تالقىعا تۇسكەن پىكىرلەر: مەنىڭ ۇلى وتانىم - تاۋەلسىز قازاقستان!
9 ساۋىردە «تاعىدا سول سۇراق: بۇل «ۇلى وتان» سوعىسى ما، ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس پا؟» دەگەن تاقىرىپتى وقىرمانداردىڭ تالقىسىنا ۇسىنعان ەدىك. تاقىرىپ تۋرا ءبىر اي تالقىعا ءتۇستى: 3366 ادام قاراپ، 87 پىكىر ءتۇستى.
تالقىعا تۇسكەن تاقىرىپتى تالقىلاۋعا اتسالىسقان وقىرماندارعا العىس ايتامىز!
تومەندە تالقى-فورۋمعا تۇسكەن 87 پىكىردىڭ ىشىنەن ىرىكتەلىپ الىنعان وقىرمان ويىن ۇسىنىپ وتىرمىز.
Abai.kz
داۋرەن ءابدىرامانوۆتان: كىم نە دەسە و دەسىن، فاشيزممەن سوعىستى ۇلى وتان ءۇشىن ەمەس، ءتىپتى اللا جولىنداعى سوعىس دەپ اتاسا دا جاراسادى. سەبەبى فاشيزم شايتاننىڭ ىلىمىمەن قارۋلانعانداردىڭ سەنىمى بولاتىن. سول ءۇشىن ورىنسىز اپتىعا بەرگەن دۇرىس ەمەس.
***
وتە دۇرىس پىكىر. الەمدەگى وركەنيەتتى ەلدەردىڭ ءبارى دە ول سوعىستى ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس دەپ اتايدى.بۇل قيسىندى دا. ويتكەنى ءبىرىنشى دۇنيەجۇزىلدىك سوعىس بار دا، ەكىنشىسى جوق. ول قايدا كەتكەن؟ ونىڭ ۇستىنە قازىر رەسەي ول سوعىستاعى جەڭىستى ءبىرجولاتا يەمدەنىپ الدى. كينوسىندا تەك قانا ورىستار. قازىر وندا گرۋزين دە، ارميان دا، قازاق تا، قىرعىز دا جوق. تەك قانا وزدەرى. ەندەشە، ءبىزدىڭ "ۇلى وتان سوعىسى" دەپ داۋرىعاتىن رەتىمىز دە جوق. ءتىپتى انا 28 پانفيلوۆشالر پاركىندەگى پوليترۋك كلوچكوۆتىڭ سوزدەرىن وقىڭىزدار.سوندا مۇمكىن اقىل كىرەر.
***
9 ساۋىردە «تاعىدا سول سۇراق: بۇل «ۇلى وتان» سوعىسى ما، ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس پا؟» دەگەن تاقىرىپتى وقىرمانداردىڭ تالقىسىنا ۇسىنعان ەدىك. تاقىرىپ تۋرا ءبىر اي تالقىعا ءتۇستى: 3366 ادام قاراپ، 87 پىكىر ءتۇستى.
تالقىعا تۇسكەن تاقىرىپتى تالقىلاۋعا اتسالىسقان وقىرماندارعا العىس ايتامىز!
تومەندە تالقى-فورۋمعا تۇسكەن 87 پىكىردىڭ ىشىنەن ىرىكتەلىپ الىنعان وقىرمان ويىن ۇسىنىپ وتىرمىز.
Abai.kz
داۋرەن ءابدىرامانوۆتان: كىم نە دەسە و دەسىن، فاشيزممەن سوعىستى ۇلى وتان ءۇشىن ەمەس، ءتىپتى اللا جولىنداعى سوعىس دەپ اتاسا دا جاراسادى. سەبەبى فاشيزم شايتاننىڭ ىلىمىمەن قارۋلانعانداردىڭ سەنىمى بولاتىن. سول ءۇشىن ورىنسىز اپتىعا بەرگەن دۇرىس ەمەس.
