تۇركىستان وبلىسىنىڭ اكىمى ومىرزاق شوكەەۆ 19 قاراشادا بريفينگ وتكىزىپ، جۋرناليستەردىڭ ساۋالىنا جاۋاپ بەردى. مۇنىمەن توقتاماي، «ايقىن» گازەتىنە «جاڭارعان تۇركىستان: دامۋ، ءوسۋ، وركەندەۋ» اتتى ماقالا جازىپ، جارىق كوردى. اكىمنىڭ ماقالاسىنا، بريفينگتەگى سوزىنە قاراعاندا، تۇركىستان وبلىسىنىڭ ەسەبى تۇگەل سەكىلدى: وبلىستا اۋىلشارۋاشىلىعى دامىپ، ينۆەستيتسيا قۇيىلىپ، ءبىلىم جانە دەنساۋلىق سالاسى دا قارقىن العان. تۇرعىن ۇيلەر سالىنىپ، اۋىل وركەندەپ ءوسىپ جاتقانىن اكىمنىڭ ماقالاسىنىڭ ءار جولىنان كورۋگە بولادى. 

اۋىزسۋ

ماسەلەن، شوكەەۆ ماقالاسىندا: «2021 جىلدىڭ 1 قاڭتارداعى جاع­داي بويىنشا وبلىستا 697 ەلدى مە­كەنى (7 قالا، 690 اۋىل) ورتالىق­تان­دىرىلعان اۋىزسۋمەن قامتاماسىز ەتىلگەن. ونىڭ ىشىندە قامتۋ دەڭگەيى قالالاردا – 98,9 پايىز (413,2 مىڭ ادام), ال اۋىلدىق ەلدى مەكەندەر 92,1 پايىز (1 497,7 مىڭ ادام)» دەپ جازادى.

الايدا، ەسەپ كوميتەتىنىڭ تۇركىستان وبلىسىنا جۇرگىزگەن اۋديت قورتىندىسىندا: «وبلىستىڭ 697 ەلدى مەكەنىنىڭ 151-ىندە (21,7%) سۋ گرافيكپەن بەرىلەدى، بۇل ءوڭىر حالقىنىڭ ءومىر ءسۇرۋ ساپاسىنا كەرى اسەرىن تيگىزەدى».

اكىمگە سەنەمىز بە، ەسەپ كوميتەتىنە سەنەمىز بە؟ اكىم اۋىزسۋ ماسەلەسىنە قاتىستى جوسپارىندا ايتقان: «بۇگىندە وبلىستا اۋىزسۋمەن قام­تۋ بويىنشا 60 نىساننىڭ قۇرىلىسى جۇرگىزىلىپ جاتىر. وعان 12,7 ملرد تەڭگە قارالعان. 30 نىسان بيىل پاي­دالانۋعا بەرىلىپ، 20 ەلدى مەكەن جاڭا اۋىزسۋ جۇيەلەرىمەن قامتىلادى، 12 ەلدى مەكەننىڭ توزىعى جەتكەن سۋ قۇبىرلارى قايتا جاڭارتىلادى. ناتيجەسىندە، ورتالىقتاندىرىلعان اۋىزسۋمەن قامتاماسىز ەتىلگەن ەلدى مەكەندەردىڭ جالپى سانى 717-گە جە­تەدى. وسى ارقىلى تازا سۋمەن قام­تۋ دەڭگەيى قالالاردا – 99,4 پايىزعا (415,1 مىڭ ادام), اۋىلدىق ەلدى مەكەندەردە 93,3 پايىزعا جەتەتىن بولادى. الداعى 5 جىلدا 144 ەلدى مەكەندى ورتالىقتاندىرىلعان اۋىز­سۋمەن قامتاماسىز ەتۋ، 209 ەلدى مە­كەندەگى توزىعى جەتكەن سۋ قۇبىرلارى قايتا جاڭارتىپ، 100 پايىزعا جەت­كىزۋ جوسپارلانىپ وتىر»، – دەيدى. بۇل – جوسپار. ىستەلمەگەن. ەل يگىلىگىنە بەرىلمەگەن. تەك ادەمى ەسەپ ءۇشىن جاسالعان جوسپار عانا. ال جوسپاردىڭ نەشە ءتۇرىن قاعازدا جاساپ تاستاۋعا بولادى، ارينە. حوش، اۋىزسۋ سولاي بولدى. ەندىگىسىن سالىستىرىپ بەرەيىك.

