جۋىردا مەملەكەت باسشىسى جولداۋىنىڭ نەگىزگى ەرەجەلەرىن قازاقستان حالقىنا ءتۇسىندىرۋ بويىنشا رەسپۋبليكالىق اقپاراتتىق ناسيحاتتاۋ توبىنىڭ حالىقپەن كەزدەسۋىندە قارجى ءمينيسترى بولات جامىشەۆ قازاقستانداعى 6 ميلليون ادامنىڭ يپوتەكالىق نەسيەمەن پاتەر الا المايتىندىعىن ايتىپ، ايدى اسپاننان ءبىر-اق  شىعاردى.

جۋىردا مەملەكەت باسشىسى جولداۋىنىڭ نەگىزگى ەرەجەلەرىن قازاقستان حالقىنا ءتۇسىندىرۋ بويىنشا رەسپۋبليكالىق اقپاراتتىق ناسيحاتتاۋ توبىنىڭ حالىقپەن كەزدەسۋىندە قارجى ءمينيسترى بولات جامىشەۆ قازاقستانداعى 6 ميلليون ادامنىڭ يپوتەكالىق نەسيەمەن پاتەر الا المايتىندىعىن ايتىپ، ايدى اسپاننان ءبىر-اق  شىعاردى.
ولاي دەمەسكە لاجىمىز جوق، ەلىمىزدەگى ستاتيستيكا اگەنتتىگىنىڭ 2012 جىلعى تامىز ايىنداعى كورسەتكىشى بويىنشا قازاقستاندىقتاردىڭ ورتاشا ايلىعى 104 مىڭ 546 تەڭگەنى قۇراپتى. رەسمي مالىمەتتەرگە جۇگىنسەك، ءبىز مۇنداي كورسەتكىشپەن كورشىلەس ازيا مەملەكەتتەرىن الدەقاشان شاڭ قاپتىرىپ، ەندىگى ەۋرووداق ەلدەرىمەن قۇيرىق تىستەسىپ قالعان كورىنەمىز. وسىعان دەيىن ەلدەگى ورتاشا جالاقى كولەمى قالايشا 104 مىڭدى قۇراۋى مۇمكىن دەپ ەشكىم ستاتيستيكا اگەنتتىگىنىڭ دەرەگىنە داۋ تۋدىرىپ، كۇمان كەلتىرىپ كورمەپتى. بالكىم وسى توڭمويىندىعىمىز ءالى دە جالعاسا بەرەر مە ەدى، كىم ءبىلسىن،  جۋىردا بولات جامىشەۆ ايداي  الەمگە الدە ادەيى، الدە اڭداماي ايتقانى بەلگىسىز، ەلىمىزدەگى ورتاشا جالاقى كورسەتكىشى 89 مىڭ تەڭگەنى قۇرايتىنىن ايگىلەدى. «ال بۇل دەگەنىمىز، ناقتى جالاقى - ساتىپ الۋ قابىلەتتىلىگىن ەسەپكە العاندا ايىنا 53 مىڭ تەڭگە»، - دەپ تاعى نىعىزداپ قويدى. باس قارجىگەردىڭ مۇنداي وقىس مالىمدەمەسىنە سەنەر-سەنبەسىن بىلمەي، ءبىراز جۇرتتىڭ قاپەلىمدە اڭتارىلىپ قالعانى راس. سەنەيىن دەسە، ەلىمىزدەگى «سان-سيفىرعا» جاۋاپتى بىلدەي ءبىر ستاتيستيكا اگەنتتىگىنىڭ كەلتىرىپ وتىرعان دەرەگى اناداي. سەنبەيىن دەسە، «ەلدەگى قارجىنىڭ ەسەبىن مەنەن جاقسى بىلەر ەشكىم جوق» دەگەندەي سەنىمدى سويلەپ وتىرعان ءمينيستردىڭ مالىمەتتەرى اۋادان