Seysenbi, 30 Sәuir 2024
Janalyqtar 2440 0 pikir 11 Mausym, 2013 saghat 08:17

Týrkiyany ne týlen týrtip jatyr?

Týrkiyadaghy túraqsyz­dyq­tar әli toqtaghan joq. Stambul men Taksim alany qújynaghan halyqtan bosaytyn emes. Osydan 15 kýn búryn Gezy saya­­baghyn әldebir sauda orta­lyghynyng qúrylysynan saq­tap qalu maqsatynda bastalghan narazylyq sheru órshy kele biylikti birjola taghynan tay­dyru­dy talap etetin dengeyge jetti. Tәji­riy­beli, bilikti sayasatker Rejep Er­do­ghannyng dәl osy kýnde­gi­dey sasqan kezi bolghan joq shy­ghar. Tap qazir Erdoghan jeke basy­nyng qamyn oilap otyr dep te eshkim aiyptay almay­dy. Sebebi ol taghy­nyn býgin bas tartar bolsa, búl sheshim Týr­­kiyanyng jaqyn bolashaq­ta­ghy kýiine keri әser etip keteyin dep otyr. Zandy jolmen auys­paghan biylikting memle­ket­ke keler qater kóp ekeni bel­gili. Sondyqtan Týrkiya saya­satker­leri býgingi jaghdayda qalayda beybit retteuge zәru. Degenmen sherushiler mýmkin­dik berer emes. Osylay­sha, songhy bes-on jylda damu qar­qynymen әlemdik qauym­das­tyqty moyyn­data basta­ghan týrki bauyrlary­myz­gha, qa­zaq­sha aitar bolsaq, kóz tiydi...

Týrkiyadaghy túraqsyz­dyq­tar әli toqtaghan joq. Stambul men Taksim alany qújynaghan halyqtan bosaytyn emes. Osydan 15 kýn búryn Gezy saya­­baghyn әldebir sauda orta­lyghynyng qúrylysynan saq­tap qalu maqsatynda bastalghan narazylyq sheru órshy kele biylikti birjola taghynan tay­dyru­dy talap etetin dengeyge jetti. Tәji­riy­beli, bilikti sayasatker Rejep Er­do­ghannyng dәl osy kýnde­gi­dey sasqan kezi bolghan joq shy­ghar. Tap qazir Erdoghan jeke basy­nyng qamyn oilap otyr dep te eshkim aiyptay almay­dy. Sebebi ol taghy­nyn býgin bas tartar bolsa, búl sheshim Týr­­kiyanyng jaqyn bolashaq­ta­ghy kýiine keri әser etip keteyin dep otyr. Zandy jolmen auys­paghan biylikting memle­ket­ke keler qater kóp ekeni bel­gili. Sondyqtan Týrkiya saya­satker­leri býgingi jaghdayda qalayda beybit retteuge zәru. Degenmen sherushiler mýmkin­dik berer emes. Osylay­sha, songhy bes-on jylda damu qar­qynymen әlemdik qauym­das­tyqty moyyn­data basta­ghan týrki bauyrlary­myz­gha, qa­zaq­sha aitar bolsaq, kóz tiydi...

Narazylyq tanytushylar Taksim ala­nynan bólek, memlekettik mekemeler men shetel elshilikteri ornalasqan audandar­dyng da manynda toptasuda. Tәrtip saq­shylary kóz jasauratatyn gaz ben su atqysh qoldanyp jatyr. Taksim alanyna jinalatyn halyqtyng ortasha esebi 20 mynnan asady. Tek Stambulda ghana emes, elding basqa da iri qalalarynda sheruler órship jatyr. Týrkiya premier-ministri Rejep Taiyp Erdoghannyng «biylikting de shy­damynyng shegi bar» degen mәlimdemesinen keyin alangha qarapayym tәrtip saqshylary emes, arnayy jasaq ókilderi shyqqan bola­tyn. Songhy derekterge sәikes, 5000-­gha juyq adam týrli jaraqat aldy, qaza tapqandardyng sany – tórt adam.

