وزبەكتىڭ جەرىمىزگە تالاسا باستاعانىنا تاڭ قالدىم. كەرىسىنشە، كەڭەس كەزىندە وزبەككە ءوتىپ كەتكەن جەردى قايتارۋدى ءبىز تالاپ ەتسەك كەرەك ەدى عوي. ەندەشە، مۇنى قالاي تۇسىنۋگە بولادى؟ تاريحقا جۇگىنسەك مۇنداي وقيعالار بولىپ تۇرعان ەكەن. ءبىرى ارعى بابالارىمىزدىڭ باسىنان ءوتىپتى.

ت. جۇرتبايدىڭ «دۋلىعا» اتتى قوس تومدىق ءاپساناسىندا مودە قۇتتىڭ باسىنداعى مىناداي جاعداي باياندالادى. كەۋدەسىنە نان ءپىسىپ، مودەنى مەنسىنبەگەن ويقىردىڭ بەگى ەلشى جىبەرىپ، حۇن كوسەمىنىڭ سايگۇلىگىن سۇراتادى. بۇل تابا ەدى. بيلەر ورە تۇرسا دا مودە شىدايدى - بەرەدى. دانىككەن بەك قاتىنىن سۇرايدى. بۇل ماسقارا ەدى. بيلەر مەن باتىرلار قىلىشقا جارماسسا دا مودە شىدايدى - بەرەدى. كوپ ۇزاماي الگى ەلشى تاعى كەلەدى.

- سىزدەر بيىل سارجايلاۋعا قونىستانعالى جاتىر ەكەنسىزدەر. ءبىزدىڭ بەگىمىز: «وندا بارماي-اق قويسىن. مەن جاز جايلاپ، حۇن حانشاسىنىڭ تويىن سوندا جاسايمىن. كوشىن كەرى اكەتسىن.» دەدى -, دەيدى.

مودەنىڭ كۇتكەنى وسى ەدى. بىراق بيلەر ونى تۇسىنبەي:

 - ە، ءبىر جازعا ەشتەڭەسى كەتپەس. ءشوپتىڭ تامىرى كەسىلمەيدى. جەسە، ساباعىن جەيدى. بەرەيىك،- دەيدى جارىسا.

سوندا مودە تۇتىگىپ:

- الدىڭعى ەكى جولى قورلانسام دا كوندىم. بۇل مەنى باسىنعانى ەدى. ال جەرىمدى سۇراعانى - حالقىمدى قورلاعانى. جەر مەنىكى ەمەس - ەلدىكى. ەلىمدى قورلاتپايمىن! سوعىسامىن! تۇرىساتىن جەرىن ايتسىن! - دەپ اتقا قونىپ، ويقىرلاردى تاس- تالقان ەتىپتى.

وزبەكتىڭ جەرىمىزگە تالاسا باستاعانىنا تاڭ قالدىم. كەرىسىنشە، كەڭەس كەزىندە وزبەككە ءوتىپ كەتكەن جەردى قايتارۋدى ءبىز تالاپ ەتسەك كەرەك ەدى عوي. ەندەشە، مۇنى قالاي تۇسىنۋگە بولادى؟ تاريحقا جۇگىنسەك مۇنداي وقيعالار بولىپ تۇرعان ەكەن. ءبىرى ارعى بابالارىمىزدىڭ باسىنان ءوتىپتى.

ت. جۇرتبايدىڭ «دۋلىعا» اتتى قوس تومدىق ءاپساناسىندا مودە قۇتتىڭ باسىنداعى مىناداي جاعداي باياندالادى. كەۋدەسىنە نان ءپىسىپ، مودەنى مەنسىنبەگەن ويقىردىڭ بەگى ەلشى جىبەرىپ، حۇن كوسەمىنىڭ سايگۇلىگىن سۇراتادى. بۇل تابا ەدى. بيلەر ورە تۇرسا دا مودە شىدايدى - بەرەدى. دانىككەن بەك قاتىنىن سۇرايدى. بۇل ماسقارا ەدى. بيلەر مەن باتىرلار قىلىشقا جارماسسا دا مودە شىدايدى - بەرەدى. كوپ ۇزاماي الگى ەلشى تاعى كەلەدى.

- سىزدەر بيىل سارجايلاۋعا قونىستانعالى جاتىر ەكەنسىزدەر. ءبىزدىڭ بەگىمىز: «وندا بارماي-اق قويسىن. مەن جاز جايلاپ، حۇن حانشاسىنىڭ تويىن سوندا جاسايمىن. كوشىن كەرى اكەتسىن.» دەدى -, دەيدى.

مودەنىڭ كۇتكەنى وسى ەدى. بىراق بيلەر ونى تۇسىنبەي:

 - ە، ءبىر جازعا ەشتەڭەسى كەتپەس. ءشوپتىڭ تامىرى كەسىلمەيدى. جەسە، ساباعىن جەيدى. بەرەيىك،- دەيدى جارىسا.

سوندا مودە تۇتىگىپ:

- الدىڭعى ەكى جولى قورلانسام دا كوندىم. بۇل مەنى باسىنعانى ەدى. ال جەرىمدى سۇراعانى - حالقىمدى قورلاعانى. جەر مەنىكى ەمەس - ەلدىكى. ەلىمدى قورلاتپايمىن! سوعىسامىن! تۇرىساتىن جەرىن ايتسىن! - دەپ اتقا قونىپ، ويقىرلاردى تاس- تالقان ەتىپتى.