گازداندىرۋ

شوكەەۆ: «تابيعي گازبەن قامتۋ بويىنشا 2021 جىلى 89 نىساننىڭ (83 ەلدى مەكەن) قۇرىلىسىنا بيۋدجەتتەن 14,4 ملرد تەڭگە ءبولىندى. بيىل 24 نىسان­نىڭ قۇرىلىسى اياقتالادى. (25 ەلدى مەكەن، 65 683 ادام). تابيعي گازبەن قامتىلعان ەلدى مەكەندەر سانى 448-گە جەتىپ، قامتۋ دەڭگەيى 53,2 پايىزدى قۇرايدى (1340 مىڭ ادام). الداعى 5 جىلدا قوسىمشا 299 ەلدى مەكەنگە تابيعي گاز بەرىلىپ، قامتۋ دەڭگەيى 85,6 پايىزعا جەتكىزىلەدى».

ەسەپ كوميتەتى: «ساپاسىز جوسپارلاۋ، سونداي-اق 2018-2020 جىلدارى پايدالانۋشى ۇيىمنىڭ تالاپتارىنا سايكەس كەلمەيتىن گازبەن جابدىقتاۋ وبەكتىلەرىن پايدالانۋعا قابىلداۋ ناتيجەسىندە، 111 وبەكتىنىڭ 7-ءۋى عانا ورتالىقتاندىرىلعان گازبەن جابدىقتاۋعا ۋاقىتىندا قوسىلدى. بۇعان قوسا، سالىنعان 43 وبەكت اۋديت جۇرگىزۋ ساتىندە جۇمىس ىستەپ تۇرعان جوق. ناتيجەسىندە شامامەن 168 مىڭ تۇرعىن كوپتەن كۇتكەن گازعا قول جەتكىزە المادى جانە تيىسىنشە جۇمسالعان بيۋدجەت قاراجاتىن پايدالانۋدىڭ اسەرىنە قول جەتكىزىلمەدى».

ەنەرگيا

شوكەەۆ: «وبلىستا جاڭارتىلاتىن ەنەرگيا كوزدەرىن دامىتۋ ماقساتىندا قۋاتى 215,1 مۆت بولاتىن 19 جوبا ىسكە اسىرىلدى. 6 شاعىن سۋ ەلەكتر ستان­ساسى، 13 كۇن ەلەكتر ستانساسى سالىن­دى. 2021 ەلەكترمەن جابدىقتاۋعا ارنالعان 54 نىساننىڭ قۇرىلىسىنا قارجى قارالدى. بيىل 7 نىسان پايدالانۋعا بەرىلەدى».

ەسەپ كوميتەتى: «سونىمەن قاتار، 172 ەلدى مەكەندە ەلەكتروەنەرگيا قۋاتىنىڭ تاپشىلىعى بايقالادى، ناتيجەسىندە 250 مىڭ ادام (12,3%) ساپالى ەلەكتر جابدىقتاۋمەن قامتاماسىز ەتىلمەگەن».

ءبىلىم

شوكەەۆ: «تۇركىستان وبلىسىندا ءبىلىم سا­لا­سىنا باسا ءمان بەرىلىپ وتىر. جول كارتاسىنا سايكەس 2021 جىلى 78 ءبىلىم نىسانىنىڭ قۇرىلىس جۇ­مىستارىن جۇرگىزۋگە 18,9 ملرد تەڭگە قارجى قارالدى.
جىل سوڭىنا دەيىن 47 ءبىلىم ۇيا­سىن پايدالانۋعا تاپسىرۋ جوسپار­لانسا، قازىر 22-ءسى تاپسىرىلىپ ۇلگەردى. ناتيجەسىندە، 21 اۋىل مەن 1 قالالىق ەلدى مەكەننىڭ مەكتەپ ماسەلەسى شەشىلدى. تۇرعىندار جول كارتاسىنىڭ يگىلىگىن كورىپ وتىر. بيىل جەكە ينۆەستورلار ەسەبىنەن جەكەمەنشىك 21 مەكتەپ بەرىلىپ، 6 250 وقۋشى بىلىممەن قامتىلدى».

ەسەپ كوميتەتى: «2018-2020 جىلدارى مەكتەپ سالۋدى بىركەلكى ەمەس جوسپارلاۋ تۇركىستان قالاسىندا، سايرام  جانە سارىاعاش اۋداندارىندا وقۋشى ورىندارى تاپشىلىعىنىڭ وسۋىنە الىپ كەلگەن. ءوڭىر مەكتەپتەرىنىڭ تەحنيكالىق جابدىقتالۋىندا ءبىر قاتار جۇيەلى پروبلەمالار بايقالادى».

