ءبىلىم جانە عىلىم ءمينيسترى

باقىتجان جۇماعۇلوۆتىڭ نازارىنا!

بەردىباەۆ ءرات شىندالىۇلى

ق.ساتباەۆ اتىنداعى قازۇتۋ-ءنىڭ

بازالىق ءبىلىم بەرۋ  ينستيتۋتىنىڭ «سۋ جاڭا» ديرەكتورى

قورعاعان كانديداتتىق ديسسەرتاتسياسىنىڭ عىلىمعا قوسارى شامالى، ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى جانىنداعى جوعارعى اتتەستاتسيالىق كوميتەت بەكىتكەن تالاپتارعا دا ساي ەمەس.

سوندا بۇل كانديداتتىق ديسسەرتاتسيا قالاي قورعالىپ، قالاي سول جاك- تان بەكىگەن دەگەن زاڭدى سۇراق تۋادى. بۇل جەردە تامىر-تانىستىق، سىبايلاستىق بەلگىلەرىنىڭ ءىزى بايقالادى.

بەردىباەۆ مىرزا قورعاعان سوڭ اياق استىنان جوعارىدا اتالعان ينستيتۋتقا ديرەكتور بولىپ وتىرا قالدى. ونى بۇل كرەسلوعا كىم قالاي وتىرعىزدى؟ جالعان عىلىمي «ەڭبەگى» ءۇشىن بە الدە...

ءبىلىم جانە عىلىم ءمينيسترى

باقىتجان جۇماعۇلوۆتىڭ نازارىنا!

بەردىباەۆ ءرات شىندالىۇلى

ق.ساتباەۆ اتىنداعى قازۇتۋ-ءنىڭ

بازالىق ءبىلىم بەرۋ  ينستيتۋتىنىڭ «سۋ جاڭا» ديرەكتورى

قورعاعان كانديداتتىق ديسسەرتاتسياسىنىڭ عىلىمعا قوسارى شامالى، ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى جانىنداعى جوعارعى اتتەستاتسيالىق كوميتەت بەكىتكەن تالاپتارعا دا ساي ەمەس.

سوندا بۇل كانديداتتىق ديسسەرتاتسيا قالاي قورعالىپ، قالاي سول جاك- تان بەكىگەن دەگەن زاڭدى سۇراق تۋادى. بۇل جەردە تامىر-تانىستىق، سىبايلاستىق بەلگىلەرىنىڭ ءىزى بايقالادى.

بەردىباەۆ مىرزا قورعاعان سوڭ اياق استىنان جوعارىدا اتالعان ينستيتۋتقا ديرەكتور بولىپ وتىرا قالدى. ونى بۇل كرەسلوعا كىم قالاي وتىرعىزدى؟ جالعان عىلىمي «ەڭبەگى» ءۇشىن بە الدە...

اتالعان ديرەكتور قانشاما عىلىمنىڭ ىستىق سۋىعىن كورگەن تاجىريبەلى ناعىز دوكتورلار مەن كانديداتتارعا باسشىلىق جاساپ  «اقىل» ايتۋدا. وسىنداي «اقىلىن» مەن دە ەستىدىم، ءتىپتى ماعان قيانات جاساپ، كرەسلوعا وتىرعىزعان لاۋازىم يەلەرىنە جاقسى كورىنۋ ماقساتىمەن مەنى-تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورى پروفەسسور، بىرنەشە وقۋلىقتىڭ اۆتورى  ەسەنعازى قۋاندىقتى ەكىنشى رەت جالعان جالا جاۋىپ  كافەدرا، ينستيتۋتتىڭ عىلىمي كەڭەسىنە ياعني جينالىستارعا سالىپ جۇمىستان شىعارتتى.

ال ەندى ديرەكتوردىڭ وسى ارەكەتى قانشالىقتى زاڭدى، ادامگەرشىلىك نورماسىنا  لايىقتى ما، بىرنەشە وقۋلىقتىڭ اۆتورى مەنى ءدارىس وقىتۋدان شەكتەگەندە وزدەرىنىڭ  جەكە باس مۇددەلەرىن عانا ويلاعاندىعىنان جاساعاندارىنا ەرتەڭ قالاي اقتالادى؟ سوعان جاۋاپ الۋ ماقساتىندا  ديرەكتور مىرزانىڭ  قانشالىقتى ءبىلىمدى عالىم ەكەنىن جۇرتشىلىققا جاريالاۋدى ءجون سانادىم. ويتكەنى ولاردىڭ بالالارىنا قانداي ادامدار ءبىلىم بەرەتىنىن جۇرتشىلىق بىلۋگە قۇقىلى، بۇل كونستيتۋتسيادا بەكىتىلگەن نورما.

23.00.02. ساياسي ينستيتۋتتار، ەتنوساياسي كونفليكتولوگيا، ۇلتتىق جانە ساياسي پروتسەسستەر مەن تەحنولوگيالار.

