قالىڭ قازاق جالپى 7 ساناتقا بولىنەتىن قازاق جەرىنىڭ ءبىر بولىگىن – اۋىل شارۋاشىلىعىنا قاتىستىسىن جەكە مەنشىككە ساتۋعا جانە جالعا بەرۋگە (و.ءى. شەتەلدىكتەرگە دە), سالىنعان موراتوري تاعى 5 جىلعا سوزىلاتىن بولدى دەپ بوركىن اسپانعا اتىپ قۋانىپ ءجۇر. مۇلدە ولاي ەمەس! ال، قالاي؟

ەلدىڭ ءۇمىت ارتقان جەر كوميسسياسى اۋىل شارۋاشىلىق جەرىن ءوز ەلىنىڭ ازاماتتارىنا جالعا بەرۋ مەن ساتۋعا قاتىستى عانا ماسەلەنى قاراعان. ال، ودان بولەك مەملەكەتتىك كوميسسيا شەتەلدىكتەرگە قاتىستى ماسەلەنى قاراعان. ياعني، ەكى كوميسسيا ءبىر-بىرىنەن تاۋەلسىز، پاراللەلدى تۇردە، ەكىنشىسى ءبىرىنشىسىنىڭ كولەڭكەسىندە دەۋگە بولادى، جۇمىس ىستەگەن. بۇكىل ەلدىڭ نازارى نەگىزىنەن ءبىر اي بويى جەر كوميسسياسىنىڭ جۇمىسىندا بولسا، ەكىنشى كوميسسيا بارىنشا ەلەۋسىز بولۋعا تىرىسقان جانە ونىڭ ءىسىنىڭ ناتيجەسىن ءماجىلىس بەكىتىپ، سەناتقا بەرىپ ۇلگەرگەن. سەنبەيسىزدەر مە؟ مارحابات، «Qazaq Times» ءتىلشىسى ميات كاشىبايدىڭ ماقالاسى، «وتە قىزىق»، ءبىز ونىڭ ءبىر ءارپىن بۇزباي بەردىك.

ورمان  ءوسىرۋ ءۇشىن جەر بەرۋدى كوميسسيا ۇسىنعان جوق...

«Qazaq Times» پارلامەنتتە قارالىپ جاتقان زاڭ جوباسىن قولدايتىندارمەن دە، قارسىلارمەن دە سويلەسىپ كوردى. شەتەلدىكتەرگە ورمان ءوسىرۋ ءۇشىن 25 جىلعا جەر بەرۋدى قۇپتامايتىنداردىڭ ءبىرى – ساياساتتانۋشى دوس كوشىم. ول – توقاەۆ تاپسىرماسىمەن قۇرىلعان جەر رەفورماسى جونىندەگى كوميسسيانىڭ مۇشەسى. دوس كوشىمنىڭ ايتۋىنشا، كوميسسيا سەناتتا قارالىپ جاتقان زاڭ جوباسىن دايىنداۋعا قاتىسپاعان، وتىرىستارىندا ول قۇجاتتى مۇلدە تالقىلاماعان (وسى جەردە جانە ءارى قاراي قارايتقان، سۇراقتار قويعان ءبىز – ءو.ا.).

– پرەزيدەنت ايتقاننان كەيىن ول زاڭ جوباسى ەرتەرەك دايىندالدى. الايدا ونىڭ جۇمىسىنا جەر كوميسسياسى مۇلدە ارالاسقان جوق. مەنىڭ بىلۋىمشە، پرەزيدەنت قازىر سەناتتا تالقىلانىپ جاتقان زاڭ جوباسى جايلى ءبىر-اق ماسەلە، ياعني شەتەلدىكتەرگە جەردى ساتۋعا، جالعا بەرۋگە تىيىم سالۋدى تاپسىردى. ال زاڭ جوباسىنىڭ ىشىنە قازىر شۋ تۋدىرىپ جاتقان باپتىڭ قايدان كىرىپ كەتكەنىن بىلمەيمىن, – دەيدى دوس كوشىم. ونىڭ ايتۋىنا قاراعاندا، شەتەلدىكتەرگە ورمان ءوسىرۋ ءۇشىن جەر بەرۋ دەگەنگە ءوزى دە قارسى.

