جەكسەنبى, 5 مامىر 2024
جاڭالىقتار 2372 0 پىكىر 10 قىركۇيەك, 2012 ساعات 14:11

ەرماكتىڭ كiم ەكەنiن ل.تولستوي ايتقان

يۆان گروزنىي پاتشانىڭ تۇسىندا ستروگونوۆ دەگەن ايگiلi باي ساۋداگەر بولعان. پەرم گۋبەرنياسىندا. ول الىس-جاقىنداعى "بوس جاتقان" جەرلەردi يەمدەنۋگە سالىنىپ، بiردە پاتشاعا: «بiزدiڭ جاقتا كوشiم دەگەن حانسىماق ساعان قارسى بۇلiك شىعارىپ، مەنiڭ جەرiمدi تارتىپ العالى ءجۇر»، دەپ شاعىم جولدايدى. پاتشا: «كۇشiڭ جەتسە، كوشiمدi تۇقىرتىپ، جەرiن سەن تارتىپ ال» دەپ جاۋاپ بەرەدi. ستروگونوۆتار كۇش جيناۋعا دەرەۋ كiرiسەدi. ۆولگا مەن دون بويىندا جاۋىنگەر كازاكتار بار دەگەندi ەستiپ، سولارعا كiسiلەرiن جiبەرەدi.
"...پريەحالي پريكازچيكي نا ۆولگۋ ي ستالي سپراشيۆات: كاكيە تۋت كازاكي سلىۆۋت؟ يم ي گوۆوريات: كازاكوۆ منوگو. جيتيا وت نيح نە ستالو. ەست ميشكا چەركاشەنين، ەست سارى ازمان... نو نەت زلەە ەرماكا تيموفەيچا، اتامانا. ۋ توگو چەلوۆەك 1000 نارودا، ي ەگو نە تولكو نارود ي كۋرتسى بوياتسيا، ا تسارەۆو ۆويسكو ك نەمۋ پريستۋپيت نە سمەەت.
ي پوەحالي پريكازچيكي ك ەرماكۋ-اتامانۋ ي ستالي ەگو ۋگوۆاريۆات يدتي ك ستروگونوۆۋ. ەرماك پرينيال پريكازچيكوۆ، وتسلۋشال يح رەچي ي وبەششال پريتي س نارودوم سۆويم ك ۋسپەنيۋ.
ك ۋسپەنيۋ پريشلي ك ستروگانوۆۋ كازاكي - چەلوۆەك 600 س اتامانوم ەرماكوم تيموفەەۆيچەم. ناپۋستيل يح سناچالا ستروگانوۆ نا بليجنيح تاتار. كازاكي يح پوبيلي. پوتوم، كوگدا نەچەگو بىلو دەلات، ستالي كازاكي پو وكرۋگۋ حوديت ي گرابيت.