دەنساۋلىق

شوكەەۆ: «جەدەل جاردەم قىزمەتى 122 اۆتو­كولىكپەن قامتاماسىز ەتىلىپ، اۆتو­پارك 96%-عا جاڭاردى. جول كارتاسى شەڭبەرىندە تۇركىستان قالاسىندا قۋاتى 200 توسەك-ورىنعا ارنالعان اۋرۋحانا پايدالانۋعا تاپسىرىلدى».

ەسەپ كوميتەتى: «دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىندا رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتەن جىل سايىن بولىنەتىن نىسانالى ترانسفەرتتەر كۇتىلەتىن ءومىر ءسۇرۋ ۇزاقتىعىنىڭ ءوسۋ كورسەتكىشتەرىنە اسەر ەتپەگەن، ول تۇركىستان وبلىسىندا رەسپۋبليكانىڭ باسقا وڭىرلەرىمەن سالىستىرعاندا  سوڭعى ورىندا تۇر».

اۋىلشارۋاشىلىعى

شوكەەۆ: «جول كارتاسىندا اۋىسپالى ەگىس­تىڭ كولەمىن 179,9 مىڭ گەكتارعا ارت­تىرىپ، جىلىجاي الاڭىن 1 300 گەك­تارعا كەڭەيتۋ كوزدەلگەن بولا­تىن. جۇمىستار اتقارىلىپ، باع­دار­لاما 100 پايىز ورىندالدى. اۋىس­پالى ەگىستىڭ كولەمى 179,9 مىڭ گەك­تارعا جەتىپ، جاڭادان 105,3 گەك­تارعا جىلىجاي سالىنىپ، جالپى الاڭى 1 440 گەكتارعا كەڭەيدى. رەس­پۋب­لي­كاداعى جىلىجايلاردىڭ 71 پايىزى تۇركىستان وڭىرىندە ورنالاسقان.

بۇگىندە تۇركىستان قالاسى اينا­لاسىندا ازىق-تۇلىك بەلدەۋىن قۇرۋ جوباسى شەڭبەرىندە 11 مىڭ گەكتار اۋماقتا ونىمدىلىگى جوعارى جاڭبىر­لاتىپ سۋعارۋ تەحنولوگياسى ەندىرى­لىپ جاتىر. وڭىردە 163 شاعىن شا­رۋا­شىلىقتاردان تۇراتىن 2 كووپە­راتيۆ قۇرۋ ەسەبىنەن 2 مىڭ گەكتارعا 47 بىرلىك جاڭبىرلاتىپ سۋارۋ قون­دىرعىلارى ورناتىلدى. «ءبىر القاپ­تان جىلىنا 2-3 ءونىم الۋ» جوباسى اياسىندا 8,9 مىڭ گا 2878 جوبا ىسكە اسىرىلىپ، 280 مىڭ توننا كوكونىس ءونىمى جينالدى.

رەسپۋبليكادا سۋارمالى جەر­لەردىڭ 3/1 بولىگى وبلىسقا تيەسىلى (548,2 مىڭ گا). سۋارمالى جەردى ءتيىمدى پايدالانۋ ماقساتىندا ءتۇر­كىستان وبلىسىن الەۋمەتتىك-ەكونو­ميكالىق دامىتۋدىڭ كەشەندى جوس­پارى اياسىندا ماڭىزدى سۋ نىسان­دارىنىڭ قۇرىلىس-جوندەۋ جۇمىس­تارى قارقىندى جۇرگىزىلۋدە. ونىڭ ىشىندە «تۇركىستان ماگيسترالدى كا­نالىن كۇردەلى جوندەۋ» جوباسى­نىڭ ماڭىزى زور. بۇرىن اعىن سۋ 43 پايىزعا فيلتراتسيالىق شىعىنعا ۇشىراسا، بۇگىندە 43 شاقىرىم كا­نالدا بەتونداۋ جۇمىستارىنىڭ ءنا­تيجەسىندە 22 ملن تەكشە مەتر سۋ ۇنەمدەلىپ، 1,5 شاقىرىم كانال بو­يى اباتتاندىرىلدى. جوبا تولىق ىسكە اسقاندا 60 ملن تەكشە مەتر سۋ ۇنەمدەلەدى. «كەڭساي – قوسقورعان – 2» سۋ قويماسى جوباسى بيىل پاي­دالانۋعا بەرىلەدى. ول ارقىلى 34 ملن تەكشە مەتر اعىن سۋ جەتكىزىلمەك. جالپى، ءوڭىردى سۋلاندىرۋ باعىتىن­دا اۋقىمدى جوبالار جۇزەگە اسىرىلا بەرەدى.

