سارسەنبى, 15 مامىر 2024
جاڭالىقتار 2649 0 پىكىر 14 اقپان, 2013 ساعات 11:48

دامۋ ما، توقىراۋ ما؟

سىرت كوزبەن قاراساق، قازىرگى وتاندىق تەلەۆيزيا قارىشتاپ دامىپ كەلە جاتقانداي كورىنەدى: كەيبىر تەلەارنالار ءازىل-قالجىڭدى سيتكومدار مەن درامالىق سەريالدار ءتۇسىرىپ جاتسا، ەندى ءبىرى رەاليتي-شوۋلار مەن ينتەراكتيۆتى حابارلاردى كورەرمەن نازارىنا ۇسىنىپ ءجۇر. بىراق تۇپتەپ كەلگەندە، وتاندىق ارنالار وتكەن عاسىردىڭ 90-جىلدارىنىڭ ورتا شەنىنەن «سارى باسىلىمداردىڭ» ىزىمەن ءجۇرىپ ءوتىپ، ەندى عانا تاۋبەسىنە كەلىپ جاتقان رەسەيلىك ارنالاردىڭ قاتەلىگىن قايتالاپ جاتقان جوق پا دەپ قورقاسىڭ. تاياۋدا «نتۆ» ارناسىندا سەنساتسيانى قۋعان «ماكسيمۋم»، «رازۆود پو-رۋسسكي» باعدارلامالارى جابىلىپ، ينتەللەكتۋالدى ءارى اعارتۋشىلىق باعىتىنداعى «سۆويا يگرا» حابارى ەفيرگە قايتا ورالدى. سەبەبى كورەرمەندەردىڭ وزدەرى «سارىلىقتان شارشادىق، ۇرپاقتى ءدۇبارا ەتىپ بولدىڭىزدار!» دەپ نارازىلىق تانىتقانى سول-اق ەكەن، «نتۆ» ارناسىنىڭ باسشىلىعى جاڭا كونتسەپتسيا ۇسىنىپ، بۇدان بىلاي سالماقتى جوبالارمەن اينالىسۋعا سەرت ەتىپ وتىر. جاسىرىن ەمەس، ءبىزدىڭ وتاندىق ارنالارداعى كەيبىر پروديۋسەرلەر «نتۆ»-نى بۇكىل ادامزات تاريحىنداعى ەڭ ۇزدىك ارنا» دەپ تانىعان سوڭ با، سولارعا ۇقساپ باعام دەپ، ءالى كۇنگە دەيىن وسەك-اياڭ، قاۋەسەت ءسوز بەن داقپىرت اڭگىمەنىڭ ءىزىن قۋالاپ ءجۇر.

 

سىرت كوزبەن قاراساق، قازىرگى وتاندىق تەلەۆيزيا قارىشتاپ دامىپ كەلە جاتقانداي كورىنەدى: كەيبىر تەلەارنالار ءازىل-قالجىڭدى سيتكومدار مەن درامالىق سەريالدار ءتۇسىرىپ جاتسا، ەندى ءبىرى رەاليتي-شوۋلار مەن ينتەراكتيۆتى حابارلاردى كورەرمەن نازارىنا ۇسىنىپ ءجۇر. بىراق تۇپتەپ كەلگەندە، وتاندىق ارنالار وتكەن عاسىردىڭ 90-جىلدارىنىڭ ورتا شەنىنەن «سارى باسىلىمداردىڭ» ىزىمەن ءجۇرىپ ءوتىپ، ەندى عانا تاۋبەسىنە كەلىپ جاتقان رەسەيلىك ارنالاردىڭ قاتەلىگىن قايتالاپ جاتقان جوق پا دەپ قورقاسىڭ. تاياۋدا «نتۆ» ارناسىندا سەنساتسيانى قۋعان «ماكسيمۋم»، «رازۆود پو-رۋسسكي» باعدارلامالارى جابىلىپ، ينتەللەكتۋالدى ءارى اعارتۋشىلىق باعىتىنداعى «سۆويا يگرا» حابارى ەفيرگە قايتا ورالدى. سەبەبى كورەرمەندەردىڭ وزدەرى «سارىلىقتان شارشادىق، ۇرپاقتى ءدۇبارا ەتىپ بولدىڭىزدار!» دەپ نارازىلىق تانىتقانى سول-اق ەكەن، «نتۆ» ارناسىنىڭ باسشىلىعى جاڭا كونتسەپتسيا ۇسىنىپ، بۇدان بىلاي سالماقتى جوبالارمەن اينالىسۋعا سەرت ەتىپ وتىر. جاسىرىن ەمەس، ءبىزدىڭ وتاندىق ارنالارداعى كەيبىر پروديۋسەرلەر «نتۆ»-نى بۇكىل ادامزات تاريحىنداعى ەڭ ۇزدىك ارنا» دەپ تانىعان سوڭ با، سولارعا ۇقساپ باعام دەپ، ءالى كۇنگە دەيىن وسەك-اياڭ، قاۋەسەت ءسوز بەن داقپىرت اڭگىمەنىڭ ءىزىن قۋالاپ ءجۇر.

