تۇركياداعى تۇراقسىز­دىق­تار ءالى توقتاعان جوق. ستامبۋل مەن تاكسيم الاڭى قۇجىناعان حالىقتان بوسايتىن ەمەس. وسىدان 15 كۇن بۇرىن گەزي سايا­­باعىن الدەبىر ساۋدا ورتا­لىعىنىڭ قۇرىلىسىنان ساق­تاپ قالۋ ماقساتىندا باستالعان نارازىلىق شەرۋ ءورشي كەلە بيلىكتى ءبىرجولا تاعىنان تاي­دىرۋ­دى تالاپ ەتەتىن دەڭگەيگە جەتتى. تاجى­ري­بەلى، بىلىكتى ساياساتكەر رەجەپ ەر­دو­عاننىڭ ءدال وسى كۇندە­گى­دەي ساسقان كەزى بولعان جوق شى­عار. تاپ قازىر ەردوعان جەكە باسى­نىڭ قامىن ويلاپ وتىر دەپ تە ەشكىم ايىپتاي الماي­دى. سەبەبى ول تاعى­نىن بۇگىن باس تارتار بولسا، بۇل شەشىم تۇر­­كيانىڭ جاقىن بولاشاق­تا­عى كۇيىنە كەرى اسەر ەتىپ كەتەيىن دەپ وتىر. زاڭدى جولمەن اۋىس­پاعان بيلىكتىڭ مەملە­كەت­كە كەلەر قاتەر كوپ ەكەنى بەل­گىلى. سوندىقتان تۇركيا سايا­ساتكەر­لەرى بۇگىنگى جاعدايدا قالايدا بەيبىت رەتتەۋگە ءزارۋ. دەگەنمەن شەرۋشىلەر مۇمكىن­دىك بەرەر ەمەس. وسىلاي­شا، سوڭعى بەس-ون جىلدا دامۋ قار­قىنىمەن الەمدىك قاۋىم­داس­تىقتى مويىن­داتا باستا­عان تۇركى باۋىرلارى­مىز­عا، قا­زاق­شا ايتار بولساق، كوز ءتيدى...

تۇركياداعى تۇراقسىز­دىق­تار ءالى توقتاعان جوق. ستامبۋل مەن تاكسيم الاڭى قۇجىناعان حالىقتان بوسايتىن ەمەس. وسىدان 15 كۇن بۇرىن گەزي سايا­­باعىن الدەبىر ساۋدا ورتا­لىعىنىڭ قۇرىلىسىنان ساق­تاپ قالۋ ماقساتىندا باستالعان نارازىلىق شەرۋ ءورشي كەلە بيلىكتى ءبىرجولا تاعىنان تاي­دىرۋ­دى تالاپ ەتەتىن دەڭگەيگە جەتتى. تاجى­ري­بەلى، بىلىكتى ساياساتكەر رەجەپ ەر­دو­عاننىڭ ءدال وسى كۇندە­گى­دەي ساسقان كەزى بولعان جوق شى­عار. تاپ قازىر ەردوعان جەكە باسى­نىڭ قامىن ويلاپ وتىر دەپ تە ەشكىم ايىپتاي الماي­دى. سەبەبى ول تاعى­نىن بۇگىن باس تارتار بولسا، بۇل شەشىم تۇر­­كيانىڭ جاقىن بولاشاق­تا­عى كۇيىنە كەرى اسەر ەتىپ كەتەيىن دەپ وتىر. زاڭدى جولمەن اۋىس­پاعان بيلىكتىڭ مەملە­كەت­كە كەلەر قاتەر كوپ ەكەنى بەل­گىلى. سوندىقتان تۇركيا سايا­ساتكەر­لەرى بۇگىنگى جاعدايدا قالايدا بەيبىت رەتتەۋگە ءزارۋ. دەگەنمەن شەرۋشىلەر مۇمكىن­دىك بەرەر ەمەس. وسىلاي­شا، سوڭعى بەس-ون جىلدا دامۋ قار­قىنىمەن الەمدىك قاۋىم­داس­تىقتى مويىن­داتا باستا­عان تۇركى باۋىرلارى­مىز­عا، قا­زاق­شا ايتار بولساق، كوز ءتيدى...

نارازىلىق تانىتۋشىلار تاكسيم الا­ڭىنان بولەك، مەملەكەتتىك مەكەمەلەر مەن شەتەل ەلشىلىكتەرى ورنالاسقان اۋداندار­دىڭ دا ماڭىندا توپتاسۋدا. ءتارتىپ ساق­شىلارى كوز جاساۋراتاتىن گاز بەن سۋ اتقىش قولدانىپ جاتىر. تاكسيم الاڭىنا جينالاتىن حالىقتىڭ ورتاشا ەسەبى 20 مىڭنان اسادى. تەك ستامبۋلدا عانا ەمەس، ەلدىڭ باسقا دا ءىرى قالالارىندا شەرۋلەر ءورشىپ جاتىر. تۇركيا پرەمەر-ءمينيسترى رەجەپ تايپ ەردوعاننىڭ «بيلىكتىڭ دە شى­دامىنىڭ شەگى بار» دەگەن مالىمدەمەسىنەن كەيىن الاڭعا قاراپايىم ءتارتىپ ساقشىلارى ەمەس، ارنايى جاساق وكىلدەرى شىققان بولا­تىن. سوڭعى دەرەكتەرگە سايكەس، 5000-­عا جۋىق ادام ءتۇرلى جاراقات الدى، قازا تاپقانداردىڭ سانى – ءتورت ادام.

