قوس پالاتالى، ءھام «كوپ پارتيالى» پارلامەنتتىڭ كۇزگى سەسسياسىنان ەل-جۇرت ءدۇر سىلكىنەتىندەي جاڭالىق كۇتكەن-ءدى. بىراق تاۋەلسىز ساراپشىلاردىڭ ۇكىمەت وتستاۆكاعا كەتىپ، اۋىس-ءتۇيىستىڭ كوكەسى بولادى دەپ الدىن الا جاساعان بولجامدارى دا زايا كەتتى. دەپۋتاتتاردىڭ الدىندا جارتى ساعاتقا جەتەر-جەتپەس بايانداما جاساعان پرەزيدەنت نازارباەۆتىڭ سوزىندە قارا قازاققا قارايلاس تۇسى بار-جوعىن ەل-جۇرت ءوزى ساراپقا سالا جاتار، ءبىز ءوز تاراپىمىزدان قوڭىر كۇزدەگى بيلىك ساياساتىنىڭ كەيپى قالاي بولار ەكەن دەگەن نيەتپەن ساياساتتانۋشى راسۋل جۇمالى مىرزانى اڭگىمەگە تارتقان ەدىك. قويىلعان ساۋالدىڭ جاۋابىن ءسىز دە وقىڭىز، وقىرمان قاۋىم!

- دۇيسەنبى كۇنگى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ پارلامەنتتەگى 25 مينۋتقا سوزىلعان ءسوزىنىڭ ۇزىن-ىرعاسى ادەتتەگى ءبىر اۋدان-وبلىس اكىمىنىڭ بايانداماسىنان ارى اسا المادى دەسەدى تاۋەلسىز ساراپشىلار. ەل ءىشى مامىراجاي تىرلىك كەشىپ تۇرعانداي كەيىپ تانىتقان پرەزيدەنت اياق استىنان وتاندىق بيزنەسكە جول اشۋ، گاز تاسىمالى، اۋىلشارۋاشىلىعىنا قاتىستى ماسەلەلەردەن اسا المادى. بۇل الدەبىر وبلىس اكىمىنىڭ سەلەكتورلىق جيىنى سياقتى «پلەناركا» بولدى دەگەنگە كەلىسەسىز بە؟

قوس پالاتالى، ءھام «كوپ پارتيالى» پارلامەنتتىڭ كۇزگى سەسسياسىنان ەل-جۇرت ءدۇر سىلكىنەتىندەي جاڭالىق كۇتكەن-ءدى. بىراق تاۋەلسىز ساراپشىلاردىڭ ۇكىمەت وتستاۆكاعا كەتىپ، اۋىس-ءتۇيىستىڭ كوكەسى بولادى دەپ الدىن الا جاساعان بولجامدارى دا زايا كەتتى. دەپۋتاتتاردىڭ الدىندا جارتى ساعاتقا جەتەر-جەتپەس بايانداما جاساعان پرەزيدەنت نازارباەۆتىڭ سوزىندە قارا قازاققا قارايلاس تۇسى بار-جوعىن ەل-جۇرت ءوزى ساراپقا سالا جاتار، ءبىز ءوز تاراپىمىزدان قوڭىر كۇزدەگى بيلىك ساياساتىنىڭ كەيپى قالاي بولار ەكەن دەگەن نيەتپەن ساياساتتانۋشى راسۋل جۇمالى مىرزانى اڭگىمەگە تارتقان ەدىك. قويىلعان ساۋالدىڭ جاۋابىن ءسىز دە وقىڭىز، وقىرمان قاۋىم!

- دۇيسەنبى كۇنگى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ پارلامەنتتەگى 25 مينۋتقا سوزىلعان ءسوزىنىڭ ۇزىن-ىرعاسى ادەتتەگى ءبىر اۋدان-وبلىس اكىمىنىڭ بايانداماسىنان ارى اسا المادى دەسەدى تاۋەلسىز ساراپشىلار. ەل ءىشى مامىراجاي تىرلىك كەشىپ تۇرعانداي كەيىپ تانىتقان پرەزيدەنت اياق استىنان وتاندىق بيزنەسكە جول اشۋ، گاز تاسىمالى، اۋىلشارۋاشىلىعىنا قاتىستى ماسەلەلەردەن اسا المادى. بۇل الدەبىر وبلىس اكىمىنىڭ سەلەكتورلىق جيىنى سياقتى «پلەناركا» بولدى دەگەنگە كەلىسەسىز بە؟

