تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسى شاپشاڭ قارقىنمەن جۇرگىزىلۋىنە قاراماستان استانا قالاسىنىڭ تۇرعىندارى ءۇشىن الەۋمەتتىك باسپاناعا يە بولۋ وتە قيىن. انتيرەيتينگتىڭ تۇراقتى ورىندارىنا وڭتۇستىك وڭىرلەرى (ونىڭ ىشىندە الماتى قالاسى) جايعاستى.

قازاقستان رەسپۋبليكاسى كونستيتۋتسياسىنىڭ ءبىرىنشى تارماعىندا ەلىمىز ءوزىن الەۋمەتتىك مەملەكەت دەپ ايقىندادى. وسى تۇسىنىكتى ەسكەرە وتىرىپ، بيلىك جەڭىلدىكپەن/تەگىن نەگىزدە الەۋمەتتىك از قامسىزداندىرىلعان ازاماتتارعا باسپانا بەرۋ جاۋاپكەرشىلىگىن ءوز موينىنا الادى دەپ تۇجىرىمدايمىز. دەي تۇرعانمەندە، حالىق اراسىندا ءىس جۇزىندە باسپانا الۋ مۇمكىندىگىنىڭ جوقتىعى تۋرالى پىكىر قالىپتاسقان. وسىعان وراي، «رەيتينگ.kz» زەرتتەۋ اگەنتتىگى مەن «كازپوترەبنادزور» قب قر ايماقتارىنداعى الەۋمەتتىك باسپانانىڭ قولجەتىمدىلىگى بويىنشا انتيرەيتينگ جاسادى.

ساراپتاۋ ناتيجەلەرى

انتيرەيتينگتىڭ ءابسوليۋتتى كوشباسشىسى استانا قالاسى بولىپ تانىلدى. بۇنى بىرنەشە فاكتورلارمەن تۇسىندىرۋگە بولادى. بىرىنشىدەن، مەملەكەت استاناسىنداعى حالىق سانى جىلدام ءوسىپ كەلەدى. ەكىنشىدەن، قالادا الەۋمەتتىك باسپاناعا يە بولۋ قۇقىعى بار مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەر كوپ. ۇشىنشىدەن، حالىقتىڭ (ونىڭ ىشىندە مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەردىڭ) قۇقىقتىق سانا-سەزىمدەرى جوعارى جانە جەڭىلدىكپەن الەۋمەتتىك باسپانا الۋ مۇمكىندىكتەرى تۋرالى حاباردار.

تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسى شاپشاڭ قارقىنمەن جۇرگىزىلۋىنە قاراماستان استانا قالاسىنىڭ تۇرعىندارى ءۇشىن الەۋمەتتىك باسپاناعا يە بولۋ وتە قيىن. انتيرەيتينگتىڭ تۇراقتى ورىندارىنا وڭتۇستىك وڭىرلەرى (ونىڭ ىشىندە الماتى قالاسى) جايعاستى.

قازاقستان رەسپۋبليكاسى كونستيتۋتسياسىنىڭ ءبىرىنشى تارماعىندا ەلىمىز ءوزىن الەۋمەتتىك مەملەكەت دەپ ايقىندادى. وسى تۇسىنىكتى ەسكەرە وتىرىپ، بيلىك جەڭىلدىكپەن/تەگىن نەگىزدە الەۋمەتتىك از قامسىزداندىرىلعان ازاماتتارعا باسپانا بەرۋ جاۋاپكەرشىلىگىن ءوز موينىنا الادى دەپ تۇجىرىمدايمىز. دەي تۇرعانمەندە، حالىق اراسىندا ءىس جۇزىندە باسپانا الۋ مۇمكىندىگىنىڭ جوقتىعى تۋرالى پىكىر قالىپتاسقان. وسىعان وراي، «رەيتينگ.kz» زەرتتەۋ اگەنتتىگى مەن «كازپوترەبنادزور» قب قر ايماقتارىنداعى الەۋمەتتىك باسپانانىڭ قولجەتىمدىلىگى بويىنشا انتيرەيتينگ جاسادى.