عىلىمي جەتەكشىلەر:

ساياسي عىلىمدارىنىڭ دوكتورى  انديرجانوۆا گ.ا.

فيلوسوفيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور سىدىقوۆ ۇ.ە.

قازاقستان رەسپۋبليكاسى

الماتى- 2010 ج

ديسسەرتاتسيا 124 بەتتەن  تۇرادى. (قوسىمشاسىمەن 135 بەت)

پايدالانىلعان ادەبيەتتەر سانى تەك 132 عانا. اتالاعان ديسسەرتاتسيانىڭ كولەمى مەن قولدانىلعان ادەبيەتتەر تىزىمىنە  كەلسەك ديپلوم جۇمىسىنداي عانا، تالاپقا ساي ەمەس.

جاريالانعان ماقالالارىنىڭ بارلىعى وزىنىكى ەمەس، ديپلومى جوق «دوكتور» سىدىقوۆپەن بىرىگىپ  جازىلعان. سونداي-اق، بارلىق 18 ماقالانىڭ بارلىعى ق.ساتباەۆ اتىنداعى قازۇتۋ-ءدىڭ عىلىمي پراكتيكالىق كونفەرەنتسيالارىنىڭ ماتەريالدارىندا عانا  جاريالانعان. بۇل دەگەنىڭىز جاك-ءنىڭ مىندەتتەگەن جاريالىنىمدارىندا باسىلۋى قاجەت دەگەن تالاپتى ورىنداماعان دەگەن ءسوز.

جالپى عىلىمي ەڭبەك ديسسەرتاتسيالارعا ءتان حرونولوگيالىق شەگى انىقتالماعان، ول مۇلدە جوق، قاي كەزەڭ، قانداي قوعام، قانداي ساياسي بيلىك ءومىر سۇرگەن كەزەڭ  زەرتەلگەنى بەلگىسىز.

ساياساتتانۋ وقۋلىقتارىنا كوپ سىلتەمە جاسالعان، ول زەرتتەۋ قۇندىلىعىن تومەندەتەدى.

عىلىمي زەرتتەۋدەگى باستى تالاپتىڭ ءبىرى حرونولوگيالىق شەگى كورسەتىلمەگەن، كەزىككەن فاكتىلەردى تىركەي بەرگەن. عىلىمي زەرتتەۋ بولعان سوڭ اۆتور مىندەتتى تۇردە بەلگىلى ءبىر حرونولوگيالىق  كەزەڭدى قامتۋى كەرەك ەدى. ونداي كەزەڭگە سۇيەنبەسە ديسسەرتاتسيا  عىلىمي زەرتتەۋ بولا المايدى.

38 سىلتەمەدەگى 2 - سحەما رەسەي عالىمدارىنان كوشىرىلگەن، ول اۆتور بەردىباەۆتىڭ زەرتتەۋى ەمەس، دايىن  پىكىر جانە قازاقستانعا قاتىسى جوق پىكىر.

30-بەتتە تۇجىرىمداماعا سايكەس اقپاراتتىق قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋدىڭ باعىتى دەپ جازىلعان

- «نورماتيۆتىك قۇقىقتىق بازانى جەتىلدىرۋ ادىستەمەلىك جانە تەحنيكالىق قۇجاتتار ازىرلەۋ» دەگەن دالەلسىز «قۇرعاق» جالاڭ سويلەم. وسى مازمۇنداعى جالپىلاما سويلەمدەر دە زەرتتەۋگە جاتاما؟ سوندا نە ادىستەمەلىك جانە تەحنيكالىق قۇجاتتار رەسپۋبليكادا جوق پا؟ جوق بولسا، ول جوعارىداعى اتالعان پروبلەمانى جەتىلدىرۋدە قانداي جاڭالىق قوسا الادى، ول تۋرالى نەگە ماعلۇمات بەرىلمەگەن، ياعني  زەرتتەۋ جوق دەگەن ءسوز، تەك وزگەنىڭ پىكىرىنە ورتاقتاسۋ عانا بار.

39-بەتتە «قازاق حالقىندا «تەكسىز»، «كورگەنسىز» دەگەن سوزدەر قارعىستىڭ ەڭ جامانى بولىپ ەسەپتەلۋى تەگىن ەمەس» دەگەن سويلەم بار وسى سويلەمنىڭ اتالعان زەرتتەۋگە قاشالىقتى قاتىسى بار ەكەنىن ءبىلۋ مۇمكىن ەمەس.  بۇل  قازاقتىڭ بارىنە ءمالىم سوزدەرگە ساۋاتسىز سوراقى «تۇسىنىك» بەرگەن. اتالعان سوزدەر ەشقانداي قارعىس ەمەس ەكەنىن بەردىباەۆتان باسقا قازاقتار ءتىپتى ءوزى ءدارىس بەرەتىن ستۋدەنتتەر دە، جاقسى بىلەدى. وسىنداي «ءبىلىم» دارەجەسى بار ادامدى جۇزدەگەن عالىمدارعا باسشىلىق جاسايتىن ۋنيۆەرسيتەتتىڭ ديرەكتورى كرەسلوسىنا قالاي كىم، قانداي «ارتىقشىلىعى» ءۇشىن وتىرعىزعان؟ ءوزى وسى لاۋازىمعا ءبىلىمى جەتپەسە دە،  «سەزىكتى جولمەن» ... كەلگەنىنە ۇيالماي ما؟

