ميحايل روستوۆسكي. نازارباەۆ وداقتان نەگە اينىدى؟
رەداكتسيادان:
پرەزيدەنت ن.نازارباەۆ رەسمي ىسساپارمەن رەسەيدە ءجۇر. مۇنىڭ الدىنداعى كەزەكتى ءبىر ساپارىندا رەسەيدەن تۇركياعا بارعان مەملەكەت باسشىسى: «... ءبىز، الدىمەن رەسەي پاتشالىعىنىڭ، سوسىن كەڭەس وداعىنىڭ وتارىنا اينالدىق. وسى 150 جىلدىڭ ىشىندە قازاقتار ۇلتتىق داستۇرىنەن، ءتىلى مەن دىنىنەن تولىق اجىراپ قالا جازدادى»،- دەپ كەلەتىن ماندە ءسوز سويلەگەن ەدى.
سول-اق ەكەن، رەسەي ءباسپاسوزى شۋ ەتە قالدى. سول ءسوز ورىستىڭ قازاققا دەگەن «سۇيىسپەنشىلىگىنە» سىزات تۇسىرگەن ەكەن. سونىڭ سىزى ءالى كەتپەگەنگە ۇقسايدى. ونىڭ دالەلى - باياعى كوممۋنيستىك اتاۋىنان اجىراماعان «موسكوۆسكي كومسومولەتس» گازەتىنىڭ 1 اقپانداعى سانىندا «نازارباەۆ وداقتان نەگە اينىدى؟» دەگەن تاقىرىپپەن جارىق كورگەن ماقالا.
سول ماقالانى ىقشامداپ اۋدارىپ، نازارلارىڭىزعا ۇسىنىپ وتىرمىز.
Abai.kz
رەسەي مەن قازاقستاننىڭ «ساياسي نەكەسى» قازىر قيىن كەزەڭدى باستان وتكەرىپ جاتىر. نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ كسرو-عا قاتىستى ۇستانىمىن كۇرت وزگەرتكەنى ماسكەۋدە
رەداكتسيادان:
پرەزيدەنت ن.نازارباەۆ رەسمي ىسساپارمەن رەسەيدە ءجۇر. مۇنىڭ الدىنداعى كەزەكتى ءبىر ساپارىندا رەسەيدەن تۇركياعا بارعان مەملەكەت باسشىسى: «... ءبىز، الدىمەن رەسەي پاتشالىعىنىڭ، سوسىن كەڭەس وداعىنىڭ وتارىنا اينالدىق. وسى 150 جىلدىڭ ىشىندە قازاقتار ۇلتتىق داستۇرىنەن، ءتىلى مەن دىنىنەن تولىق اجىراپ قالا جازدادى»،- دەپ كەلەتىن ماندە ءسوز سويلەگەن ەدى.
سول-اق ەكەن، رەسەي ءباسپاسوزى شۋ ەتە قالدى. سول ءسوز ورىستىڭ قازاققا دەگەن «سۇيىسپەنشىلىگىنە» سىزات تۇسىرگەن ەكەن. سونىڭ سىزى ءالى كەتپەگەنگە ۇقسايدى. ونىڭ دالەلى - باياعى كوممۋنيستىك اتاۋىنان اجىراماعان «موسكوۆسكي كومسومولەتس» گازەتىنىڭ 1 اقپانداعى سانىندا «نازارباەۆ وداقتان نەگە اينىدى؟» دەگەن تاقىرىپپەن جارىق كورگەن ماقالا.
سول ماقالانى ىقشامداپ اۋدارىپ، نازارلارىڭىزعا ۇسىنىپ وتىرمىز.