– مەنىڭ تۇسىنىگىمدە ورمان جەرى دە اۋىل شارۋاشىلىعى جەرىنە كىرۋى كەرەك. ال شەتەلدىكتەرگە ورمان ءوسىرۋ ءۇشىن جەردى 25 جىلعا جالعا بەرۋ دەگەندى قۇپتامايمىن، – دەيدى ول.

داۋلى زاڭ جوباسىن ماقۇلداعان دەپۋتات ءۋاجى

«Qazaq Times» ءتىلشىسى وسى ماقالانى جازۋ باراسىندا جەركومنىڭ تاعى ءبىر مۇشەسى، ءماجىلىس دەپۋتاتى ايدوس سارىممەن دە سويلەستى. ول باستاپقىدا ءماجىلىس ماقۇلداپ قويعان زاڭ جوباسىندا شەتەلدىكتەرگە ورمان ءوسىرۋ ءۇشىن جەر بەرۋدى كوزدەيتىن باپتىڭ بار ەكەنىن جوققا شىعاردى. كەيىن ءتىلشى قۇجاتتىڭ ناقتى قاي تارماعىندا سونداي ماسەلە بار ەكەنىن وقىپ بەرگەن سوڭ، «ورمان ءوسىرۋ ماقساتىندا جەردى شەتەلدىكتەرگە جالعا بەرۋدىڭ ەش قاۋىپى جوق» ەكەنىن العا تارتتى.

ءتىلشى: پارلامەنتتە قارالىپ جاتقان زاڭ جوباسىندا «شەتەلدىكتەرگە ورمان ءوسىرۋ ءۇشىن 25 جىلعا جەر بەرۋ» دەگەن باپ بار ەكەن...

ايدوس سارىم: ورمان ءوسىرۋ ءۇشىن بىزگە تەحنولوگيا كەرەك، بىزگە ۇلكەن باعىتتار كەرەك. بىزگە ۇلكەن شەشىم كەرەك (؟).

ءتىلشى: جەردى سول ءۇشىن شەتەلدىكتەرگە جالعا بەرۋ كەرەك پە؟

ايدوس سارىم: قازاقستانداعى ورماننىڭ ىشىندە 88 ميلليون قىتاي نەمەسە ورىس ءجۇر مە؟! نەگە وتتاي بەرەمىز ءبىز!؟ مەن تۇسىنبەيمىن.

ءتىلشى: مەن وتتاپ وتىرعان جوقپىن. سىزگە جۋرناليست رەتىندە سۇراق قويىپ تۇرمىن.

ايدوس سارىم: ەندى ماعان ايتىڭىزشى. قانداي ماسەلە تۋىندادى؟ قانداي اڭگىمە بار؟ زاڭدى قاراپ شىعىڭدارشى.

ءتىلشى: مەن قاراپ شىقتىم.

ايدوس سارىم: نە دەپ تۇر؟

ءتىلشى: شەتەلدىكتەرگە ورمان ءوسىرۋ ءۇشىن 25 جىلعا جەر بەرۋدى كوزدەيتىن باپ كورىپ تۇرمىن.

ءماجىلىس دەپۋتاتى ا.سارىم: شەتەلدىكتەر بولعاندا، ول قازاقستاننىڭ ىشىندەگى شەتەلدىكتەر عوي، سىرتتان كەلگەن ەمەس. مىسالى ءۇشىن، شەۆرون سياقتى كومپانيالار. ەلدىڭ ىشىندە جۇرگەن. قازاقستانداعى جەر شەتەلدىككە جالعا بەرىلمەيدى، ساتىلمايدى دەگەن پرينتسيپ بار عوي. بار ما، جوق پا؟

ءتىلشى: قازاقستانداعى شەتەلدىكتەر دەگەن قالاي ول؟

ايدوس سارىم: تۇرا تۇرىڭىز، تۇرا تۇرىڭىز. قازاقستاندا جەر شەتەلدىكتەرگە ساتىلمايدى، جالعا دا بەرىلمەيدى دەگەن پرينتسيپ بار ما، جوق پا؟

ءتىلشى: جەر كودەكسىندەگى جالعا بەرۋ جايلى باپتارعا موراتوري جاريالانعان 2016 جىلى.

