وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىنىڭ قۇرىلعانىنا - 80 جىل

قازاقتىڭ ۇشى-قيىرسىز، كەڭ-بايتاق دالاسىنا وسىندايدا تاعى ءبىر كۋا بولاسىڭ. كۇندەگى قالانىڭ بيىك عيماراتتارى قاۋمالاعان تار كوشەلەرمەن شەكتەلگەن تار كەڭىستىك بۇگىن ءبىر اشىق الەمگە اينالعانداي. «بايتاق دالا! بۇل - مەنىڭ دالام، مەنىڭ ەلىم، قازاعىمنىڭ جەرى!» - ىشكى تۇيسىك وسىلاي دەيدى ماساتتانىپ.

كوكجيەككە دەيىن كوسىلگەن قازاق دالاسى، شىنىمەن-اق، شەتسىز، شەكسىزدەي. جۇيتكىگەن پويىز قانشا جەردى ارتقا تاستاپ، زىمىراسا دا جەتكىزەر ەمەس. ءبىر قالادان كەلەسى ءبىر قالاعا جەتۋدىڭ وزىنە تۋرا ءبىر تاۋلىك قاجەت.

بۇل ورتالىقتان وقشاۋلاۋ وڭتۇستىككە قاراي جول تارتقان بەتىم. ماقساتىم - قازاقى قايماعى بۇزىلماعان تاريحي ولكە وڭتۇستىك ءوڭىردىڭ تىنىس-تىرشىلىگىمەن تانىسىپ، الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق جوبالاردىڭ جۇمىسىن كورىپ قايتۋ.

وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىنىڭ قۇرىلعانىنا - 80 جىل

قازاقتىڭ ۇشى-قيىرسىز، كەڭ-بايتاق دالاسىنا وسىندايدا تاعى ءبىر كۋا بولاسىڭ. كۇندەگى قالانىڭ بيىك عيماراتتارى قاۋمالاعان تار كوشەلەرمەن شەكتەلگەن تار كەڭىستىك بۇگىن ءبىر اشىق الەمگە اينالعانداي. «بايتاق دالا! بۇل - مەنىڭ دالام، مەنىڭ ەلىم، قازاعىمنىڭ جەرى!» - ىشكى تۇيسىك وسىلاي دەيدى ماساتتانىپ.

كوكجيەككە دەيىن كوسىلگەن قازاق دالاسى، شىنىمەن-اق، شەتسىز، شەكسىزدەي. جۇيتكىگەن پويىز قانشا جەردى ارتقا تاستاپ، زىمىراسا دا جەتكىزەر ەمەس. ءبىر قالادان كەلەسى ءبىر قالاعا جەتۋدىڭ وزىنە تۋرا ءبىر تاۋلىك قاجەت.

بۇل ورتالىقتان وقشاۋلاۋ وڭتۇستىككە قاراي جول تارتقان بەتىم. ماقساتىم - قازاقى قايماعى بۇزىلماعان تاريحي ولكە وڭتۇستىك ءوڭىردىڭ تىنىس-تىرشىلىگىمەن تانىسىپ، الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق جوبالاردىڭ جۇمىسىن كورىپ قايتۋ.

وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىنىڭ قۇ­رىل­عانى­نا بيىل 80 جىل تولىپ وتىر. ءاري­نە، ادامزاتقا ەرتە زاماننان قونىس بولعان قازاقستاننىڭ وڭتۇستىگى تامىرى تەرەڭ تاريحي ولكە. ىقىلىم زاماندى بىلاي قوي­عاندا، بەرىسىندە ۇلى جىبەك جولى قيىپ وتە­تىن بۇل ءوڭىر ەكونوميكانىڭ دا، مادە­نيەت­تىڭ دە مايەگىنە ەرتە اۋىز سالعان، قا­شاندا تىرشىلىك قازانى قايناپ جاتاتىن، تابي­عاتى دا تارتىمدى، جەر كولەمى كەڭ، سوعان ساي حالقى دا وتە تىعىز ورنالاسقان، قاي جاعىنان بولماسىن دامۋدىڭ سونى سوق­پاعىنا تۇسكەن ءوڭىر. بۇل ايماقتا 1932 جىلى وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى قۇرىلعان بولاتىن. سول جىلى قازاقستان اۋماعىندا قۇرىلعان 6 وبلىستىڭ ءبىرى وڭتۇستىك قا­زاق­ستاننىڭ ونەركاسىپ سالاسىنداعى نەگىزگى با­عىتى - ءتۇستى مەتاللۋرگيا، حيميا، تاس كو­مىر ءوندىرۋ، مۇناي وڭدەۋ جانە قۇرىلىس ماتەريالدارى، سونىمەن قاتار جەرگىلىكتى شي­كىزات رەسۋرستارىن وڭدەۋ ونەركاسىبىن جەدەل دامىتۋ ەدى. سول كەزدەردىڭ وزىندە مەجەلى مىندەتتەردى ءمىنسىز ورىنداعان وبلىس قا­زاق­ستاننىڭ تاۋەلسىز جىلدارىندا دا كوش­باسشىلىق قالپىنان تايعان ەمەس.