Premier-ministr Rejep Tayyp Erdo­ghan narazylyq sherulerdi býlikshil adam­dar paydalanyp jatyr dep mәlimdegen edi. Ankarada deputattar aldynda sói­legen Erdoghan sherulerdi «Týrkiyanyng be­deline núqsan keltiru maqsatynda iske asy­ry­la bastaghan jospar» dep, ýkimet qar­sylyq sherulerine búdan ary tóze al­may­tynyn aitqan.

Ótken aptada Týrkiya premier-ministri sheruge shyqqandardyng ýsh talabynyng esh­biri oryndalmaydy dep kesip aitqan edi. Yaghny Gezy sayabaghyndaghy sauda ortalyghy­nyng qúrylysy jalghasady, Ýkimetten esh­kim otstavkagha ketpeydi, eshqanday merzi­mi­nen tys saylaular ótkizilmeydi. De­gen­men sherushiler de alghan betinen qayt­paghan son, ol bir sózin qaytyp alyp, dýi­senbi kýni Gezy sayabaghyna qatysty talap­tyng oryndalatynyn mәlimdedi. Sayabaq aumaghynda eshqanday sauda orta­lyghynyng qúrylysy bastalmaytynyn, aghash­tardyng otalmaytynyn eskertti. Degenmen narazy top Gezy sayabaghyn úmyt­qaly qashan. Olardyng negizgi talaby Rejep Erdoghannyng otstavkasy bolyp otyr. Qysqasy, qazirgi sayasy jaghday әldebir beybit kelisim jýrgizetin kezennen ótip ket­ken siyaqty.

Songhy jyldary Europa elderining Týr­kiyamen alys-berisi kýsheye bastaghan edi. Ásirese Týrkiyanyng sapaly júmys kýshine tәuel­di bola bastaghany bar. Sarapshylar qauy­my Europalyq odaqtyng Týrkiyagha qan­shalyqty tәueldi ekenin jarysa jazyp jýr­di. Degenmen býginde batys әlemining Týr­kiya­gha janashyrlyq tanytyp jatqan­dary shamaly, al shoq-shoqtap jatqandary joq emes. Kýni keshe AQSh Memlekettik hatshysy Djon Kerry «Týrkiyanyng demok­ra­tiyasy әlsiz, mәselening bәri osydan tuyndap jatyr» dep jar saldy. Basqa da birqatar Europa elderi, tipti Reseyding ózi Týrkiyanyng qazirgi biyligi auysuyna mýddeli ekenin bayqatyp qoyda.

Aydos SARYM, sayasattanushy:

– Týrkiyadaghy sayasy jaghdaylardy «Arab kókteminin» jalghasy dep atau qiyn­dau. Týrkiya – partiyalyq-parlamenttik dәs­týr sabaqtastyghy saqtalghan demokratiyalyq memleket. Qazir Týrkiyadaghy azamattyq qo­gham qalyptasyp keledi. Osy uaqytqa deyin konstitusiyalyq qúrylymnyng kepildik beretin negizgi qúrylym әsker bolyp kelse, býginde búl tetik azamattyq qogham institut­tarynyng qolyna ótip jatyr. Ekinshiden, Erdo­ghan óte myqty sayasatker, qoldaushy­lary kóp. Ol Týrkiyanyng ekonomikalyq qua­tyn әlemdik qauymdastyqtyng kóz aldyn­da arttyrdy. Ýshinshiden, kez kelgen oqighagha jeke adamnyng psihologiyasy әser etedi. Erdoghan qyraghylyq tanytsa, aina­la­­syna nazar sala bilse, ekologiyalyq taqy­ryp­taghy shaghyn ghana narazylyq shara osyn­day dengeyge ósip ketpes pe edi... Ózine degen tym senimdiligining saldarynan qata­ryn­da jýrgen sayasatkerlerding birazy teris búrylyp ketkeni mәlim.

Búl sayasy oqighanyng nemen ayaqtalaryn aitu onay emes. Degenmen búl basy ghana ekeni kórinip túr. «Erdoghan ary qaray da kýshke sala beretin bolsa jaghday әskery tónkerispen ayaqtaluy mýmkin» degen boljam aitqandar da boy kórsete basta­dy.

Abai.kz

0 pikir