ايدوس سارىم: تۇرا تۇرىڭىز، ءسىز ماعان قانداي اڭگىمە ايتىپ وتىرسىز. قازاقستاندا جەر شەتەلدىككە جالعا بەرىلمەيدى، ساتىلمايدى دەگەن پرينتسيپ بار ما، جوق پا؟

ءتىلشى: پرينتسيپ پە، زاڭ با؟

ايدوس سارىم: سەناتتا قارالىپ جاتقان زاڭ جوباسى كەمىندە مامىر ايىنىڭ ورتاسىندا پرەزيدەنتكە جولدانادى. شەتەلدىكتەرگە قاتىستى ەڭ ۇلكەن ماسەلە سول ەمەس پە؟ ياعني سول زاڭعا قاتىستى قول قويىلادى. ەشقاشان دا ەشقانداي شەتەلدىك جەردى جەكەمەنشىككە دە، جالعا دا الا المايدى دەگەن پرينتسيپ بار. اۋىل شارۋاشىلىق جەرلەرى دەگەن. سونىڭ ىشىندە ورمانى دا بار، باسقاسى دا بار. سولاي ما؟

ءتىلشى: جوق، ولاي ەمەس. ول زاڭ جوباسىندا ورمان ءوسىرۋ ءۇشىن جەر بەرىلەدى دەگەن باپ بار.

ايدوس سارىم: كەشىرىڭىز، ءسىز نەگە ءبىزدىڭ زاڭدارىمىزدى وزىڭىزگە ىڭعايلى قىلىپ ءپاتۋالايسىز؟

ءتىلشى: مەن قالاي ءپاتۋالاپ جاتىرمىن ونى؟

ايدوس سارىم: جوق، ءسىز قالاي ءپاتۋالايسىز؟

ءتىلشى: مەن ەشقانداي ءپاتۋا جاساپ تۇرعان جوقپىن. زاڭ جوباسىندا سولاي جازىلعان.

ايدوس سارىم: جوق، ونداي جوق.

ءتىلشى: قالاي جوق؟ زاڭ جوباسىنىڭ ...

ايدوس سارىم: ماعان وقىپ بەرىڭىزشى.

ءتىلشى: قازىر ءبىر مينۋت... سەناتتا قارالىپ جاتقان زاڭ جوباسىنىڭ توعىزىنشى تارماعىدا بىلاي جازىلعان: «48-باپتىڭ 2-تارماعىنداعى «اۋىل شارۋاشىلىعى ءوندىرىسىن، ورمان ءوcipyدi, قوسالقى اۋىل شارۋاشىلىعىن جۋرگىزۋ ءۇشىن» دەگەن سوزدەر «ورمان ءوcipy ءۇشىن» دەگەن سوزدەرمەن اۋىستىرىلسىن».

ايدوس سارىم: جوق، ءسىز ماعان بابىن تۇگەلدەي وقىپ بەرىڭىزشى.

ءتىلشى: 48 باپتىڭ 2-تارماعىن با؟

ايدوس سارىم: ءيا.

ءتىلشى: مىنە بىلاي دەلىنگەن: «ساۋدا-ساتتىقتىڭ (كونكۋرستاردىڭ، اۋكتسيونداردىڭ) جەڭىمپازدارىنا – شەتەلدىكتەر مەن ازاماتتىعى جوق ادامدارعا اۋىل شارۋاشىلىعى ءوندىرىسىن، ورمان ءوسىرۋدى، قوسالقى اۋىل شارۋاشىلىعىن جۇرگىزۋ ءۇشىن جەر ۋچاسكەلەرى 25 جىلعا دەيiنگى مەرزىممەن جالداۋ شارتتارىمەن ۋاقىتشا جەر پايدالانۋعا بەرىلەدى».