Abai.kz
رەسەي مەن قازاقستاننىڭ «ساياسي نەكەسى» قازىر قيىن كەزەڭدى باستان وتكەرىپ جاتىر. نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ كسرو-عا قاتىستى ۇستانىمىن كۇرت وزگەرتكەنى ماسكەۋدە
كادىمگىدەي تاڭعالىس تۋدىردى. ءبىر كەزدەرى ءبىرتۇتاس مەملەكەتتى ساقتاپ قالۋ ءۇشىن جان اياماي كۇرەسكەن بۇل كىسى بىلتىر كەنەتتەن قازاقستاننىڭ «بۇرىن كەڭەس وداعىنىڭ وتارى بولعانىن» مالىمدەدى. استانانىڭ ءوز ارىپتەسىنە دەگەن وكپە-نازى بۇنىمەن بىتپەدى. ولار رەسەيدىڭ ينتەگراتسيا ماسەلەسىنە كەۋدەمسوقتىقپەن قارايتىنىنا جانە قازاقستاننىڭ ەگەمەندىگىن ءتيىستى دەڭگەيدە قۇرمەتتەي الماي وتىرعانىنا وكپەلى. بۇل داۋلى ماسەلەدە قاي تاراپتىڭ دەگەنى دۇرىس؟ وتباسىدا بولىپ جاتاتىن كوپ كيكىلجىڭدەر سياقتى «ەرلى-زايىپتىلاردىڭ» ەكەۋىدە بۇعان بىردەي كىنالى.
«ءبىز تۇركى حالىقتارىنىڭ اتاجۇرتىندا ءومىر ءسۇرىپ جاتىرمىز. 1861 جىلى قازاقتىڭ سوڭعى حانى قازا تاپقاننان كەيىن ءبىز، الدىمەن رەسەي پاتشالىعىنىڭ، سوسىن كەڭەس وداعىنىڭ وتارىنا اينالدىق. وسى 150 جىلدىڭ ىشىندە قازاقتار ۇلتتىق داستۇرىنەن، ءتىلى مەن دىنىنەن تولىق اجىراپ قالا جازدادى. جاراتۋشىنىڭ كومەگىمەن ءبىز 1991 جىلى ءوزىمىزدىڭ تاۋەلسىزدىگىمىزدى جاريالادىق. سول كەزدە تۇرىك مەملەكەتى ءبىرىنشى بولىپ ءبىزدىڭ تاۋەلسىزدىگىمىزدى مويىنداپ، دەربەستىك العانىمىزعا قۋانعان بولاتىن. قازاق حالقى بۇنى ەشقاشان ۇمىتپايدى».
2012 جىلى ستامبۇلدا وتكەن فورۋمدا نۇرسۇلتان نازارباەۆ ءدال وسىلاي دەپ مالىمدەدى. بۇنى ەستىگەن مەن كوپ ۋاقىتقا دەيىن ءوز قۇلاعىما ءوزىم سەنبەدىم. بۇلايشا باعا بەرۋ ءوزىمىز بىلەتىن نازارباەۆتىڭ بەينەسىمەن مۇلدە قابىسايتىن ەدى. بۇلاي دەۋىمىزگە سانسىز سەبەپتەردى دالەل رەتىندە كەلتىرۋگە بولادى. ويتكەنى كومپارتيانىڭ قۇلاۋى مەن كەڭەس وداعىنىڭ ىدىراۋىنا ءدال نازارباەۆتاي ەشكىمنىڭ جۇرەگى اۋىرىپ، الاڭداماعان بولاتىن. ارينە، ۋاقىت وتە ءبارى وزگەرەدى. تاريحتىڭ ءار كەزەڭىندە وتكەن ۋاقىتقا ءارتۇرلى باعا بەرىلىپ جاتادى. الايدا نازارباەۆتىڭ بۇل مالىمدەمەسى ءبىزدى وتكەنگە عانا ەمەس، قازىرگى كەز بەن كەلەر شاققا دا باسقا كوزبەن قاراۋعا ماجبۇرلەدى. ورىستار وتارلاۋشىلار بولدى دەلىك، جارايدى.