وڭتۇستىك قازاقستان - رەسپۋبليكانىڭ ەڭ ءىرى ايماقتارىنىڭ ءبىرى، جەر كولەمى - 117,3 مىڭ شارشى شاقىرىمدى قۇرايدى. ال حالقىنىڭ سانى شامامەن 2,5 ميلليوننان اسادى. وبلىس ورتالىعى - بارىمىزگە بەلگىلى شىرايلى شىمكەنت قالاسى.

شىرايلى دەسە، دەگەندەي-اق ەكەن. ءاسى­رەسە، جىلىلىعى جانعا جاعىمدى. كۇزدىڭ ەكىن­شى ايىنا اياق باسسا دا، ءبىز بارعاندا ول جاق­تىڭ اۋا رايى ءالى جازعى رەڭىن جو­عالت­پاپتى. تاس توبەدەن شاقى­رايعان كۇن ارقا­دان ارتىنىپ-تارتىنىپ، قالىڭ كيىممەن كەل­گەن ءبىزدى ءبىراز «اۋرەلەدى». كونە شا­ھار­دىڭ كوركى دە كوز تويدىرادى ەكەن، بىرنەشە عاسىرلىق تاريحى بار ەسكى بولسا دا قا­لا­نىڭ ءوڭى جارقىن، كوشەلەر بەزەندىرىلىپ، الاڭ­دار جاڭار­تىل­عانى بايقالىپ تۇر. جالپى، شىمكەنتكە العاش­قى بارۋىم، سون­دىقتان دا بولار، قالانىڭ قازىرگى كەي­پىن بۇرىنعىسىمەن سالىستىرا المادىم. دەگەنمەن، قالانى تانىس­تى­رۋشىلاردىڭ اي­تۋىنشا، نە­گىزىندە سوڭعى جىلدارى كو­رىك­تەندىرۋ جۇمىس­تارىنا ايرىقشا باسىم­دىق بەرىلىپ، قىرۋار جۇ­مىستار اتقا­رى­لىپ­تى. ونىڭ ءبىراز بولىگى بيزنەستىڭ الەۋ­مەتتىك جاۋاپ­كەرشىلىگى اياسىندا جۇزەگە اسقان. شىم­كەنتتىڭ شىرايىنىڭ ارتۋى وڭتۇستىك­قا­زاق­ستاندىق كا­سىپكەرلەردىڭ الەۋەتىنىڭ ارتقاندى­عىنىڭ، ەلدىڭ قۋاتىنىڭ كۇشەي­گە­نىنىڭ ايعاعى دەيدى جەرگىلىكتى تۇرعىندار.

اكىم اپپاراتىنىڭ ءباسپاسوز قىزمە­تى­نەن ال­عان اقپاراتتارعا سۇيەنسەك، سوڭعى ون جىل­دىقتا وڭ­تۇستىك قازاقستان وبلىسىندا ەكونوميكالىق ءوسىم­نىڭ زور قارقىن العانى بايقالادى. ونەر­كاسىپ ءونىمىنىڭ كولەمى وسى ون جىلدا 2,6 ەسەگە، ونىڭ ىشىندە وڭدەۋ سالاسىندا 1,9 ەسەگە ارتقان. اۋىل شا­رۋا­شى­لىعىنىڭ جالپى ءونىم كولەمى 2,9 ەسە ءوسىپ، 162,5 ملرد. تەڭگەنى نەمەسە جالپى رەسپۋب­ليكادا كورسەتكىشىنىڭ 11,3%-ىن قۇراعان.

وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىنا بار­عان­داعى باس­تى ماقساتىمىزدى دا وسى ەلدىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق دامۋىنا كوز جەت­كىزىپ، ەلباسىنىڭ تاپسىرماسى بويىنشا جۇزەگە اسىپ جاتقان ين­دۋستريالىق-ين­نو­ۆاتسيالىق جانە باسقا دا باع­دار­­لاما­لار­دىڭ باسىم باعىتتارى جانە جەتىس­تىكتە­رى­مەن تانىسۋ بولاتىن. تانىسۋ ساپارى­مىز­دىڭ بەتاشارىن سايرام اۋدانىنداعى مە­ديتسي­نالىق قۇرالدار شىعاراتىن «ەكو-فارم ينتەرنەيشنل» جشس-نەن باستادىق.