40-بەتتە «تۇقىم قۋالاۋشىلىق جەتىنشى، توعىزىنشى ۇرپاققا دەيىن جالعاسادى» دەگەن بەردىباەۆ تۇجىرمى قانداي زەرتتەۋگە قاعيداعا سۇيەنىپ ايتىلدى ەكەن. نە توعىزىنشى ۇرپاقتان سوڭ تۇقىم قۋالاۋ بولماي ما؟ ول نە تۇقىم قۋالاۋشىلىقتىڭ بۇل زەرتتەۋگە قاتىسى قانداي، بۇل ۇعىمعا انىقتاما بەرىلمەگەن.

40-بەتتە. «ونەگەسىز دەگەن قازاقتا ۇلكەن قارعىس بار» دەگەن سويلەم عالىم ادامنىڭ اۋزىنان شىعاتىن ءسوز ەمەس. بىرىنشىدەن «ونەگەسىز» دەگەن قارعىس ەمەس، ەكىنشىدەن قارىستىڭ ۇلكەنى، كىشىسى بولمايدى.  اۋىرى، جەڭىلى بولادى. وسىنداي شاتاسقان پىكىر ايتىپ تۇجىرىم جاساعان، بەردىباەۆ مىرزا ادامگەرشىلىكتەن اتتاپ 1937 جىلدارداعى  قۋعىن-سۇرگىن ادىسىنە سالىپ جازىقسىز ادامدى، باسشىلارىنىڭ تاپسىرماسى بويىنشا «جينالىسقا سالىپ»  قارالاعانىن تاريح ۇمىتا ما؟ وسى قياناتى ءۇشىن قارعىس ەستىدى. ول ءوزى سول جولى قيانات جاسادىم-اۋ دەپ ويلادى ما ەكەن؟ ارينە جوق، ونداي ءوز پىكىرى جوق ادامدار مانساپ ءۇشىن ادامگەرشىلىكتى ايىرباستاي سالادى.

41-بەتتە. «اقپارات دەگەنىمىز - ادام بولمىسى مەن ساناسىنىڭ ءوزى ءونىپ-ءوسىپ شىققان تەگىنىڭ ءنارىن، قورشاعان ورتانىڭ الۋان ءتۇرلى قۇبىلىستارىن قابىلداپ، جان-تانىنە ءسىڭىرىپ, ءمان-ماعاناسىن ءوز سۇزگىسىنەن وتكىزىپ قورىتىندىلاۋى، سونداي-اق ول-ادامدى قورشاعان تابيعي قۇبىلىستار مەن زاتتار تۋرالى، باسقا ادامدار، جانۋارلار، بولىپ جاتقان وقيعا، پروتسەسستەر ت.ب. تۋرالى مالىمەت»

اقپاراتقا بەرىلگەن انىقتامانىڭ عىلىمي نەگىزى جوق، اتالعان ۇعىمعا ناقتى تۇسىنىك بەرە المايدى.  «ءوز سۇزگىسى دەگەن  نە ادامدا سۇزگى بولا ما؟» «تانىنە قالاي سىڭىرەدى»

41-بەتتە. «عاسىرلار  بويى بوداندىققا ۇشىراپ, ەندى عانا ازدى-كوپتى تاۋەلسىزدىك ءدامىن تاتىپ، جوعالتقانىن ءتىرىلتىپ، وشكەنىن جانداندىرا باستاعان قازاق حالقى ءۇشىن وسكەلەڭ ۇرپاقتى ۇلتتىق رۋحتا تاربيەلەۋدە جاستاردىڭ بويىندا ۇلتتىق سالت-ءداستۇرىمىزدى مادەنيەتىمىزدى، ءتىل مەن ءدىلىمىزدى قالىپتاستىرۋدا  وتانسۇيگىشىتككە باۋلۋدا اقپاراتتىڭ ءرولى قانداي بولماق »

وسى شۇباتىلعان سويلەمدە ەشقانداي جاڭالىق جوق، «كەرىسىنشە ازدى-كوپتى تاۋەلسىزدىك ءدامىن تاتىپ» دەگەن ساياسي قاتە، ءسوز تىركەسىن وسىلاي قولدانۋ  ساياساتتانۋدان ديسسەرتاتسيا جازعان «عالىمعا» كەشىرىلمەيتىن كۇنا. وتانسۇيگىشتىك دەگەن ءسوزدى اۋزىنا الىپ، ونى قولدانىپ جازعان بەردىباەۆ جاس ۇرپاقتىڭ ساناسىنا وسىنداي ءدۇدامال بىلىمىمەن «تاۋەلسىزدىك از با كوپ پە، بار ما جوق پا» دەگەن سەنىمسىزدىك ۇيالاتىپ وتانسۇيگىشتىككە ەمەس كەرىسىنشە جالتاقتىققا تاربيەلەيدى. ونداي جالتاق ادام ءوز وتانىن ساتۋعا ءاردايىم دايىن تۇرادى.