***
وتە دۇرىس پىكىر. الەمدەگى وركەنيەتتى ەلدەردىڭ ءبارى دە ول سوعىستى ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس دەپ اتايدى.بۇل قيسىندى دا. ويتكەنى ءبىرىنشى دۇنيەجۇزىلدىك سوعىس بار دا، ەكىنشىسى جوق. ول قايدا كەتكەن؟ ونىڭ ۇستىنە قازىر رەسەي ول سوعىستاعى جەڭىستى ءبىرجولاتا يەمدەنىپ الدى. كينوسىندا تەك قانا ورىستار. قازىر وندا گرۋزين دە، ارميان دا، قازاق تا، قىرعىز دا جوق. تەك قانا وزدەرى. ەندەشە، ءبىزدىڭ "ۇلى وتان سوعىسى" دەپ داۋرىعاتىن رەتىمىز دە جوق. ءتىپتى انا 28 پانفيلوۆشالر پاركىندەگى پوليترۋك كلوچكوۆتىڭ سوزدەرىن وقىڭىزدار.سوندا مۇمكىن اقىل كىرەر.
***
اقيقات جالعىز. "ۇلى وتان سوعىسى" دەسەك، سونىڭ جولىندا قازا بولعان 350 مىڭ اتا-بابالارىمىزدىڭ ءىسىن اقتايمىز. ال "ۇلى وتان سوعىسى" ەمەس، ورىس-نەمىس سوعىسى نەمەسە جاھان سوعىسى دەسەك، ءبىزدىڭ مۇددەمىز ەمەس، ايدالاداعى بىرەۋلەر ءۇشىن ءجايدان-جاي، مۇمكىن اقىماقتىقپەن دەگەن دە ءسوز ايتىلار "قىرىلعان سورلى قازاق" دەيمىز. وسى ەكەۋىنىڭ ءبىرىن تاڭداڭدار.
***
سوعىس - اللانىڭ ادامداردى جازالاۋى. سوعىستا ولگەندەر - شەيىتتەر. سولدات - بۇيرىقتى ورىنداۋشى، "ات!" دەسە اتۋ كەرەك! تاريحتىڭ دوڭگەلەگىن كەرى اينالدىرۋعا دا، العا اينالدىرۋعا دا بولمايدى. ياعني، ۇلى وتان سوعىسى! ويتكەنى ۇلكەن وتانىمىز - سسسر، ۇلكەن استانامىز - ماسكەۋ بولعانى اقيقات!
***
قازىرگى تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىنگى سانانى سول سوعىس كەزدەگى سانا،تۇسىنىكپەن الماستىرۋعا بولمايدى. ول كەزدە جاقسى بولسىن، جامان بولسىن كسرو شاڭىراعىنىڭ استىندا ورتاق ەلمىز دەپ ءومىر ءسۇردى. ونسىزدا كەلمەستىڭ كەمەسىنە كەزەكتە تۇرعان ارداگەرلەردىڭ سەزىمىمەن ويناۋعا بولمايدى.
***
الەمدىك تاريحتاعى ءبىرىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس پەن ءبىزدىڭ "ۇلى وتان سوعىسى" دەپ جۇرگەنىمىز ەكى بولەك سوعىس ەمەس، ەكەۋى ءبىر سوعىس. سوندىقتان، ونى بولەكتەپ اتاۋ - ءۇيدىڭ ىشىنەن ءۇي تىككەنمەن بىردەي. 5-ءشى قوناق، ارداگەرلەر دەيسىڭ، ولارعا قازىر ءستاليندى جامانداپ كورشى، تاياعىن الا ۇمتىلسىن ساعان. ال پولياكتار، چەحتار، سلوۆاكتار، حورۆاتتار، لاتۆيالىقتار، لاتىشتار، ەستوندار، سەربتەر، ۆەنگرلەر، ماكەدونيالىق مەن چەرنوگوريالىقتار بولسا، ول ەلدەردىڭ تاريحىن وقىساق، ءبىزدىڭ اسپەتتەپ جۇرگەن "ۇلى وتان سوعىمىزعا" قارعىس پەن لاعىنەت ايتادى. ولار ءۇشىن ءبىزدىڭ الدەقانداي قىلىپ جۇرگەن "ۇلى وتان سوعىمىز" - كادىمگى جاۋلاپ الۋ سوعىسى. ولار ءوز ەلدەرىندەگى "كەڭەس جاۋىنگەرلەرىنە ورناتىلعان ەسكەرتكىشتەردى" الدەقاشان قيراتىپ تاستاعان. ال ءفاشيزمدى جەڭگەن ءبىز ەمەس، ياعني كەڭەستەر وداعى ەمەس، وداقتاستار جەڭدى ءفاشيزمدى. مىنە، وسىلاي تاريح ءبارىن ورىن-ورنىنا قويىپ بەردى.
