڭ باسەكەگە قابىلەتتىلىگىن شىڭدايتىنى انىق ەكەنىن ايتتى اڭسار مۇساحانوۆ.
– ءتورت وبلىستىڭ اگروونەركاسىپ كەشەنىندەگى مۇمكىندىكتەرىن تولىقتاي پايدالانۋ ارقىلى استانا مەن الماتى قالالارىندا ازىق-تۇلىك قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋگە بولاتىنىنا كوزىمىز جەتىپ وتىر، - دەدى ول ءسوز سوڭىندا.
پرەمەر-مينيستر سەرىك احمەتوۆ ازىق-تۇلىك قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ باعىتىنداعى ۇسىنىستىڭ ورىندىلىعىن ايتا كەلە: – الەۋمەتتىك-كاسىپكەرلىك كورپوراتسيامەن بىرلەسىپ تۇراقتاندىرۋ قورىنىڭ ءونىمىن ساۋدالايتىن ورىن سالۋ – ۋاقىت تالابىنان تۋىنداپ وتىرعان ءارى وتە ءتيىمدى جوبا. ءبىز دامۋ ينستيتۋتتارىن سول ءۇشىن قۇرعانبىز. ءونىمدى ساقتايتىن ورىن بولسا، تاسىمالداۋ قيىندىعى جوعالادى. سونداي-اق، ماۋسىم ارالىقتارىندا پايدا بولاتىن باعانىڭ كۇرت وسۋىنە دە تەجەۋ قويىلادى. اگروونەركاسىپ كەشەنىندەگى بايلانىستىڭ دامۋىنا باسا كوڭىل بولگەن ءجون، - دەدى.
پاۆلودار وبلىسىنىڭ اكىمى ەرلان ارىن الەۋمەتتىك، كولىك جانە ەنەرگەتيكالىق ينفراقۇرىلىمنىڭ جاعدايى مەن دامۋ بولاشاعى تۋرالى مازمۇندى بايانداما جاسادى. ەڭ الدىمەن ەنەرگەتيكا سالاسىنا توقتالعان ول بۇگىندە پاۆلودار وبلىسى ەلىمىزدەگى بارلىق ەلەكتر قۋاتىنىڭ جارتىسىنا جۋىعىن ءوندىرىپ بەرىپ وتىرعانىن، بۇل وڭىردە قۋات كوزىنە تاپشىلىق جوق ەكەنىن ايتتى. ەسەسىنە ءۇش وبلىستاعى ەلەكتر ەنەرگياسىنا تاپشىلىق 8,8 ملرد.كۆت/ساعاتتى قۇرايدى، سونىڭ ىشىندە شىعىس قازاقستاندا –2,2 ملرد.كۆت/ساعات. وسى رەتتە بايانداماشى ۇكىمەت باسشىسىنىڭ الدىندا قۇرىلىسى 2017 جىلعا جوسپارلانعان ۆل-220 كۆ «ەەك-پس وندىرىستىك» جاڭا جەلىسىنىڭ مەرزىمىن 2014 جىلعا اۋىستىرۋعا ۇسىنىس ءبىلدىردى. ەگەر اتالمىش نىسان ىسكە قوسىلسا، وڭىرلەردەگى قۋات كوزىنە تاپشىلىقتان قۇتىلۋعا مۇمكىندىك تۋماق.
سونداي-اق، ەرلان ارىن كولىك ينفراقۇرىلىمىن دامىتۋ اياسىندا وڭىرلەر ءۇشىن جالپى كولىك-لوگيستيكالىق حاب قۇرۋ، استانا-پاۆلودار-وسكەمەن باعىتى بويىنشا «ورتالىق-شىعىس» اۆتوكولىك ءدالىزى قۇرىلىسىن جۇرگىزۋ، «پاۆلودار-تۇركىستان» تەمىر جول جەلىسىن وسكەمەنگە دەيىن ۇزارتۋ، كەمە قاتىناسىن جولعا قويۋ، اتالعان ءتورت وبلىستىڭ ورتالىقتارىنا ۇشاتىن اۋە رەيستەرىن اشۋ سەكىلدى جوبالاردى ىسكە اسىرۋ قاجەتتىگىنە توقتالدى. تەمىر جول دەمەكشى، ءبىر قۋانىشتى حابار 2014 جىلدان باستاپ استانا مەن وسكەمەن اراسىندا (پاۆلودار ارقىلى) «تالگو» جۇردەك پويىزى جولاۋشىلار تاسىمالداماق.
