Júma, 3 Mamyr 2024
Óz sózim... 6987 39 pikir 26 Sәuir, 2021 saghat 16:31

Jerdi sheteldikterge bermey tynbaytyn týri bar...

Qalyng qazaq jalpy 7 sanatqa bólinetin qazaq jerining bir bóligin – auyl sharuashylyghyna qatystysyn jeke menshikke satugha jәne jalgha beruge (o.i. sheteldikterge de), salynghan moratoriy taghy 5 jylgha sozylatyn boldy dep bórkin aspangha atyp quanyp jýr. Mýlde olay emes! Al, qalay?

Elding ýmit artqan Jer komissiyasy auyl sharuashylyq jerin óz elining azamattaryna jalgha beru men satugha qatysty ghana mәseleni qaraghan. Al, odan bólek memlekettik komissiya sheteldikterge qatysty mәseleni qaraghan. Yaghni, eki komissiya bir-birinen tәuelsiz, paralleldi týrde, ekinshisi birinshisining kólenkesinde deuge bolady, júmys istegen. Býkil elding nazary negizinen bir ay boyy Jer komissiyasynyng júmysynda bolsa, ekinshi komissiya barynsha eleusiz bolugha tyrysqan jәne onyng isining nәtiyjesin Mәjilis bekitip, Senatqa berip ýlgergen. Senbeysizder me? Marhabat, «Qazaq Times» tilshisi Miyat Kәshibaydyng maqalasy, «óte qyzyq», biz onyng bir әrpin búzbay berdik.

Orman  ósiru ýshin jer berudi komissiya úsynghan joq...

«Qazaq Times» parlamentte qaralyp jatqan zang jobasyn qoldaytyndarmen de, qarsylarmen de sóilesip kórdi. Sheteldikterge orman ósiru ýshin 25 jylgha jer berudi qúptamaytyndardyng biri – sayasattanushy Dos Kóshim. Ol – Toqaev tapsyrmasymen qúrylghan Jer reformasy jónindegi komissiyanyng mýshesi. Dos Kóshimning aituynsha, komissiya senatta qaralyp jatqan zang jobasyn dayyndaugha qatyspaghan, otyrystarynda ol qújatty mýlde talqylamaghan (osy jerde jәne әri qaray qaraytqan, súraqtar qoyghan biz – Ó.A.).

– Preziydent aitqannan keyin ol zang jobasy erterek dayyndaldy. Alayda onyng júmysyna Jer komissiyasy mýlde aralasqan joq. Mening biluimshe, preziydent qazir senatta talqylanyp jatqan zang jobasy jayly bir-aq mәsele, yaghny sheteldikterge jerdi satugha, jalgha beruge tyiym saludy tapsyrdy. Al zang jobasynyng ishine qazir shu tudyryp jatqan baptyng qaydan kirip ketkenin bilmeymin, – deydi Dos Kóshim. Onyng aituyna qaraghanda, sheteldikterge orman ósiru ýshin jer beru degenge ózi de qarsy.

– Mening týsinigimde orman jeri de auyl sharuashylyghy jerine kirui kerek. Al sheteldikterge orman ósiru ýshin jerdi 25 jylgha jalgha beru degendi qúptamaymyn, – deydi ol.

Dauly zang jobasyn maqúldaghan deputat uәji

«Qazaq Times» tilshisi osy maqalany jazu barasynda jerkomnyng taghy bir mýshesi, mәjilis deputaty Aydos Sarymmen de sóilesti. Ol bastapqyda mәjilis maqúldap qoyghan zang jobasynda sheteldikterge orman ósiru ýshin jer berudi kózdeytin baptyng bar ekenin joqqa shyghardy. Keyin tilshi qújattyng naqty qay tarmaghynda sonday mәsele bar ekenin oqyp bergen son, «orman ósiru maqsatynda jerdi sheteldikterge jalgha beruding esh qauipi joq» ekenin algha tartty.

Tilshi: Parlamentte qaralyp jatqan zang jobasynda «sheteldikterge orman ósiru ýshin 25 jylgha jer beru» degen bap bar eken...

Aydos Sarym: Orman ósiru ýshin bizge tehnologiya kerek, bizge ýlken baghyttar kerek. Bizge ýlken sheshim kerek (?).

Tilshi: Jerdi sol ýshin sheteldikterge jalgha beru kerek pe?

Aydos Sarym: Qazaqstandaghy ormannyng ishinde 88 million qytay nemese orys jýr me?! Nege ottay beremiz biz!? Men týsinbeymin.

Tilshi: Men ottap otyrghan joqpyn. Sizge jurnalist retinde súraq qoyyp túrmyn.

Aydos Sarym: Endi maghan aitynyzshy. Qanday mәsele tuyndady? Qanday әngime bar? Zandy qarap shyghyndarshy.

Tilshi: Men qarap shyqtym.

Aydos Sarym: Ne dep túr?

Tilshi: Sheteldikterge orman ósiru ýshin 25 jylgha jer berudi kózdeytin bap kórip túrmyn.