- بالكىم، بايانداماشى ەلدەگى باسىمدىقتاردى وسىلايشا تۇسىنەتىن شىعار - بۇل ونىڭ ەركى مەن قۇزىرى. الايدا وسى ورايدا بىرنەشە جايتقا نازار اۋدارعان ءجون. الدىمەن بەلگىلى ءبىر باياندامانىڭ ۇزاق نە قىسقا بولۋى تۋراسىندا. مەنىڭشە، ماڭىزدىسى ول ەمەس. ايتالىق، كەزىندە كۋبانىڭ ۇزاق جىلعى باسشىسى فيدەل كاسترو ءوز باياندامالارىمەن جۇرتتى زارىقتىرىپ بەس-التى، ءتىپتى سەگىز ساعات بويى وقيتىن. كۋبانىڭ بۇگىنگى سىيقىنا قاراعاندا، ونىسىنان ناتيجە شىققان جوق. نەمەسە ساۋد ارابياسىنىڭ بۇرىنعى پاتشاسى فاحدتى الايىق: مينيسترلەر كەڭەسىن جىلىنا ەكى-ءۇش مارتە عانا جينايتىن. سونداعى سويلەيتىنى از دەگەندە 15-20 مينۋت. بىراق ايتقان ءسوزىنىڭ بارلىعى التىنعا تەڭ بولدى جانە ءسوزى مەن ءىسى تىعىز ساباقتاساتىن ەدى. ەسەسىنە، بۇل ەلدە شەكسىز، ۇشى-قيىرى جوق جينالىستار وتپەيتىن، ءبىرىن-ءبىرى قايتالايتىن، قاپتاعان شەنەۋنىكتەردى عانا ەمەس، مامانداردىڭ ءوزىن شاتاستىرىپ، اقىر اياعىندا بوس ءسوز بولىپ قالاتىن توم-توم شەشىمدەر مەن باعدارلامالار قابىلدانبايتىن. ال ەندى سول ساۋديانىڭ بۇگىنگى قالپىن كورەيىك - ەكونوميكالىق دامۋ، الەۋمەتتىك قامسىزداندىرۋ، وزىق تەحنولوگيالاردى يگەرۋ، حالىقتىڭ ءال-اۋقاتى، باسقا دا باعىتتار بويىنشا دۇنيەدەگى كوش ىلگەرى مەملەكەت بولىپ سانالادى. بۇل ارادا ەكىنشى ماسەلە تۋىندايدى. ول قويىلعان نۇسقاۋلاردى ءىس جۇزىنە اسىرۋ ماسەلەسى، سەبەبى قانداي كەرەمەت بولسا دا، ورتا جولدا قالعان باعدارلامالاردىڭ قۇنى كوك تيىن. ال كوتەرىلگەن باسىمدىقتاردىڭ وزەكتىلىگىنە كەلسەك، راس، كوپشىلىك سوڭعى كەزدەرى ەلدە ورىن العان قاندى وقيعالار، لاڭكەستىكتىڭ ەتەك جايۋى، باعانىڭ شارىقتاۋى سەكىلدى تاقىرىپتاردىڭ قوزعالۋىن نە بولماسا ءىرى كادرلىق وزگەرىستەردى كۇتكەن ەدى. ولاي بولماۋى نەلىكتەن دەگەن ريتوريكالىق سۇراق تۋادى. بالكىم، ەلدى ودان ارى دۇرلىكتىرمەۋ ءۇشىن، ال اتالعان جانە باسقا دا اتىشۋلى وقيعالاردىڭ الدىن الۋدىڭ قامى شىعار. بىراق «كەلىسىپ پىشكەن تون كەلتە بولماس» دەمەكشى، مۇنىڭ ەڭ ۇتىمدى ءادىس ەكەنىنە كۇمانىم كوپ.

- ادەتتە پارلامەنتتەگى كۇزگى (قوس پالاتانىڭ كەز كەلگەن وتىرىسىنداعى) جيىنىنداعى نازارباەۆتىڭ ءسوزى تىكەلەي ەفير ارقىلى تاراتىلاتىن، ال بيىل بۇل ءۇردىس جابىق جاعدايدا ءوتتى. سەبەبى نە دەپ ايتار ەدىڭىز؟

- ايتارلىقتاي جابىق جاعدايدى ءوز باسىم بايقامادىم. پرەزيدەنت بايانداماسىنىنڭ دىبىستىق تا، بەينە نۇسقاسىن، زالداعى دەپۋتاتتار مەن مينيسترلەردىڭ وتىرىسىن، ءتىپتى ولاردىڭ باق-تارعا بەرگەن سۇحباتتارىن سول كۇنى تەلەديداردان كورگەننەن كەيىن، كەلەسى كۇنى گازەتتەردەن وقىعان سوڭ، وسىنداي بايلامىم بار.