42-بەتتە 54 سىلتەمەدەن سوڭ  55 سىلتەمەنىڭ سوزدەرىن  قاتار كوشىرىپ سوڭىندا   ... بۇل قاسيەتتەر اقىل-ويدى جۇتاڭداتىپ  ونىڭ شىعارماشىلىق الەۋەتىنە زيان اكەلەدى»-دەپ ايتقان «ۆيرتۋالدى شىندىق» تۋرالى  پىكىر دە ورنىمەن ايتىلعانداي / 55 دەپ استى سىزىلعان ەكى ءسوزدى قوسۋىنان نە تۇسىنۋگە بولادى.

ال الدىندا 54-سىلتەمەسى م.شاحانوۆتىڭ  «كومپيۋتەرباستى جارتى ادامدار (رۋحسىز كۇش فورمۋلاسى» الماتى: نۇرلى الەم، 2003ج) دەپ بەرىلگەن.

الايدا 42-بەتتە بەردىباەۆ اتالعان سىلتەمەلەردى شاتاستىرعان. اۆتوردىڭ ەملەسى بويىنشا بىلاي جازىلعان: «قىرعىزستان عالىمدارىنىڭ، جوعارعى وقۋ ورىندارى باسشىلارىنىڭ م.شاحانوۆتىڭ «كومپيۋتەرباستى جارتى ادامدار» كونتسەپتسياسى تۋرالى حاتىندا بىلاي دەلىنگەن: «الەمدىك اقپارات تاسقىنىنىڭ تەحنيكالىق جەدەل دامۋدىڭ كاسىپتىك مامانداردىڭ تار شەڭبەردە ءبىر جاقتى  دايارلانۋى  سەبەبىنەن اسىرەسە ادامي قۇندىلىقتاردىڭ ەسكەرىلمەۋىنەن قوعامدا كومپيۋتەرباستى جارتى ادامداردىڭ كۇرت» ءوسىپ كەتۋى  عاسىرىمىزداعى كەزەك كۇتتىرمەيتىن ۇلكەن پروبلەماعا، ياعني سوڭعى كەزدەرى الەمدىك  دەڭگەيدە بەلەڭ العان ار-نامىسى، ۇلت، ادىلەتتىلىك، قايىرىمدىلىق، يناباتتىلىق  ۇلكەندى سىيلاۋ سياقتى قاسيەتتەرگە جەتكىلىكتى كوڭىل  بولىنبەۋ ادامزاتتى تۇڭعيىققا اكەپ تىرەدى» ../54

بۇل ءار بەت-بەتىنە شاشىراعان سوزدەرگە بەرىلگەن  باعا جوق. ول سوزدەردىڭ نە ماقساتپەن كەلتىرىلگەنى دە تالدانباعان. ارى قاراي  عالىم ا.ت. قۇلساريەۆانىڭ ەڭبەگىنە سىلتەمە جاساپ سونى بىردەن جالعاستىرىپ كەتە بەرگەن.

45-46 بەتتەردە  60 - شى سىلتەمە  ينتەرنەتتەن: http:// wwww. edu.-cip.kz ru /دوسيتەnts Abtout Terokizm (kaz) dbs سايتىنان الىندى دەپ كورسەتىلگەن. ال مۇندا بەرىلگەن فاكتىلار جالپىلاما، قازاقستانعا قاتىستى ەشتەڭە ايتىلماعان.

ديسسەرتاتسيا سۇراقتارى اشىلماعان، زەرتتەۋگە قاتىسى جوق  بوس سوزدەر ۇزىك - ۇزىك بەرىلگەن فاكتىلار جۇيەسىز جازىلعان. مىسالى، 47-بەتتە ينتەرنەتتى پايدالاناتىن ادامدار سانىن كەلتىرىپ، سول تۋرالى ايتىپ كەلەدى  دە، دەرەۋ  باسقا ويعا كوشىپ، ءدىن ماسەلەسىنە اۋىسقان.

سودان 48-بەتتىڭ  سوڭعى ابزاتسىندا رۋح ۇعىمىنا انىقاما بەرۋگە كىرىسكەنسىز.