 

2013 جىلدىڭ اياعىنا دەيىن «نتۆ» ارناسى «سارىلىقتان» بو­يىن تازارتىپ، تاريحي دەرەكتى-درامالىق فيلمدەر ءتۇسىرۋدى جوس­پارلاپ وتىر. دەرەكتى درا­مالار­دىڭ تاقىرىبى رومانوۆتار اۋلەتىنەن باستاپ، ەگور گايداردىڭ كەزەڭىن قامتىپ، تاريحي «جا­دىنى» ەك­راندا جانداند­ىرماق. مۇنىڭ ءوزى - ۇلكەن كورسەتكىش. سالىستىرما ءۇشىن ايتا كەتسەك، بىزدە تاريحي تۇل­عالار تۋرالى دەرەكتى فيلمدەر ءتۇسىرۋ مىندەتى كوبىنە-كوپ مەم­لەكەتتىك ارنا­لارمەن، جەكەلەگەن ازاماتتارعا عانا جۇكتەلىپ قويعان سياقتى. ماسەلەن، بۇگىندە رەسەي مۇرا­عاتتارىنان باستاپ، قازاق جە­رىندەگى تاريحي كەزەڭدەردى قام­تىعان «الاش الىپتارى» دەرەك­تى فيلمدەر توپتاماسى «قازاق­ستان» ۇلتتىق ارناسىندا كور­سەتىلىپ جاتىر. «گارري پوتتەردى» جاتقا بىلەتىن ۇرپاق ءۇشىن تىم الىس تاقىرىپ - الاش قايرات­كەرلەرى وسىنداي فيلمدەر ار­قىلى جاس­تار الدىندا اشىلا تۇسپەي مە؟ تۇپتەپ كەلگەندە، قا­زىرگى جاستار تاربيەنى ازاننان كەشكە دەيىن جۇمىستا وتىراتىن اتا-انالا­رىنان ەمەس، ءۇيدىڭ تورىندە تۇرعان تەلەديداردان الىپ وتىرعانى تاعى جاسىرىن ەمەس.

بۇگىن تاريحشىلار «قازاق حال­قى رەسەي قۇرامىندا بولعان ەكى جارىم عاسىر ىشىندە وتارلاۋ سايا­ساتىنا قارسى 300-دەن استام كو­تەرىلىس بولعانىن» ايتادى. ساياسات­تانۋشى ەرلان قارين ايتپاق­شى، ءبىز ونىڭ نەبارى ون شاقتى­سىن بىلەرمىز، ال قالعان كوتەرىلىستەر­دىڭ بەلگىسىز باتىرلارى كىمدەر؟ اقپاراتتىق-يدەولوگيالىق سا­لادا ءبىز ءوز تاريحىمىزدى اشپاي، العا جىلجي الامىز با؟ بۇل ورايدا ءبىز تەلەۆيزيا مەن گازەت جۋرنا­ليس­تەرىنىڭ الدىنا تومەندەگىدەي سا­ۋالداردى توتەسىنەن قويدىق.

1. ۇلتتىق تەلەۆيزيا قالاي د­امۋى كەرەك؟ «سارى باسىلىمدار» دەرتىنەن قالاي ارىلامىز؟

2. رەسەيدىڭ وزىندە ينتەل­لەك­تۋالدى شوۋلارعا ءمان بەرىلمەك، ولار دا وسەك-اياڭنان، قاۋەسەت، داق­پىرتتان پايدا تۇسپەيتىنىن ەندى ءتۇسىنىپ جاتىر، ال بىزدە كەرىسىنشە، قازىر «سارىلىققا» بوي الدىرۋ باي­قالماي ما؟

 

بولات ءمۇرسالىم،

«31-ارنانىڭ» اقپاراتتىق باعدارلا­مالار ديرەكتورى:

- ۇلتتىق تەلەۆيزيا جانرلىق-فورماسى جاعىنان «ۆەلوسيپەد ويلاپ شىعارا المايدى»، ال ماز­مۇندىق جاعىنان حالىققا جاقىن بولۋى كەرەك. قاي ەلدە بولسىن، امەريكا ما، ەۋروپا ما، ازيا ما - تەلەارنالار اقپارات تاراتۋ، قوعامدىق تالقىلاۋ، ويىن-ساۋىق سياقتى كلاسسيكالىق ءۇش باعىتتى ۇستانادى. قازىر دۇنيەجۇزىلىك تە­لەۆيزيا نارىعى وسى «ءۇش كە­مە­نىڭ» ءبىرىنىڭ قۇيرىعىنان ۇس­­تاپ، سا­لالانىپ بارادى. ايتالىق، ەۋ­روپانىڭ قاي ەلىندە بولسىن، «سا­رى باسىلىمدار» ەلەمەنتتەرىن قول­داناتىن ارنالار رەيتينگتە الدا تۇر. ۇلىبريتانيادا «بي-بي-ءسيدىڭ» ءوزى رەيتينگتە كوشباسشى ەمەس. ويتكەنى جالپى حالىققا شوۋ مەن سەنساتسيا الدەقايدا ءوتىمدى.

قازاقستانعا كەلسەك، مەملە­كەتتىك تەلەارنالار دەستەسى سالا­لانىپ، كوبەيىپ كەلەدى. ەندى ولار­دىڭ بارلىعى ولجاستىڭ «قىش كىتابىندا» ايتىلعانداي، «حا­لىق­تى كۇشتەپ باقىتتى ەتۋدەن»، تىكەلەي ناسيحاتتان باس تارتىپ، نەعۇرلىم سالماقتى، ءدال، قاجەتتى اقپارات بەرۋگە كوشۋ كەرەك سياق­تى. ايتپەسە، ءبىز اقپارات تارات­قا­لى وتىرعان 110 ەلدىڭ «ەسىگى دە اشىل­­­مايدى، تەرەزەسىنەن دە سە­كىرىپ تۇسە المايمىز».

كوممەرتسيالىق تەلەارنالار باتىستا دۇنيەگە كەلگەن فور­ماتتاردى قازاقستانعا جەرسىن­دىرىپ، سونىڭ پايداسىمەن كۇنەلتە بەرمەك. جەكە كوزقاراسىمدى اي­تار بولسام، تەلەارنالار ۇلتقا، قا­زاققا بەت بۇرۋى كەرەك. الايدا بيلىكتىڭ ساياسي مادەنيەتى تومەن، ساياسي جانە قارجىلىق مۇددەلەر ۇلتتىق مۇددەدەن بيىك تۇرعان ءبۇ­گىنگى جاعدايدا بۇل قيىن، ءتىپتى مۇمكىن ەمەس جاعداي.

2. بيلىگىنىڭ زيالىلىق دەڭگەيى تومەن، «يمپەريالىق» دىمكاستىگى­نەن ساۋىقپاعان ەل قالاي ينتەل­لەكتۋالدى شوۋلارعا ءمان بەرمەك؟ رەسەيدە دە، قازاقستاندا دا تەلە­ارنالاردىڭ قارجىلىق احۋالى تولىق بولماسا دا، مونوپوليالىق جاعدايداعى رەيتينگ اگەنتتىگىنە تاۋەلدى. ەۋروپادا مىسالى، بۇكىل حالىقتىڭ تاڭداۋى (0+) ەسكەرىلسە، بىزدە حالقىنىڭ سانى 100 000-نان اساتىن قالالار عانا تەلەونىمگە باعا بەرە الادى. مۇنداي جاعداي­دا ەشتەڭەگە تاڭعالماي­تىن قا­لالىقتاردىڭ نازارىن اۋدارۋ ءۇشىن «سارىلىققا» بوي الدىرۋ باي­­­­قالادى. ۇكىمەت ارنالاردى قا­­­زاقىلاندىرامىن دەسە، «50-دەن كەم ەمەس»، «وتاندىق ءونىم 30-دان كەم بولماۋى ءتيىس» دەگەن باپ­تار­دىڭ ورنىنا بالامالى رەيتينگ اگەنتتىكتەرىن قۇرۋعا احۋال قا­لىپتاستىرسا، ەلدىڭ 70 پايىزعا جۋىعى قازاق حالقىنان تۇراتىن ەلىمىزدە قازاق باعدارلامالارى­نا سۇرانىس ارتاتىن ەدى.