- اينالاسى ەكى-ءۇش ايدىڭ ىشىندە الەمگە اشكەرە بولعان قاندى وقيعالار، بىرەر اپتا بۇرىنعى اتىراۋ وبلىسى اكىمىنىڭ قىزمەتتەن بوساتىلۋى بۇتىندەي ساياسي ەليتانىڭ ءىشىن دۇرلىكتىرگەننەن كەيىن، بيلىكتە اۋىس-ءتۇيىس بولادى دەگەن بولجام دا دولبار كۇيدە قالدى. بۇل - نازارباەۆتىڭ كەزەكتى ءبىر ساياسي قۇيتىرقى ارەكەتى مە، الدە پرەزيدەنت بيلىك باسىنداعىلاردى اۋىستىرۋعا قۇلىقتى ەمەس دەپ ويلايسىز با؟

- ءدال بۇگىنگىدەي جاعدايدا، مەنىڭ پايىمداۋىمشا، كادرلىق اۋىس-تۇيىستەردىڭ ەكى جاعى بار. بىرىنشىدەن، ەگەر، ايتالىق، وسىدان 5-10 جىل بۇرىن اكىم نە مينيستر اۋىسسا، حالىقتىڭ باسىم بولىگى بۇل وزگەرىستەرگە بەلگىلى ءبىر ءۇمىت ارتاتىن: «ەندى جاعداي تۇزەلەتىن شىعار، وسى ادامنىڭ قولىنان كەلىپ قالار» دەگەن سىڭايدا. ايتسە دە، كوپشىلىك جاعدايدا وسىنداي ۇمىتتەر اقتالماعاننان قاراپايىم ازاماتتاردىڭ قانداي دا كادرلىق تاعايىنداۋلارعا دەگەن سەنىمى ازايدى. بىرقاتارى ونداي وزگەرىستەردى قوعامدىق پىكىردى باسقاعا اۋدارۋدى كوزدەيتىن كوزبوياۋشىلىق، ەندى بىرەۋلەرى كادرلىق اۋىس-تۇيىستەردىڭ استارىن ەلدىڭ يگىلىگى ەمەس، جەكەلەگەن ىقپالدى توپتاردىڭ كۇرەسى رەتىندە قابىلداي باستادى. ماسەلەنىڭ ەكىنشى جاعى، مەنىڭشە، باستاۋىن سوڭعى ەكى-ءۇش جىلدىقتان الادى. ونىڭ دەنى - بيلىكتىڭ قانداي دا، اسىرەسە بەلسەندى ورتالار تالاپ ەتكەن كادرلىق شەشىمدەردى قابىلداۋدى ءوز السىزدىگىنىڭ كورسەتكىشى دەپ تانۋى. ءتىپتى سولاي بولا قالعاننىڭ وزىندە، ءبىزدىڭ ءجيى بايقايتىنىمىز - الدەبىر لاۋازىم يەسىن رەسمي تۇردە ورنىنان تايدىرعاندا، ونىڭ جىبەرگەن كەمشىلىكتەرى، نە جاساعان بىلىقتارىنا بولا ەمەس، كەيدى ءتىپتى سىن كوتەرمەيتىن دايەكتەمەلەر كەلتىرەدى. ماسەلەن، باسقا جۇمىسقا اۋىسۋىنا بايلانىستى نەمەسە تەپسە تەمىر ۇزەتىن شەنەۋنىكتىڭ دەنساۋلىعى سىر بەرگەنى سياقتى. كىم كىمدى الدايدى - بەلگىسىز، سوندىقتان مۇنى دا ەل سەنىمىن ارتتىراتىن ارەكەتتەر قاتارىنا قوسۋ قيىن. وسىنداي جاعدايدا كەيبىر كادرلىق تاعايىنداۋلاردى جوققا شىعارمايمىن، بىراق ولار بولعان كۇننىڭ وزىندە ءىرى ساياسي وزگەرىستەرگە اكەلمەيتىنى انىق. بيلىك وعان بارمايدى.