الىنباعانى تاعى انىق. بۇل دەرەكتى باس قارجىگەر ستاتيستيكا اگەنتتىگىندەگى ارىپتەستەرىنىڭ ەسەپ-قيسابىن جوققا شىعارىپ، ەڭبەگىن ەش قىلايىن دەپ كەلتىرگەن جوق، ارينە. ونىڭ ايتپاعى مۇلدەم باسقا نارسە ەدى. «ەلدەگى ورتاشا جالاقى 89 مىڭ تەڭگە ەكەنىن ەسكەرسەك، ەڭبەككە جارامدى بەلسەندى 8,5 ميلليون حالىقتىڭ 6 ملن-ى يپوتەكالىق قارىز جاعدايىندا تۇرعىن ءۇي ساتىپ الا المايدى»، - دەدى ول ماسەلەنىڭ ءمانىسىن ءتۇسىندىرىپ. قارجى ماسەلەسىنىڭ جىلىگىن شاعىپ، مايىن ىشكەن بوكەڭ ءسوزىن ودان ءارى ۇستەمەلەي كەلىپ: «ەلىمىزدىڭ كوپتەگەن تۇرعىندارى يپوتەكالىق نەسيە مىندەتتەمەلەرىن ورىنداي المايتىندىعىنا كوزى جەتە تۇرا، كوتەرە المايتىن شوقپاردى بەلىنە بايلاپ، قۇرىلىس كومپانيالارىن دا ۇياتقا قالدىردى»، - دەدى اشىنىپ.
ورتاشا ايلىق توڭىرەگىندەگى باس قارجىگەردىڭ دەرەگى الگىندەي. شاماسى ول ستاتيستيكا اگەنتتىگىنىڭ رەسمي دەرە-گىن بايقاماي قالدى. ايتپەسە قوس بىردەي قۇزىرلى ورگاننىڭ ەكى ءتۇرلى سويلەپ، ەلدى جاڭىلىستىرۋىن قالاي تۇسىنەمىز؟ ءجا، جامىشەۆتىڭ ءوز ەسەبى وزىندە دەگەننىڭ وزىندە، ەگەر ستاتيستيكالىق اگەنتتىكتىڭ ەسەبىن باسشىلىققا الاتىن بولساق، وندا ەلىمىزدەگى يپوتەكالىق نەسيە الا الاتىن تۇرعىندار سانى وزىنەن-ءوزى كوبەيىپ شىعا كەلمەي مە؟ سەنبەسەڭىز ستاتيستيكا اگەنتتىگىنىڭ تومەندەگى كورسەتكىشتەرىنە كوز جۇگىرتىپ كورىڭىز. 
بيىلعى تامىز ايىنداعى كورسەتكىش بويىنشا قازاقستاندىقتاردىڭ ورتاشا ايلىعى وتكەن جىلدىڭ سايكەس مەرزىمىمەن سالىستىرعاندا 12,3 پايىزعا ارتقان كورىنەدى.
سالالىق قۇرىلىمداردى سالىستىرعاندا ەڭ كوپ جالاقى الاتىندار تاۋ-كەن ونەركاسىبىندەگىلەر. ولاردىڭ جالاقىسى 204,9 مىڭ تەڭگەنى قۇرايدى. كاسىبي، عىلىمي جانە تەحنيكالىق سالاداعىلار 196,2 مىڭ تەڭگە، قارجى جانە ساقتاندىرۋ قىزمەتكەرلەرى - 180,5 مىڭ تەڭگە الادى. ەڭ تومەنگى جالاقى اۋىل شارۋاشىلىعى، ورمان جانە بالىق شا-رۋاشىلىعى ەڭبەككەرلەرىنىڭ ۇلەسىنە تيەدى. ولار رەسپۋبليكالىق ورتاشا جالاقىدان 47,5 پايىزعا تومەن ايلىق الىپ، 54,9 مىڭ تەڭگەنى مىسە تۇتادى.
