التىن وردانىڭ قول استىندا بىرنەشە عاسىر وتار بولعان رۋس جۇرتى، التىن وردانىڭ ىدىراۋى مەن قۇلدىراۋىنا، بولشەكتەنۋىنە بايلانىستى تولاسسىز تۋىنداعان تۇركى حالىقتارىنىڭ ءوزارا قىرقىسىن شەبەرلىكپەن پايدالانىپ، تاۋەلسىزدىك الىپ شىعا كەلدى. بىرنەشە عاسىرلىق بوداندىق، ەزىلۋ ولاردىڭ موڭعول-تۇركى حالىقتارىنا دەگەن وشپەندىلىگى، كەگى ۇرپاقتار بويى جادىلارىندا ساقتالىپ كەلدى. ءى پەتردىڭ زامانىندا اتقا قونىپ كۇشەيە تۇسكەن رۋس كىنازدىكتەرى بىرىگىپ، بيلىگى ورتالىققا شوعىرلانعان يمپەرياعا اينالا باستادى. بالتىق جاعالاۋىنان باستاپ، كاۆكاز، ۇلى ءسىبىر، ورتا ازيا، التاي حالىقتارىن بىرىنەن سوڭ ءبىرىن جاۋلاپ، قىرىپ-جويىپ، وتارلاي باستادى. بۋىرقانعان اتا كەگىن قايتارعانى سونشا، كەيبىر حالىقتاردى، ايتالىق ءسىبىردىڭ ەجەلگى كونە حالىقتارىن جەر بەتىنەن تۇگەلىمەن جويىپ جىبەردى. عالىمداردىڭ ايتۋىنا قاراعاندا، 300-دەن استام ءسىبىر جۇرتى ورىس-كازاكتارىنىڭ اياۋسىز قىرعىنىنان جەر بەتىنەن جوق بولىپ كەتكەن.

التىن وردانىڭ قول استىندا بىرنەشە عاسىر وتار بولعان رۋس جۇرتى، التىن وردانىڭ ىدىراۋى مەن قۇلدىراۋىنا، بولشەكتەنۋىنە بايلانىستى تولاسسىز تۋىنداعان تۇركى حالىقتارىنىڭ ءوزارا قىرقىسىن شەبەرلىكپەن پايدالانىپ، تاۋەلسىزدىك الىپ شىعا كەلدى. بىرنەشە عاسىرلىق بوداندىق، ەزىلۋ ولاردىڭ موڭعول-تۇركى حالىقتارىنا دەگەن وشپەندىلىگى، كەگى ۇرپاقتار بويى جادىلارىندا ساقتالىپ كەلدى. ءى پەتردىڭ زامانىندا اتقا قونىپ كۇشەيە تۇسكەن رۋس كىنازدىكتەرى بىرىگىپ، بيلىگى ورتالىققا شوعىرلانعان يمپەرياعا اينالا باستادى. بالتىق جاعالاۋىنان باستاپ، كاۆكاز، ۇلى ءسىبىر، ورتا ازيا، التاي حالىقتارىن بىرىنەن سوڭ ءبىرىن جاۋلاپ، قىرىپ-جويىپ، وتارلاي باستادى. بۋىرقانعان اتا كەگىن قايتارعانى سونشا، كەيبىر حالىقتاردى، ايتالىق ءسىبىردىڭ ەجەلگى كونە حالىقتارىن جەر بەتىنەن تۇگەلىمەن جويىپ جىبەردى. عالىمداردىڭ ايتۋىنا قاراعاندا، 300-دەن استام ءسىبىر جۇرتى ورىس-كازاكتارىنىڭ اياۋسىز قىرعىنىنان جەر بەتىنەن جوق بولىپ كەتكەن.