سايرام اۋدانىنىڭ تاسساي ەلدى مەكە­نىندە ورنالاسقان كاسىپورىن وبلىستىڭ يندۋستريالاندىرۋ كارتاسى اياسىندا سالىنىپتى. «اتالمىش كاسىپورىن كوپتەگەن ءىز­دەنىستەردىڭ ناتيجەسىندە مەديتسينادا ۆا­كۋ­مدى جۇيەنى قولداۋ ءتاجىري­بەسىن ەنگىزىپ وتىر. مۇندا ۆاكۋمدى  پروبير­كانىڭ 57 ءتۇرi شىعارىلادى. بۇل جۇيە تمد ەل­دەرىنىڭ ىشىندە العاش رەت ءبىزدىڭ ەلدە اشىلدى. قازىر الەمدەگى ەمدەۋ مەكەمەلەرىنىڭ 65 پايىزى ۆاكۋمدىق جۇيەنى ءتيىمدى قول­دا­نا­دى. بۇل اشىق جۇيەگە قاراعاندا ەشقانداي قوسىمشا دارىگەرلىك تەكسەرىلۋدى تالاپ ەت­پەيتىن، حا­لىق­ارالىق ستان­دارتتارعا ساي جاڭا تەحنولوگيا بولىپ تابىلادى. ەڭ باستىسى، ول قاننان جۇعاتىن ءتۇرلى ينفەكتسيالاردان قورعايدى، ياعني اۋرۋ ادام مەن ەمدەۋ­شىنىڭ قاۋىپسىزدىگى ءۇشىن جاسالعان زات»، دەيدى ءبىزدى كاسىپورىننىڭ جۇمى­سى­مەن تانىستىرعان «ەكو-فارم ينتەرنەي­شنل» جشس-نىڭ اتقارۋشى ديرەكتورى  گۇليا جۇزەنوۆا.

ال «ەكو-فارم ينتەرنەيشنل» ءونiم­دە­رىن ساتۋمەن «سامۇرىق-قازىنا» ۇلتتىق ءال-اۋقات قورى اينالىسادى. بۇگiنگi تاڭدا 16 ميلليون دانا تاۋارعا سۇرانىس بار دەيدى ماماندار. كاسىپورىن نەگىزىنەن وڭتۇستىك كورەيا، گەرمانيا جانە اۆستريا ەلدەرىنەن اكەلىنگەن جوعارى ساپالى مە­ديتسينالىق قۇ­رالدارمەن جابدىقتالىپتى. قازىر­گى تاڭ­دا مۇندا 85 ادام جۇمىس ىستەپ جاتىر ەكەن. ال 2013 جىلعا دەيىن بۇل جەردە جاسالاتىن ۆاكۋمدىق جۇيەنى جىلىنا 20 ميلليون داناعا جەتكىزۋ كوزدەلىپ وتىر. گۇليا جۇزەنوۆانىڭ ايتۋىنشا، 2014 جىلى جو­با­نىڭ جالپى قۇنى 1 ميلليارد 130 ميلليون تەڭگەنى قۇراپ، 180 جاڭا جۇمىس ورنى اشىلماق جانە شىعارىلعان ونىمدەر قا­زاق­ستان رىنوگىنىڭ سۇرانىسىن 100 پايىز قامتاماسىز ەتەدى دەپ كۇتىلۋدە.

بۇدان ءارى ءبىز وڭتۇستىك قازاقستان وب­لى­سىنىڭ يندۋستريالىق ايماعىنا اتتاندىق. وعان ءبىزدى يندۋستريالىق ايماق ديرەك­تسيا­سىنىڭ ديرەكتورى مىرزاحمەت سىناباەۆ ەر­تىپ باردى.

بۇل ايماق 2010 جىلى شىمكەنت قالا­سى­نىڭ بۇرىنعى فوسفور زاۋىتىنىڭ اۋما­عىندا قۇرىل­عان بولاتىن. «وڭتۇستىك» ين­دۋس­تريالىق ايما­عىنا جالپى قۇنى 33,6 ملرد. تەڭگەنى قۇرايتىن 42 ينۆەستيتسيالىق جوبا ەنگىزىلگەن. ال ول جوبالاردىڭ ءبارى تولىقتاي ىسكە قوسىلسا ايماق­تاعى 5 مىڭعا جۋىق ادامدى جۇمىسپەن قامتيدى. بيىل­عى جىلدىڭ وزىندە جالپى قۇنى 2 ملرد. تەڭگەنى قۇرايتىن 10 ينۆەستيتسيالىق جوبا ىسكە قوسىلىپ، 700-دەن اسا جۇمىس ورنىن اشۋ كوز­دەلىپ وتىر ەكەن. ال 2013 جىلى جالپى قۇنى 28,9 ملرد. تەڭگەنى قۇرايتىن 26 ينۆەستيتسيالىق جوبانى ىسكە قوسىپ، 4000-عا جۋىق جۇمىس ورنىن اشۋ جوسپارلانۋدا. قازىرگى تاڭدا مۇندا بارلىعى 37 جوبا قولعا الىنىپ وتىر، دەيدى م.سىناباەۆ.

اۋماعى 337 گەكتاردى قۇرايتىن اتالمىش ايماق - وڭتۇستىك وڭىردەگى ازىرگە جال­عىز يندۋس­تريالىق ايماق. بولاشاقتا تاعى بىرنەشە اۋداندا، اتاپ ايتار بولساق، ءتۇر­كىستان، كەنتاۋ جانە شاردارا اۋداندارىندا دا وسىنداي ايماقتار اشۋ جوس­پارلانىپ وتىر.  مۇنداي ايماقتاردىڭ كاسىپكەر­لەر ءۇشىن تيىمدىلىگى الدىمەن ينفرا­قۇرى­لىم­داردىڭ دايىن ءارى قولجەتىمدى بولۋىندا دەيدى ديرەكتسيا ديرەكتورى. سول سەبەپتى دە ايماققا كاسىپ­كەرلەردىڭ قىزىعۋشىلىعى زور بولىپ وتىر ەكەن.