ايماقتاردىڭ ىشىندە مۇنايلى اتىراۋ وڭىرىندەگى ورتاشا جالاقى 199,4 مىڭ تەڭگە، سولتۇستىك قازاقستاندىقتار 71 مىڭ تەڭگەنى تالعاجاۋ ەتەدى. وڭتۇستىك وبلىستار جونىندە مالىمەتتەردى تولىعىمەن ساراپتاپ شىعارۋعا ستاتيستيكالىق اگەنتتىك قۇلىقسىز. سەبەبى، ول وڭىردە: «ايلىق جالاقىعا قاراپ، قاتىپ-سەمىپ قال!»، - دەگەن، جەك كورەتىن ادامىنا عانا ايتىلاتىن، جامان قارعىستىڭ ءتۇرى بار. بۇل قارعىستىڭ انىق-قانىعىن كەيىن اڭعاردىم. بىردە ادىلەت مينيسترلىگىنىڭ جاستارى فۋتبول وينايتىن بولىپ، سونى جازۋعا رەداكتسيا تاپسىرماسىمەن باردىم. دەپارتامەنت ديرەكتورىمەن اڭگىمەلەسىپ تۇرىپ، قاراپايىم قىزمەتكەرلەردىڭ جالاقىسى 23 مىڭ، ءبولىم باستىعىنىڭ جالاقىسى 32 مىڭ تەڭگە ەكەندىگىن سۇراپ ءبىلدىم. سول كەزدەگى ادىلەت ءمينيسترى زاعيپا باليەۆانىڭ قۇلاعىنا جەتەتىندەي ەتىپ پروبلەمالىق ماقالا جازايىن دەپ وقتالدىم. اڭگىمەمىزدى مۇقيات تىڭداپ تۇرعان فۋتبول باپكەرى ماعان  ىم قاعىپ، يەگىمەن  شەنەۋنىكتەردىڭ ماشيناسى جاقتى نۇسقادى. قىزمەتىنە ورنالاسقانىنا بىرەر جىل عانا بولعان قاراپايىم قىزمەتكەرلەر كەمى 35 مىڭ دوللار تۇراتىن سۋداي جاڭا ءبىر-ءبىر «تويوتا كامريگە» اياق ارتىپ جاتىر. نومىرلەرى جەكە يەلىكتىكى. تاڭعالدىم. 
كەڭەس داۋىرىندە مىناداي انەكدوت بولدى. مەملەكەت باسىنا كەلگەن حرۋششەۆكە برەجنەۆ: «قاتتى قينالعانىڭدا، اش»، - دەپ، ءۇش حات تاپسىرىپتى. بىردە ابدەن قاجىعان نيكيتا حاتتى اشىپ قاراسا:  «شارۋاشىلىقتاعى بار جاماناتتى ماعان جابا بەر»، - دەپتى. تاعى بىردە قاتتى قينالعاندا كەلەسى حاتتى اشىپتى. وندا: «الىس بولاشاققا ارنالعان ءتاتتى ارمانعا تولى، باعدارلاما قابىلدا»، - دەپتى. ودان دا قاتتى قينالعاندا ءۇشىنشى حاتتى اشىپتى. وندا «وزىڭنەن كەيىنگىگە وسىنداي حات تاپسىر دا، ورنىڭدى بوسات!»، - دەپتى. 
سونداعى ەكىنشى نۇسقا سەكىلدى قارجى ءمينيسترى بولات جامىشەۆ قازاقستاندىقتار «قولجەتىمدى تۇرعىن ءۇي-2020» باعدارلاماسى اياسىندا 10 ميلليون شارشى مەترگە دەيىن تۇرعىن ءۇي سالادى، ءبارىمىز قارق بولامىز دەگەن پىكىردە. ورتاشا ايلىق كولەمى 89 مىڭ تەڭگەنى قۇراسا، ول قالاي قولجەتىمدى باسپانا بولماق؟ الدە ستاتيستيكا اگەنتتىگىنىڭ بۇدان گورى تاۋىرلەۋ دەرەگىنە سەنىپ جۇرە بەرگەنىمىز دۇرىس پا؟..
ەسكەندىر ەرتاي

"حالىق ءسوزى" گازەتى