1511-1520 جىلدارى قاسىم حاننىڭ تۇسىندا-اق قازاق دالاسىمەن شەكتەسىپ، شەكارانى قازاق جەرىنىڭ ىرگەسىنە دەيىن كەڭەيتكەن الىپ يمپەريا ءبىزدى وتارلاۋ ءۇشىن 1845 جىلعا دەيىن 300 جىلدان استام  ۋاقىت جۇمساپتى. تۇركى جۇرتىنىڭ قانىن سۋداي توككەن قاندى اۋىز يمپەريا قازاق دالاسىن وتارلاۋ بارىسىندا دا وسى ساياساتىن ۇزبەي جالعاستىرىپ كەلدى. باعىنعان-باعىنباعانىنا قاراماستان ،كەيبىر قازاق رۋلارىن تۇتاسىمەن قۇرتىپ جىبەردى. قازاقتارعا شۇيلىككەنى سونشا، باسقا باعىنىشتى بودان بولعان حالىقتارعا قاراعاندا، ەڭ كۇشتى قارسىلاسقان وسى قازاقتار ەدى. ۇلى عۇن يمپەرياسىنان، بايىرعى تۇركى جۇرتىنان قاجىعان قىتايلاردىڭ دا تۇركى جۇرتىنا دەگەن ازۋى باسۋلى ەدى. شىڭعىس اۋلەتتەرى قۇرعان يۋان پاتشالىعىن اۋدارىپ تاستاپ، ميڭ پاتشالىعىن قۇردى. بىراق ونىڭ دا كۇنى ۇزاققا بارمادى. شىعىس تەرىستىك القابىنان شىعىپ، كۇشەيىپ كەلە جاتقان مانچجۋر ۇلىسى قىتاي قورعانىنىڭ بىت-شىتىن شىعاردى. ۇلى چيڭ يمپەرياسىن قۇرىپ، قىتايدى 1911 جىلعا دەيىن تابان اۋدارماي 3 جارىم عاسىر بيلەدى. عاسىرلار بويى وزدەرىنە مازا بەرمەگەن تۇركى جۇرتىن بايىرعى اتا قونىسىنان، قىتاي قورعانىنان التايعا دەيىن سوزىلىپ جاتقان ۇلان-عايىر تۇركى حالىقتارىن بولشەكتەپ، ءبىر-بىرىنە ايداپ سالىپ، قىزىل قىرعىن سالىپ كەلدى.
ارينە ولاردىڭ دا اتا كەگى كۇشتى ەدى. قاعاناتتاردى بىرنەن-سوڭ ءبىرىن جويدى. تۇقىمىن تۇزداي قۇرتتى. ايامادى، كەسكىلەدى، قىردى. تۇركى جۇرتىنىڭ توز-توزى شىقتى. بيلىككە تالاس، ىشكى قىرقىس، بيلەر مەن حانداردىڭ اراسىنداعى، تايپالار اراسىنداعى اۋىزبىرشىلىكتىڭ بولماۋى ءتۇبى ءبىر تۇركى حالقىنىڭ تۇبىنە جەتىپ تىنىپ ەدى. سول قاندى-قاساپ قىرعىن ءالى دە جالعاسىپ كەلەدى. ءبىر ساتتە تولاستاعان ەمەس. بىراق قىلىش العان - قاندى قىرعىن ەمەس، ەكونوميكالىق-ساياسي كەڭىستىگىمىزدى ءوز ۇستەمدىگىنە قاراتۋ ارقىلى وتارلاۋدىڭ جاڭا ءبىر ءتۇرى  بەيبىت، تىنىش، جىمىسقى، قيتۇرقى تاسىلدەر ارقىلى بودان ەتۋ شايقاسى. ۇلى تۇركى جۇرتىنىڭ اتا جاۋىنا اينالعان قازىرگى ەكى دەرجاۆا ەلدىڭ ەندى ەكى بۇيىردەن قىسا، قىسپاققا الۋى بارعان سايىن جيىلەپ كەلەدى. قاندى شەڭگەلىن العانىمەن، تىرناعى ءالى باتىپ وتىرعان رەسەي قازاق دالاسىن وتارلاۋدىڭ جاڭا تاسىلىنە مىقتاپ كىرىسە باستاعانعا ۇقسايدى. ەكونوميكالىق-ساياسي، اسكەري جاقتاعى ىقپالىن