Mәjilis deputaty A.Sarym: Sheteldikter bolghanda, ol Qazaqstannyng ishindegi sheteldikter ghoy, syrttan kelgen emes. Mysaly ýshin, Shevron siyaqty kompaniyalar. Elding ishinde jýrgen. Qazaqstandaghy jer sheteldikke jalgha berilmeydi, satylmaydy degen prinsip bar ghoy. Bar ma, joq pa?

Tilshi: Qazaqstandaghy sheteldikter degen qalay ol?

Aydos Sarym: Túra túrynyz, túra túrynyz. Qazaqstanda jer sheteldikterge satylmaydy, jalgha da berilmeydi degen prinsip bar ma, joq pa?

Tilshi: Jer kodeksindegi jalgha beru jayly baptargha moratoriy jariyalanghan 2016 jyly.

Aydos Sarym: Túra túrynyz, siz maghan qanday әngime aityp otyrsyz. Qazaqstanda jer sheteldikke jalgha berilmeydi, satylmaydy degen prinsip bar ma, joq pa?

Tilshi: Prinsip pe, zang ba?

Aydos Sarym: Senatta qaralyp jatqan zang jobasy keminde mamyr aiynyng ortasynda preziydentke joldanady. Sheteldikterge qatysty eng ýlken mәsele sol emes pe? Yaghny sol zangha qatysty qol qoyylady. Eshqashan da eshqanday sheteldik jerdi jekemenshikke de, jalgha da ala almaydy degen prinsip bar. Auyl sharuashylyq jerleri degen. Sonyng ishinde ormany da bar, basqasy da bar. Solay ma?

Tilshi: Joq, olay emes. Ol zang jobasynda orman ósiru ýshin jer beriledi degen bap bar.

Aydos Sarym: Keshiriniz, siz nege bizding zandarymyzdy ózinizge ynghayly qylyp pәtualaysyz?

Tilshi: Men qalay pәtualap jatyrmyn ony?

Aydos Sarym: Joq, siz qalay pәtualaysyz?

Tilshi: Men eshqanday pәtua jasap túrghan joqpyn. Zang jobasynda solay jazylghan.

Aydos Sarym: Joq, onday joq.

Tilshi: Qalay joq? Zang jobasynyng ...

Aydos Sarym: Maghan oqyp berinizshi.

Tilshi: Qazir bir minut... Senatta qaralyp jatqan zang jobasynyng toghyzynshy tarmaghyda bylay jazylghan: «48-baptyng 2-tarmaghyndaghy «auyl sharuashylyghy óndirisin, orman ócipydi, qosalqy auyl sharuashylyghyn jurgizu ýshin» degen sózder «orman ócipy ýshin» degen sózdermen auystyrylsyn».

Aydos Sarym: Joq, siz maghan babyn týgeldey oqyp berinizshi.

Tilshi: 48 baptyng 2-tarmaghyn ba?

Aydos Sarym: IYә.

Tilshi: Mine bylay delingen: «Sauda-sattyqtyng (konkurstardyn, auksiondardyn) jenimpazdaryna – sheteldikter men azamattyghy joq adamdargha auyl sharuashylyghy óndirisin, orman ósirudi, qosalqy auyl sharuashylyghyn jýrgizu ýshin jer uchaskeleri 25 jylgha deyingi merzimmen jaldau sharttarymen uaqytsha jer paydalanugha beriledi».

Aydos Sarym: Al sodan?

Tilshi: Jazylyp túr ghoy endi osy jerde.

Aydos Sarym: Ne dep jazylyp túr?

Tilshi: 25 jylgha jalgha beriledi dep.

Aydos Sarym: Kimge jalgha beriledi?

Tilshi: Sheteldikter men azamattyghy joq adamdargha.

Aydos Sarym: Joq, siz eng basty ýlken prinsipti týsinesiz be, týsinbeysiz be?

Tilshi: Qanday prinsiyp?

Aydos Sarym: Qazaqstandaghy jer sheteldikterge jalgha da, menshikke de berilmeydi degendi týsinesiz be, týsinbeysiz be?

Tilshi: Ol prinsip qay jerde jazylghan?

Aydos Sarym: Ol býgin-erteng qabyldanatyn zannyng ishinde túr.

Tilshi: Ol zanda onday prinsip bolsa da, mynaday baby bolyp túr ghoy orman ósiruge qatysty....

Aydos Sarym: Siz týsinesiz be, týsinbeysiz be? Keshiriniz, esiminiz kim?

Tilshi: Miyat

Aydos Sarym: Endi qaranyz. Jaqyn arada senattan aldaghy aptada shyghady. Mamyr aiynyng ishinde preziydent qabyldaytyn zang bar. Sonyng ishinde osy mәselening barlyghy qabyldanady. Qazaqstannyng jeri sheteldikterge jalgha da, menshikke de berilmeydi degen.

Tilshi: Ol zanda býkil jer turaly aitylmaghan. Tek auyl sharuashylyghyna qatysty..