- اقوردانىڭ اۋا رايىن رەتتەپ وتىرمىن دەگەن شەنەۋنىك ءمۋسيننىڭ ءوزىنىڭ باسىنا قارا بۇلت ۇيىرىلگەنى جونىندە تاۋەلسىز اقپاراتتار لەگى از جازىپ جاتقان جوق. ءدال وسى جولى پرەزيدەنت اكىمشىلىگىنىڭ جەتەكشىسى ورنىنان كەتەتىنىن دە سول ساراپ يەلەرى كەسىپ ايتقان بولاتىن. دەگەنمەن، تاعى ءبىر دەرەك كوزىنىڭ ايتۋىنشا، پرەزيدەنت ءمۋسيندى ءبىر جارلىقپەن بوساتا المايتىن جاعدايعا جەتكەن كورىنەدى. ماسەلەن، كەيبىر دەرەككوزدەردىڭ ايتۋىنا قاراعاندا، بۇگىندە مۋسين پرەزيدەنتتىڭ ءوزىن «مەڭگەرىپ» العان سياقتى... وسى پىكىرلەردىڭ قانشالىقتى جانى بار؟

- وكىنىشتىسى - بۇگىنگى قازاقستاندا ساياسي بولجامدار كەلەلى عىلىمي ساراپتامانى ەمەس، كوبىنە قۇمالاق شاشۋدى، نە بولماسا «ءبىر اجەي ايتقان ەدى» دەگەندى ەلەستەتەدى. سەبەپ - شىنايى اقپاراتتىڭ تاپشىلىعى، بيلىك وكىلدەرىنىڭ حالىقتان الشاقتىعى جانە ولاردىڭ قوعام الدىنداعى جاۋاپسىزدىعىنىڭ تومەن بولۋىندا. ءتيىستى اقپارات، ودان قورىتىلاتىن تالداۋ بولماعاندا، ولاردىڭ ورنىن ءتۇرلى قاۋەسەت پەن الىپ-قاشپا دۇنيەلەر باسادى عوي. ءبىزدىڭ قالپىمىز وسى. ءوز باسىم پالەنشە كەلەدى ەكەن، ونىڭ ورنىن «انانىڭ ادامى» بولىپ سانالاتىن «پالەنباي» باسادى ەكەن دەگەن اڭگىمەلەرگە اۋەس ەمەسپىن. بىراق ماڭىزدى كادرلىق ۇيعارىمدار جابىق ەسىك جاعدايىندا قابىلدانا بەرگەن سايىن، بيلىك ساپاسىنىڭ تومەندەيتىنىنە ءشۇبا كەلتىرمەيمىن. ارينە، سونىمەن شەكتەلسە يگى، بىراق اتالعانداي ولقىلىقتاردىڭ كەسىرىن حالىق تارتاتىنى قىنجىلتادى.

- تاعى ءبىر قوعامدا بار پىكىرلەرگە قاراعاندا، نازارباەۆ ءوزى جاساعان جۇيەنىڭ قۇلىنا اينالىپ، ەندىگى كەزەكتە لاۋازىمدى تۇلعانى الدىن الا اقپاراتتىق «دايىندىقسىز»، ساياسي ينتريگاسىز بوساتا المايتىن جاعدايعا جەتكەن سياقتى.

- الدىنداعى اڭگىمەنىڭ جالعاسى ىسپەتتەس سۇراق ەكەن. ناقتى ايتارىم جوق. الايدا قايتادان ەكى ماسەلەگە نازار اۋدارسام دەيمىن. العاشقىسى - الەمدەگى الدىڭعى قاتارلى ەلدەردىڭ تاجىريبەسىنە ۇڭىلسەك، ولاردىڭ باسشىلارى قانشاما دانىشپان بولسا دا، سول ەلدەردىڭ بىراۋىزدىلىعى مەن گۇلدەنۋىن قامتاماسىز ەتىپ وتىرعان تەتىك - ساياسي جۇيە ەكەنىن كورەمىز. ادام بولعان سوڭ، ءادىل ساياسي كۇرەستە باسشىلار اۋىسىپ وتىرادى، الايدا اتالمىش ساياسي جۇيەسى، باسقاشا ايتقاندا قاڭقاسى بەرىك بولعاندىقتان، مەملەكەت ءبىرىزدى دامۋىن تۇراقتى تۇردە جالعاستىرا بەرەدى. كەرىسىنشە بولعان كۇندە مەملەكەت ءھام حالىق احۋالدىڭ قوجايىنىنا ەمەس، بولجامعا كەلمەيتىن بەرەكەسىزدىكتەردىڭ قۇلىنا اينالۋى ابدەن ىقتيمال.