ساراپتاۋ ناتيجەلەرى

انتيرەيتينگتىڭ ءابسوليۋتتى كوشباسشىسى استانا قالاسى بولىپ تانىلدى. بۇنى بىرنەشە فاكتورلارمەن تۇسىندىرۋگە بولادى. بىرىنشىدەن، مەملەكەت استاناسىنداعى حالىق سانى جىلدام ءوسىپ كەلەدى. ەكىنشىدەن، قالادا الەۋمەتتىك باسپاناعا يە بولۋ قۇقىعى بار مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەر كوپ. ۇشىنشىدەن، حالىقتىڭ (ونىڭ ىشىندە مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەردىڭ) قۇقىقتىق سانا-سەزىمدەرى جوعارى جانە جەڭىلدىكپەن الەۋمەتتىك باسپانا الۋ مۇمكىندىكتەرى تۋرالى حاباردار.

ال استانا قالاسىندا تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسىنىڭ شاپشاڭ قارقىنمەن جۇرگىزىلۋىنە قاراماستان الەۋمەتتىك باسپانانى الۋ كەزەگىندە تۇرعان ازاماتتاردىڭ كوپ بولۋى ۇلكەن كۇمان تۋدىرىپ وتىر. سوڭعى بەس جىل بويى استانا قالاسى جاڭا تۇرعىن ءۇي كەشەندەرىن سالۋ بويىنشا ءابسوليۋتتى كوشباسشى ساتىسىندا تۇر. دەگەنمەندە، بۇل فاكتور مەملەكەتتىك كوممۋنالدىق-تۇرعىن ءۇي قورىنداعى الەۋمەتتىك باسپاناعا ءۇمىتتى ازاماتتاردىڭ سانىن ازايتا الار ەمەس. ياعني، قۇرىلىستىڭ جوعارى كورسەتكىشتەرى استانا تۇرعىندارىنىڭ باسپانا جەتكىلىكسىزدىگىن شەشپەي جاتىر. ونىڭ ۇستىنە جاڭا ۇيلەر بوساپ تۇر. وعان قوسا، بۇل ۇيلەر قالتالى ازاماتتاردىڭ ءوز قاراجاتتارىنىڭ ساقتالۋ ءادىسى رەتىندە قولدانىلۋدا.

سونىمەن قاتار، استاناداعى تۇرعىن ءۇي باعاسى نازار اۋدارتادى. سوڭعى ۋاقىتتا تەك حالىق عانا ەمەس، قر پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازارباەۆ تا ەلورداداعى تۇرعىن ءۇي نارقىنىڭ  تىم قىمبات ەكەندىگىن العا تارتتى. ونىڭ ايتۋىنشا، شىنايى باسەكەلەستىكتىڭ جوقتىعى مەن جەر تەلىمدەردىڭ قاجەتتى كومپانيالارعا ساتىلۋىنا بايلانىستى وسىنداي ماسەلە تۋىنداۋدا. ءسويتىپ، ەلباسى استانا اكىمشىلىگىن كەيبىر قۇرىلىس كومپانيالارىنىڭ  مۇددەسىن قورعاۋمەن جۇرگەنىن ايتىپ  ايىپتادى.

اتالمىش ماسەلە رەسپۋبليكانىڭ باتىس ايماقتارىندا دا بايقالدى. اتىراۋ، باتىس قازاقستان مەن اقتوبە وبلىستارىندا ءاربىر ونىنشى وتباسى الەۋمەتتىك باسپانانى الۋ كەزەگىندە تۇر. ماڭعىستاۋ وبلىسى اكىمدىگىنىڭ قىزمەتكەرلەرى ءۇش اي كولەمىندە مەملەكەتتىك كوممۋنالدىق-تۇرعىن ءۇي قورىنداعى الەۋمەتتىك باسپانا كەزەگىندە تۇرعان ازاماتتار تۋرالى اقپاراتتى بەرمەدى. سونداي-اق، وسى اقپارات وبلىس اكىمدىگىنىڭ رەسمي سايتىندا دا تابىلمادى. مۇنداي فاكتىلەر سۇراستىرىلعان اقپاراتتى ادەيى جاسىرۋدى جاناما تۇردە ايعاقتايدى. وسىعان وراي، بۇل ايماقتاعى كەزەكتە تۇرعان ازاماتتاردىڭ سانى كوپ دەپ قورىتىندىلاۋعا بولادى.