مال شارۋاشىلىعىندا مال با­سى مەن ونىمدىلىك 4-5 پايىزعا ارتىپ، 291,4 ملرد تەڭگەگە ءونىم ءوندىرىلدى. ءوسىم 103,5 پايىزعا جەتتى. ەت ەكس­پورتى بويىنشا وبلىس رەسپۋبليكادا 1-ورىندا. ەلىمىزدە ەكسپورتقا شى­عا­رىلاتىن ءىرى قارا مال ەتىنىڭ 75 پا­يىزى، قوي ەتىنىڭ 40 پايىزى ءتۇر­كىستان وبلىسىنا تيەسىلى. بيىلدىڭ وزىندە 24 مىڭ توننا ءىرى قارا مال، 2,3 مىڭ توننا قوي ەتتەرى ەكسپورتتالدى. 4,1 ملن توننا مال ازىعى جينالىپ، جوس­پار 8 پايىزعا ارتىعىمەن ورىن­دالدى.

ەگىن جيناۋ ناۋقانى ءۇشىن جانە مال شارۋاشىلىعىن دامىتۋعا مەم­لەكەت تاراپىنان قولداۋ كورسەتىلۋ­دە. بيىل بارلىعى 32,2 ملرد تەڭگە سۋبسيديا بەرىلدى».

ەسەپ كوميتەتى: «اۋىل شارۋاشىلىعى وندىرۋشىلەرىن نەگىزسىز سۋبسيديالاۋ، سونداي-اق سۋبسيديالانعان مالدى قايتا ساتۋعا، سۋارۋ جابدىعىن پايدالانباۋ، ينۆەستيتسيىلىق وبەكتىلەردى پايدالانۋعا بەرۋدى سوزۋعا الىپ كەلگەن سۋبسيديالاردى پايدالانۋدى تيىسىنشە مونيتورينگ جۇرگىزبەۋ فاكتىلەرى انىقتالدى، بۇل 1,3 ملرد. تەڭگە سوماسىنا اۋىل شارۋاشىلىعى وندىرۋشىلەرىن دامىتۋعا ارنالعان مەملەكەتتىك قولداۋدىڭ اسەرىن ازايتادى. بۇدان باسقا، 8 اۋىل شارۋاشىلىعى ءوندىرۋشىسى پايدالانعان جالپى سوماسى 0,2 ملرد.تەڭگە سۋبسيديالاردى الۋدى راستاۋعا  ەلەكتروندىق شوت-فاكتۋرلاردى قايتارىپ الۋ فاكتىلەرىنە جول بەرىلگەن، بۇل نەگىزسىز سۋبسيديا الۋعا ارنالعان سحەمالاردىڭ بولۋىن كورسەتەدى».

ءتيىمسىز جۇمسالعان قارجى

ەسەپ كوميتەتى: «سونىمەن قاتار بجك 2020 شەڭبەرىندە ورداباسى اۋدانىنىڭ بادام ستانتسياسىندا 2020 جىلى سالىنعان مۇناي-حيميا زاۋىتىنىڭ ۆاگوندارىن تۇراقپەن قامتاماسىز ەتۋگە ارنالعان  كىرمە تەمىر جولدار پايدالانىلمايدى، وسىعان بايلانىستى 1 ملرد. تەڭگە سوماسىنا بيۋدجەت قاراجاتى ءتيىمسىز جۇمسالعان».

سونداي-اق ەسەپ كوميتەتى تۇركىستان وبلىسىندا قاراجاتتى يگەرۋ مەن ناقتى ناتيجەگە قول جەتكىزۋ اراقاتىناسى تومەن ەكەنىن انىقتاعان. ياعني، بيۋدجەت قارجىسى 99,0% يگەرىلگەن بولسا، ناقتى ينديكاتورلاردىڭ ورىندالۋى 80,1%. الشاقتىق انىق كورىنىپ تۇر.

ەسەپ كوميتەتىنىڭ تەكسەرۋ قورتىندىسى 11 قاراشادا ياعني شوكەەۆتىڭ ەسەبىنەن ءبىر اپتا بۇرىن شىقتى. بىراق اكىم ەسەپ كوميتەتىنىڭ ەسەبىن ەسكەرۋدى قاجەت دەپ تاپپاي، ءوزى ايتقانداي «دامۋ، ءوسۋ، وركەندەۋ» جولىمەن استانانى «تاڭقالدىرعان».

دەرەككوزى: arasha.kz

Abai.kz