ءبىز يندۋستريالىق ايماقتاعى ءوندiرiسi قار­قىن­دى دامىپ كەلە جاتقان ءتورت كاسiپ­ورىن­نىڭ جۇمىسىمەن تانىستىق. الدىمەن باس سۇققانى­مىز - سۋسىن قاقپاقتارىن وندiرەتىن «Spirit Kazahstan»  جشس. كاسىپ­ورىننىڭ ءوندiرiس قۋاتى ايىنا بiر ميلليون دانا ءونiمدi قۇرايدى. كادىمگى سپيرت ءونىم­دەرى شولمەكتەرىنىڭ تىعىنىن، قاق­پا­عىن دايىندايتىن كاسىپورىن بۇگىندە قى­تاي، رەسەي سياقتى ەلدەرگە ونىمدەرىن ەكسپورتتاپ وتىر. مۇنداعى تەحنيكا نەگىزىنەن يتاليادان ساتىپ الىنىپتى. تەحنيكا ءتىلى مەيلىنشە اۆتو­مات­تاندىرىلعان بولسا دا، بۇگىندە بۇل كاسىپورىن 32 ادامدى جۇ­مىس­پەن قامتىپ وتىر. جشس جەتەكشىسى بولا­شاقتا ءونىم كولەمىن ارتتىرا ءتۇسۋ ءۇشىن ءالى دە بىلىكتى مامانداردىڭ جەتىسپەي وتىر­عانىن دا ءسوز اراسىندا ايتىپ ءوتتى. بىراق سوڭعى كەزدەگى تەحنيكالىق ماماندىقتارعا دەگەن جاس­تاردىڭ زور ىنتاسى بۇل ماسەلەنى دە ۇزاتپاي شەشەر دەگەن ۇمىتتەمىز.

ءبىز اتباسىن بۇرعان ەكىنشى كاسىپورىن پلاس­تيكالىق قۇبىرلار، ياعني گاز جانە سۋ قۇبىرلارىن شىعاراتىن «يۋگ پلاست» جشس بولدى. مۇندا بۇگiنگە دەيiن 150 مىڭ مەتر پوليپروپيلەن قۇبىر جاسالىپتى. نەگىزىنەن بۇل كاسىپورىندا ەكى تەحنو­لوگيالىق جەلىدە ءتۇرلى ديامەترلىك پلاستماسسا قۇبىرلار دايىندالادى. وندىرىستىك قۋاتى جىلىنا 6 مىڭ توننا ءونىم شىعارۋعا با­عىتتالعان. بۇرىن مۇنداي قۇبىرلار بىزگە الماتى، اقتوبە، ورالدان جەتكىزىلسە، ەندى قاجەتتى ءونىم شىمكەنتتىڭ وزىندە جاسالىنىپ جاتىر دەيدى ماماندار. شيكىزات كوزىن كەلىسىم نەگىزىندە وڭتۇستىك كورەيادان الدىرادى ەكەن.

مۇنداعى نەمىس قوندىرعىلارى اۆتو­مات­تان­دىرىلعان جۇيەمەن جۇمىس ىستەيدى. ال بۇل تەحنيكانى يگەرۋدى جەرگىلىكتى ما­ماندارعا گەرمانيادان ارنايى كەلگەن ماماندار ۇيرەتىپتى. ۇجىمدا بۇگىندە 30 ادام جۇمىس iستەپ جاتىر.

«وڭتۇستىك» يندۋستريالىق ايماعىمەن تانىسۋ ساپارىمىز بۇدان ءارى «Hill Cor­poration» جشس-دا جالعاستى. جۇمىسىن 2010 جىلى باستاعان اتالمىش كاسىپورىن جوعارى ساپالى موتور مايلارىن شىعا­رۋ­مەن اينالىسادى. بۇگىننىڭ وزىندە جىل­دىق قۋاتى 70 مىڭ توننا ءونىمدى قۇراپ وتىر، دەيدى «Hill Corporation» جشس اتقارۋشى ديرەكتورى جاندوس كەنجەتاەۆ. قازىرگى تاڭدا مۇندا 120 ادام جۇمىس ىستەۋدە. ال نەگىزىنەن زاۋىت تولىقتاي ىسكە قوسىلعاندا 230-دان استام ادامدى جۇمىسپەن قامتۋعا مۇمكىندىگى بار.