اۆياتسيادا «قايتا الماۋ نۇكتەسى» دەگەن ۇعىم بار. ول ۇشاققا قۇيىلعان جانارمايدىڭ جارتىسى سارقىلىپ، ال اۋا رايى تىم قولايسىز جاعدايدا قولدانىلادى. مۇنداعى باستى گاپ - بەلگىلى ءبىر نۇكتەگە دەيىن ۇشىپ شىققان اۋەجايعا قايتىپ، وسىلايشا اۋە كەمەسى مەن ونىڭ ىشىندەگى جولاۋشىلاردىڭ قاۋىپسىزدىگىن ساقتاپ قالۋعا بولادى. بىراق ودان اسقاننان كەيىن تاۋەكەلگە بەل بۋدان باسقا لاج جوق. مەنىڭ ايتپاعىم - ءار جاعدايدى تۇزەتۋ ءۇشىن، العى شارتتار عانا ەمەس، ناقتى ۋاقىتى بولادى. ول ۋاقىت شەكتەۋلى، اڭگىمە باعانا ءسوز بولعان ۇشاققا، نە ادام اعزاسىنىڭ اسقىنعان اۋرۋىنا، نە تۇتاس مەملەكەتتىڭ تاعدىرىنا قاتىستى بولسىن. سوندىقتان ۋاقىتتى وزدىرىپ الماي، وركەنيەتتى وزگەرىستەردەن كەش قالماساق يگى؟!

- اقورداداعى ءبىزدىڭ تاعى ءبىر دەرەككوزىمىزدىڭ ايتۋىنا قاراعاندا، پرەزيدەنت كەزەكتى كادر تازالاۋ ناۋقانىنا دايىندالىپ ۇلگەرمەگەن سياقتى. ول اۋىس-تۇيىستەر تاياۋ كۇندەرى جۇزەگە اساتىن سياقتى...

- سولاي بولسىن-اق دەلىك. بىراق ءدال بۇگىن ءوز باسىم قانداي دا اۋىس-تۇيىستەر، ونىڭ ىشىندە ۇكىمەتتىڭ وتستاۆكاعا كەتۋى بولسىن، پارلامەنتتىڭ تاراتىلۋى بولسىن ءىرى وزگەرىستەرگە اكەلەدى دەگەن ۇمىتتەن الدەقاشان قول ءۇزدىم. وسى ۋاقىتقا دەيىن ۇكىمەت 8 مارتە جاڭادان جاساقتالدى، پارلامەنت تە بۇل كورسەتكىش بويىنشا قالىسپادى، الايدا ناتيجەسى قانداي بولدى؟ قاتەلەسكىم-اق كەلەدى، الايدا ەلدەگى الەۋمەتتىك جاعدايدى، اسىرەسە شاعىن قالالار مەن اۋىل-ايماقتى الساق، كەڭەس زامانىنان قالىپ، تيتىعى بىتكەن كوممۋنالدى ينفراقۇرىلىمدى، جاستار ىستەرىن، جۇمىسسىزدىقتى، باعالاردىڭ جىلدان-جىلعا شارىقتاۋىن جالپى ىشكى ونىمگە پارا-پار سىرتقى قارىزدى، اسكەردەگى كەلەڭسىزدىكتەردى، تۇبىمىزگە جەتىپ بولعان جەمقورلىقتى، وتاندىق تاۋار وندىرۋشىلەردىڭ ايانىشتى ءحالىن، باسقا دا سالالاردى الساق، وسىنداي اششى قورىتىندىعا كەلۋگە ءماجبۇرمىز. باسقاسىن بىلاي قويعاندا، ءححى عاسىردا ءومىر ءسۇرىپ، ونىڭ ۇستىنە تابيعي بايلىقتارىنىڭ ارقاسىندا الەۋەتتى زور ەل بولا تۇرا، ەل ءىشىن جالعاستىراتىن تاقتايداي ءتۇزۋ تاس جولدارعا، اۋىز سۋ مەن گازعا زارۋلىك ميعا سىيمايتىن تۇسىنىك قوي.