بىلاي قويعاندا، اقپارات كەڭىستىگىمىزدى جاۋلاپ الىپ وتىرعان الپاۋىت ەلدىڭ شوۆينيستىك-ۇلتشىلدىق باعىتتاعى ساياساتى، ۇستانىمى وزگەرگەن ەمەس. دۇنيەنىڭ كەز كەلگەن جەرىنە بارساڭىز دا، رەسەيدەي قازاقستاننىڭ ىشكى ىسىنە كيلىگىپ، اشىقتان-اشىق قوجاڭداپ وتىرعان مەملەكەتتى كورمەيسىز. بيلىكتەن تارتىپ، ءبىزدىڭ بۇكىل رەسۋرۋستارىمىز، ينتەلليگەنتسيامىز سولاردىڭ مۇددەسىنە قىزمەت ەتىپ كەلە جاتقانى جاسىرىن ەمەس. «تاۋەلسىزدىك الدىق پا، جوق، جاريالادىق پا؟» دەگەن سۇراققا ەشكىم دە جاۋاپ بەرە المايدى. شىن مانىندە ءبىز تاۋەلسىز ەل ەمەسپىز، ايماقتىق، وڭىرارالىق ەلگە اينالدىق. جارتىلاي وتار، جارتىلاي تاۋەلسىز جارىمجان ەلمىز. ەكونوميكالىق جاقتاعى قىتايدىڭ ۇلەس پايىزىنىڭ ارتۋى ءبىزدى وڭدىرماسى انىق. دەرجاۆالاردىڭ كاپيتالدىق، شيكىزاتتىق جانە قوماقتى پايدا تاباتىن شىلاۋىنداعى ەلگە اينالىپ قالعان سياقتىمىز.. قىتايدىڭ مىسىقتابانداپ جاقىنداۋى، رەسەيدىڭ شوقپار ۇيىرە باستاۋى ءبىر تىقىردىڭ تاياپ كەلە جاتقانىن بىلدىرسە كەرەك. 
شىنىمەن دە وسى قاۋىپكە قارسى تۇرا الاتىن قوعامدىق پىكىر قالىپتاستى ما؟ بىزدەگى ورىستىڭ ويىمەن، ەۆرەيدىڭ اقىلىمەن، كارىستىڭ قۋلىعىمەن قيمىلدايتىن بيلىك ورىس پاتشاسى ۆ. ءپۋتيننىڭ كوزقاراستارىمەن كەلىسە مە؟ ءپۋتيننىڭ تىلىندە سويلەيتىن بيلىك  پۋتينشە ءۇن قاتا الا ما؟ بۇل سۇراق ءبىز ءۇشىن ماڭىزدى ءارى ەڭ قاجەتتى دەر كەزىندە اشىق پىكىر ءبىلدىرۋدى تالاپ ەتەتىنى شىندىق. ەشكىمنىڭ كەڭەسىنە قۇلاق اسپاستان، ميلليونداعان ادامنىڭ، كەلەسى ۇرپاقتىڭ، ۇلتتىڭ كەلەشەگىمەن، تاعدىرىمەن ەسەپتەسپەستەن، كەدەندىك وداققا كىردىك. كىرگەمىز جوق، كىرگىزدى. كونبەسەڭ دە. بيلىكتىڭ ەۋرازيالىق وداقتى كوپتەن بەرى اڭساپ، ءبىرتۇتاس ورتاق ەكونوميكالىق كەڭىستىك، ورتاق ۆاليۋتا دەگەندى ويلاپ تاپقانىن جانە ايتىپ جۇرگەنىن ءبارىمىز دە بىلەمىز. ءبىز 300 جىل بويى ورىس قازانىندا قۋىرداق بولىپ قۋىرىلىپ، شالا كۇيىپ كەلدىك. ەندى ەس جيار ساتتە كۇلىمسى ءيىس ساسىعان سول قازانعا قايتا تۇسسەك، مايسىز جانىپ كەتپەيمىز بە؟ سۇلاپ تۇسكەن حالىقتى سۋ تۇبىنە جىبەرسەك، كەلەسى ۇرپاققا نە بەتىمىزبەن قارايمىز؟ بۇل ادامنىڭ اقىل-ويىنىڭ اداسۋى، ساناسىنىڭ السىرەگەنى ەمەس پە؟ ەكى يىعىڭ شابىلسا، باسىڭ قالار، ال باسىڭ شابىلسا، نەڭ قالادى؟