ايدوس سارىم: ال سودان؟

ءتىلشى: جازىلىپ تۇر عوي ەندى وسى جەردە.

ايدوس سارىم: نە دەپ جازىلىپ تۇر؟

ءتىلشى: 25 جىلعا جالعا بەرىلەدى دەپ.

ايدوس سارىم: كىمگە جالعا بەرىلەدى؟

ءتىلشى: شەتەلدىكتەر مەن ازاماتتىعى جوق ادامدارعا.

ايدوس سارىم: جوق، ءسىز ەڭ باستى ۇلكەن ءپرينتسيپتى تۇسىنەسىز بە، تۇسىنبەيسىز بە؟

ءتىلشى: قانداي پرينتسيپ؟

ايدوس سارىم: قازاقستانداعى جەر شەتەلدىكتەرگە جالعا دا، مەنشىككە دە بەرىلمەيدى دەگەندى تۇسىنەسىز بە، تۇسىنبەيسىز بە؟

ءتىلشى: ول پرينتسيپ قاي جەردە جازىلعان؟

ايدوس سارىم: ول بۇگىن-ەرتەڭ قابىلداناتىن زاڭنىڭ ىشىندە تۇر.

ءتىلشى: ول زاڭدا ونداي پرينتسيپ بولسا دا، مىناداي بابى بولىپ تۇر عوي ورمان وسىرۋگە قاتىستى....

ايدوس سارىم: ءسىز تۇسىنەسىز بە، تۇسىنبەيسىز بە؟ كەشىرىڭىز، ەسىمىڭىز كىم؟

ءتىلشى: ميات

ايدوس سارىم: ەندى قاراڭىز. جاقىن ارادا سەناتتان الداعى اپتادا شىعادى. مامىر ايىنىڭ ىشىندە پرەزيدەنت قابىلدايتىن زاڭ بار. سونىڭ ىشىندە وسى ماسەلەنىڭ بارلىعى قابىلدانادى. قازاقستاننىڭ جەرى شەتەلدىكتەرگە جالعا دا، مەنشىككە دە بەرىلمەيدى دەگەن.

ءتىلشى: ول زاڭدا بۇكىل جەر تۋرالى ايتىلماعان. تەك اۋىل شارۋاشىلىعىنا قاتىستى..

ايدوس سارىم: جوق، بۇكىل جەرى.

ءتىلشى: بۇكىل جەرى دەپ قاي بابىندا ايتىلعان?

ايدوس سارىم: ميات، زاڭدى كۇتىڭىزشى.

ءتىلشى: سەناتتا قارالىپ جاتقان زاڭ جوباسىنا بايلانىستى قوعامدا شۋ بولىپ جاتىر. مەن سىزگە سول زاڭ جوباسىنىڭ ناقتى بابىنا قاتىستى سۇراق قويىپ وتىرمىن.

ايدوس سارىم: مەنىڭ بىلۋىمشە، جاڭاعىداي ماسەلە بولادى.

ءتىلشى: ورمان ءوسىرۋ ءۇشىن دەگەن باپ قالاي بولادى سوندا؟

ايدوس سارىم: قازاقستاندا ورماننىڭ قانشاسى بار؟ ورماننىڭ نە ەكەنىن بىلەسىڭ بە سەن؟

ءتىلشى: بىلەمىن.

ايدوس سارىم: قانشا؟

ءتىلشى: شامامەن، قازاقستان جەرىنىڭ ءتورت پايىزى.

ايدوس سارىم: ءيا، 3-4 پايىز. ىشىنە ورمان ەگەمىن دەيتىن بولسا، جاڭاعى نە بار. بىراق وسى ورماننىڭ ىشىندە ورىس نەمەسە قىتاي قاپتاپ جۇرگەن جوق قوي. ەگەر ارال، باقاناستاعى قۇمعا ەگەمىن دەيتىن بولسا، ول باسقا اڭگىمە.

