بەينەت ءتۇبى - زەينەت
ءدال قازىر ەلىمىز اۋقىمدى ەكونوميكالىق وزگەرىستەر كەزەڭىندە تۇر. مەملەكەتىمىز جان-جاقتى دامىپ قانا قويماي، ەكونوميكالىق ءوسۋدىڭ جوعارعى قارقىنىنا جەتۋدى ماقسات ەتۋدە. ال ەكونوميكالىق ءوسۋدىڭ جوعارعى قارقىنىنا جەتۋ ءۇشىن ساياسي تۇراقتىلىقپەن قاتار، ماقساتتى، جۇيەلى رەفورمالار قاجەت ەكەنى ءسوزسىز. وسىنداي ماڭىزدى رەفورمالاردىڭ ءبىرى – زەينەتاقىمەن قامسىزداندىرۋ جۇيەسىنىڭ رەفورماسى. زەينەتاقى جۇيەسى رەفورماسى قوعامىمىزدا ءبىرشاما ۋاقىت تالقىعا تۇسە كەلە جاقىندا سوڭعى نۇكتە قويىلدى. ياعني زەينەتاقى جۇيەسىنىڭ رەفورماسى 2018 جىلدىڭ 1 قاڭتارىنا دەيىن كەرى شەگەرىلدى.
ءدال قازىر ەلىمىز اۋقىمدى ەكونوميكالىق وزگەرىستەر كەزەڭىندە تۇر. مەملەكەتىمىز جان-جاقتى دامىپ قانا قويماي، ەكونوميكالىق ءوسۋدىڭ جوعارعى قارقىنىنا جەتۋدى ماقسات ەتۋدە. ال ەكونوميكالىق ءوسۋدىڭ جوعارعى قارقىنىنا جەتۋ ءۇشىن ساياسي تۇراقتىلىقپەن قاتار، ماقساتتى، جۇيەلى رەفورمالار قاجەت ەكەنى ءسوزسىز. وسىنداي ماڭىزدى رەفورمالاردىڭ ءبىرى – زەينەتاقىمەن قامسىزداندىرۋ جۇيەسىنىڭ رەفورماسى. زەينەتاقى جۇيەسى رەفورماسى قوعامىمىزدا ءبىرشاما ۋاقىت تالقىعا تۇسە كەلە جاقىندا سوڭعى نۇكتە قويىلدى. ياعني زەينەتاقى جۇيەسىنىڭ رەفورماسى 2018 جىلدىڭ 1 قاڭتارىنا دەيىن كەرى شەگەرىلدى.
ايتسە دە ماماندار زەينەتاقىمەن قامسىزداندىرۋ جۇيەسى ءتۇبى قوعامىمىزعا قاجەت ەكەنىن مويىندايدى. ماسەلەن، قازاقستانداعى دەموگرافيالىق جاعدايدىڭ وزگەرۋىنە بايلانىستى، ياعني 60 جاستان اسقان ادامداردىڭ سانى كۇرت ارتىپ، ال حالىقتىڭ جۇمىس ىستەيتىن بولىگىنىڭ تومەندەپ كەتۋى، ءبىر زەينەتكەرگە 1,8 جۇمىسكەر كەلەتىندەي جاعدايدىڭ قالىپتاسۋى جاڭا زەينەتاقى جۇيەسى رەفورماسىنىڭ قاجەت ەكەنىن سەزدىرگەندەي. ماسەلەن، 1990 جىلدارى ءبىر زەينەتكەرگە ءۇش قىزمەتكەردەن كەلگەنىن ستاتيستيكا كورسەتىپ وتىر. الداعى ۋاقىتتا بۇل جاعدايدىڭ ودان ارى ناشارلاۋىنا بايلانىستى مەملەكەت ءۇش ميلليونعا جۋىق زەينەتكەردى ەسكى جۇيە بويىنشا زەينەتاقىمەن قامتاماسىز ەتە المايتىنداي جاعداي قالىپتاسۋى مۇمكىن. سوندىقتان جاڭا زەينەتاقى جۇيەسى رەفورماسىن قالىپتاستىرۋ زامان تالابىنان تۋعان وزگەرىس بولىپ وتىر.
ايتا كەتەر جايت – ەلىمىزدە زەينەتاقى جۇيەسى رەفورماسى، ونىڭ ىشىندە ەرلەر مەن ايەلدەردىڭ زەينەتكە شىعۋ جاسىن ۇزارتۋ سەكىلدى وزگەرىستەر بۇعان دەيىن دە ۋاقىت وتە جوعارىلاپ كەلگەن ەدى. ماسەلەن، 1998 جىلعى 1 قاڭتارعا دەيىن رەسپۋبليكا بويىنشا زەينەتاقىعا ايەلدەر – 55 جاستان، ال ەرلەر 60 جاستان باستاپ شىعاتىن. ال 1998 جىلدىڭ 1 قاڭتارىنان باستاپ ەرلەر – 61 جاسىندا، ايەلدەر – 55 جاسىندا، 1999 جىلدىڭ 1 شىلدەسىنەن باستاپ ەرلەر – 62 جاسىندا، ايەلدەر – 57 جاسىندا، 2000 جىلدىڭ 1 شىلدەسىنەن باستاپ، ەرلەر – 62,5 جاسىندا، ايەلدەر – 57,5 جاسىندا; 2001 جىلدان باستاپ ەرلەر – 63 جاسىندا، ايەلدەر 58 جاسىندا زەينەتكە شىعا الاتىن بولدى. حالىقتىڭ ءومىر ءسۇرۋ جاسىنىڭ ۇزارۋى مەن ەلدەگى زەينەتكەرلەر سانىنىڭ حالىقتىڭ جۇمىس ىستەيتىن بولىگىمەن سايكەس كەلمەۋى ءالى دە بولسا زەينەتكەرلىككە شىعۋ جاسىن ۇزارتۋدى تالاپ ەتىپ وتىر. جانە بۇل احۋال جالعىز ءبىزدىڭ ەلگە عانا ەمەس، الەم ەلدەرىنە ءتان ءۇردىس بولۋدا.