وڭىرلەردەگى ورماندى القاپتاردىڭ اۋماعىن ۇلعايتۋعا قاتىستى بىرقاتار مىندەتتەر تۇر. اتاپ ايتقاندا، پاۆلودار وبلىسىنداعى بۇرىنعى التى تۇقىم باقتى قايتا قالپىنا كەلتىرىپ، اۋماعى 20 گەكتارلىق اعاش كوشەتتەرىن وسىرەتىن جاڭا تۇقىم باق سالۋ. ودان بولەك شىعىس قازاقستان جانە قاراعاندى وبلىستارىنىڭ تۇقىم باقتارىمەن 300 مىڭعا دەيىن قىلقان جاپىراقتى اعاش كوشەتتەرىن الۋ جونىندە الدىن الا كەلىسىم جاسالعان.
يننوۆاتسيالىق جۇيەلەردى ينتەگراتسيالاۋ بويىنشا الماتى وبلىسىندا جوعارى تەحنولوگيالىق اۋىل شارۋاشىلىعى ماشينالارىن قۇراستىرۋ، پاۆلودار وبلىسىندا ەنەرگەتيكالىق ماشينالار قۇرىلىسى، قاراعاندى وبلىسىندا تاۋ-كەن ءوندىرىسى ءتارىزدى كونسترۋكتورلىق بيۋرولار اشۋعا مۇمكىندىك بار.
پاۆلودار وبلىسىنىڭ اكىمى ەرلان ارىن سونىمەن قاتار، ءبىلىم بەرۋ، دەنساۋلىقتى نىعايتۋ جانە قورعاۋ، ءتۋريزمدى دامىتۋ، وڭىرارالىق ەڭبەك ميگراتسياسى، ەلدى مەكەندەردى ۇيالى بايلانىسپەن تولىقتاي قامتاماسىز ەتۋ تاقىرىپتارىن قوزعاپ، ۇتىمدى ۇسىنىستارىن ورتاعا سالدى.
ءوز كەزەگىندە پرەمەر-مينيستر سەرىك احمەتوۆ ءتۋريزمدى دامىتۋ ماسەلەسىندە وسى ءتورت وبلىستىڭ مىقتى الەۋەتىن تولىق پايدالانۋ قاجەتتىگىن ەسكەرتتى.
– شىعىس قازاقستاننىڭ تابيعاتى قانداي كەرەمەت، ناعىز شۆەيتساريانىڭ ءوزى. سول سياقتى اناۋ پاۆلوداردىڭ باياناۋىلىن، قاراعاندىنىڭ قارقارالىسىن، الماتىنىڭ الاتاۋىن الىپ قاراساق، ءبارى دە كوز تويمايتىن كورىكتى جەرلەر. الاكول سياقتى كول باسقا قاي جەردە بار؟ وسى يگىلىكتەردى تابىس كوزىنە اينالدىرۋىمىز كەرەك. تۋريزم - ەكونوميكانىڭ ۇلكەن ءبىر تابىستى سالاسى. سول سەبەپتى تابيعي بايلىقتارىمىزدى پايدالانۋ ءۇشىن ءبىرىنشى كەزەكتە تۋريستىك ينفراقۇرىلىمدى دامىتۋدىڭ ءىرى ماستەر-جوسپارلارىن ازىرلەپ الۋىمىز كەرەك، - دەپ ناقتىلادى ۇكىمەت باسشىسى.
قاشان دا كومىرىمەن ماقتاناتىن قاراعاندى وبلىسىنىڭ ەلىمىزدىڭ ونەركاسىپ سالاسىندا الاتىن ورنى بولەك. بۇل ايماقتا قازبا بايلىقتارى مەن اۋىل شارۋاشىلىعى شيكىزاتىنىڭ نەگىزىندە كومىر ءوندىرۋ، ەنەرگەتيكا، قارا جانە ءتۇستى مەتاللۋرگيا، حيميا ونەركاسىبى، ماشينا جاساۋ جانە مەتالل وڭدەۋ، قۇرىلىس يندۋسترياسى، جەڭىل جانە تاماق ونەركاسىپتەرى دامىپ، وبلىس ەكونوميكاسىنىڭ نەگىزگى سالالارىنا اينالعان.