ءتىلشى: شەتەلدىكتەر مەن ازاماتتاعى جوق ادامدار ورمان وسىرەمىن دەسە، قانداي جەر بەرىلەدى سوندا؟

ايدوس سارىم: تۇرا تۇرىڭىز. شەتەلدىكتەر دەگەننەن بۇرىن بىزدە بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ ۇلكەن باعدارلامالارى بار. قۇمدانۋعا، قۇمسىزدانۋعا قارسى كۇرەس دەگەن سياقتى. ۇلكەن مەملەكەتتىك ۇيىمدارى بار. ازيا دامۋ بانكى دەگەندەر بار. سولار قازاقستانعا سەكسەۋىل ەگەدى، سولار قازاقستانعا جىڭعىل ەگەدى. ەگەر قازىر مىنا زاڭمەن شەكتەيتىن بولساق، وسى باعدارلامانىڭ ءبارىن ىسىرىپ تاستاۋعا ءماجبۇر بولامىز... وسى ارالدىڭ، بالقاشتىڭ تۇبىندەگى قۇمدانۋ، قۇمسىزدانۋ دەگەندى ايتىپ جاتقان قازاقستان ەمەس، سول ۇلكەن ۇيىمدار... سوندىقتان بۇل ماسەلەدەن ەشقانداي، ەشقانداي جاۋلىق ىزدەپ قاجەت ەمەس.

ءسوز سوڭىندا سارىم زاڭ جوباسىنداعى ورمان وسىرۋگە قاتىستى باپ مەملەكەت جەرىنە ەشقانداي قاۋىپ توندىرمەيتىنىن ايتتى. بۇعان قوسا، ول وسى باپقا قارسىلىق ءبىلدىرىپ جاتقانداردىڭ «الاڭداۋى نەگىزسىز» دەدى.

«بيلىكتىڭ كەزەكتى قۇيتىرقى ويىنى»

كەشە الماتىدا جەر ماسەلەسىنە قاتىستى ميتينگ ۇيىمداستىرىپ، پارلامەنتتە قارالىپ جاتقان زاڭ جوباسى قازىرگى نۇسقادا قابىلداناتىن بولسا، 15 مامىردان باستاپ ءوز جاقتاستارىمەن الاڭدا اشتىق جاريالايتىنىن مالىمدەگەن وپپوزيتسياداعى ساياساتكەر جانبولات ماماي سارىمنىڭ سوزىمەن كەلىسپەيدى. مامايدىڭ ايتۋىنشا، زاڭ جوباسىنداعى شەتەلدىكتەرگە ورمان ءوسىرۋ ءۇشىن جەر بەرۋدىڭ ارتىندا ۇلكەن قاتەر بار. ول «بيلىك وسى باپتى پايدالانىپ، شەتەلدىكتەرگە جەر بەرۋدى كوزدەپ وتىر» دەگەن ويدا.

– بىرىنشىدەن، شەتەلدىكتەرگە ورمان ءوسىرۋ ءۇشىن جەر بەرۋ دەگەن لوگيكاعا سىيمايدى. سوندا شەتەلدىكتەر ءبىزدىڭ جەرىمىزدى 25 جىلعا جالعا الىپ، ورمانىمىزدى جايقالتىپ بەرىپ، كەيىن «ەندى وزدەرىڭ سۋ قۇيىپ، ارى قاراي كۇتىپ باپتاڭدار» دەي مە؟ بۇل وتە قيسىنسىز. مەن بۇنى بيلىكتىڭ كەزەكتى قۇيتىرقى ويىنى دەپ ەسەپتەيمىن. بيلىك «شەتەلدىكتەرگە جەر بەرەمىز» دەگەن ماقساتىنان اينىعان جوق ءالى. سونىڭ ءبىر دالەلى – وسى باپ، – دەيدى ماماي.