ەۋروپاداعى قازىرگى وركەنيەتتى ەلدەر ساناتىنا جاتاتىن اعىلشىن، فرانتسۋز، يسپان، يتاليان، پورتۋگال، گەرمان، گوللاند ەلدەرىنىڭ ءبارى دە كەزىندە باسقىنشى ەلدەر بولاتىن. ولار دا ءوز كەزىندە، ادامزاتقا قارسى وتارلاۋدىڭ الۋان ءتۇرلى زورلىق-زومبىلىقتارىنا، جانتۇرشىگەرلىك قىلمىستارعا بارىپ، باسقىنشىلىق ساياساتىن جۇرگىزىپ  كەلسە، قازىرگى تاڭدا ول ەلدەر  اسىرەشوۆينيستىك، وكتەمدىك كوزقاراستارىنان، ويلارىنان باس تارتىپ، ارىلا باستادى. اعىلشىندار جاۋلاپ العان مالاي تۇبەگىندەگى ەلدەردىڭ ەشقايسىنىڭ دا تىلىنە، مادەنيەتىنە، دىنىنە سوقتىققان جوق. قايتا ولاردىڭ ءوز انا تىلدەرىندە وقۋىنا، دىندەرىن ساقتاۋىنا، مادەنيەتىن وركەندەتۋىنە جول بەرىپ وتىردى. ەۋروپالىق ەلدەر وتارلاۋشىل ساياساتىنىڭ باسقا حالىقتارعا اكەلگەن زارداپتارىن زەردەلەپ، زەرتتەپ، كەلەسى ۇرپاقتىڭ ساناسىنا كەلمەسكە كەتكەن وكتەمدىك مىنەزدەن ۇلگى الماۋعا شاقىرىپ، وركەنيەتتى جولعا تۇسۋگە تاربيەلەپ وتىر. الەمنىڭ مادەنيەتى وزىق ەلدەرى قاتارىندا، ەۋروپالىق وداق اياسىندا جۇمىس ىستەپ، تەڭ دارەجەدە، بەيبىت، ىنتىماقتى، ءبىر-ءبىرىنىڭ ىشكى ىسىنە كيلىكپەي، ءوزارا سىيلاسىپ، بىرگە وركەندەپ وتىر. ال رەسەي شە؟ كەڭەستىك كەلمەسكە كەتكەن كەر زاماندى ءتىرىلتىپ، قول استىنان سۋسىپ كەتكەن ەلدەردى قايتادان ۋىسىنا الىپ، وكتەمدىك كورسەتكىسى كەلەدى. I پەتر زامانىنان كەلە جاتقان ۇلى ورىستىق-شوۆينيستىك پيعىل مەن سانادان ءالى ارىلماعان رەسەي ءوز اۋماعىندا ءومىر ءسۇرىپ كەلە جاتقان حالىقتار ءۇشىن ءالى دە قاتەرلى باسقىنشى ەل رەتىندە سيپاتتالادى. وزدەرىن ەۋروپالىق سانايتىن، ەۋروپالىق وركەنيەتتىڭ كوشىنەن، سانا-سەزىمىنەن الدەقايدا ارتتا قالعان رەسەي ءۇشىن بۇل جولدىڭ ۇزاققا اپارماسى انىق. ادامزاتتىڭ اقىل-ويى شىرقاۋ شەگىنە جەتىپ، قوعامدىق-گۋمانيتارلىق سانا دامىپ، الەمدىك قاۋىمداستىقتىڭ ىقپالى ارتىپ، دەموكراتيا مەن ادامي قۇندىلىقتار وركەندەپ، قاناتىن كەڭگە جايىپ كەلە جاتسا دا، رەسەي مەن قىتاي باياعى كەر زاماننىڭ كەبىنەن شىعا الماي اۋرە. «دەن» گازەتىنىڭ كۋالاندىرۋىنشا، قازىرگى ازات ۋكراينانىڭ بەلگىلى قوعام قايراتكەرلەرىنىڭ ءبىرى اشۋ-ىزا ۇستىندە: «رەسەي ءوزىنىڭ ماسكەۋ كنيازدىگى كەزىندەگى شەكاراسىنا قايتا تۇسكەنگە دەيىن ءبىز ءوزىمىزدى قاۋىپسىزبىز دەپ ساناي المايمىز»، - دەگەن ەكەن. كۇللى تۇركى جۇرتىنا عانا ەمەس، وزىمەن قانداس، ءدىنى ءبىر، ءتىلى جاقىن