49-بەتتە «سانا ءوسىپ-وركەندەيدى» دەۋىڭىز بۇرىن ەشكىم ايتپاعان «جاڭالىق» قوي  سانا داميدى، جەتىلەدى ەمەس پە؟

تاپتىق ساناعا انىقتاما قاتە بەرىلگەن. تاپتىق سانا  «كەدەي باي بولسام، باي قۇداي بولسام» دەيتىن پسيحولوگيامەن انىقتالادى دەۋى ناعىز ساۋاتسىزدىقتىڭ بەلگىسى. بىرىنشىدەن  باي ەشۋاقىتتا قۇداي بولا المايدى، جۇرت اراسىنداعى اۋىز ەكى ايتىلاتىن سالىستىرما ءسوزدى عىلىمي ەڭبەككە قوسىپ، وعان سۇيەنىپ تەوريا جاساۋ كورسوقىرلىق ساۋاتسىزدىق بولىپ تابىلادى.

تاپ ۇعىمى ادامداردىڭ ءوندىرىس قۇرال جابدىقتارعا قاتىناسىنا بايلانىستى انىقتالادى ول «كەدەي باي بولسام، باي قۇداي بولسام» دەگەن پسيحولوگيامەن انىقتالمايدى. تاپ تۋرالى پروبلەانى زەرتتەگەن عۇلامالار ءسىزدىڭ سيپاتتاماڭىزعا كەرەعار مىناداي عىلىمي اىقتاما بەرەدى:   "تاپتاردىڭ ءومىر ءسۇرۋى ءوندىرىس دامۋىنىڭ بەلگىلى ءبىر تاريحي فازاسىنا عانا بايلانىستى" دەگەن ماركستىڭ ءىلىمىن جالعاستىرعان  ۆ.ي.لەنين: "تاپتار، دەپ ادامداردىڭ ۇل­كەن توپتارىن، قوعامدىق ءوندىرىستىڭ تاريحي بەلگىلى ءبىر جۇيەسىندە ولاردىڭ الاتىن ورنىنا قاراي،  ءوندىرىس قۇرال-جابدىقتارىنا، ولار­دىڭ (كوبىنەسە زاڭمەن بەكىتىلىپ، قالىپتاسقان) قاتىناسىنا قاراي ەڭبەكتى  قوعامدىق جولمەن ۇيىمداستىرۋداعى ولاردىڭ رولىنە قاراي، ال ولاي بولسا،  قوعامدىق بايلىقتان ولاردىڭ الىپ وتىرعان ۇلەسىنىڭ  مولشەرىنە  جانە  ول ۇلەستى الۋ ادىستەرىنە قاراي ايىرىلاتىن توپتارىن اتاعان ..."

ءCويتىپ، ماركسيزم-لەنينيزم كلاسسيكتەرى تاپتار اراسىنداعى نەگىزگى ايىرماشىلىقتى ءوندىرىس قۇرال-جابدىقتارىنا قاتىناستىڭ بىردەي بولماۋىمەن بايلانىستىرادى.

50-بەتتە «پەندەشىلىك سانا قوعامنىڭ جاعدايى جاقسارعان سايىن كىشكەنە تۇزەلىپ كەلەدى بىراق ءالى حالىق بۇدان ارىلىپ بولعان جوق. سوندىقتان بۇل جەردە رۋح تۋرالى، ۇلتتىق رۋح تۋرالى اڭگىمە بولۋى مۇمكىن ەمەس» دەۋى شاتاسقان تۇجىرىم. ونىڭ كىشكەنە تۇزەلگەنىنە قانداي دالەلىڭ زەرتتەۋلەرىڭ بار ما؟

سوندا قالاي ەلدەگى ادامدار رۋحسىزدار ما مىس. نازارباەۆ، مۇحتار شاحانوۆ، اقىن يران عايىپ، ايدوس سارىم، وپەرا ءانشىسى مايرا كەرەي ت ب

50-بەتتە ۇلتتىق رۋحتى (قازىرگى كەزدە ۇلتتىق يدەيا دەپ اتاۋ كەرەك دەيدى)

يدەيا دەگەن كوزقاراس، ۇلتتىق يدەووگيا دەپ اتاۋشى ەدى ال ۇلتتىق يدەيا قالاي تۋىندايدى.

رۋح ۇعىمىن اۆتور ءوزى وسى بەتتە انىقتاۋعا تىرىسقان

1.2. «الەمدىك اقپاراتتىق كەڭىستىككە ەنۋ جاعدايىنداعى اقپاراتتىق قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋ ەرەكشەلىكتەرى» دەگەن ءبولىمدى زەرتتەگەن اۆتور پسيحولوگيالىق پروبلەمالارعا شەكتەن تىس اۋەستەنەوتىرىپ، ۇلكەن قاتەلىككە ۇرىنعان. ءسىزدىڭ ءپانىڭىز قازاقتىڭ سالت-ءداستۇرى، ءجونىن زەرتتەيتىن تاريح عىلىمى ەمەس قوي.