***
ۇلى وتان سوعىسى دەگەن راسىندا دا ىزالى، كۇلكiڭدi كەلتiرەدi.
***
سوۆەت زامانىندا ۇشاق ماسكەۋدىڭ ۇستىنە تاياپ، تومەندەي باستاعاندا لەۆيتاننىڭ داۋىسى: "وتانىمىزدىڭ جۇرەگى - موسكۆا قالاسىنا جاقىندادىق" دەپ ادامنىڭ جۇرەگىن تەبىرەنتەتىن داۋىسپەن سۇڭقىلداپ قويا بەرۋشى ەدى. ماسكەۋ جايلى ادەمى دە، اسەرلى سوزدەر ايتاتىن جولاۋشىلارعا. شىنىن ايتسام، سول كەزدە ادامدى ءبىر پاتريوتتىق سەزىم بيلەپ الاتىن، الگى سوزدەر شىنىمەن قاناتتاندىرىپ جىبەرەتىن.
***
مىنە، قايدا جاتىر پاتريوتتىق تاربيە دەگەن! سول زاماننىڭ يدەولوگياسى دا مىقتى ەدى-اۋ! بىزدە قازىر وتانشىلدىق، پاتريوتتىق سەزىم جوق. جاستار شورە-شورە بوپ بارادى.
***
ال ەندى، "ۇلى وتانعا" كەلسەك، تاريحتى سىزىپ تاستاي المايمىز. ۇلى وتان بولعانى راس. قولىنا قارۋ الىپ، ون سەگىزگە تولماسا دا سوعىستىڭ سوڭعى جىلدارى مايدانعا مەنىڭ اكەم دە تۇسكەن. اللا ساقتاپ، ولار مايدان دالاسىنا جەتە بەرگەندە ۇلى جەڭىس تە جەتىپتى ءبىزدىڭ باعىمىزعا.
***
ورىستارعا قاراڭدارشى، قارشاداي بالاسىنا دەيىن: "ۆەليكايا رۋس", "موگۋچايا روسسيا" دەپ قاقساپ تۇرادى. ءبىزدىڭ قازاقتاردىڭ كەۋدەسىندە سونداي سەزىم ولەۋسىرەپ تۇرعانداي بولادى ىلعي ماعان.
قىرتىمباي
***
"ۇلى وتان" 1991 جىلى ءبىتتى. روسسيا عانا ول سوعىستى سولاي ايتا الادى.
***
تاريحتان ءوزىمىزىدىڭ بولمىسىمىزدى قارالىقشى. كەشەگى تاريحىڭ ءالى بۇلىڭعىر، كولەڭكەسى مەن ساپىرما سۋى كوپ. بۇگىنگى تاريحشىلارىڭ جالپىلداۋ نامادان باسقانى بىلمەيدى. 2-ءشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس بولسىن دا قويسىن. باسىمىزدى قاتىرىپ جۇرگەن شارۋا وسى بولسا، وتە قيىن دا اۋىر شارۋاعا باسىمىزدى بايلاعان ەكەنبىز. تۋھ... ءبىراز ماسەلەنىڭ باسىن شەشىپ تاستاعانداي بولدىق - اۋ. ەندى جامباستاپ جاتىپ، دۇرىستاپ ءبىر شاي ءىشىپ الايىق.