شىنىمەن دە، «Hill»، «Pastroil» دەگەن اتاۋمەن شىعىپ جۇرگەن موتور مايلارى قازىرگى كۇنى جەرگiلiكتi رىنوكتا ءبىرشاما تانىمال بولىپ قالعان. ءتىپتى وسى ەكى جىل­دىڭ ىشىندە كاسىپورىن بىرنەشە حالىق­ارا­لىق بايقاۋلاردىڭ جۇلدەگەرى اتانىپ تا ۇلگەرىپتى. ال اتالعان اۆتوموبيلدiك جانە تەحنيكالىق ماي ونiمدەرiنiڭ شيكiزاتىن «ەكسون موبيل»، «شەل»، «ينفينيۋم» سە­كiل­دi الدىڭعى قاتارلى موتور مايلارىن شى­عاراتىن ەۋروپالىق كومپانيالاردان تi­كە­لەي الدىرادى ەكەن. ول جاقتان اكەلىنگەن شيكىزات وسى زاۋىتتا ارنايى تەحنو­لوگيا­لىق ۇدەرىستەردەن ءوتiپ، جاڭا قۇتىعا قۇيى­لادى. ءبىر ايتا كەتەرلىگى، زاۋىت بۇل كۇنى قۇتىلاردى دا وزدەرى جاساپ شىعارادى. دا­يى­ن ءونىم رەسەي، قىتاي، قىرعىزستان، ءوز­بەك­ستان سياقتى شەتەلدەرگە ەكسپورتتالۋدا.

«Hill Corporation» جشس اتقارۋشى ديرەكتورى جاندوس كەنجەتاەۆ بىزگە بەرگەن سۇحباتىندا بولاشاقتا موتور مايى شيكi­زا­تىن شىعاراتىن زاۋىت سالىناتىنىن دا ايتىپ ءوتتى. ونىڭ اۋماعى شامامەن 70 گەكتار دەپ جوسپارلانىپ وتىر، دەي­دى ول. زاۋىت قۇرىلىسى 2017 جىلى اياقتالاتىن بولسا، تاعى قانشاما، ءتىپتى مىڭداعان ادامدى جۇ­مىسپەن قامتىماق.

يندۋستريالىق ايماقتا تانىسقان ءتور­تىن­شى نىسان سۇيىق شىنى شىعاراتىن «Ferrum-Vtor» زاۋىتى بولدى. مۇندا جوبا بويىنشا جىلىنا 3 مىڭ سيليكات ءۇيىندىسى جانە 6 مىڭ توننا سۇيىق شىنى شىعا­رى­لادى ەكەن. ونىمدەر مەتاللۋرگيا، حيميا ونەركاسىبى مەن قۇرىلىس، ەنەرگەتيكا سالالارىندا قولدانىلادى. بۇگىننىڭ وزىندە دا­يىن ونىمدەر رەسپۋبليكا ايماعىمەن قوسا،  رەسەي فەدەراتسياسى جانە تۇركىمەنستان رىنوكتارىنا شىعارىلۋدا. كادىمگى ءوزى­مىز­دىڭ ارالدىڭ اق قۇمىنان وندىرىلەتىن سۇيىق شىنى وسىلايشا وزىمىزدە عانا ەمەس، شەتەلدەردە دە ۇلكەن سۇرانىسقا يە بولىپ وتىر. مۇندا وندىرىلەتىن سۇيىق شىنى كiر جۋ ۇنتاعىنا دا پايدالانىلادى. ول اق قۇم­دى كالتسيلەنگەن اق ۇنتاقپەن بالقى­تۋدان تۇزiلگەن سيليكات ناتريدەن الىنادى. جوبادا كورسەتىلگەن قۋاتتىلىقتى ورىن­داۋ ءۇشىن مۇنداعى تسەحتى قايتا جا­راقتاپ، رەسەيدەن بالقىتۋ پەشiن الدىر­ماقشىمىز، دەيدى بىزگە جۇمىستىڭ بارىسىن تاپتىشتەپ تۇسىندىرگەن وسى زاۋىتتىڭ باس تەحنولوگى قادىربەك ابدىكارىموۆ. ونىڭ ايتۋىنشا، قازىر كاسiپورىندا 50 ادام ەڭبەك ەتەدi.

«Ferrum Vtor» جشس سيليكات ءۇيىندىسى مەن سۇيىق شىنى جاساۋدان باسقا اۋىل شارۋا­شى­لى­عىنا وتە قاجەتتى كالتسي سەليتراسى تىڭايت­قى­شىن دا وندىرەدى. سۇيىق كالتسي سەليتراسى كو­بىنەسە جىلىجايدا وسىرىلەتىن كوكونىستەردى كۇ­تىپ-باپتاۋدا تاپتىرمايتىن تىڭايتقىش ەكەنىن ەسكەرسەك، بۇل ءوندىرىستىڭ وڭتۇستىك­قازاق­ستان­دىقتار ءۇشىن وتە-موتە پايدالى ەكەندىگى ايتپاسا دا تۇسىنىكتى.

«وڭتۇستىك» يندۋستريالىق ايماعىن ارا­لاپ بولعان سوڭ جۋرناليستەر مىنگەن شا­عىن اۆتوبۋس «وڭتۇستىك» ارنايى ەكونو­ميوكالىق ايماعىنا قاراي باعىت الدى. بۇل ەكونوميكالىق ايماقتا 2010-2011 جىل­دارى جالپى سوماسى 9,9 ملرد. تەڭگەنى قۇرايتىن 3 جوبا ىسكە قوسىلىپ، 400-گە جۋىق جاڭا جۇمىس ورنى اشىلىپتى. ال 2012 جىلى قۇنى 251 ملرد. تەڭگەنى قۇ­راي­تىن «اگف» گرۋپپ» وك» جشس-ءنىڭ «كون­ۆەيەرلى اعىندى تىگىن فابريكاسى جانە قولدانبالى ماتەريالدار ءون­دىرىسى بويىنشا تسەح» ينۆەس­تي­تسيا­لىق جوباسىن ءىس­كە اسىرىپ، وندا 300 جۇمىس ورنىن اشۋ جوس­پار­لانعان.