51-بەتتە قازاق عاسىرلار بويى  بوداندىقتا بولعان دەگەن قاتە پىكىر. نەشە عاسىر ەكەندىگى تۋرالى ناقتى مالىمەت بار. 3 عاسىرداان استام.

54-بەتتە قاراستىرىلعان سۇراقتا اۆتور ءا:نىسانباەۆتىڭ ءسوزىن كەلتىرىپ اياقتاعان. اۆتور «كوڭىل ءبولىنۋ كەرەك» دەگەن سوزبەن عانا شەكتەلگەن ەشقانداي تالداۋ  باعا بەرۋ جوق

ول «ءبىزدىڭ ويىمىزشا مەلەكەتتىك تۇرعىدان جاستار تاربيەسى بويىنشا كەشەندى نورماتيۆتىك مەتودلوگيالىق قۇقىقتىق باعدالامالار زاڭ اكتىلەرى قابىلدانۋ كەرەك (قانداي ەكەنىن اۆتور  ايتا المايدى جالپىلاما ايتىلعان دەجۋرنىي سوزدەر) جانە وسى باعدارلامالاردا اقپاراتتىق قاۋىپسىزدىك ماسەلەسىنە  ارنايى كوڭىل ءبولىنۋ كەرەك. وسى باعدارلامالاردى جۇزەگە اسىرۋ  مەحانيزمدەرى ونى قاداعالايتىن مەملەكەتتىك ورگان انىقالۋى ءتيىس. » سونىمەن بىرگە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇلتتىق  قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ  جۇيەسىنىڭ نەگىزىندە ۇلتتىق مۇددەلەر مەن باسىمدىلىقتى انىقتايتىن اقپاراتتىق ساياسات قارالۋى ءتيىس. سىرتقى جانە ىشكى ساياسات قارالۋى ءتيىس.سىرتقى جانە ىشكى ساياسات مەملەكەتتىڭ اقپاراتتىق ساياساتىنىڭ نەگىزىندە دامۋى ءتيىس».

بۇل جەردە بەردىباەۆ مىرزا سىرتقى جانە ىشكى ساياساتتى جۇرگىزۋ بارىسىندا اقپاراتتىق ساياسات جۇرىزىلەتىنىن قالاي بىلمەيدى. ينستيتۋت ديرەكتورى  لاۋازىمىنداعى ادامعا كەشىرىلمەيتىن  كەمشىلىك بولىپ تابىلادى.

61-بەتتە «زاڭدا  «مەملەكەتتىك قۇپيالار»، «مەملەكەتتىك قۇپيا»، «قىزمەتتىك قۇپيا»، «قۇپيالىق بەلگىسى»، «مەملەكەتتىك قۇپيالار» بولىپ تابىلاتىن «مالىمەتتەر كوزدەرى»، « مەملەكەتتىك قۇپيالاردى قورعاۋ جۇيەسى» دەگەن تۇسىنىكتەرگە انىقتامالار بەرىلگەن.  ايتا كەتەتىن ءجايت-زاڭنىڭ ورىسشا نۇسقاسىنداعى  «گوسۋدارستۆەننايا تاينا» دەگەن تۇسىنىك  قازاقشا نۇسقادا  «مەملەكەتتىك  قۇپيا» دەپ ،  ال «گوسۋدارستۆەننىە سەكرەتى» - «مەملەكەتتىك قۇپيالار» دەپ  بەرىلگەن. ءوز كەزەگىندە بۇل قوعام  تاراپىنان تۇسىنبەۋشىلىك تۋدىرىپ، قورىتىندىسىنداالى ەشقانداي شەشىم بولعان جوق. بۇل تۋرالى   «حابار» تەلەارناسىندا پىكىرتالاس  تا بولدى. بولاشاقتا  ءتىل ماماندارى  بۇل ماسەلەنى  شەشەر دەپ ويلايمىز»-دەۋمەن عانا شەكتەلگەن اۆتور، بۇل سۇراققا  ءوزى وسى ماسەلەنى عىلىمي زەرتتەۋشى رەتىندە پىكىر بىلدىرە الماعان. بۇل جەردە ونىڭ وسى پروبلەمانى عىلىمي جاعىنان زەرتتەگەن مامان ەكەندىگى قايدا، ديسسەرتاتسيالىق زەرتتەۋ نە ءۇشىن جازىلدى؟

63-بەتتە دە «ينتەگرالدىق ميكروسحەمالاردىڭ توپولوگياسىن قۇقىقتىق قورعاۋ تۋرالى» زاڭدى مىسالعا الىپ وعان بىلدىرگەن پىكىرى جوق، اياقسىز قالعان تەك اتاپ شىعۋدى ماقسات ەتكەن. بۇلاي جاساۋ عىلىمعا جاالعان قيانات.