يۆان گروزنىي پاتشانىڭ تۇسىندا ستروگونوۆ دەگەن ايگiلi باي ساۋداگەر بولعان. پەرم گۋبەرنياسىندا. ول الىس-جاقىنداعى "بوس جاتقان" جەرلەردi يەمدەنۋگە سالىنىپ، بiردە پاتشاعا: «بiزدiڭ جاقتا كوشiم دەگەن حانسىماق ساعان قارسى بۇلiك شىعارىپ، مەنiڭ جەرiمدi تارتىپ العالى ءجۇر»، دەپ شاعىم جولدايدى. پاتشا: «كۇشiڭ جەتسە، كوشiمدi تۇقىرتىپ، جەرiن سەن تارتىپ ال» دەپ جاۋاپ بەرەدi. ستروگونوۆتار كۇش جيناۋعا دەرەۋ كiرiسەدi. ۆولگا مەن دون بويىندا جاۋىنگەر كازاكتار بار دەگەندi ەستiپ، سولارعا كiسiلەرiن جiبەرەدi.
"...پريەحالي پريكازچيكي نا ۆولگۋ ي ستالي سپراشيۆات: كاكيە تۋت كازاكي سلىۆۋت؟ يم ي گوۆوريات: كازاكوۆ منوگو. جيتيا وت نيح نە ستالو. ەست ميشكا چەركاشەنين، ەست سارى ازمان... نو نەت زلەە ەرماكا تيموفەيچا، اتامانا. ۋ توگو چەلوۆەك 1000 نارودا، ي ەگو نە تولكو نارود ي كۋرتسى بوياتسيا، ا تسارەۆو ۆويسكو ك نەمۋ پريستۋپيت نە سمەەت.
ي پوەحالي پريكازچيكي ك ەرماكۋ-اتامانۋ ي ستالي ەگو ۋگوۆاريۆات يدتي ك ستروگونوۆۋ. ەرماك پرينيال پريكازچيكوۆ، وتسلۋشال يح رەچي ي وبەششال پريتي س نارودوم سۆويم ك ۋسپەنيۋ.
ك ۋسپەنيۋ پريشلي ك ستروگانوۆۋ كازاكي - چەلوۆەك 600 س اتامانوم ەرماكوم تيموفەەۆيچەم. ناپۋستيل يح سناچالا ستروگانوۆ نا بليجنيح تاتار. كازاكي يح پوبيلي. پوتوم، كوگدا نەچەگو بىلو دەلات، ستالي كازاكي پو وكرۋگۋ حوديت ي گرابيت.
پريزىۆاەت ستروگانوۆ ەرماكا ي گوۆوريت: "يا ۆاس تەپەر بولشە دەرجات نە ستانۋ، ەسلي ۆى تاك شاليت بۋدەتە". ا ەرماك ي گوۆوريت: "يا سام نە راد، دا س نارودوم مويم نە سوۆلاداەش - نابالوۆاليس. داي نام رابوتۋ". ستروگانوۆ ي گوۆوريت: "يديتە زا ۋرال ۆوەۆات س كۋچۋموم، زاۆلادەيتە ەگو زەملەيۋ. ۆاس ي تسار ناگراديت". ي پوكازال ەرماكۋ تسارسكوە پيسمو. ەرماك وبرادوۆالسيا، سوبرال كازاكوۆ ي گوۆوريت: "ۆى مەنيا سراميتە پەرەد حوزياينوم - ۆسە بەز تولكۋ گرابيتە. ەسلي نە بروسيتە، ون ۆاس پروگونيت، ا كۋدا پويدەتە؟ نا ۆولگە تسارسكوگو ۆويسكا منوگو: ناس پەرەلوۆيات ي زا پرەجنيە دەلا حۋدو بۋدەت. ا ەسلي سكۋچنو ۆام، تو ۆوت ۆام رابوتا!".
ي پوكازال يم تسارسكوە پيسمو، چتو پوزۆولەنو ستروگانوۆۋ زا ۋرالوم زەمليۋ زاۆوەۆات. پوگوۆوريلي كازاكي ي سوگلاسيليس يدتي..." (ل.ن.تولستوي. "ەرماك". شىعارمالار جيناعى، 1982 جىل. 10-توم).
بۇل ۇزiندiدەن ەرماكتىڭ جالدامالى قاراقشى ەكەنi كورiنiپ تۇر. "پوتوم، كوگدا نەچەگو بىلو دەلات، ستالي كازاكي پو وكرۋگۋ حوديت ي گرابيت" دەگەنi - ەرماكشىلاردىڭ ەرiككەندە، "جۇمىس" بولماي قالعاندا، ماڭايلارىنداعى قورعانسىز ورىس سەلولارى مەن دەرەۆنيالارىن شاباتىنىن ايتقانى. ەرماكتىڭ: "نا ۆولگە تسارسكوگو ۆويسكا منوگو، ناس پەرەلوۆيات ي زا پرەجنيە دەلو حۋدو بۋدەت" دەگەنiن كەلتiرگەنi - ونىڭ قاراقشىلىق كاسiبiنەن بەرiلگەن ماعلۇمات.