 

نۇرلات بايگەنجە،

جۋرناليست، «رەگيون.kz» جاستار گازەتىنىڭ باس رەداكتورى:

- ونداعان جىلدار كورەر­مەنىمەن بىرگە جاساپ كەلە جاتقان رەسەيلىك «پولە چۋدەس» سەكىلدى حا­لىقشىل باعدارلامانىڭ جوقتىعى وتاندىق تەلەۆيزيانىڭ جانە تەلەۆيزيادا قىزمەت ەتەتىن جۋر­ناليستەردىڭ دەڭگەيىن اڭعارتسا كەرەك. ءبىز قازاقستاندا كاسىبي جۋرناليستەر بار ەكەنىن مويىن­دايمىز. بىراق حالىق بىرنەشە جىل جالىقپاي كورەتىن بىردە-ءبىر ومىرشەڭ باعدارلاما وسى كۇنگە دەيىن بولعان ەمەس. ياعني كورەرمەن كوڭىلىنەن شىعاتىن تەلەباع­دارلاما جاساي الماي وتىرمىز. دەمەك، وسىنى ىزدەۋ قاجەت.

بۇگىندە حالىق ەسىن جيىپ، ۇلتتىق رۋحىن، ۇلتتىق بولمىسىن ىزدەۋدە. وسى ورايدى ءتيىمدى پاي­دالانۋ قاجەت سەكىلدى. ماسەلەن، «الىپ تۇلعا»، «الاش الىپتارى» جانە ت.ب. تاريحي دەرەكتى باعدار­لامالار بار. بىراق بۇل ازدىق ەتەدى. نەگە «اباي الەمىمەن سىر­لاسۋ» سەكىلدى ينتەللەكتۋالدى باعدارلاما جاساماسقا. سوندا «ابايتانۋ» جاڭا لەپ الىپ، جاڭا قارقىنمەن دامۋشى ەدى. قازىرگى «ءححى عاسىر كوشباسشىسى» باع­دارلاماسىنداعى سۇراقتار جاس­تاردىڭ ەلسۇيگىشتىك قاسيەتىن اس­قاقتاتۋعا تيگىزەر ەشقانداي سەپتىگى جوق. ابايدىڭ قارا سوزدەرى، ولەڭدەرى مەن ءومىر جولى، اباي­تانۋداعى ەڭبەكتەردى قامتيتىن ينتەللەكتۋالدى باعدارلاما ەك­رانعا شىقسا، جاستار ابايشىل بولىپ، ابايشا ويلار ەدى. وسى­لاي­شا ەلىنىڭ ناعىز پاتريوتى بول­ماي ما؟

ەڭ باستىسى، بىزدە تاريحي سيۋجەتتەر، وقيعالار بارشىلىق. بىراق وعان كوڭىل بولەتىن جان تابىلماي جاتىر. گرەكتەر 300 سپارتاندىقتارىمەن ماقتانسا، بيىل 370 جىل بولاتىن «وربۇلاق شايقاسى» جايلى ءبىر اۋىز ءسوز دە ايتىلعان ەمەس. 50 مىڭ جاۋ ءاس­كەرىنە قارسى تۇرعان 600 جا­ۋىن­گەردىڭ ەرلىگىنەن قانداي جاقسى تاريحي كينو شىعار ەدى. سونداي-اق كەنەسارى حاننىڭ ۇلت-ازاتتىق كوتەرىلىسىن كوپ سەريالعا ارقاۋ ەتۋگە بولادى. سوندا بالعىندار جۋمونگ دەمەي، كەنەسارى بولا­مىن دەپ ەرجەتپەي مە؟ وزدەرىڭىز بىلەتىندەي، «جاۋ جۇرەك مىڭ بالا» تاريحي كينوسىن حالىق قان­داي ىقىلاسپەن قارادى. ەندەشە، تا­ريحي سانامىزدى جاڭعىرتا­تىن ونىمدەردى كوبەيتۋ قاجەت.

تەلەۆيزياداعى «سارى با­سى­لىمدار» دەرتىنەن ەمدەۋ ءۇشىن، توك-شوۋلاردى جۇرگىزەتىن ەسترادا ورىنداۋشىلارىنان تازارتۋ كەرەك. سەبەبى كاسىبي ءبىلىمى مەن بىلىگى جوق، ەكران مادەنيەتى مەن ءسوز ساپتاۋدى دۇرىس پايدالانا المايتىن انشىلەر مەن ارتيستەر ارزان سوزگە يەك ارتادى.