***
ۇلى وتان سوعىسىنا، اۋعان سوعىسىنا قاتىستىق دەپ سول سوعىستاردىڭ ارداگەرلەرى پاتەر سۇراپ، كولىك سۇراپ، جەر سۇراپ، ارقاشان وزدەرىنە ءبارىنىڭ كوڭىل اۋدارعانىن قالاپ جۇرەدى عوي وسى. ارينە، ولاردى اكىمدەر بەرىپ جاتسا الا بەرسىن جانە مەنىڭ ولارعا ەشقانداي جامان ويىم دا جوق. مەنىڭ ايتپاعىم، ولاردىڭ كوبىسى سوعىسقا ءوز ەرىكتەرىمەن بارعان جوق، كەزىندە كەڭەس ۇكىمەتى اسكەرگە بارساڭ دا باراسىڭ، بارماساڭ دا باراسىڭ دەپ جىبەرگەسىن ايتەۋىر سوعىسىپ قايتتى عوي. ناعىز ەرلىك دەپ مەن جەلتوقساندا ءوز ەرىكتەرىمەن الاڭعا شىعىپ سول كەزدەگى جۇيەگە قارسى شىعىپ قىرىلىپ قالعان قازاق جاستارىنىڭ ەرلىگىن ايتار ەدىم.
سوسىن 2 قوناق دۇرىس ايتىپ وتىر، ورىستاردىڭ كينولارىن قاراساڭ، كىلەڭ ورىستار سوعىسىپ ءجۇر جانە جاي سوعىسىپ جۇرگەن جوق جالعىز ورىس بارىپ نەمىستەردى قىرىپ تاستايدى. الگىلەردىڭ كينولارىن كورىپ وتىرىپ ورىستىڭ بالالارىنىڭ پاتريوت بولماۋى قىلمىس سياقتى كورىنەدى. ال بىزدە شە؟ ءبارى كەرىسىنشە: قازاقتىڭ قىزى ورىسقا عاشىق بولىپ جاتادى نەمەسە تۇرىكتىڭ ارتىنان جۇگىرىپ جۇرەدى، كىلەڭ قازاقتىڭ اكتەرلارى ورىسشا سويلەپ جۇرەدى نەمەسە ورىس قازاققا اقىل ايتىپ، جاقسىلىق جاساپ جاتادى. كينو، تەلەديدار دەگەندەر وتە قۇدىرەتتى قۇرال، قالاسا ناعىز پاتريوت قىلىپ شىعارادى، قالاماسا ناعىز ماڭگۇرت قىلىپ شىعارادى. بىزدىكى ازىرگە قالاماي تۇر نەمەسە بىرەۋلەر قالاتپاي تۇر.
ارلان قاسقىرۇلى
***
ۇلى وتان سوعىسى - دەگەن اتاۋ تاريحىمزدا ءبارىبىر "ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس" بولىپ جازىلاتىن بولادى. ويتكەنى اللا بۇيىرتسا ەلىمىزگە سىرتاعى قانداستارىمىز كوپتەپ كەلەتىن بولادى، سوندا ورتاق اتاۋعا توقتالامىز.