بىراق وسىنداي جاعدايدا ەكى ەلدىڭ اراسىندا ينتەگراتسيا بولۋى مۇمكىن بە؟ قازاقستاندا تۇرىپ جاتقان ورىستاردىڭ مارتەبەسى قانداي؟ ولاردا بۇرىنعى وتارلاۋشىلار ما؟ قازاقستاننىڭ تاقتا تاپجىلماي وتىرعان باسشىسىنىڭ بۇل مالىمدەمەسى استانانىڭ سىرتقى ساياساتىندا ۇلكەن وزگەرىستىڭ ورىن العانىن بىلدىرە مە؟
بۇل سۇراققا جاۋاپ كوپ ۇزاماي بەرىلدى. نازارباەۆتىڭ بايانداماسىنىڭ تولىق ءماتىنى ونىڭ رەسمي سايتىندا جارىق كورگەن جوق. ال قازاقستاننىڭ رەسمي وكىلدەرى رەسەيلىك جۋرناليستەر مەن ساياساتكەرلەرگە پرەزيدەنتتىڭ ستامبۇلداعى پىكىرىن «ەسكە الماۋدى» بىرنەشە مارتە ەسكەرتىپ ءوتتى. ماعان جاقىن تانىس استاناداعى ءىرى شەنەۋنىكتىڭ ءبىرى: «تۇركىتىلدەستەردىڭ بىرلىگى ءۇشىن ايتىلعان بىرنەشە پىكىرگە بولا، قازاقستان رەسەيمەن اراداعى ارىپتەستىككە نەگىزدەلگەن باعىتىنان اينىمايتىندىعىن» ايتتى.
بىراق قازاقستاندىق ارىپتەستەرىمنىڭ جۇرەكجاردى پىكىرى مەنىڭ كۇپتى كوڭىلىمدى ورنىنا تۇسىرگەن جوق. نازارباەۆ سياقتى سالماقتى ادامنىڭ اۋىزىنان شىققان ءسوز - اتىلعان وقپەن بىردەي. ايتىلىپ كەتكەن ءسوزدى قايتىپ الۋ مۇمكىن ەمەس..
ال، رەسەي ەندى بۇعان قالاي قاراۋى ءتيىس؟
ءوزىم الماتىدا تۋىپ-وسكەن اداممىن. ماعان نازارباەۆتىڭ اۋىزىنان مۇنداي ءسوزدى ەستۋ وتە اۋىر ءتيدى. بىراق، ءبىر قىزىعى مەن نازارباەۆقا دەگەن الدەبىر رياسىز كوڭىلدەن سوندا دا اجىراي المادىم.
قازاقستان سىرتقى ىستەر ءمينيسترى ەرلان ىدىرىسوۆتىڭ جاقىندا ماسكەۋدەگى ەلشىلىكتە جۋرناليستەرمەن بولعان كەزدەسۋىندە كوپ نارسە سۇرالدى. سونىڭ ءبىرى : «قازاقستان مەكتەپتەرىندە ورىس ءتىلى مەن ادەبيەتىنە ارنالعان ساباقتاردىڭ كولەمى نەگە قىسقارىپ جاتىر؟» دەگەن سۇراق بولدى. مينيستر بۇعان ەكى ءبولىپ جاۋاپ بەردى. بىرىنشىسىنە مينيستر: «قازاقستان رەسەي ەمەس. ۇلىبريتانيادا دا ورىس دياسپوراسى وتە كوپ. بىراق سىزدەر ونداعى جەرگىلىكتى مەكتەپتەردە ورىس ءتىلى نەگە رەسەيدەگىدەي وقىتىلمايدى دەپ سۇرامايسىزدارعوي!» دەپ جاۋاپ قاتتى.
ەكىنشىسىندە بىلاي دەدى: «قازاقستاننىڭ كونستيتۋتسياسىنا سايكەس، ورىس ءتىلى ءبىزدىڭ ەلدە ۇلتارلىق قاتىناس ءتىلى بولىپ سانالادى. قازىر رەسپۋبليكادا مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ قولدانىس اياسىن كەڭەيتۋ پروتسەسى ءجۇرىپ جاتىر. بىراق ءبىز انا تىلىمىزدەن وزگە ەشبىر ءتىلدىڭ قۇقىنا قول سۇعىپ جاتقان جوقپىز..»