ءوز كەزەگىندە اقپارات بەرگەن قاراعاندى وبلىسىنىڭ اكىمى باۋىرجان ابدىشەۆ جۇيە قۇراۋشى كاسىپورىنداردىڭ شاعىن جانە ورتا بيزنەستى قولداۋى، وڭىرلەردە كومىر ءوندىرىسىن، قۇرىلىس يندۋسترياسىن، ماشينا قۇراستىرۋدى دامىتۋ تاقىرىپتارىن قاۋزادى.
جيىن بارىسىندا كوتەرىلگەن ماسەلەلەرگە قاتىستى پرەمەر-ءمينيستردىڭ ورىنباسارى اسەت يسەكەشەۆ، وڭىرلىك دامۋ ۆيتسە-ءمينيسترى قايىربەك وسكەنباەۆ، سونداي-اق، ەكونوميكا جانە بيۋدجەتتىك جوسپارلاۋ، اۋىل شارۋاشىلىعى، كولىك جانە كوممۋنيكاتسيا مينيسترلەرى ءسوز سويلەپ، وزدەرىنىڭ وي-پىكىرلەرىن ورتاعا سالدى.
– بۇگىنگى فورۋمدا تۇراقتى الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق دامۋ ءۇشىن وڭىرلەر اراسىنداعى ىنتىماقتاستىق ماسەلەلەرىن قاراستىردىق. جالپى ايماقتاردى دامىتۋدىڭ العاشقى قادامى 2011-2012 جىلدارى ەلباسىنىڭ تاپسىرماسىمەن جاسالعان بولاتىن. ماسەلەن، وسى ماقساتتى كوزدەگەن مونوقالالاردى دامىتۋ، «جۇمىسپەن قامتۋ»، «بيزنەستىڭ جول كارتاسى» سياقتى باعدارلامالاردىڭ قابىلدانۋى بۇگىندە ءوزىنىڭ جەمىسىن بەرىپ وتىر. بۇعان قوسا بيىل پرەزيدەنتتىڭ جارلىعىمەن وڭىرلىك دامۋ مينيسترلىگى قۇرىلدى. دەمەك وڭىرارالىق ينتەگراتسيا ەل ەكونوميكاسىن ورگە باستىرۋدىڭ وزەگى بولۋى ءتيىس. كەدەندىك وداق شەڭبەرىندە وتاندىق ونىمدەردىڭ باسەكەگە قابىلەتتى بولۋى ءۇشىن دە ايماقارالىق ينتەگراتسيانىڭ ماڭىزى زور. وسىنداي كەلەلى جيىندى وتكىزۋگە مۇرىندىق بولىپ، يدەيا ۇسىنعان شىعىس قازاقستان وبلىسىنىڭ اكىمى بەردىبەك ماشبەكۇلىنا ريزاشىلىعىمدى بىلدىرەمىن، - دەگەن پرەمەر-مينيستر سەرىك احمەتوۆ كەلەشەكتە رەسپۋبليكانىڭ وزگە وڭىرلەرى اراسىندا ءدال وسىنداي ىنتىماقتاستىق بايلانىستى نىعايتاتىن فورۋم وتكىزۋ مىندەتىن وڭىرلىك دامۋ مينيسترلىگىنە تاپسىردى.
بۇعان قوسا ۇكىمەت باسشىسى تالقىلاۋلار قورىتىندىسىن شىعارا كەلە، مۇنداي كەزدەسۋلەر مەملەكەت پەن بيزنەس اراسىندا ءوزارا تۇسىنىستىكتى ارتتىرۋعا، ىسكەرلىك بايلانىستار مەن ايماقارالىق كووپەراتسيانى دامىتۋعا مۇمكىندىك بەرەتىنىن ايتتى. ايماقتارمەن قارىم-قاتىناس ورناتۋ ءۇشىن وڭىرلىك دامۋ مينيسترلىگىنە ايماقارالىق ىنتىماقتاستىق باعىتىنداعى الەمدىك تاجىريبەنى ەگجەي-تەگجەيلى ۇيرەنىپ، سوعان سايكەس زەرتتەۋلەر جۇرگىزۋدى تاپسىردى.