قايران بابالار-اي! مودە جەر تۇتاستاي حالقىنىكى ەكەنىن، سول كەزدە قىتاي قورعانىنان كاسپيگە دەيىن سوزىلىپ جاتقان دالادان وزىنە - حۇن كوسەمىنە تيەسىلىسى ەنى ەكى، ۇزىنى ءۇش قۇلاش كورى عانا ەكەنىن بىزگە ءتالىم ەتىپ قالدىرىپتى. جەرگە كوز الارتقاندى اياماپتى. ءبىز نە ىستەپ وتىرمىز؟ وزبەك عالىمى (http://fundamental-economic.uz/) وزدىگىنەن مۇنداي ماقالا جازا المايدى. دەمەك، بىرەۋلەردىڭ ەمەۋىرىنىمەن تامىرىمىزدى باسىپ كورمەك پە؟

جەرگە تالاسقان مەملەكەت ءوزىنىنىڭ كۇشىنە سەنىمدى بولۋى كەرەك. نەمەسە حالىقارالىق قاۋىمداستىققا سۇيەنۋى قاجەت. ادەتتە بۇل قاۋىمداستىق قۇر سوزدەن ارتىلمايدى. ەندەشە، وزبەكتىكى نە جورىق؟ وسىنى تالداپ كورەيىك.

وزبەك بىزدەن ەكى ەسە كوپ. ادامي رەسۋرسى ارتىق، اسا شىدامدى حالىق. بۇل ءبىر. اقش اۋعانستاننان شىعاتىن قارۋ-جاراعىن وزبەكتەرگە تاستاپ كەتەتىن كورىنەدى. دەمەك، كورشىمىز كۇرت كۇشەيەدى. ول ءبىزدىڭ يزرايلدەن ساتىپ الىپ، ءبىر اتقاندا شاشىلىپ قالعان وت قارۋىمىز ەمەس. ابدەن سىناقتان وتكەن، تاڭداۋلى ۇشاقتار، تانكىلەر، زەڭبىرەكتەر، زىمىراندار. بۇل - ەكى. ءۇشىنشى - قارۋدى قولدانۋدى ۇيرەتەدى دەگەن سىلتاۋمەن اسكەريلەر قالادى. ال ولار اۋعانستاندا نەشە جىل سوعىسقان، بۇگىنگى كۇنگى سوعىس تاكتيكاسىن اسا جەتىك مەڭگەرگەن جىرىندىلار. ەشكىمدى ايامايتىن، ازيالىقتارعا شەكەسىنەن قارايتىن كاسىبيلەر. ءبىزدىڭ اسكەريلەر وقۋ-جاتتىعۋ ويىندارىنان ارىعا بارماعاندار. كەزىندە اۋعانستانداعى سوعىستا بولعان وفيتسەرلەر تۇگەلدەي وتستاۆكاعا كەتكەن. ونىڭ ۇستىنە ودان بەرگى جيىرما بەس جىلدا سوعىس تاسىلدەرى جەتىلىپ كەتتى. دەمەك، اقش اسكەريلەرى كومەككە كەلسە وزبەك اسكەريلەرىنىڭ بىلىكتىلىگى ەسەلەپ ارتادى. ءتورتىنشى- وسى تەحنيكانى جوندەۋ ءۇشىن وزبەك اقشپەن ۇنەمى اسكەري قارىم قاتىناستا بولۋعا ءماجبۇر. قوسالقى بولشەكتەردى سولاردان الادى. دەمەك اسكەري ىنتىماقتاستىق جوعارىلايدى.

قاراپايىم تالداۋ وزبەك عالىمىنىڭ جەرگە تالاسىنىڭ ارتىندا بەلگىلى كۇشتەردىڭ ىقپالى بارىن كورسەتەتىندەي. وسىنداي جاعدايدا ساياسي ساراپشىلاردىڭ، بيلىككە جاقىنداردىڭ، بيلىكتىڭ ۇندەمەي وتىرعانى تاڭ قالدىرادى. مۇنداي جاعداي دا تاريحتا بولعان. كەزىندە ستالين نەمىستەردىڭ ءارتۇرلى ارانداتۋلارىنان ۇندەمەي قۇتىلعىسى كەلگەن. اقىرى نە بولدى؟ ارينە، قازىر ونداي زامان ەمەس. وزبەك باس سالا قويماس. بىراق قىر كورسەتۋىن باستادى. اناۋ جىلدارى قىتايعا جەر بەرگەنىمىز يەكتەرىن قىشىتقانداي.

قالاي دەسەك تە وزبەك ءبىر ويىنعا كىرىسكەن سەكىلدى. ەندىگى ءجۇرىس ءبىزدىڭ عالىمداردان، بيلىكتەن بولۋى ءتيىس. ماڭدايلارىن جارعا سوعۋ قاجەت. اسقىنباي تۇرعاندا. الدە مەن قاتەلەسىپ، تۇيمەدەيدى تۇيەدەي ەتىپ وتىرمىن با؟                                                    

كامال قاجى ءابدىراحمان

استانا

Abai.kz