ءبىز بۇل ايماقتاعى «حلوپكوپروم-تسەلليۋلوزا» جشس فابريكاسىنىڭ ماقتا-تسەل­ليۋلوزا ءوندىرىسى­مەن تانىستىق. «حلوپكوپروم-تسەلليۋلوزا» جشس وڭتۇستiكتە ماقتا كلاستەرiن دامىتۋ ماقساتىندا 2010 جىلى اشىلعان بولاتىن. ونىڭ ونiمدەرi بۇگىندە رەسەي، قىتاي، ۋكراينا، پولشا، گوللان­دياعا ەكسپورتتالۋدا.

جوبا قۇنى 3850 ملن. تەڭگەنى قۇرايدى. فا­بريكانىڭ جوبالىق قۋاتتىلىعى بويىنشا جىلىنا 2,5 مىڭ توننا ىلعال جۇتقىش ماقتا، 3,5 مىڭ توننا ماقتا تسەلليۋلوزا، 7,2 مىڭ توننا كاربوكسيلمەتيلتسەلليۋلوزا ءون­دى­رۋ كوزدەلگەن. جوبا­نىڭ ماقساتى جەرگى­لىكتى شيكىزات پەن ماقتالىق شي­كىزاتتان دايىن ءونىم وندىرىسىنە نەگىزدەلگەن جاڭا الەمدىك تەحنولوگيانى ەنگىزۋ، يمپورتتى ال­ماستىرۋ تاۋارلارىن ارتتىرۋ جانە الەم­دىك رىنوكقا شىعۋ بولىپ تابىلادى. وڭتۇستىك قازاق­ستان وبلىسىندا ءوندىرى­لە­تىن ماقتا شيكىزاتىنا نەگىزدەلگەن ءوندىرىس قازاقستانداعى  ماقتا كلاستەرىن دامىتۋدى قوسىمشا ىنتالاندىرۋ بولىپ وتىر. ەكسپورتتىق الەۋەتى وندىرىلگەن ءونىم­نىڭ 70 پايىزىن قۇرايدى. ءوندىرىس جوعارى تەحنولوگيالى زاماناۋي جابدىقتارمەن جاراق­تاندى­رىلعان.

«حلوپكوپروم-تسەلليۋلوزا» فابريكاسىندا ماق­تا قالدىعى وندىرىستەن وتەدى. ال بۇعان دەيىن بىزدە مۇنداي زاۋىت بول­ماعان­دىقتان ماقتا قال­دىعى شيكىزاتىن شەتەلگە ارزان باعامەن ساتىپ كەلگەن ەدىك.

«وڭتۇستiك» ارنايى ەكونوميكالىق اي­ماعىندا ورنالاسقان تاعى ءبىر كاسىپورىن «قا­عاز شاھارى» جشس-نىڭ جۇمىسىمەن دە تانىسۋدىڭ ءساتى ءتۇستى. مۇندا  جىلىنا 4 مىڭ توننا وفسەتتىك، 1500 توننا جىل­تىر، 5500 توننا كەڭسە ءۇشىن قاجەتتى قاعاز، سون­داي-اق، 4 مىڭ توننا جىلتىر كارتون ءون­دىرى­لەدى ەكەن.

«ازىرگە قاعازدى ورامىمەن فينليانديادان الىپ كەلىپ، كەسىپ دايىنداپ جاتىرمىز. بىراق كوپ ۇزاماي ساپالى قاعازدى وزىمىزدە شىعارۋ ويدا بار»،  دەيدى كاسىپ­ورىن­نىڭ باس ديرەكتورى ماكسيم سەرگەەۆيچ. قازىرشە كاسىپورىندا 50 ادام جۇمىس ىستەپ جاتىر. قۇرىلىس الداعى جىلدىڭ قاراشا ايىندا تولىق اياقتالادى دەپ جوسپارلانۋدا. سىرتقى قورابىندا «بايتە­رەك» دەگەن اتاۋى بار كەڭسەلىك اق قاعازدار ەندى ءبىراز جىلداردان سوڭ قازاقستاننىڭ ىشكى سۇرانىسىن تولىق قامتا­ماسىز ەتەرىنە سەنىم زور.