***
1916 جىلى 6 ملن. بولعان قازاق كوممۋنيستەردىڭ جاۋىزدىعىنان 2 ملن. بولدى. 1941-1945 ج.ج فاشيزممەن قىرعىندا كۋرسك، رجەۆسك مايداندارىندا اۋىلدان كەلگەن قازاقتىڭ 18-19 جاسار جىگىتتەرىنىڭ استىنا ات، قولىنا قىلىش بەرىپ، نەمىستىڭ باقايشاعىنا دەيىن قارۋلانعان اسكەرىنە، تانكسىنە ايداپ سالىپ وزدەرى سولاردىڭ ارتىنا تىعىلىپ قالىپ جەڭىسكە جەتكەن ورىستىڭ وتانى ماعان ۇلى وتان سوعىسى ەمەس. وزبەكتەر بۇل سوعىستى قارالى كۇن دەپ اتايدى. ءبىز نەسىنە جەتىسەمىز؟ ورىستىڭ جەرى ءۇشىن باۋداي قىرىلعان اتا-بابالارىمىزدىڭ ولىگىنە ماقتانامىز با؟ ۇلى وتان ءۇشىن قانىن قيىپ مەرت بولعان كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى ءاليا مولداعۇلوۆانى دا دۇرىستاپ جەرلەي دە الماعان ۇلى وتاننىڭ نە كەرەگى بار؟
***
Ote duris zhazilgan, Khaidagi Otan, II-Duniezhuzilik degen dolar. Osinadi idealogiadan ariluimiz kerek. Khudaiga shukir tauelsiz elmiz! Tauelsiz kozkharas bolui shart. Arine ata-azhelerimiz sol sogista askhan erlik korsetti, makhtanarlikh zhait. Birakh, sol erlik ister aitilmai khalip. kinolarda tek oris khalkhi gana korsitilip zhur.
***
ۇلى وتان سوعىسى دەپ اتاي بەرەيىك،وندا تۇرعان نە بار. ال، جارايدى، ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس دەپ اتادىق. سودان تاريحي سانا وزگەرىپ كەتە قويا ما؟! بىرتە-بىرتە ۇلى وتان سوعىسى دەپ اتالاتىن سوعىس تا ءوزىنىڭ ءمانى مەن ماڭىزىن جوياتىنى تۇسىنىكتى عوي. ۇرپاق 40-جىلدارداعى سوعىس تۇگىل، 80-جىلدارداعى جەلتوقسان وقيعاسى مەن 90-جىلدارداعى تاۋەلسىزدىك العانىن دا ۇمىتىپ بارا جاتىرعان جوق پا. قاسيەتتى نە قالدى دەيسىڭ قازىر.
***
مۇحتار ماعاۋين ايتادى: ...كەيىن وزىنە التى الاسى، بەس بەرەسى جوق جاھان (وتان دەپ ءتۇسىنىڭىز) سوعىسىندا قىرعىنعا ۇشىرادى.
***
orystn kol wokpary bolgan. Mangurt kazaktardy ulyktau tauelsizdik keznde uiat akymaktyk is koi. Kazaktar alide orstn kuramyndagy el sekildy. Bul kindy aza tutu kuni dese bolgandai. Kanwama kazakty orys kyrsada kazaktar orsty ali kunge dein «kokem akem sen bolmasan kunimz karan» deumen keledy. Tipty kaitadan orska kosylip jatyr.
***
مەنىڭ ۇلى وتانىم - تاۋەلسىز قازاقستان. ال، ۇلى وتان سوعىسى - اقتابا شۇبىرىندى، كەنەسارى حان كوتەرىلىسى، اشارشىلىق، ستاندليندىك قۋعىن، شىعىس تۇركىستانداعى ازاتتىعى ءۇشىن بولعان كۇرەس. باسقاسى مەنىڭ وتانىم، ۇلتىم ءۇشىن بولعان ەمەس.
***
وتانىم بار - مەنىڭ ءتىلىمدى مەنسىنبەيتىن، مەنىڭ تاريحىمدى ۇلىقتامايتىن، مەنىڭ ءتول ونەرىمدى اياق استى ەتەتىن، مەنىڭ ۇرپاعىمنىڭ بويىندا ۇلتتىق بولمىس قالىپتاستىرۋعا كەلگەندە ەنجار. مەن سول وتاننىڭ نەنىڭ بۇرىس، نەنىڭ دۇرىس ەكەنىن بىلمەي جۇرگەن ءبىر قاراپايىم قازاعىمىن. مەنەن نەسىن سۇرايسىڭ. ماعان دۇرىس باعىت-باعدار بەرە الاتىن جىگەرلى ۇلتتىڭ وقىعانى دا جوق. ولار سويلەسە دە، جازسا دا مەنىڭ تىلىمدە ۇعىنىقتى ەتىپ سويلەي المايدى، مەنىڭ تىلىمدە ۇعىنىقتى ەتىپ جازا المايدى. قازاق تىلىندە سويلەنگەن ءسوزدىڭ ءبارى، قازاق تىلىندە جازىلعان دۇنيەنىڭ ءبارى بىردەي - مەنىڭ ءتىلىم ەمەس.