دەيتىن، موردۆا، كومي، كارەل، ۋدمۋرت، ۋكراين، گۇرجى، ارميان سياقتى سلاۆيان تەكتەس حالىقتاردى دا وڭدىرماعانى انىق. الەمدىك وركەنيەتتەر توعىسىپ، ادامزات تىنىشتىق پەن بەيبىتشىلىكتىڭ التىن بەسىگىندە تەربەلۋدى ارمانداسا دا، ءالى كۇنگە دەيىن وزىنە باعىنىشتى كاۆكاز حالىقتارىن قىرىپ-جويىپ ۇستاپ وتىرعان رەسەي ءۇشىن دە، جەرىنىڭ 60 پايىزى باسقا ۇلتتاردىكى بولسا دا، ولاردى باس كوتەرتپەي جويۋ ساياساتىن اشىق جۇرگىزىپ، قارسىلىق كورسەتىپ، حالىقتاردى فەودالدىق زاماننىڭ تاسىلىمەن اياۋسىز قىرعىنعا ۇشىراتىپ كەلەدى. باسقا حالىقتاردىڭ مادەنيەتىمەن، قۇندىلىعىمەن ساناسپاۋ، ورايى كەلسە، قۇرتىپ جىبەرۋ نيەتىنەن  بىر ساتتە تانعان ەمەس. ال ءتۇبىمىز ءبىر تۇركى جۇرتى سانالاتىن قىرعىزىڭ ساياسي قىرعىن سالىپ، ءوزىمشىل وزبەك وزەۋرەپ، قۇمداعى تۇرىكمەن ءتۇڭىلىپ، ازەربايجان قاراباقپەن الەك بولىپ وتىرعاندا، تۇركى جۇرتىنىڭ باسى ازىرگە بىرىگەتىن ءتۇرى بىلىنبەيدى. ال، ءبىزدىڭ كەراۋىز قىلىعىمىز ءالى جالعاسىپ كەلەدى. بىرەۋىمىز دىنگە، بىرەۋىمىز تىلگە، دىلگە قارسى شىقتىق.
زيالى قاۋىمنىڭ ۇيتقىسى سانالاتىن، قازاقتىڭ ءسوزىن سويلەيدى-اۋ دەيتىن، جەتى جۇزدەن استام جازۋشىدان انىق جەتى جازۋشىنى تاپپايسىڭ. ەكى مۇحتار ەكى جاقتا جاتىپ، ءبىر-بىرىنە اتا كەگى كەتكەندەي شۇيلىكسە، تۇڭعىشباي مەن ءاسانالى انادايدان ءبىر-بىرىنە شوقپار الا جۇگىرەدى. اتاق پەن داڭققا، مەملەكەتتىك سىيلىققا تالاسىپ، باسپاسوزدە ءبىر-بىرىمەن قىرقىسىپ، قىزىلكەڭىردەك بولۋعا ۋاقىت تاباتىن زيالىسىماقتارىمىز ۇلتتىق مۇددەگە كەلگەندە ءبىر اۋىز ءسوز ايتۋعا جارامايدى. تىلدىك جاقتان دا، دىندىك جاقتان دا، ءبولىنىپ، قىرىق پىشاق بولعان، حالىق پەن بيلىكتىڭ اراسىندا كوپىر بولۋدان قالعان، باس-باسىنا پارتيا، قوعامدىق ۇيىم قۇرىپ، ەلدى ىرىڭ-جىرىڭ ەتكەن زيالىدان قازاقتىڭ كوڭىلى باياعىدا قالعان. ابايدىڭ «باس-باسىنا بي بولعان وڭكەي قيقىم» دەپ زار جىلاپ كەتكەنى بار عوي. ءبارىنىڭ كوزدەگەنى - قازاقتىڭ، ۇلتتىڭ مۇددەسى ەمەس، جەكە باسىنىڭ، بالا-شاعاسىنىڭ قامى مەن قارەكەتى عانا. ەلباسىنىڭ الدىندا كىتابىن، بالا-شاعاسىن ماقتاپ، ەلگە سىڭىرگەن ەڭبەگىن دارىپتەپ، ۇزىن-سونار سارناپ كەتەتىن اعالارىمىزدىڭ قىلىعى اقىلعا سىيمايدى. ۇلتتىق ينتەلليگەنتسيانىڭ اراسىنداعى الاۋىزدىق، بولىنۋشىلىك جىل وتكەن سايىن ۇلعايماسا، ازايعان ەمەس. تاۋەلسىزدىكتەن