ىشكى ايماقتىق كووپەراتسيانىڭ دامۋىندا جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگانداردىڭ ءرولى جوعارى تۇرعانىن اتاپ كورسەتكەن سەرىك احمەتوۆ ايماقتى دامىتۋدىڭ ءتاسىلىن وزگەرتۋ جانە قازاقستاندىق تاۋار وندىرۋشىلەردىڭ باسەكەگە قابىلەتتىلىگىن ارتتىرۋ ءۇشىن قولايلى شەشىمدەر ىزدەۋ قاجەتتىگىنە باسا نازار اۋداردى.
بۇگىنگى تاڭدا وڭىرلەردە ماڭىزدى ينۆەستيتسيالىق جوبالار ىسكە اسىرىلىپ، ارنايى ەكونوميكالىق ايماقتار، يندۋستريالىق پاركتەر، الەۋمەتتىك كاسىپكەرلىك كورپوراتسيالار قۇرىلىپ، جۇمىس ىستەۋدە. قارجى قۇيۋعا دايىن ينۆەستورلار ءۇشىن قولايلى جاعداي جاسالىپ، جاڭا وندىرىستەر مەن جۇمىس ورىندارى كوپتەپ اشىلۋدا. پرەمەر-ءمينيستردىڭ ايتۋىنشا، ەگەر شىعىستان باستاۋ الىپ وتىرعان وڭىرارالىق ينتەگراتسيانى رەسپۋبليكانىڭ سولتۇستىك، وڭتۇستىك جانە باتىس ايماقتارىندا دا جۇرگىزەتىن بولسا، بۇگىنگى قول جەتكىزگەن تابىستار مەن كورسەتكىشتەر ەسەلەنە تۇسەتىنىنە سەنىم مول. سەبەبى، ايماقتىق بايلانىستى دامىتۋ ەڭ اۋەلى ونەركاسىپتىك جانە كلاستەرلىك كووپەراتسيا، الەۋمەتتىك كاسىپكەرلىك كوورپوراتسيا، ءتۋريزمدى دامىتۋ، كادرمەن قامتاماسىز ەتۋ سياقتى باسقا دا كوپتەگەن سالالاردا جاڭا مۇمكىندىكتەرگە جول اشادى.
وسىنداي يگى ماقساتتاردى ۇستانعان وڭىرلىك ينتەگراتسيا فورۋمى شەڭبەرىندە شىعىس قازاقستان، الماتى، قاراعاندى جانە پاۆلودار وبلىستارىنىڭ اكىمدەرى اراسىندا ايماقارالىق بايلانىستاردى كەڭەيتۋ جانە ءوزارا ءىس-قيمىل تۋرالى كەلىسىمگە قول قويىلدى. جيىن سوڭىندا ءتورت وبلىستىڭ اكىمدەرى قۇنى 20 ميلليارد تەڭگە بولاتىن بارلىعى 40 كەلشىسىمشارت جاساستى. ال وبلىس اكىمدەرى تاراپىنان ايتىلعان كوپتەگەن ۇسىنىس-پىكىرلەر الداعى ۋاقىتتا جۇزەگە اسىرىلاتىن ءىس-جوسپارلارعا ەنگىزىلىپ، جۇيەلەندى.
بۇل كۇنى تۇستەن كەيىن ۇكىمەت باسشىسى سەرىك احمەتوۆ باستاعان رەسمي دەلەگاتسيا وكىلدەرى، سونىمەن قاتار، وزگە دە فورۋمعا قاتىسۋشى لاۋازىمدى تۇلعالار «وسكەمەن تيتان-ماگني كومبيناتى» اكتسيونەرلىك قوعامىنىڭ تيتان قۇيمالارىن وندىرەتىن تسەحىندا، «پوسۋك تيتانيۋم» جاۋاپكەرشىلىگى شەكتەۋلى سەرىكتەستىگىندە جانە كۇن باتارەيالارىنا قاجەت فوتوەلەكترلى پلاستينالار شىعاراتىن «Kazakhstan Solar Silicon» زاۋىتىندا بولدى.