رەيتينگتىڭ كەلەسى ورىندارىنا سولتۇستىك جانە ورتالىق ايماقتار: قوستاناي،  اقمولا، سولتۇستىك قازاقستان جانە قاراعاندى وبلىستارى ورنالاستى. بۇل ايماقتاعى تۇراقتى جاعدايدىڭ ورىن الۋى دەموگرافيالىق سيپاتتامالارمەن تۇسىندىرۋگە بولادى. ايماقتا بالا تۋ كورسەتكىشىنىڭ تومەندىگى جانە حالىقتىڭ ءجيى رەسەيگە كوشۋ ءۇردىسى بايقالىپ وتىر. سوندىقتان دا اتالعان ايماقتاردا الەۋمەتتىك باسپانانى الۋ كەزەگىندە تۇرعان ازاماتتار سانى تومەندەپ كەلەدى.

رەسپۋبليكانىڭ وڭتۇستىك وڭىرلەرى مەن الماتى قالاسى انتيرەيتينگتە تۇراقتى جاعدايلارىن كورسەتتى. وسى ايماقتارداعى كەزەكتە تۇرعان ازاماتتار سانى استانا قالاسىنداعى سانمەن سالىستىرعاندا الدەقايدا تومەن. مۇنى اۋىل حالقىنىڭ باسىمدىعىمەن جانە   اكىمشىلىك كەدەرگىلەرمەن بايلانىستىرۋعا بولادى.

قازاقستان ايماقتارىنداعى الەۋمەتتىك باسپانا كەزەگىندە تۇرعان ازاماتتار سانى تۋرالى اقپاراتتى الۋ اعىمداعى جىلدىڭ 30, 31 قاڭتارىندا وبلىستىق اكىمدىكتەرگە حات جولداۋ ارقىلى جۇرگىزىلدى. قازىرگى زاڭناماعا  سايكەس سۇراستىرىلعان اقپاراتتى 15 كۇن ىشىندە بەرۋ قاجەت. ال قوزعالعان ماسەلە قوسىمشا تالداۋدى قاجەت ەتسە، وندا جاۋاپ ءبىر اي ىشىندە  بەرىلۋى قاجەت. دەگەنمەندە، زاڭ تالاپتارىنا ساي 16 اكىمدىكتىڭ تەك 9-ى عانا ۋاقىتىلى جاۋاپ قايتارعان. ءسويتىپ، ازاماتتىق قوعام الدىندا اكىمدىكتەردىڭ اشىقتىعى بويىنشا «جاسىل» تىزىمگە مىناداي وبلىستار كىردى: قوستاناي، اتىراۋ، قاراعاندى، اقتوبە، سولتۇستىك قازاقستان، اقمولا (اتالمىش ايماقتار حاتقا 15 كۇن ىشىندە جاۋاپ قايتاردى), الماتى قالاسى مەن الماتى، وڭتۇستىك قازاقستان (30 كۇن ىشىندە).

ۇزدىكسىز قوڭىراۋلارعا قاراماستان، ءتيىستى ساۋالعا جاۋاپتى بەرمەگەن ايماقتار «قىزىل» تىزىمگە ەندى. ولار: ماڭعىستاۋ، پاۆلودار، قىزىلوردا وبلىستارى. ءۇش اي بويى ماڭعىستاۋ مەن پاۆلودار وبلىستارىنىڭ جاۋاپتى قىزمەتكەرلەرى ۋادە ايتۋمەن بولسا، قىزىلوردا وبلىسىنىڭ جاۋاپتى قىزمەتكەرلەرى سويلەسۋدەن جالتارىپ وتىردى. بۇل اكىمدىكتەردىڭ ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمدار ساۋالدارىنا دەگەن قاتىناسى. بۇدان قاراپايىم حالىقتىڭ ساۋالدارىنا دەگەن قارىم-قاتىناسىنىڭ قانداي ەكەنىن بايقاۋعا بولادى.

Abai.kz