ەرلان ىدىرىسوۆپەن بولعان وسى كەزدەسۋدە مەن ەلشىلىكتىڭ حاتتاماسىنىڭ اياسىنان تىس، وعان «كەڭەستىك قازاقستاننىڭ تۋماسى بولىپ تابىلاتىن مەن نازارباەۆتىڭ ستامبۇلداعى مالىمدەمەسىنەن كەيىن ءوزىمدى وتارلاۋشى دەپ ەسەپتەۋىم كەرەك پە؟» دەگەن بىرنەشە قولايسىز سۇراقتار قويدىم. سوسىن «مينيستر مىرزا بۇرىنعى وتار ەلدەر مەن بۇرىنعى وتارلاۋشىلاردىڭ اراسىندا تابىسپەن ىسكە اسقان قانداي ينتەگراتسيانى بىلەدى؟» دەگەن تاعى ءبىر سۇراق بەرىلدى.
ەرلان ىدىرىسوۆتىڭ بەتى بۇلك ەتپەدى. سوسىن نازارباەۆتىڭ ستامبۇلدا ايتىلعان پىكىرى تۇتاس ءبىر سويلەمنىڭ ىشىنەن «جۇلىپ الىنىپ، دۇرىس تۇسىندىرىلمەگەنىن» جينالعان جۇرتقا مينيستر ءوزى اسىقپاي ءتۇسىندىرىپ شىقتى. «پرەزيدەنت ستامبۇلدا ءبىزدىڭ تاريحىمىزدا قيلى كەزەڭدەردىڭ بولعانىن تىلگە تيەك ەتتى. ءبىز قازاقستاندا ءوز شەجىرەمىزدەگى پاتشالىق كەزەڭ مەن كەڭەس وداعىنىڭ ءداۋىرىن بىرجاقتى داتتاپ جاتقان جوقپىز. پرەزيدەنت ءوز سوزىندە قازاقستانداعى ورىستار دا باسقالار سياقتى كەڭەستىك جۇيەنىڭ قۇربانى بولعانىن ۇزبەي ايتىپ وتىرادى. ءبىزدىڭ بارلىعىمىزدا بىردەي زارداپ شەكتىك. ال قازىر قازاقستان مەن رەسەيدىڭ اراسىندا ەكى جاقتى قاتىناستىڭ كۇشتەپ تاڭبايتىن جاڭا باعىتتارى قاجەت»،-دەدى ىدىرىسوۆ.
ناعىز ديپلوماتتىڭ ءسوزى. سولاي ەمەسپە؟ ال قازاقستاننىڭ ماسكەۋدەگى ەلشىسى عالىم ورازباقوۆ: «ميحايل سەمەنوۆيچ، ءسىز كولونيزاتور ەمەسسىز، ءسىز ءبىزدىڭ جەرلەسىمىزسىز!» دەپ سالدى. بۇل مەنىڭ كوڭىل-كۇيىمدى كوتەرىپ، ورنىمەن ايتىلعان وسى قالجىڭعا رازى بولىپ قالدىم. ءدال وسىنداي كوڭىل-كۇيگە قۇرىلعان بايلانىس ماسكەۋ مەن استانانىڭ بولاشاقتاعى ارا قاتىناسىنا ارقاۋ بولۋى ءتيىس دەپ ويلايمىن. رەسەيلىك ساياساتكەرلەردە كوپ نارسەدەن باس تارتۋى ءتيىس. ويدان شىعارىلعان پروبلەمالاردى ەمەس، ناقتى ىستەردى شەشۋمەن اينالىسۋىمىز قاجەت. وزدەرىنىڭ ادەبىنە قازاقستاندىق ساياساتكەرلەر دە وزگەرىس ەنگىزۋى قاجەت. ويتكەنى بارلىعىمىز ءبىر-بىرىمىزدەن الىس كەتە المايىز، ءبارىبىر. ماسەلەن، نازارباەۆ كسرو-عا قاتىستى ويىن ەڭ الدىمەن ماسكەۋدە ايتىپ، سوسىن ونى ستامبۇلدا قوزعاعاندا كەلىسىپ كەتەر ەدى.
«موسكوۆسكي كومسومولەتس» گازەتى
اۋدارعان - جولىمبەت Mاكىشەۆ
ABAI.KZ