2. رەسەيدىڭ ينتەللەكتۋالدى شوۋلارعا ءمان بەرىپ جاتقانى وتە دۇرىس. ولاي دەيتىنىمىز، ءسولتۇس­تىكتەگى كورشىمىزدىڭ ارەكەتىن با­عىپ وتىراتىن قازاقتار ەرتە مە، كەش پە، ويلى، سانالى باعدار­لا­مالارعا كوشەدى دەگەن ءسوز.

نەگىزىندە، بۇگىنگى تەلەۆيزيا­دا رەيتينگتى كوتەرۋ ماقساتىندا كورسەتىلەتىن وسەك-اياڭنان، قاۋە­سەت، داقپىرتتاردان اقيقات ءىز­دەيتىن شوۋلار بارشىلىق. ايتسە دە، قازىرگى تاڭدا حالىق تالعامپاز كورەرمەنگە اينالعان: ۇرپاعىنا، وزىنە كەرەكتىسىن عانا قارايدى. «سارىلىققا» كوڭىل ءبولىپ، ۋاقى­تىن قۇر بوسقا شىعىندايتىن كو­رەرمەندەر ازايعان.

 

جولىمبەت ماكىشەۆ، تەلەجۋرناليست:

1.كەيىنگى جىلدارى قازاق­ستان­داعى تەلەارنالاردىڭ كوبىسى رەسەيدەگى سارى باسىلىمداردىڭ ءستيلىن قايتالاپ، رەيتينگ قۋالاپ جۇرگەنى جاسىرىن ەمەس. ولاردىڭ ەڭ باستى پروبلەماسى - اۋديتوريا جيناۋ. باسقا ماسەلەگە باس اۋىر­تىپ جاتقان جوق. ال وزەكتى ۇلتتىق تاقىرىپتار ەسكەرۋسىز قالۋدا. ەڭ وكىنىشتىسى، بىرەۋلەر وسىنى قازاق ارنالارىنىڭ ءوسىپ-وركەندەپ جاتقانىنىڭ بەلگىسى رەتىندە كور­سەتكىسى كەلەدى. «ءبى­رەۋدىڭ قاڭسى­عى بىرەۋگە تاڭسىق» دەگەنىمىز وسى. را­سىندا دا، رەسەيلىك ارنالار مۇنداي «سارى ستيلدەن» قاشىپ، قازىر ينتەللەكتۋالدى توك-شوۋلارعا ءمان بەرە باستادى. سەبەبى وسەك-اياڭ مەن ارزان ءاڭ­گىمەگە قۇرىلعان باعدارلامالار­دىڭ بولاشاعى بايانسىز ەكەنىن ءتۇسىندى.

2. جاسىراتىنى جوق، رە­سەي­لىكتەر دە باتىستىڭ دايىن تەلە­ونىمدەرىن كوبىنە كوشىرىپ الادى. بىراق توڭىن اينالدىرىپ، ونى ورىس اۋديتورياسىنا بەيىمدەپ بەرەدى. بىزدىكىلەردىڭ باعدار­لا­مالارى ءبىر اۋديتورياعا با­عىت­تالماعاندىقتان، «ءدۇبارا دۇنيە» بولىپ شىعادى. ويتكەنى قازاق ۇلتىنىڭ قاجەتىن وتەۋگە ارنال­ماعان. ءبىر جاعىنان، بۇعان ناعىز تاۋەلسىز تەلەارنالاردىڭ جوقتىعى دا سەبەپ بولۋدا. ويتكەنى بىزدەگى ارنالاردىڭ باسشىلارى جوعارعى جاقتىڭ قاس-قاباعىنا قاراپ وتى­رادى. سوندىقتان وتكىر تاقىرىپ­تارعا اسا بويلاماي، ارزانقول دۇنيەلەرمەن جۇرتتىڭ كوڭىلىن اۋلاپ كۇن كەشۋگە ءماجبۇر.

"ايقىن" گازەتى

0 پىكىر

ۇزدىك ماتەريالدار

قۇيىلسىن كوشىڭ

باس گازەت ورالماندارعا نەگە شۇيلىكتى؟

ءالىمجان ءاشىمۇلى 2044
ادەبيەت

«سولاي ەمەس پە؟»

عابباس قابىشۇلى 2476
قوعام

دوس كوپ پە، دۇشپان كوپ پە؟

ءابدىراشيت باكىرۇلى 2057
ەل ءىشى...

ۇلتتىق بىرەگەيلەنۋ: قانداستاردىڭ ءرولى قانداي؟

ءومارالى ادىلبەكۇلى 1595