كەزىندە اراب امىرلىكتەرىندە بىرەر جىل جۇمىس اتقارعانىم بار. كىشىگىرىم بولسا دا، بۇل مەملەكەت پەن قازاقستاننىڭ اراسىندا ۇقساس تۇستار از ەمەس: مادەنيەت، ءدىن، كوشپەندى ءومىر سالتى، جەر استى بايلىقتارىنا كەنەلۋى، حالقىنىڭ ازدىعى، سىرتقى كۇشتەرگە تاۋەلدىلىگى، تاعىسىن تاعى... ال ەرەكشەلىك بولسا، تاۋەلسىزدىگىن العان 1971 جىلى امىرلىكتەردىڭ جاعدايى بىزبەن سالىستىرعاندا الدەقايدا مۇشكىل ەدى. حالقىنىڭ 99 پايىزى كەدەيلىك پەن جوقشىلىقتىڭ كۇنىن كەشكەن، ءدال سونداي پايىزى جوعارى تۇگىلى، ورتا بىلىمنەن جۇرداي، الەۋمەتتىك قامسىزداندىرۋ تەتىكتەرى، تاس جولدارى، ەلەكتر جەلىلەرى اتىمەن جوق، بالىق اۋلاۋ مەن مال وسىرۋدەن باسقا ەشقانداي شارۋاشىلىق، نە ونەركاسىپ كوزدەرى جوقتىڭ قاسى بولعان ەل ەدى. شاراسىزدىقتان العاشقى جىلدارى شەتەلدىك مۇناي كومپانيالارمەن تەپە-تەڭ تۇسە المايتىن شارتتارعا قول قويۋعا دا تۋرا كەلدى. 1973 جىلى مۇنايدى ساتۋدان تۇسكەن العاش تابىسىن العاندا، امىرلىكتەردىڭ نەگىزىن قالاعان زاەد شايح ەل ازاماتتارىنا تۇگەلدەي وسى بايلىقتى تەڭدەي ۇلەستىرىپ بەردى. جاي ۇلەستىرىپ قويماي، ارنايى ماماندار جالداپ، ءار ازاماتقا العان اقشاسىن قالاي پايدالانعان ءتيىمدى، بانك سالىمدارىن قالايشا سالۋ قاجەت، ءوز بيزنەسىن اشۋ جولدارى، باسقا دا ماسەلەلەردى ءتۇسىندىردى. ارادا 20 جىل وتكەندە امىرلىكتەر بارلىق اراب مەملەكەتتەرىن باسىپ وزدى، مۇنايعا، باسقا دا تابيعي بايلىقتارعا 100 پايىز مەملەكەتتىك باقىلاۋ ورناتتى. ورتا ءبىلىم العانداردىڭ مولشەرىن 100, جوعارى ءبىلىم العانداردىڭ مولشەرىن 88 پايىزعا جەتكىزدى. جوق جەردەن كەرەمەت قالالار بوي كوتەردى، ساپالى جولدار سالىندى، الەۋمەتتىك قامسىزداندىرۋ بويىنشا ەڭ ۇزدىك ستاندارتتار ەنگىزىلدى. ارادا تاعى 20 جىل وتكەندە دامۋ جانە ءومىر دەڭگەيىنە قاتىستى امىرلىكتەر كۇللى الەمنىڭ كوشباسشىسىنا اينالدى. بۇگىنگى تاڭدا وسى ەلدىڭ ءار جەتىنشى ازاماتى دوللارعا شاققاندا ميلليونەر بولىپ تابىلادى. بىرەۋ وسى ايتىلعاندى تاڭعاجايىپ، ەشكىم سەنبەيتىن جاعداي دەۋى مۇمكىن. بىراق مەن ءۇشىن تاڭداي قاعاتىنداي ەشنارسە جوق - وسىلاي بولۋى كەرەك، ياعني باي ەلدىڭ ازاماتتارى باي بولۋى - تابيعي زاڭدى قۇبىلىس. ال كەرىسىنشە بولعانى، جاعا ۇستاتارلىق تاڭعاجايىپتىڭ «كوكەسى» دەر ەدىم.

- بىرەر اي بۇرىن داريعا نازارباەۆا پارلامەنتتىڭ كۇزگى باس قوسۋىندا ءدۇر سىلكىندىرەدى-ءمىس دەگەن بولجام جاسالعان ەدى. كەرىسىنشە پرەزيدەنتتىڭ قىزى «ەلدەگى ءارتۇرلى قاندى وقيعالارعا بولا، ۇكىمەتتى اۋىستىرۋدىڭ قاجەتى جوق، ودان دا ارقانكەرگەنگە بارىپ، شەكارانى شولىپ قايتۋعا، تابيعاتى تاماشا زاستاۆا ماڭىندا دەمالىپ قايتۋ دا ارتىق ەمەس» دەپتى. ەلدەگى قازىرگى ساياسي جاعداي «دەمالىپ قايتۋعا» لايىق دەپ ويلايسىز با؟