وسكەمەن تيتان-ماگني كومبيناتىندا پرەمەر-مينيستر تيتان قۇيمالارىن شىعاراتىن تسەحتىڭ جۇمىسىمەن، قۇرال-جابدىقتارىمەن جانە «پوسۋك تيتانيۋم» كاسىپورنىنىڭ قۇرىلىسىمەن جەتە تانىستى. كومبيناتتىڭ قارجى ديرەكتورى اسەم مامىتوۆانىڭ ايتۋىنشا، تمك – كەۋەكتى تيتان، قۇيما جانە ۇنتاق تۇرىندەگى ماگني، ۆانادي توتىعىن وندىرەتىن الەمدەگى ەڭ ءىرى زاۋىتتاردىڭ ءبىرى. دايىن ءونىم نەگىزىنەن رەسەيگە جانە وزگە دە شەت مەملەكەتتەرگە، سونىمەن قاتار، ەلىمىزدەگى كاسىپورىندارعا وتكىزىلەدى.
ال قازىرگى كەزدە سالىنىپ جاتقان «پوسۋك تيتانيۋم» بىرلەسكەن قازاق-كارىس كاسىپورنى كەلەشەكتە تيتان قۇيمالارى مەن سلابىلەرىن وندىرەتىن بولادى. زاۋىتتىڭ جالپى قۇنى شامامەن 7 ميلليارد تەڭگەنى قۇراپ وتىر. بۇل – وڭتۇستىك كورەيانىڭ «پوسكو» كورپوراتسياسى مەن «وسكەمەن تيتان-ماگني كومبيناتى» اكتسيونەرلىك قوعامىنىڭ ورتاق جوباسى. بۇل جەردەن شىعارىلاتىن دايىن ءونىمدى ەلىمىزدىڭ ىشكى نارىعى جانە وڭتۇستىك كورەيانىڭ كاسىپورىندارى تۇتىناتىن بولادى.
بۇدان سوڭ پرەمەر-مينيستر سەرىك احمەتوۆ «Kazakhstan Solar Silicon» جاۋاپكەرشىلىگى شەكتەۋلى سەرىكتەستىگىنە قاراستى زاۋىتتىڭ فوتوەلەكترلى پلاستينالار شىعارۋ تسەحىندا بولدى. «قازاتوموندىرىس» كومپانياسىنىڭ باسقارما توراعاسى ۆلاديمير شكولنيك ۇكىمەت باسشىسىنا «جاسىل ەكونوميكا» باعدارلاماسى اياسىندا وزدەرى ىسكە اسىرىپ جاتقان جوبالاردى تانىستىردى. سونىمەن قاتار، رەسمي توپ تسەحتارداعى تەحنولوگيالىق قۇرال-جابدىقتاردى جانە ولاردىڭ ورناتىلۋ بارىسىن كورىپ، كاسىپورىننىڭ ەڭبەك ۇجىمىمەن جۇزدەستى. مارتەبەلى مەيماندار نازارىنا كاسىپورىننىڭ شيكىزاتتارى مەن بولاشاق دايىن ونىمدەرى، اتاپ ايتساق، كۆارتس، كرەمني بلوكتارى جانە فوتوەلەكترلى پلاستينالار مەن كۇن باتارەياسىنىڭ ءمودۋلى ۇسىنىلدى. پالستينالار وسى جەردەن استاناداعى زاۋىتقا جونەلتىلەدى، كۇن باتارەيالارى ەلوردامىزدا قۇراستىرىلاتىن بولادى.
ەستەرىڭىزگە سالا كەتسەك، اتالمىش بىرەگەي زاۋىتتىڭ قۇرىلىسى وتكەن جىلدىڭ كوكتەمىندە باستالعان-دى. قازىرگى كەزدە مۇندا ەۋروپا ەلدەرىنەن، نەگىزىنەن فرانتسيادان جەتكىزىلگەن ەڭ وزىق ۇلگىدەگى كۇردەلى قۇرال-جابدىقتار مەن قوندىرعىلاردىڭ سوڭعى لەگى ورناتىلۋدا. قۇرىلىس جۇمىستارى تولىعىمەن اياقتالىپ، فرانتسۋزدىڭ الەمگە ايگىلى «ەسم» جانە «Sەمسو» فيرمالارى شىعارعان نەگىزگى تەحنولوگيالىق قۇرىلعىلار العاشقى سىناقتان ءساتتى وتكىزىلىپتى. جۋىق ارادا زاۋىت تولىق ىسكە قوسىلماق. ال وسى جىلدىڭ سوڭىندا كاسىپورىن ءوزىنىڭ تولىق وندىرىستىك قۋاتىندا جۇمىس ىستەي باستاۋى ءتيىس.