63-بەتتە «2009ج 10 شىلدەدە قابىلدانعان №178-1V3 رك «اقپاراتتىق-كوممۋنيكاتسيالىق تاراپتاردىڭ ماسەلەلەرى بويىنشا قر-نىڭ كەيبىر زاڭنامالىق اكتىلەرىنە وزگەرىستەر مەن تولىكتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى» مىسال كەلتىرىپ ء (بولىم سۇراعى اقپاراتتىق قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز  ەتۋ ەرەكشەلىكتەرىن) اشاتىن ماسەلە  قوزعالماعان دەپ وسىنداي زاڭدار قابىلداندى دەپ اتاپ قانا شىققان. سۇراق اشىلماعان.

63-بەتتە ينتەرنەت جەلىسىن رەتتەۋ ماسەلەسىن قوزعاپ اقش-تى مىسالعا كەلتىرەدى. ال قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا وسىنداي ينتەرنەتتەگى ازاماتتاردىڭ  كونستيتۋتسيا بويىنشا اقپرات الۋ قۇقىقتارىنىڭ شەكتەلۋى  تۋرالى مىسالدار، فاكتىلەر جوق.

رەسەيدە دە ينتەرنەتتى رەتتەۋگە ارنالعان زاڭ جوباسىن ازىرلەۋ ماسەلەسى تالقىلانىپ جاتىر. (77 سىلتەمە) دەپ ديسسەرتاتسيانىڭ  زەرتتەلۋ  وبەكتىسى بولىپ وتىرعان قازاقستان بويىنشا  فاكتىلەر كەلتىرمەۋى قالاي؟ سوندا بۇل قانداي عىلىمي زەرتتەۋ بولادى.

65-بەتتە 2 ابزاتستا ساراپتاما ءسوزى ەكسپەرتيزا دەپ جازىلعان

68-بەتتە «ا.اقشولاقوۆا ءوزىنىڭ ديسسەرتاتسيالىق ەڭبەگىندە ەلىمىزدە اقپاراتتىق قاۋىپسىزدىكتىڭ پروگراممالىق-اقپاراتتىق قۇرالدارى مەن ادىستەرىن جاساۋ  جانە قولدانۋ سالاسىنداعى قاتىناستاردى رەتتەيتىن ساياسي قۇقىقتىق اكتىلەردىڭ جوقتىعىن ايتادى» دەيدى دە وعان ءوز پىكىرىن بىلدىرمەگەن. بۇل قالاي وندا ونى نەگە زەرتتەۋ ماقساتى ەتىپ العان دەگەن سۇراق تۋىندايدى.

69-بەتتە «مەملەكەت ءوز قىزمەتىن قوعام  مەن ازاماتتاردىڭ ارالاسۋىمەن ۇيىمداستىرادى» دەگەن سويلەم ءساتسىز قۇرالعان ماعاناسى  مايىسىپ تۇر. «قوعام قالاي ازاماتتارمەن ارالاسادى؟ بۇل جەردە قوعام ۇعىمى بۇرمالانعان»

69-بەتتەن 90-بەت ارالىعىندا

2.2. «مەملەكەتتىك بيلىك ورگاندارىنىڭ اقپاراتتىق قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋدەگى ءرولى جانە ماسەلەلەرى» دەگەن ءبولىم عىلىمي  زەرتتەۋ رەتىندە مۇلدەم اشىلماعان. مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ دايىن سحەماسىن كورسەتىپ سونى قايتالاۋمەن شەكتەلگەن.

1) قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ نەگىزگى مىندەتتەرىن;

2) پرەزيدەنت اكىمشىلىگىنىڭ «اقپاراتتاندىرۋ جانە اقپاراتتىق رەسۋرستاردى قورعاۋ ءبولىمىنىڭ فۋنكتسيونالدىق مىندەتتەرىن اتاپ» شىقان ولاردىڭ قالاي اقپاراتتى قاۋىپسىزدەندىرگەنى  جونىندە ءبىر اۋىز دا ءسوز جوق. ەشتەڭە ايتىلمايدى.

3) سونداي-اق، پرەمەر-مينيستر كەڭسەسىنىڭ نەگىزگى مىندەتتەرى اتالىپ جازىلعان. وسى ءبولىمدى اشۋعا تالپىنعان كەيبىر دالەلدەر مەن فاكتىلار 76-بەتەن عانا كورنىس تاپقان.

78-بەت. مەملەكەتتىك ورگاندارعا بىلىكتى ماماندار جەتىسپەيدى دەگەن جالاڭ دالەلسىز، فاكتىلارسىز قۇر سوزدەر عانا جازىلعان. عىلىمي جۇمىس قازاقستان ماتەريالى بويىشا جازىلسا دا، اۆتور رەسەيدەن مىسال كەلتىرۋدەن جالىقپاعان. وسى 78-بەتتە اسكەري عالىم ا.لەۆاكوۆتىڭ مالىمدەمەسىن كەلتىرەدى. ول فاكتى قازاقستانعا ەشقانداي قاتىسى جوق ماتەريال عوي.