جالپى، ەلىمىزدەگى زەينەتاقى جۇيەسىنە قاتىستى رەفورمالار ءساتتى جۇزەگە اسىپ كەلە جاتىر دەۋگە بولادى. ماسەلەن، ەڭ تومەنگى زەينەتاقى مولشەرىنىڭ 2010-2013 جىلدار ارالىعىمەن سالىستىرعاندا، ايتارلىقتاي كوپ مولشەردە وسكەنىن بايقايمىز. ەگەر 2010 جىلى ەڭ تومەنگى زەينەتاقى قورى 18 325 مىڭ تەڭگەنى قۇراسا، 2013 جىلى بۇل سوما 28 396 مىڭ تەڭگەنى قۇراپ، 10 071 مىڭ تەڭگەگە وسكەنى بايقالىپ تۇر. 1998-2012 جىلدار ارالىعىن قامتىعاندا ەڭ تومەنگى زەينەتاقى مولشەرى – 11 ەسەگە، ياعني 2 440 تەڭگەدەن 26 211 تەڭگەگە دەيىن ورتاشا زەينەتاقى مولشەرى – 10 ەسەگە، 3 964 تەڭگەدەن 38 765 تەڭگەگە دەيىن، ەڭ جوعارى زەينەتاقى مولشەرى – 7 ەسەگە، ياعني 7256-دان 56 047 تەڭگەگە دەيىن ارتقانىن ستاتيستيكا كورسەتىپ وتىر. زەينەتاقى مولشەرىنىڭ قوعامداعى وزگەرىستەردى ەسكەرە ءوسىپ وتىرۋى حالىقتىڭ ءال-اۋقاتىنىڭ ارتۋىنا ءتيىمدى جاعداي تۋعىزعانىن اڭعارتادى. وسىنى بايقاعان شەتەل ماماندارى قازاقستاننىڭ جيناقتاۋشى زەينەتاقى جۇيەسىنىڭ قىزمەتىن جوعارى باعالاعان. سوندىقتان ەلىمىزدەگى زەينەتاقى جۇيەسى رەفورماسى ەلدەگى جاعدايدى ەسكەرە وتىرىپ جۇزەگە اسىپ وتىر دەۋگە تولىق نەگىز بار.
ابىلعازى قۇسايىنوۆ، كاسىپوداقتار فەدەراتسياسىنىڭ توراعاسى:
– زەينەتاقى جۇيەسى رەفورماسىنا قاتىستى ەلباسىنىڭ ايتقان پىكىرىن ءادىل شەشىم بولدى دەپ باعالايمىن. حالىق اراسىندا اسىرەسە كوپ داۋ تۋدىرعان ماسەلە ايەلدەردىڭ زەينەت جاسىن ۇزارتۋعا قاتىستى تۋىندادى. بۇل وزگەرىستىڭ 2018 جىلدان باستاپ جۇزەگە اسۋى دا كوپشىلىكتى قۋانتادى. ويتكەنى وعان دەيىن ءالى بەس جىلداي ۋاقىت بار. ال وسى ۋاقىت ىشىندە ەل ىشىندە جۇزەگە اسىپ جاتقان كوپتەگەن باعدارلامالار ءوزىنىڭ وڭ ناتيجەسىن بەرىپ، حالىقتىڭ ءال- اۋقاتىنىڭ ارتۋىنا، كوپتەگەن ماسەلەنىڭ وڭ شەشىمىن تابۋىنا ءوز ىقپالىن تيگىزەدى دەپ ويلايمىن. وسى باعدارلامالاردىڭ نەگىزىندە 400 مىڭنان استام جۇمىس ورنى اشىلىپ، حالىقتىڭ جۇمىسپەن قامتىلۋىنا، جوعارى مولشەردەگى جالاقىمەن قامتۋعا اسەر ەتەدى دەپ كۇتىلۋدە. ونىڭ ۇستىنە بۇرىن جيناقتاۋشى زەينەتاقى قورىنا 10 پايىز كولەمىندە اۋدارىلىپ كەلسە، ەلباسىمىز اتاپ كورسەتكەندەي، الداعى ۋاقىتتا جۇمىس بەرۋشىنىڭ مىندەتتى شىعارىلىمى ەسەبىنەن قوسىمشا 5 پايىزدىڭ قوسىلۋى دا كەلەشەكتە حالقىمىزدىڭ زەينەتاقىسىنىڭ مول بولۋىنا سەپتىگىن تيگىزبەك. سونداي-اق بالا كۇتىمى دەمالىسى كەزىندە جۇمىس ىستەۋشى ايەلدەردىڭ مىندەتتى زەينەتكەرلىك سالىمىنا مەملەكەت ەسەبىنەن قوسىمشا تولەماقى قامتاماسىز ەتىلۋى دە – ايەلدەرىمىزگە جاسالىپ وتىرعان ۇلكەن كومەك. اينالىپ كەلگەندە، مۇنىڭ بارلىعى حالقىمىزدىڭ زەينەت جاسىن الاڭسىز وتكىزۋىنە جاسالىپ وتىرعان جاعداي دەپ بىلەمىن.
Abai.kz