كەيىنگى جىلدارى دا قازاق جازۋشىلارى، تاريحشىلارى اراسىنداعى رۋعا، جۇزگە، جىككە، جەرگە ءبولىنىپ، حان مەن بيگە، باتىرلار مەن جىراۋلارعا تالاساتىن، قازاق تاريحىنداعى بەلگىلى، اتى اڭىزعا اينالعان ارۋاقتى ادامداردى رۋعا مەنشىكتەيتىن تۇرپايى، ۇساق، پاسىق قىلىقتارمەن اينالىسىپ كەتتى. جوقتان باردى جاساپ، تاريحتا بولماعان، بولسا دا قاتارداعى كوپتىڭ ءبىرى سانالاتىن ادامداردان بي مەن باتىر، تۇلعا جاساۋدا الدىمىزعا جان سالمادىق. قازاق حالقى ەجەلدەن سىيلاپ، ءپىر تۇتىپ، اتىن اڭىزعا اينالدىرىپ كەلگەن ابىزدارىمىز بەن تۇلعالارىمىزدى، باتىرلارىمىزدى قارالاپ، ولاردىڭ تاريحي كەلبەتى مەن ۇلت الدىنداعى بەدەلىنە كىر جاعۋدان تايىنبايتىن، يمەنبەيتىن دەڭگەيگە جەتتىك. ءبىرىن زور قىلىپ، ەكىنشىسىن قور قىلىپ كورسەتۋ ۇيرەنشىكتى قۇبىلىسقا اينالدى. ۇلتتىڭ تاۋەلسىزدىكتەن كەيىنگى تاعدىرى، ءتىلى مەن مادەنيەتى، قۇرساۋدا بولعان حالىقتىڭ تاريحي سانا-سەزىمى مەن ازاتتىق رۋحىنىڭ السىرەۋى ءوز ۇلتىمىزدان شىققان ءىرى، اسا ءبىلىمدى، قۋاتتى ينتەليگەنتسيانىڭ قولداۋى مەن كومەگىنە ءزارۋ ەدى. الايدا كەڭەستىك كەزەڭنەن بەرى قالىپتاسىپ، تامىرىن تەرەڭگە جىبەرىپ العان زيالى قاۋىمنىڭ اراسىنداعى ەكىجۇزدىلىك دەرتى اسقىنىپ كەتكەنى سونشا، بيلىك قۇرىلىمدارىنا دەيىن ورمەكشىنىڭ تورىنداي ۇياسىن سالىپ ۇلگەردى. ءبىر جۇزدەن، ءبىر رۋدان، ءبىر وبلىستان جاساقتالعان بيلىك وكىلدەرى پايدا بولدى. ءتىپتى كەيبىر مەكەمەلەردە ءبىر اتادان قۇرالعان ادامداردىڭ وتىرعانىن كورگەندە نە ايتارىڭدى دا بىلمەيسىڭ. ءوزىنىڭ تۋىس-تۋعاندارىمەن، قۇدا-جەكجاتتارىمەن، بالدىزدارىمەن ءبىر مەكەمەنىڭ كادرلارىن تولتىرا سالۋدان ۇيالمايتىن دەڭگەيگە جەتتى. وپپوزيتسيانىڭ، زاڭ شىعارۋشى ورگان سانالاتىن پارلامەنتتەگى دەپۋتاتتاردىڭ شىن مانىندە ۇلتقا قىزمەت ەتپەيتىنىن، قازاقتىڭ رۋحىنا، تىلىنە اشىق قارسى شىعىپ وتىرعان كۇيكى تىرلىگىن حالىق ءوز كوزىمەن كورىپ وتىر. كىمنىڭ كىم ەكەنى كوپشىلىككە ءمالىم بولدى. ءوز ۇلتىنا وپاسىز، جەلبۋاز ادامداردىڭ وسى ارەكەتتەرى قازاق تاريحىنا قارا ارىپپەن جازىلارى داۋسىز. تاۋەلسىزدىكتەن كەيىنگى قازاق زيالىلارىنىڭ بويىنداعى جالتاقتىق، قورقاقتىق، سالعىرتتىق، بىلىمسىزدىك، ۇلتتىق مەملەكەتتىڭ قالىپتاسۋى مەن نىعايۋىنا ولشەۋسىز زاردابىن تيگىزىپ كەلەدى. وتارشىلدىقتان قالعان قۇلدىق سانا مەن