بۇرىن-سوڭدى ەل اراسىنان «نە شىقسا دا شىمكەنتتەن شىعادى» دەگەندى ءجيى ەستۋشى ەدىك. مەن وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىنا بارعان ساپارىمنان سوڭ، بۇل شىنىمەن راس ەكەن دەدىم. تۇسىنگەن ادامعا بۇل ءسوز شىنىمەنەن جاماننان گورى جاقسى ىستەرگە لايىق ايتىلعان-اۋ دەيتىندەي. سە­بەبى، قا­زاقستاندا بۇرىن-سوڭدى بولماعان، ءوندىرىل­مەگەن ءوندىرىستىڭ ءبىرازى قازىرگى تاڭدا شىمكەنتتە جاسالىپ، ءبىزدىڭ ەلدە ءومى­رى بولماعان ونىمدەر شىمكەنتتەن شى­عىپ جاتقان­دى­عىنا قۋان­باسقا لاجىڭ جوق. يندۋستريالىق ايماق­تاردى ارالاپ ءجۇر­گەندە بايقاعا­نى­مىز­داي، بۇ­رىن قازاقتىڭ ءتىسى باتا بەرمەي­تىن قيىن تەحنولوگيانى، تەحنيكانى ءوزى­مىز­دىڭ قارا دومالاق قازاق بالالارى شەمىش­كەشە شاعىپ، جۇمىستى ءبىر كىسىدەي ءۇيىرىپ ءجۇر. ەندەشە، بۇدان بىلاي شىمكەنتتەن شىققان ءونىم وتاندىق تاۋاردىڭ كولەمىن كەڭەيتىپ، «قازاقستاندا جاسالعان» دەگەن تا­ۋار­عا قارىق قىلارىنا سەنىمىز مول ەكەن­دىگىن جاسىرمايمىز.

پرەسس-تۋرىمىز يندۋستريالىق ايماق­تى اياق­تاعان سوڭ، «زەردە لوگيستيك» جشس لو­گيستي­كالىق ورتالىعىندا جالعاستى.  شىم­كەنت قالا­سىنداعى تەمىرلان تاس جو­لىنىڭ بويىنا ورنا­لاس­قان بۇل كاسىپورىن مەدي­تسي­نالىق ءدارى-دارمەك جانە قۇرال-جابدىقتار ساتۋ جانە ساقتاۋمەن اينالىسادى. جالپى قۇنى 1 ملرد. 500 ملن. تەڭگەنى قۇرايتىن جوبانىڭ قۇرىلىسى 2010 جىل­دىڭ ناۋ­رىز ايىندا باستالىپ، 2012 جىل­دىڭ ماۋسىمىندا پايدالانۋعا بەرىلگەن ەكەن. زاماناۋي ديزاينمەن جاسالعان كەڭسە، جاڭا تەحنولوگيامەن جابدىقتالعان قويما­نىڭ قۇرى­لى­سى، ىشكى-سىرتقى بەزەندىرىلۋى ءسوزسىز ادە­مى. حالىقارالىق تالاپتارعا ساي قويمادا ءدارى-دارمەك ساقتاۋدىڭ بارلىق جاع­دايى جاسالعان. قازىر لوگيستيكالىق ور­تالىقتا جالپى سانى 232 ادام جۇمىس ءىس­تەۋدە.

بۇدان ءارى ءبىز الكوگولسىز سۋسىندار، شى­­رىندار جانە ءسۇت كوكتەيلدەرىن شىعا­راتىن «راۋان» جشس-عا دا باس سۇقتىق. وتكەن جىل­دىڭ ءساۋىر ايىندا باستالعان زاۋىت قۇ­رى­لىسى بيىل ماۋسىمدا پاي­دالا­نۋعا بەرى­لىپتى. ءبىز بارعاندا قىزۋ جۇمىس ءجۇرىپ جاتتى. تارس-تۇرس زاۋىتتىڭ شۋىلىنا ابدەن ءۇي­رەنگەن جۇمىسشىلار سىرتتان كەل­گەن ءبىز­دەر­گە دە الاڭدار ەمەس. اۆتومات­تاندى­رىل­عان جۇيەلەردەن كەزەكپەن ءتىزىلىپ سىرعىعان  دايىن سۋسىندار كوزدىڭ جاۋىن الىپ، سامساپ تۇر. مۇن­داعى جابدىق­تار­دىڭ بارلىعى شەتەلدىڭ ۇلگىلى كومپانيالارىنان ساتىپ الىنىپتى. ونى باسقا­رۋ ءۇشىن 100 ادام جۇمىس ىستەۋدە.

پرەسس-تۋردىڭ ەكىنشى كۇنىندە شىمكەنت قالاسىنداعى الەۋمەتتىك-مادەني نىسانداردى ارا­لادىق. الدىمەن «ءنۇرسات» شاعىن اۋدانىن­داعى وبلىستىق بالالار اۋرۋحاناسىنا ايالدادىق.

«بۇل - قازاقستانداعى ەڭ ۇلكەن بالالار اۋرۋحاناسى. 2011 جىلى 5 ناۋرىزدا ەلباسى ءوزى كەلگەندە وسى ەمحانانى اشىپ كەتكەن بولاتىن. سودان بەرى ءبىز حالىققا قىزمەت جاساپ جاتىرمىز. جالپى، اۋرۋحانا 10 گەكتار جەرگە ورنالاسقان. سوڭعى سەگىز ايدا با­لالارعا 141 وپەراتسيا جاسالدى. جالپى، ءبىز تەك وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى عانا ەمەس، سونىمەن قاتار قىزىلوردا مەن جامبىل وبلىستارىنا دا وڭىرلىك قىز­مەت كورسەتەمىز»، دەيدى وبلىستىق دەنساۋ­لىق ساقتاۋ دەپارتا­مەنتىنىڭ انا مەن بالا دەنساۋلىعى ءجونىن­دەگى ورىنباسارى سالتانات جاباعيەۆا.