***
تاريحي داتالارعا سۇيەنسەك،بۇل سوعىستا تەحنيكا پايدالانعاندىقتان جانە بۇكىل حالىقتار ارالاسقاندىقتان، بۇل سوعىستى ەكىنشى دۇنيە جۇزىلىك سوعىس دەپ ءتۇسىنۋىمىز ءجون.
***
بۇل قازاق ءۇشiن دە، قازاق مەملەكەتi ءۇشiن ۇلى وتان سوعىسى بولىپ قالماق. ەشكiم تاريحتى وزگەرتۋگە تيiس ەمەس! ۇلى وتان سوعىسىندا ەرلiك كورسەتكەن، جانىن بەرگەن اتالارىمىزدى قالاي ۇمىتامىز.
***
ۇلى وتان سوعىسى ول - ەكىنشى دۇنيە جۇزىلىك سوعىس!
***
ءىى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس 1939 جىلى باستالدى. ال ۇلى وتان سوعىسى 1941-دە!
***
دوعارىڭدار، بۇل بۇرىننان تاريحتا جازىلعان - ەكىنشى دۇنيە جۇزىلك سوعىس. سسسر جوق! بىقسىماڭدار.
***
قازاقتىڭ ۇلى وتان سوعىسى، ارىسىن ايتپاعاندا بەرىسى، ءارى ناقتىسى ول - ابىلاي زامانىنداعى جوڭعارعا قارىسى سوعىس. بۇل سوعىستا ۇتىلعاندا، قازىر بۇل جەردە جوڭعاريا مەملەكەتى ءومىر ءسۇرىپ،قازاقيا جەر بەتىنىەن جوعالىپ كەتكەن بولار ەدى. ەندى اتالارىمىز بەن اكەلەرىمىز سوعىستى ەكەن دەپ 1941-1945 جىلعى سوعىستى وتان سوعىسى دەۋ اقىلعا سىيمايدى.ولاردىڭ ءبارى ءوز ەرىكتەرىمەن ول سوعىسقا بارعان جوق. بىراق زورلىقپەن بارسا دا ولار قازاق حالقىنىڭ قانداي جاۋىنگەر دە، نامىستى ۇلت ەكەنىن تانىتتى. وكىنىشكە وراي، سسسر قازاقتىڭ جاۋىنگەر، قاھارمان ۇلت ەكەنىن مويىندامادى. قىسقاسى، اتالارىمىز بەن اكەلەرىمىزدىڭ بۇل سوعىستاعى ەرەن ەرلىكتەرىن مويىنداعانىممەن، ءوز باسىم بۇل سوعىستى ۇلى وتان سوعىسى دەپ ايتا المايمىن. دەمەك، ءبىزدىڭ اكەلەرىمىز ەكىنشى دۇنيە جۇزىلىك سوعىسقا قاتىسقان قاھارماندار.