تاربيە، قىتايدان قورقاتىن، ورىستان ۇركەتىن جيىركەنىشتى پسيحولوگيا كەيىنگى جەتىلىپ كەلە جاتقان تاۋەلسىز جاس بۋىننىڭ ءوسىپ-جەتىلۋىنە، ازات ويلى سانا مەن ۇلتتىق رۋحتى قالىپتاستىرۋىنا، ازاماتتىق قوعامنىڭ تولىققاندى مۇشەسى بولىپ جەتىلۋىنە كەرى اسەرى ءتىپتى اشىندىرادى. كەڭەستىك كەزەڭدەگى ۇلتتىق ينتەليگەنتسيانىڭ ۇلتتىڭ مۇددەسى مەن بەدەلىن قورعاۋداعى ءرولى اسا جوعارى بولعانىن مويىنداۋىمىز كەرەك. مۇحتارى، باۋىرجانى، عابيتى، ءسابيتى بولعان حالىق ەشتەڭەگە الاڭدامادى. جوقتاۋشىسى، جوقشىسى بار ەكەنىنە سەندى. ال، قازىر عابيتىنە، سابيتىنە جەتپەسە دە، جەتەعابىل تۇلعالارىمىز، اعالارىمىز، ارىستان مىنەزىنەن ايىرىلىپ، يتاياق جالاپ، كۇشىك بولىپ قىڭسىلاپ كەتتى. بولمىسى، رۋحى ورىستانعان، ءوز ۇلتىنان باس تارتىپ، ورىس كوشىنە ىلەسىپ كەتكەن، بىراق جول ورتادا كوشكە ىلەسە الماي، ورىسقا دا كەرەكسىز بولىپ جۇرتتا قالعان قانداستارىمىز (ولجاس سۇلەيمەنوۆ، نۇربولات ماسانوۆ، ەرمۇحاممەت ەرتىسباەۆ، ەرلان ىدىرىسوۆ، ت.ت. بۇلاردىڭ قاتارى مىڭداپ سانالادى) قايتا قايىرىلىپ، ۇيىسىپ، ايرانداي ۇيىپ وتىرعان قاۋىمعا، ءوز قانداستارىنا ۋىتتانا شابۋىلدادى. قازاق وسىندايدا «قايتا شاپقان جاۋ جامان» دەمەۋشى مە ەدى؟ قاسقىرداي تالادى. ايىقپاس جارا سالدى. جانسەبىل، ءتوزىمدى، قارعا تامىرلى قازاعىم بۇلاردىڭ دا قىلىعىن كەشىردى. «ىشتەن شىققان شۇبار جىلانىم» دەپ، ولار سالعان جارانىڭ اۋزىن جالاپ وتىرا بەردى. ءالى كۇنگە دەيىن توردەن ورىن بەرىپ، توبەسىنە كوتەرىپ، موينىنا مىنگىزىپ كەلەدى.
ءبىرتۇتاس ۇلتتىق يدەيولوگيانىڭ جوقتىعى، ءجون سىلتەر باعىتتىڭ بولماۋى، الاش تۋىنىڭ استىنا بىرىكتىرەتىن ۇلى كۇشتىڭ السىرەۋى، ارنامىزدان اداستىرىپ بارا جاتقانى كوڭىلگە قاياۋ تۇسىرەدى. حالىق شىنىندا كىمگە سەنەرىن ايقىن بىلمەيدى. قوعام كىم كورىنگەننىڭ قاناعاتسىز ويلارى مەن قۇنسىز كوزقاراستارىنىڭ قۇربانىنا اينالىپ بارادى. راديو-تەلەارنا، اقپارات، ءباسپاسوز سالامىز مەملەكەت جاعىنان قارجىلاندىرىلسا دا، كىمدەردىڭ مۇددەسىن سوعىپ، ءسوزىن سويلەپ وتىرعانىن اڭعارۋ قيىن ەمەس ەكەنى بەلگىلى. ۇلتتىڭ ءسوزىن سويلەپ، جوعىن جوقتايتىن ساناۋلى گازەتتەرىمىزدەن باسقا قاپتاعان ءورىستىلدى باسىلىمدارىڭ تۇگەلگە جۋىعى قازاق مۇددەسىمەن باس قاتىرىپ وتىرعان جوق. ولاردىڭ قاي تاۋدىڭ ءشوبىن اڭسايتىنىن، كىمدەرگە قاراپ ۇليتىنىن