بۇل زاۋىتتا ەلىمىز ءۇشىن مۇلدەم جاڭا ءونىم، ياعني، كۇن باتارەيالارىنىڭ باستى بولشەكتەرى – فوتوەلەكترلى پلاستينالار شىعارىلادى. ءوندىرىس فرانتسيانىڭ دايىن تەحنولوگياسىن تۇتاس كوشىرۋگە نەگىزدەلگەن. باستى شيكىزات – الماتى وبلىسىنىڭ اۋماعىنان قازىلىپ الىناتىن مەتاللۋرگيالىق تازالىقتاعى كرەمني. ۆلاديمير شكولنيكتىڭ ايتۋىنشا، مۇنداي ساف كرەمني الەمدە ەكى-اق جەردە كەزدەسەدى، اۋستراليادا جانە قازاقستاندا.
– بۇل – زاماناۋي عىلىمعا نەگىزدەلگەن، جوعارى تەحنولوگيالىق كاسىپورىن، ول نارىققا جارتىلاي شيكىزات ەمەس، الەمدىك باسەكەگە قابىلەتتى دايىن ءونىم شىعارادى. وسى زاۋىتتىڭ ارقاسىندا ەلىمىزدەگى بالامالى ەنەرگەتيكا ءوز دامۋىنىڭ جاڭا ءبىر ساتىسىنا كوتەرىلمەك، – دەدى كاسىپورىنمەن تانىسقان ۇكىمەت باسشىسى سەرىك احمەتوۆ.
سونىمەن قاتار پرەمەر-مينيستر وسكەمەندەگى جەڭىل اتلەتيكا مانەجى مەن جەكپە-جەك سارايىنىڭ قۇرىلىسىمەن تانىستى. 680 ورىنعا شاقتالعان، 850 ملن. تەڭگەگە جوبالانعان، وليمپيادا ويىندارىنىڭ چەمپيونى ولگا رىپاكوۆانىڭ اتىنا سالىنىپ جاتقان مانەج بيزنەستىڭ الەۋمەتتىك جاۋاپكەرشىلىگى اياسىندا بوي كوتەرىپ كەلە جاتقانىن ايتقان ايماق باسشىسى سپورت عيماراتىنىڭ ەكى كەزەكتە جۇمىس ىستەيتىنىن جەتكىزدى. مۇندا 60 مەترلىك تۋرا جۇگىرۋ جولى، بيىكتىككە جانە اتتاپ سەكىرۋ سەكتورلارى، 200 مەترلىك اينالما جۇگىرۋ جولى ورىن تەبەدى. قۇرىلىس باسىندا شىعىستان شىققان وليمپيادا چەمپيونىنىڭ جەكە باپكەرىن جولىقتىرعان سەرىك احمەتوۆ سەرگەي الەكسەەۆتەن ولگا رىپاكوۆانىڭ قازىرگى دايىندىق دەڭگەيىن سۇراپ، ءبىلدى.
ال جەكپە-جەك سارايى 1450 ادامدى قامتۋعا قاۋقارلى. 1650,7 ملن. تەڭگەگە جوبالانعان كەشەن بوكس پەن كۇرەس تۇرلەرىن دامىتۋعا ارنالعانىن، نەگىزگى زال 1200 ورىندىق كورەرمەندى قابىلداي الاتىنىن ەستىگەن پرەمەر-مينيستر ەكى جوبانى دا جوعارى باعالادى. وبلىس اكىمى بەردىبەك ساپارباەۆ بۇل عيماراتتىڭ قۇرىلىسىنا رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتەن بىردە-ءبىر تيىن جۇمسالماعانىن اتاپ ءوتتى.
Abai.kz