- دەمالىستى قويا تۇراتىن زامان الدەقاشان كەلدى. اسىرا توقمەيىلسۋدىڭ دە قيسىنى شامالى. ءومىردىڭ ءبارى توي وتكىزىپ، سالتانات قۇرۋمەن شەكتەلمەيتىنىن سوڭعى ون ايدا بولعان قاندى وقيعالار كورسەتتى. مۇنىڭ ءبارىن اللانىڭ ەسكەرتۋلەرى دەپ تۇسىنگەن ابزال، ءارى ودان قورىتىندى جاساماسا، جىبەرگەن قاتەلىكتەردى بولدىرماۋعا كۇش سالماسا، ءىس ناسىرعا شاباتىنى انىق.

ءومىردىڭ ءوزى ساياسات قوي. بۇل تۇرعىدا «ءسىز ساياساتپەن اينالىسپاساڭىز، ساياسات سىزبەن اينالىسادى» دەگەن ناقىل ءجيى ايتىلادى. ادەتتە وسى ناقىلدى ءبىز قاراپايىم حالىققا قاتىستى قولدانۋعا بەيىمبىز. الايدا مەملەكەت دەڭگەيىندە ورىن العان ولقىلىقتاردى مويىنداپ، وندايلاردى دەر كەزىندە شەشىپ وتىرۋ - بۇل دا ساياسات. ولاي بولسا، ساياساتتاعى نەمقۇرايلىلىقپەن اينالاعا كوز جۇما قاراۋ - قاراپايىم حالىققا دا، بيلىككە دە كەشىرىلمەيتىن ماسەلە.

- تاياۋدا اتىراۋدا ەكس-اكىمگە بولا جىك-جاپار اڭگىمە شىققانىن بىلەسىز. اقىرى نۇرلان نىعماتۋللين باستاعان توپ «پرەزيدەنتتىڭ تاپسىرماسىمەن كەلدىك» دەپ، بەرگەي رىسقاليەۆتى قورعاعان توپتىڭ اپتىعىن باستى. وسى ءجايتتى قالاي سارالاۋعا بولادى؟

- نەگىزى - وتە قاۋىپتى ۇردىستەن بەلەڭ الىپ وتىرعانعا ۇقسايدى. ايتپەسە، جالعىز عانا وبلىستىڭ، ونىڭ وزىندە سايلانعان ەمەس، تاعايىندالعان اكىمنىڭ جۇمىستان بوساتىلۋىنا بايلانىستى سونشا كيكىلجىڭ تۋىنداي ما؟ بۇل تۇستاعى سەبەپتەر قاتارىندا، مەنىڭشە جوعارى مانساپتارعا تاعايىنداۋلاردا جاريالىلىقتىڭ جوقتىعىن اتاۋعا بولادى. كىم نەندەي جەتىستىكتەرى ءۇشىن وسىنداي مارتەبەگە يە بولدى، ءوڭىردى كوتەرۋگە قاتىستى ونىڭ قانداي دا ءبىر باعدارلاماسى بار ما، وركەنيەتتى مەملەكەتتەردە مىندەتتى تۇردە قويىلاتىن سۇراقتار بىزدە ادەتتە جاۋاپسىز قالادى. ەسەسىنە ءجيى ەستيتىنىمىز، جالعىز عانا «پرەزيدەنتتىڭ تاپسىرماسى بويىنشا». بىراق بۇل جەتكىلىكسىز ەمەس پە؟ ەكىنىشىدەن بىرىزدىلىكتىڭ جوقتىعى. قازىر بەلگىلى بولىپ وتىرعان بىلىقتار تەك اتىراۋدا ورىن الدى، قالعان ايماقتاردا جاعداي سۋدان تازا، سۇتتەن اق دەگەنگە كىم سەنەدى؟ البەتتە كەز كەلگەن، اسىرەسە جاۋاپكەرشلىگى مول مانساپ باقىلاۋدى تالاپ ەتەدى. بىراق ءبىزدىڭ جاعدايدا اكىمدى تاعايىنداۋشى استانا الىس، ال جەرگىلىكتى ءماسليحات، جەكەلەگەن اتقامىنەرلەر قاۋقارسىز، قايتا اكىمگە تاۋەلدى. مۇنى دا نەگىزگى سەبەپتەردىڭ بىرىنە جاتقىزۋعا بولادى. ارينە، ورتالىق پەن ايماقتار، قالا مەن اۋىل اراسىنداعى ورەسكەل ايىرماشىلىق تا ەسكەرۋسىز قالادى. اسىرەسە وسىنداي جاعداي ەلىمىزدىڭ نەگىزگى بايلىعىن ءوندىرىپ وتىرعان باتىس وبلىستارعا ءتان جانە ەلدىڭ بىركەلكى دامۋىنا، ءوزارا رەنىش پەن قاراما-قايشىلىقتاردىڭ تۋىنداماسىنا كەپىل بولا المايدى. جانە سوڭعىسى، تەك باسقاعا سىلتەي بەرمەي، وزىمىزدەن كورگەن دە ءجون شىعار. مەڭزەپ وتىرعانىم، اسىرە مومىندىعىمىز، زاڭدى قۇقىقتارىمىزدى قورعاي الماۋىمىز، ازاماتتىق بەلسەندىلىكتىڭ جەتىسپەۋى، ت.ب. كەي كەزدەرى اكىم-قارالارعا بايلانىستى ەل اۋزىندا جۇرگەن مىناداي پىكىردى ەستىپ قالاتىنىمىز راس : «مەملەكەتتىك اقشانى جىمقىرعان دا شىعار، نەسى بار ەكەن، باستىسى قالا نە وبلىستى دامىتۋعا دا ۇلەس قوستى عوي. الدەبىرەۋلەر ونى دا جاسامايدى، ويلاعاندارى - ءوزىنىڭ قارا باسى. قايتا سونىسىنا ءتاۋبا». وسىدان-اق جەمقورلىق اتاۋلىنىڭ قانىمىزعا قانشالىقتى ءسىڭىپ قالعانىن كورەمىز.