بۇگىندە بالالار اۋرۋحاناسىندا 900-دەن استام قىزمەتكەر بار ەكەن. ونىڭ 154-ءى دارىگەر، 301-ءى ورتا بۋىن مەديتسينا قىزمەت­كەرلەرى.

سوڭعى جىلدارى وبلىستا بالالاردىڭ دەن­ساۋلىق جاعدايىن جاقسارتۋ بويىنشا كەشەندى شارالار قابىلدانىپ جاتىر دەيدى جەرگىلىكتى ماماندار. ناتيجەسىندە 2012 جىلدىڭ 8 ايىنىڭ قورىتىندىسى بويىنشا نارەستەلەر ءولىمى 4,9 پايىزعا، بالالار ءولىمى 8,4 پايىزعا تومەندەگەن.

بۇدان ءارى جۋرناليستەر «اسار» شاعىن اۋدانىندا بيىل جاڭادان اشىلعان №89 ورتا مەكتەپتە بولدى. ول مەكتەپتە ءبىزدى قالالىق ءبىلىم ءبولىمىنىڭ باسشىسى جانات تاجيەۆا كۇتىپ الىپ، مەكتەپتى تولىقتاي تانىستىرىپ ءوتتى. №89 جالپى ورتا مەكتەپ 1200 ورىنعا ارنالىپ سالىنعان ەكەن. ءبۇ­گىندە بۇل مەكتەپتە 2 اۋىسىمدا 1157 وقۋشى ءبىلىم الۋدا. ءبىلىم قازاق تىلىندە بەرىلەدى ءجا­نە 85 مۇعالىم ەڭبەك ەتىپ جاتىر. مەكتەپتىڭ 48 وقۋ سىنىبى بار. ونىڭ 8-ءى - لينگافوندى، 3-ءى - كومپيۋ­تەرلىك، 4-ءى - حيميا-لا­بو­را­تو­­ريالىق، 4-ءى فيزيكالىق سىنىپتار. مەكتەپ ىشىندە 384 ورىندىق اسحانا مەن سپورت زا­لى جانە 410 ورىندىق ءماجىلىس زالى ورنا­لاسقان. مەكتەپتە بوكس، كۇرەس ۇيىرمەلەرى جۇمىس ىستەپ تۇر. بۇل مەكتەپتىڭ جالپى جاعدايى، ماتەريالدىق قام­تا­ماسىز ەتىلۋى بۇگىنگى تالاپتارعا ساي، دەدى ج.تاجيەۆا.

«اسار» اۋدانىنان ورالعان سوڭ ءبىز قالاداعى قاجىمۇقان اتىنداعى ورتالىق ستاديون ماڭىنان بوي كوتەرگەن ورتالىق سۋ-سپورت كەشەنىن كورىپ، ودان ءارى سپورتشىلار اللەياسىن ارالادىق. «ءتا­ۋەلسىزدىك» ساياباعى، «مەملەكەتتىك رامىزدەر» الا­ڭى، ورداباسى الاڭىنداعى «وتان-انا» ءتا­ۋەلسىزدىك مو­نۋمەنتى، «وڭتۇستىك تسيرك»، وبلىس­تىق ساياسي قۋعىن-سۇرگىن قۇربان­دارىنىڭ مۇرا­جايى، داڭق مەموريالى، اباي مۇراجايى، «ءشام­شى الەمى» گۇلزارى، دەندروساياباق سىندى شىم­كەنتتىڭ شىرايلى ورىندارىن ارا­لاۋ­دىڭ دا وسى ساپاردا ءساتى ءتۇستى. بۇل مادەني دەمالىس ورىندارىنان العان اسەردىڭ ءوزى ءوز الدىنا بولەك اڭگىمە. ەڭ باستىسى، قاي جەردە بولماسىن وڭ­تۇستىكتىڭ وڭ وزگەرىسىن اڭعاردىق. اتقارىلعان جۇمىستىڭ جارقىن جەتىستىكتەرىن كوردىك. وڭ­تۇستىك قازاقستان وبلىسى 80 جىلدىق مەرەيتويىن زور جە­تىس­تىك­تەرمەن قارسى العالى وتىر­عاندىعىنا كۋا بولدىق. لايىم، ەلىمىزدىڭ قاي تۇك­پى­رىن­دە دە وسىنداي قۋانىشتار بولا بەرگەي. بۇل تەك وڭتۇستىكتىڭ عانا ەمەس، جالپى قازاق­ستان­نىڭ ورتاق جەمىسى، ورتاق جەتىستىگى، ور­تاق تويى. ەندەشە، تابىس قازانى ورتايماسىن دەيىك!

"اباي-اقپارات"