ۇلى ۇس-الاش
***
"ۇلى وتان سوعىسى" - كسرو -نىڭ گيتلەرلىك فاشيزمگە قارسى 1941-1945 جىلدارى جۇرگىزگەن سوعىستىڭ اتى، ول تاريحتا سولاي قالادى. سول كەزدەگى سوعىستىق وقيعالارعا بايلانىستى ءسوز قوزعالعاندا وسى اتاۋ قولدانىلۋى زاڭدى. كسرو ونىڭ قۇرامىنداعى بارلىق ۇلتتار مەن ۇلىستار ءۇشىن ورتاق وتان بولدى. بەكەر مە؟ جوق. وعان قارسى فاشيستەر سوعىس اشقاندا، مىسالى، قازاقتىڭ قاتىسپاۋعا قۇقى بولدى ما؟ جوق. مۇنىڭ ءبارى زاماني زاڭدىلىق قوي. ەگەر گيتلەرشىلدەر جەڭىپ كەتسە، ءبىز بۇگىنگىدەي سايراپ وتىرار ما ەدىك؟ بۇگىنگىدەي قازاقستاننىڭ وزىندە 8 ميلليون بولماق تۇرعاي، سول كەزدەگى 4 ميلليون قازاقتىڭ فاشيستەرگە ساتىلعاننان باسقالارى قۇرىپ كەتەر ەدى. وسىندا بىرەۋ بالتىق حالىقتارىنىڭ "ۇلى وتان سوعىسى" دەگەندى اۋىزدارىنا المايتىنىن ۇلگى ەتە سويلەدى. گيتلەردىڭ جوسپارى اۋەلى بالتىق ەلدەرىن، سودان سوڭ فينليانديانى باسىپ الىپ، كسرو-عا بارار جولىن كەڭەيتۋدى كوزدەدى. ويتۋىنە مۇمكىندىك بەرمەۋ ءۇشىن كسرو فين سوعىسىن اشىپ، فينليانديانى كسرو-عا قارسى سوعىسقا قاتىسپايتىن شارت جاساۋعا كوندىردى. دۇرىس. بالتىق ەلدەرىن ونداعى وزىق ويلى قايراتكەرلەرمەن قۇپيا اقىلداسىپ بارىپ وزىنە قاراتتى. ەگەر گيتلەر بالتىقتى باسىپ السا، ولارعا سوتسياليزم-كوممۋنيزم ورناتىپ بەرەتىن بە ەدى؟ سونى تۇسىنبەيتىن اسىرەۇلتشىلدارى بۇگىندە ءفاشيزمدى اقتاپ ساندالىپ ءجۇر. نەمىس فاشيستەرىنەن قولعا تۇسكەن كينولەنتا بار، وندا ادامدى ايۋانعا اينالدىرۋ جايىندا عىلىمي-بيولوگيالىق جۇمىستار جۇرگىزگەن لابوراتوريا جانە وندا جاسالعان ءدارىنى ىشكەن ادامنىڭ دالادا جان-جاعىنداعى كەز كەلگەن ءشوپتى مالشا جەپ وتىرعانى كورسەتىلگەن. ول گيتلەردىڭ: «نەمىس - اسىل حالىق، دۇنيە جۇزىندە نەمىس اريلەرى عانا بولۋى كەرەك! ءبىز جەڭگەن سوڭ باسقالار بىزگە قارا جۇمىسقا عانا قاجەت قۇل بولۋعا ءتيىس، سوندىقتان ولاردى ادامدىق سانا-سەزىمنەن ايىرۋ كەرەك!» دەگەن نۇسقاۋىن ىسكە اسىرۋدىڭ باستاماسى ەكەن. سونداي سۇمدىقتاردان ساقتاپ قالعان سوعىستى "ۇلى وتان سوعىسى" دەۋدەن ات-توندى الا قاشۋ ءجون ەمەس. باۋىرجان مومىشۇلى باستاعان قاھارماندارىمىزدىڭ ءتىرىسىنىڭ ءوزىن، مارقۇمىنىڭ ارۋاعىن سيلاۋ ءۇشىن، اعايىندار، ول سوعىستى مانسۇقتاي بەرمەلىك! ويتۋگە جۇمساعان ءتىلدى، كۇش-جىگەردى بۇگىندە ەلىمىزدى، حالقىمىزدى توناپ جۇرگەن جاتەلدىك، وزىمىزدىك جالماۋىز ميلليونەرلەر مەن ميللياردەرلەرگە قارسى قيمىلعا جۇمسالىق! وسىلاردىڭ سۇمدىقتارىن اشكەرەلىك! ەرتەڭگى ۇرپاققا كەرەك ءىس ىستەلىك!