ول بيلىك وكىلدەرىنىڭ «بۇل باپ نەگىزىنەن قازاقستاندا جۇمىس ىستەپ جاتقان ءتۇرلى شەتەلدىك كومپانيالاردىڭ ەلىمىزدى كوگالداندىرۋعا اتسالىسۋ ءۇشىن» دەگەن ءسوزى – «حالىقتى اقىماق قىلۋدىڭ ءبىر ءتاسىلى» دەگەن ويدا. – ويتكەنى ءبىز قارسى شىعىپ جاتقان باپتا قازاقستانداعى شەتەلدىك كومپانيالار دەلىنبەگەن. ول جەردە «شەتەلدىكتەرگە، ازماتتىعى جوق ادامدارعا» دەپ انىق جازىلىپ تۇر، – دەيدى ماماي.

قازاقستاندا جەر داۋى ەلدى ءبىرىنشى پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆ باسقارىپ تۇرعان كەزدە باستالعان. 2016 جىلى ەلدە اۋىل شارۋاشىلىعى جەرىن شەتەلدىكتەرگە ساتۋ جانە ۇزاق مەرزىمگە جالعا بەرۋدى قاراستىراتىن داۋلى زاڭ جوباسىنا حالىق جاپپاي نارازى بولعان سوڭ نازارباەۆ زاڭ جوباسىنا بەس جىلعا موراتوري جاريالاعان. ونىڭ مەرزىمى بيىل اياقتالادى. وسىعان وراي، قازىرگى پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆ جەردى شەتەلدىكتەرگە ساتۋعا جانە ۇزاق جىلعا جالعا بەرۋگە تىيىم سالۋدى قاراستىراتىن زاڭ جوباسىن ازىرلەۋدى تاپسىرعان.

اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترلىگى دايىنداعان زاڭ جوباسىن پارلامەنتتىڭ تومەنگى پالاتاسى – ءماجىلىس ماقۇلداپ قويدى. ءساۋىردىڭ ورتاسىنان بەرى سەناتتا قارالىپ جاتىر. قازاقستان بيلىگى جەردىڭ بوس جاتپاۋ قاجەتتىگىن، وعان ينۆەستيتسيا تارتۋ كەرەكتىگىن ءجيى ايتادى.

بىراق ەل ازاماتتارىنىڭ كەيبىرى ەلدە جەمقورلىق ءورشىپ تۇرعان شاقتا جەر ساتۋ قاۋىپتى دەگەن ويدا. «The Qazaq Times».

ورىستا «گورا روديلا مىش» دەگەن ماقال بار. جەر كودەكسىنە ءبىر عانا ءسوزدى: «قازاق جەرى ەشكىمگە ساتىلمايدى، شەتەلدىكتەرگە جالعا دا بەرىلمەيدى» دەگەن جالعىز اۋىس ءسوزدى قوسۋ ءۇشىن ەكى كوميسسيا قۇرۋدىڭ، مىناداي جاڭىلتپاشتىڭ كىمگە، قانداي قاجەتتىگى بولدى؟ ءبىز ءپىر تۇتاتىن اقش-تىڭ وزىندە جەر جارتىلاي عانا جەكە مەنشىكتە. ال، ءبىز ناعىز ۇلگى الۋعا ءتيىستى ۇلتتىق مەملەكەت – يزرايلدە جەر تۇگەلدەي مەملەكەت مەنشىگىندە. ەسەسىنە، ول ءوزىنىڭ ءبىزدىڭ ءبىر اۋدانىمىزدىڭ اۋماعىنداي عانا جەرىنەن جىلىنا 6 ملرد دوللارعا جۋىق –اگرارلىق (!) - ءونىمدى ەكسپورتقا شىعارادى. ءبىز شە؟ مەن ايتۋعا ۇيالىپ وتىرمىن، «جەردى جەكە مەنشىككە بەرمەسەك كوگەرمەيمىز» دەيتىن اۋىل شارۋاشىلىق ءمينيسترى ايتسىن...

ومىرزاق اقجىگىت

Abai.kz