79-بەتتە دە، اقش، ۇلىبريتانيا، باتىس ەۋروپا ەلدەرىنەن الىنعان فاكتىلار مەن مىسالدار كەلتىرىلگەن. ول زەرتتەۋگە قاتىسى جوق فاكتىلار.

80-بەتتە رەسەيدەن الىنعان مالىمەتەر ونىڭ قازاقستانعا ەشبىر قاتىسى جوق.

83-بەتتە 1, 2, 3 ابزاتستاردا كەلتىرىلگەن  رەسمي فاكتىلار، تسيفرلار، قايدان الىنعاندىعى تۋرالى سىلتەمە مۇلدەم جوق. تەك كەلەسى 84-بەتتىڭ ورتاسىنا تامان قازاقپارات اگەنتىگىنە سىلتەمە جاسالعان.

84-بەتتەگى 97-سىلتەمە قازاقپارات اگەنتتىگى 2010ج. 17 اقپان  دەپ بەرىلگەن.

ال  84-بەتتەگى ماتىندە ول سىلتەمە بىلاي بەرىلگەن. وسى تۇرعىدا گ.ج.يبراەۆا «جاڭا اقپاراتتىق تەحنولوگيالاردىڭ دامۋى اقپاراتتىق ديۆەرسيامەن جۇمىستىڭ جاڭا ادىستەرىن جاساۋعا  مۇمكىندىك بەرەدى. راديوقارماۋ، «ەفيردەگى شتورم»، جاساندى بوگەت سياقتى اقپاراتتىڭ جوعالۋىنا اكەلەتىن ارەكەتتەردىڭ كۇنى ءوتىپ  بارادى....» ەندى  «وبرازدارمەن» كۇرەستە ءتيىمدى بولاتىن جاڭا ادىستەر جاساۋ كەرەك... مۇنداي  جاعايدا  سايتتاردى جابۋ-يدەولوگيالىق سوعىستاعى ۇزدىك ادىسكە جاتپايدى» -دەپ اتاپ كورسەتتى.(97)

85-بەتتە سوڭعى ازاتستا كەلتىىلگەن سالىستىرمالى تسيفرلار قايدان الىنعاندىعى بەلگىسىز. سىلتەمە جوق.

90-بەتتە 2.3. «قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا اقپاراتتىق قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋ مەحانيزمدەرىن دامىتۋ پەرسپەكتيۆاسى (بولاشاعى)»

وسى 90-بەتتەن 93-بەتكە دەيىن اقش-تىڭ اقپاراتتىق ۇلتتىق ينفروقۇرىلىم قاۋىپسىزدىگى تۋرالى عانا جازىلعان.

106-شى سىلتەمە  تازا اعىلشىن تىلىندە، ونى ءتىلدى بىلمەيتىن بەردىباەۆ مىرزا قالاي ءتۇسىنىپ جازعان.

106-بەتتە تاعى اقش تاجىريبەسى تۋرالى جازىلعان.

107-108-بەتتەردە  رەسەيدەگى مامانداردى دايارلاۋ تۋرالى مالىمەتتىڭ قاجەتى قانشا ديسسەرتاتسيا قازاقستانداعى اقپاراتتىق قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋ مەحانيزمدەر تەتىكتەرى ەدى عوي

107-بەتتەن 109-بەتتىڭ ورتاسىنان اسا رەسەي تۋرالى ونداعى كادرلار دايارلاۋ ماسەلەسى ءسوز بولعان.

2.3. تاقىرىپ «قر اقپاراتتىق  قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋ مەحانيزمدەرىن دامىتۋ پەرسپەكتيۆاسى» دەگەن پاراگراف 90-بەتتەن باستالىپ 109-بەتپەن اياقتالادى. بارلىق 19 بەتتىڭ 8-بەتىندە اقش، رەسەي، رۋمىنيا، ۋكراينا جانە ت.ب. ەلدەر  تۋرالى ولارداعى كادر ماسەلەلەرى  ءسوز بولعان. وعان 8 بەت ارناعان. بۇل قالاي؟

وسىنداي عىلىمعا ەشتەڭە پايداسى جوق تەك قوعامعا زيان اكەلەتىن «ديسسەرتاتسيانى» ءبىلىم مينيسترىلىگى جانىنداعى جاك قالاي بەكىتكەن؟ وسى سۇراقتى مينيستر ب.جۇماعۇلوۆ مىرزاعا قويىپ  جاۋاپ بەرۋىن تالاپ ەتەم.

ءرات مىرزا، ماعان جۇسىپبەكوۆتىڭ ايتاقتاۋىمەن ماعان جاا جاۋىپ قيانات جاساعانىڭىز ءالى ەسىڭدە بولار... اللا اقيقاتقا جاق ەكەنىن  بۇدان بىلاي ۇمىتپايتىن بولاسىڭ.

پروفەسسور  ە.ك.