***
ورىستىڭ تاريحىن سەنسىزدە 15 جىل وقىدىق! سايراماشى! قۇداي ءۇشىن! ورىستارعانا وسىلاي ايتادى ۇلى وتان سوعىسى دەپ بۇكىل الەم ەكىنشى دۇنيە جۇزلىك سوعىس دەپ ايتادى! ءسىزدىڭ ايتۋىڭىزشا ورىستار عانا اقىلدى قالعانى ءبارى جارىمەس دەپ ويلايسىز با؟! ەندى قۇلاققا لاپشانى ىلگەندى قويساڭدار ەتتى، 70 جىل ىلدىڭدەر ەمەس پە!
***
وتە ورىندى دا، وزەكتى سۇراق. شىندىعىندا "ۇلى وتان" دەگەن قاي وتانىمىز؟ جەكە ءوزىم بۇل سوعىستى قازاقستان ءۇشىن "ۇلى سوعىس" دەپ ايتا المايمىن، سەبەبى سول كەزدە قازاقستان سوعىسقا ەرىكسىز قاتىستى. وسى سوعىستا ءتىپتى قازاقتاردى ەرىكسىز مايدان فرونتىنا جىبەرىپ تالايىن قىرىپ، كەيىن كەڭەس وداعى باتىرى اتاعىن ارەڭ بەرگەن. الىپ قارايتىن بولساق، قازاقتاردى تۋ تىككەندە مويىنداماعان. مەنىڭ ويىمشا، بۇل سوعىس قازاق ءۇشىن "ۇلى وتان " ءۇشىن سوعىس ەمەس. بۇنىڭ ورنىنا، شىركىن، ءۇي ىشىنە ءۇي تىككەن كەنەسارىنى، امانگەلدىنى،سىرىمدى، الاش وردا قوزعالىسىنىڭ زيالىلارىن نەگە ايتپاسقا؟
***
وتان ءۇشىن ەمەس، دالاعا اققان قان. ارينە، ول ءۇشىن اتالارىمىزدى كىنالاۋ ورىنسىز. بىراق، شىنى سولاي. بەرىسى سابەت ءۇشىن، شىن مانىسىندە، ورىس ءۇشىن جەلگە ۇشقان جان. قازاقتى قىرۋ جاعىنان، سابەت پەن ناتسيس بىردەي. ايىرماسى جوق. تەك قۇلدىق ساناداعى قازاقتار ايىرا الماعاندىقتان كوممۋنيزىمدى ءتاۋىر كورەدى. ءيا، سوعىستىڭ بولعانى راس. ونى بىردەڭە دەپ اتاۋ كەرەك بولسا، "ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس" دەگەننەن باسقا اتاۋ جوق.
سەرىك
***
بۇقار جىراۋ
قۇدايدى بىلمەس، ءدىنى جوق،
جاماندىقتا ءمىنى جوق،
ءوزى سىندى ءبىر كاپىر،
اۋزى باسى ءجۇن كاپىر
جاياۋلاپ كەلەر جۇرتىڭا!
جاعالى شەكپەن كيگىزىپ،
بالدى ماي جاعار مۇرتىڭا.
جەبىرلەرگە جەم بەرىپ،
ەل قامىن ايتقان جاقسىنى
سويلەتپەي، ۇرار ۇرتىنا.
باۋىزداماي ىشەر قانىڭدى،
ولتىرمەي الار جانىڭدى،
قاعازعا جازار مالىڭدى،
ەسەپكە سالار بارىڭدى،
ەلىڭدى الار قولىڭنان،
اسكەر قىلار ۇلىڭنان !!!
بۇل ايتقانىم ،ابىلاي،
بولماي قويماس ارتىڭنان.
تەكسىزدى تورگە شىعارىپ، !!!
ىستەتەر سۇمدىقتى ۇيعارىپ.
اساننىڭ ءسوزى وسىلاي ........
باسير. اتىراۋ