بەسىكتەگى بالاعا دەيىن انىق بىلەدى. التايدان قىتاي قورعانىنا دەيىن، ۇلى ءسىبىر دالاسىنان بالقانعا سوزىلىپ جاتقان، تۇتاس ازيا مەن ەۋروپانى جالعاعان تۇركى حالىقتارىنىڭ التىن بەسىگىنە، قۇت مەكەنىنە اينالعان، ءبىر كەزدەرى التىن ورداداي ۇلى يمپەريا داۋرەندەگەن ۇلان-عايىر دالادا تاۋەلسىزدىكتى ەندى الىپ، ءوز قولى ەندى اۋزىنا جەتكەن ەلدىڭ ءتىلى دە، ءتۇرى دە، مادەنيەتى دە جات بولعان حالىققا قايتادان بوداندىق قامىتىنا ءتۇسۋدىڭ ءوزى اقىلعا دا، اقيقاتقا دا سىيمايتىنى داۋسىز. شىعىستىق ۇلى وركەنيەتتىڭ كوكجيەگىنەن سۋسىنداعان، دالالىق كوشپەندى مادەنيەتتىڭ يەسى اتانعان، ءوز سەنىمى مەن نانىمى بار، مۇسىلمان قاۋىمىنا جاتاتىن تۇركى جۇرتى ءۇشىن ۇلى بىرلىك كەرەك ەكەنى بەسەنەدەن بەلگىلى. باسقا حالىقتاردى قۇلدانۋعا، جەر بەتىنەن جوق قىلۋعا بولاتىن كەر زامان كەلمەسكە كەتسە دە، ءوز قول استىنداعى تۇركى جانە كاۆكاز حالىقتارىنىڭ تىلىنەن، مادەنيەتىنەن، دىنىنەن بەزدىرۋگە قانشاما عاسىر جۇمساسا دا، ولاردىڭ بايىرعى حالىق بولىپ قالا بەرەتىنىن رەسەي بيلەۋشىلەرى ءالى تۇسىنبەي كەلەدى. ءسىبىر دالاسىنداعى تۇركى-موڭعول حالىقتارى ءوز تىلىنەن، دىنىنەن مادەنيەتىنەن ايىرىلۋعا شاق قالسا دا، ولار ءوز رۋحىن ءالى دە ساقتاپ كەلەدى. 3000 جىلدىڭ الدىندا جوعالىپ كەتكەن ءتىلىن قايتادان قالپىنا كەلتىرگەن ەۆرەيلەر الەمدىك وركەنيەتتىڭ كوش باستاۋشىسىنا اينالىپ ۇلگەردى. جاۋلاۋشىلىقتىڭ، باسقا حالىقتاردى قۇلدانۋدىڭ، مەشەۋ وتارشىلدىق سانانىڭ داۋرەنى كەلمەسكە كەتكەنىن ءالى دە تۇسىنە الماي كەلە جاتقان الەمدەگى ەكى مەملەكەت - قىتاي مەن رەسەي ەكەنى بەلگىلى. تۇركى جۇرتىنىڭ التىن بەسىگىنە اينالعان ۇلى دالانىڭ داڭقىن اسىرعان مەملەكەت التىن وردا عانا ەدى. التىن وردانىڭ  ەۋرازيالىق وداققا اينالىپ، بوگدە جۇرتقا ەندى قايتىپ  بودان بولماسى انىق، وعان حالىق تا، ءتۇبى ءبىر، تۇركى دە، تەگى ءبىر قانداس قاۋىم دا كونبەس. قىتاي مەن ورىستىڭ تابانى تيگەن جەردىڭ بارىندە دە، قاسيەتتى تۇركى جۇرتىنىڭ التىن بەسىگى سانالاتىن كەڭ-بايتاق ۇلى دالاسى باسقىنشىلاردى، جات جۇرتتىقتاردى ءوز باۋىرىنا تارتقان ەمەس، تارتپايدى دا. ولاردىڭ دا ماڭگىلىك تابان تىرەپ تۇرا المايتىنىن تىلسىم تابيعاتتىڭ ءوزى-اق ايعاقتاپ تۇرماي ما؟!.

ەرسىن ناسىپۇلى، مەملەكەت تاريحى ينستيتۋتىنىڭ عىلىمي قىزمەتكەرى

"ۇلت Times" گازەتى