- بيىلعى كۇزگى-قىسقى ساياسي ناۋقاندا قازاقستان وپپوزيتسياسى الدەبىر دارمەن كورسەتە الا ما؟

- راس، وپپوزيتسياعا، زايىرلى، دەموكراتيالىق وپپوزيتسياعا تاعىلىپ وتىرعان ءمىن از ەمەس. ونىڭ نەگىزى بار دا شىعار. دەسە دە، پايىمداۋىمشا، بۇگىنگى وپپوزتسيا ءوزىنىڭ وتانسۇيگىشتىگىن، حالقىمەن بىرگە ەكەنىن، قوعامدى مازالاعان دەرتتەردى وركەنيەتتى جولمەن شەشۋگە ىنتالى ەكەنىن شاما-شارقىنشا دالەلدەدى. تالاي رەت ەسكەرتتى دە، ايقايلادى دا، ءسويتىپ ءجۇرىپ قىسىمعا ۇشىرادى، باس بوستاندىعىنان ايىرىلعاندارى از ەمەس. سوندا ءمىن كىمنەن، اقىلعا شاقىرعانداردان با، الدە ءادىل سوزگە قۇلاق اسپاعانداردان با؟

وسىلاي جالعاسا بەرسە، كۇندەردىڭ ءبىر كۇنىندە وركەنيەتتى وپپوزيتسيانىڭ ورنىن وكتەم جانە اسىرا سىلتەۋشى كۇشتەر يەلەنبەسىنە كىم كەپىل؟ مەن ءۇشىن انىعى بىرەۋ - جاقىن جىلداردا ەلىمىزدەگى ەڭ شەشۋشى رولگە جاستار، نەگىزىنەن 17-27 جاستاعى ازاماتتارىمىز يەلىك ەتەدى. ولاردىڭ قاتارىندا قاراۋسىز قالعان، جۇمىسسىزدىق پەن قوعامداعى ادىلەتسىزدىكتەن باسقا دا قيىنشىلىقتارعا ۇرىنىپ اشىنعاندارى از ەمەس. راس، ءتيىستى ءبىلىم الىپ، اياعىنان تىك تۇرىپ كەتكەن جاستار دا از ەمەس. بىراق ولار دا ەل مەن جەر تاعدىرىنا تولعانباي، بارىنا تولىق قاناعاتتانىپ وتىر دەپ سانامايمىن. باستى ماسەلە - وسى جاستارىمىز كىمنىڭ نەمەسە نەندەي قۇندىلىقتار مەن مۇددەلەردىڭ جەتەگىندە كەتەتىندىگىندە.

باقىتگۇل ماكىمباي،

«D»

«وبششەستۆەننايا پوزيتسيا»

(پروەكت «DAT» № 30 (158)  06 قىركۇيەك 2012 جىل