پرەمەر-مينيستر رەجەپ تايىپ ەردو­عان نارازىلىق شەرۋلەردى بۇلىكشىل ادام­دار پايدالانىپ جاتىر دەپ مالىمدەگەن ەدى. انكارادا دەپۋتاتتار الدىندا سوي­لەگەن ەردوعان شەرۋلەردى «تۇركيانىڭ بە­دەلىنە نۇقسان كەلتىرۋ ماقساتىندا ىسكە اسى­رى­لا باستاعان جوسپار» دەپ، ۇكىمەت قار­سىلىق شەرۋلەرىنە بۇدان ارى توزە ال­ماي­تىنىن ايتقان.

وتكەن اپتادا تۇركيا پرەمەر-ءمينيسترى شەرۋگە شىققانداردىڭ ءۇش تالابىنىڭ ەش­بىرى ورىندالمايدى دەپ كەسىپ ايتقان ەدى. ياعني گەزي ساياباعىنداعى ساۋدا ورتالىعى­نىڭ قۇرىلىسى جالعاسادى، ۇكىمەتتەن ەش­كىم وتستاۆكاعا كەتپەيدى، ەشقانداي مەرزى­مى­نەن تىس سايلاۋلار وتكىزىلمەيدى. دە­گەن­مەن شەرۋشىلەر دە العان بەتىنەن قايت­پاعان سوڭ، ول ءبىر ءسوزىن قايتىپ الىپ، دۇي­سەنبى كۇنى گەزي ساياباعىنا قاتىستى تالاپ­تىڭ ورىندالاتىنىن مالىمدەدى. ساياباق اۋماعىندا ەشقانداي ساۋدا ورتا­لىعىنىڭ قۇرىلىسى باستالمايتىنىن، اعاش­تاردىڭ وتالمايتىنىن ەسكەرتتى. دەگەنمەن نارازى توپ گەزي ساياباعىن ۇمىت­قالى قاشان. ولاردىڭ نەگىزگى تالابى رەجەپ ەردوعاننىڭ وتستاۆكاسى بولىپ وتىر. قىسقاسى، قازىرگى ساياسي جاعداي الدەبىر بەيبىت كەلىسىم جۇرگىزەتىن كەزەڭنەن ءوتىپ كەت­كەن سياقتى.

سوڭعى جىلدارى ەۋروپا ەلدەرىنىڭ تۇر­كيامەن الىس-بەرىسى كۇشەيە باستاعان ەدى. اسىرەسە تۇركيانىڭ ساپالى جۇمىس كۇشىنە تاۋەل­دى بولا باستاعانى بار. ساراپشىلار قاۋى­مى ەۋروپالىق وداقتىڭ تۇركياعا قان­شالىقتى تاۋەلدى ەكەنىن جارىسا جازىپ ءجۇر­دى. دەگەنمەن بۇگىندە باتىس الەمىنىڭ تۇر­كيا­عا جاناشىرلىق تانىتىپ جاتقان­دارى شامالى، ال شوق-شوقتاپ جاتقاندارى جوق ەمەس. كۇنى كەشە اقش مەملەكەتتىك حاتشىسى دجون كەرري «تۇركيانىڭ دەموك­را­تياسى ءالسىز، ماسەلەنىڭ ءبارى وسىدان تۋىنداپ جاتىر» دەپ جار سالدى. باسقا دا بىرقاتار ەۋروپا ەلدەرى، ءتىپتى رەسەيدىڭ ءوزى تۇركيانىڭ قازىرگى بيلىگى اۋىسۋىنا مۇددەلى ەكەنىن بايقاتىپ قويۋدا.

ايدوس سارىم، ساياساتتانۋشى:

– تۇركياداعى ساياسي جاعدايلاردى «اراب كوكتەمىنىڭ» جالعاسى دەپ اتاۋ قيىن­داۋ. تۇركيا – پارتيالىق-پارلامەنتتىك ءداس­تۇر ساباقتاستىعى ساقتالعان دەموكراتيالىق مەملەكەت. قازىر تۇركياداعى ازاماتتىق قو­عام قالىپتاسىپ كەلەدى. وسى ۋاقىتقا دەيىن كونستيتۋتسيالىق قۇرىلىمنىڭ كەپىلدىك بەرەتىن نەگىزگى قۇرىلىم اسكەر بولىپ كەلسە، بۇگىندە بۇل تەتىك ازاماتتىق قوعام ينستيتۋت­تارىنىڭ قولىنا ءوتىپ جاتىر. ەكىنشىدەن، ەردو­عان وتە مىقتى ساياساتكەر، قولداۋشى­لارى كوپ. ول تۇركيانىڭ ەكونوميكالىق قۋا­تىن الەمدىك قاۋىمداستىقتىڭ كوز الدىن­دا ارتتىردى. ۇشىنشىدەن، كەز كەلگەن وقيعاعا جەكە ادامنىڭ پسيحولوگياسى اسەر ەتەدى. ەردوعان قىراعىلىق تانىتسا، اينا­لا­­سىنا نازار سالا بىلسە، ەكولوگيالىق تاقى­رىپ­تاعى شاعىن عانا نارازىلىق شارا وسىن­داي دەڭگەيگە ءوسىپ كەتپەس پە ەدى... وزىنە دەگەن تىم سەنىمدىلىگىنىڭ سالدارىنان قاتا­رىن­دا جۇرگەن ساياساتكەرلەردىڭ ءبىرازى تەرىس بۇرىلىپ كەتكەنى ءمالىم.

بۇل ساياسي وقيعانىڭ نەمەن اياقتالارىن ايتۋ وڭاي ەمەس. دەگەنمەن بۇل باسى عانا ەكەنى كورىنىپ تۇر. «ەردوعان ارى قاراي دا كۇشكە سالا بەرەتىن بولسا جاعداي اسكەري توڭكەرىسپەن اياقتالۋى مۇمكىن» دەگەن بولجام ايتقاندار دا بوي كورسەتە باستا­دى.

Abai.kz