وسىنداي جەكسۇرىن بولعان، اقىرىندا ساتبەك باتىردىڭ قولىنان قازا تاپقان باسقىنشى ەرماكتى سول تۇستاعى ورىس شوۆينيستەرi "سiبiردi ازات ەتۋشi" دەپ دارiپتەدi. ول داقپىرت رەسەي ءوز الدىنا تاۋەلسiز مەملەكەت بولعاننان كەيiن جاڭاشا سيپاتپەن ەسەلەنە ءتۇستi. مىسالى، ورىستىڭ بەلگiلi جازۋشىسى ۆ.راسپۋتين ونىڭ "ەرلiك ءومiرiن" رومانىنا ارقاۋ ەتiپ، لەۆ نيكولاەۆيچ تولستويدىڭ "قاتەلiگiن تۇزەتتi".
الاياق ن.حرۋششەۆتiڭ ۇرانداۋىمەن قازاقستانعا قۇيىلعان "تىڭ يگەرۋشiلەر" پاۆلودار قالاسىنىڭ تاپ ورتاسىنا ەرماكقا ەسكەرتكiش ورناتقان بولاتىن. كەيiندە قازاق زيالىلارى باستاعان قارسىلار توبى شىعىپ، وتارشىل جاۋىزدىقتىڭ ول بەلگiسiن جويدى. توپتىڭ الدىڭعى قاتارىندا بۇگiندە جاسى توقسانعا جاقىنداپ وتىرعان بەلگiلi قايسار قالامگەر اعامىز قالمۇحان يساباي بولدى!
بويىندا شوۆينيستiك جەلiك بار كازاكتار ەرماكتى ءالi دە جوقتاپ، كوكسەپ ءجۇر. ول تۋرالى كiتاپ جازىپ، كينوفيلم جاساپ جۇرگەندەرگە رەسەيدە جول اشىق، ويتكەنi ەل باسشىلارى سونداي ساياسات جۇرگiزiپ، حالىقتى زار يلەتكەن پاتشالارىن اۋلەتiمەن قوسا اۋليە دەگiزiپ، ەرماكتاي قاراقشىلارىن قاھارمان دەپ دارiپتەتiپ وتىر. I پەتردi "ۇلىلاردىڭ ۇلىسى" دەيتiندەرi ءوز الدىنا. لەۆ تولستويعا جانە بiر جۇگiنسەك، ول بىلاي دەگەن: "...س پەترا I ناچيناەتسيا وسوبەننو بليزكيە ي پونياتنىە ۋجاسى رۋسسكوي يستوري. بەسنۋيۋششيسيا، پيانىي... چەتۆەرت ستولەتيا گۋبيت ليۋدەي، كازنيت..." دەپ باستاپ، پاتشانىڭ سيىق-سىقپىتىن اشكەرەلەگەن. ال تاريحشى-جازۋشى الەكساندر بۋشكوۆ بىلاي دەيدi: "چتو جە كاساەتسيا پەترا، تو يا سچيتايۋ، چتو ساموە توچنوە وپرەدەلەنيە دليا نەگو ناشەل لەۆ تولستوي: "وساتانەلىي زۆەر". ا ۆسە، زا چتو برالسيا پەتر، ۆلاچيلو پوسلە نەگو جالكوە سۋششەستۆوۆانيە - مەتاللۋرگيا، سۋدوستروەنيە... ۆسە ەگو ۆوەننىە زاۆوەۆانيا - ميف. ۆسە ەگو ەكونوميچەسكيە پوبەدى - فيكتسيا. پوچتي چەتۆەرت ناسەلەنيا پوتەريالا روسسيا زا ۆرەميا پەتروۆسكوگو پراۆلەنيا!".
شىندىقتان شوشيتىندار بيلەپ-توستەگەن ەلدە ادامگەرشiلiك تاركiلەنiپ، اۋمەسەرلiك اتقا قونادى.

عابباس قابىشۇلى.

"جاس الاش" گازەتى

0 پىكىر

ۇزدىك ماتەريالدار

قۇيىلسىن كوشىڭ

باس گازەت ورالماندارعا نەگە شۇيلىكتى؟

ءالىمجان ءاشىمۇلى 1444
ادەبيەت

«سولاي ەمەس پە؟»

عابباس قابىشۇلى 1286
قوعام

دوس كوپ پە، دۇشپان كوپ پە؟

ءابدىراشيت باكىرۇلى 1043
ەل ءىشى...

ۇلتتىق بىرەگەيلەنۋ: قانداستاردىڭ ءرولى قانداي؟

ءومارالى ادىلبەكۇلى 1095