Aydos Sarym: Joq, býkil jeri.

Tilshi: Býkil jeri dep qay babynda aitylghan?

Aydos Sarym: Miyat, zandy kýtinizshi.

Tilshi: Senatta qaralyp jatqan zang jobasyna baylanysty qoghamda shu bolyp jatyr. Men sizge sol zang jobasynyng naqty babyna qatysty súraq qoyyp otyrmyn.

Aydos Sarym: Mening biluimshe, janaghyday mәsele bolady.

Tilshi: Orman ósiru ýshin degen bap qalay bolady sonda?

Aydos Sarym: Qazaqstanda ormannyng qanshasy bar? Ormannyng ne ekenin bilesing be sen?

Tilshi: Bilemin.

Aydos Sarym: Qansha?

Tilshi: Shamamen, Qazaqstan jerining tórt payyzy.

Aydos Sarym: IYә, 3-4 payyz. Ishine orman egemin deytin bolsa, janaghy ne bar. Biraq osy ormannyng ishinde orys nemese qytay qaptap jýrgen joq qoy. Eger Aral, Baqanastaghy qúmgha egemin deytin bolsa, ol basqa әngime.

Tilshi: Sheteldikter men azamattaghy joq adamdar orman ósiremin dese, qanday jer beriledi sonda?

Aydos Sarym: Túra túrynyz. Sheteldikter degennen búryn bizde Birikken últtar úiymynyng ýlken baghdarlamalary bar. Qúmdanugha, qúmsyzdanugha qarsy kýres degen siyaqty. Ýlken memlekettik úiymdary bar. Aziya damu banki degender bar. Solar Qazaqstangha sekseuil egedi, solar Qazaqstangha jynghyl egedi. Eger qazir myna zanmen shekteytin bolsaq, osy baghdarlamanyng bәrin ysyryp tastaugha mәjbýr bolamyz... Osy Araldyn, Balqashtyng týbindegi qúmdanu, qúmsyzdanu degendi aityp jatqan Qazaqstan emes, sol ýlken úiymdar... Sondyqtan búl mәseleden eshqanday, eshqanday jaulyq izdep qajet emes.

Sóz sonynda Sarym zang jobasyndaghy orman ósiruge qatysty bap memleket jerine eshqanday qauip tóndirmeytinin aitty. Búghan qosa, ol osy bapqa qarsylyq bildirip jatqandardyng «alandauy negizsiz» dedi.

«Biylikting kezekti qúityrqy oiyny»

Keshe Almatyda jer mәselesine qatysty miting úiymdastyryp, parlamentte qaralyp jatqan zang jobasy qazirgi núsqada qabyldanatyn bolsa, 15 mamyrdan bastap óz jaqtastarymen alanda ashtyq jariyalaytynyn mәlimdegen oppozisiyadaghy sayasatker Janbolat Mamay Sarymnyng sózimen kelispeydi. Mamaydyng aituynsha, zang jobasyndaghy sheteldikterge orman ósiru ýshin jer beruding artynda ýlken qater bar. Ol «biylik osy bapty paydalanyp, sheteldikterge jer berudi kózdep otyr» degen oida.

– Birinshiden, sheteldikterge orman ósiru ýshin jer beru degen logikagha syimaydy. Sonda sheteldikter bizding jerimizdi 25 jylgha jalgha alyp, ormanymyzdy jayqaltyp berip, keyin «endi ózdering su qúiyp, ary qaray kýtip baptandar» dey me? Búl óte qisynsyz. Men búny biylikting kezekti qúityrqy oiyny dep esepteymin. Biylik «sheteldikterge jer beremiz» degen maqsatynan ainyghan joq әli. Sonyng bir dәleli – osy bap, – deydi Mamay.

Ol biylik ókilderining «búl bap negizinen Qazaqstanda júmys istep jatqan týrli sheteldik kompaniyalardyng elimizdi kógaldandyrugha atsalysu ýshin» degen sózi – «halyqty aqymaq qyludyng bir tәsili» degen oida. – Óitkeni biz qarsy shyghyp jatqan bapta Qazaqstandaghy sheteldik kompaniyalar delinbegen. Ol jerde «sheteldikterge, azmattyghy joq adamdargha» dep anyq jazylyp túr, – deydi Mamay.

Qazaqstanda jer dauy eldi birinshi preziydent Núrsúltan Nazarbaev basqaryp túrghan kezde bastalghan. 2016 jyly elde auyl sharuashylyghy jerin sheteldikterge satu jәne úzaq merzimge jalgha berudi qarastyratyn dauly zang jobasyna halyq jappay narazy bolghan song Nazarbaev zang jobasyna bes jylgha moratoriy jariyalaghan. Onyng merzimi biyl ayaqtalady. Osyghan oray, qazirgi preziydent Qasym-Jomart Toqaev jerdi sheteldikterge satugha jәne úzaq jylgha jalgha beruge tyiym saludy qarastyratyn zang jobasyn әzirleudi tapsyrghan.

Auyl sharuashylyghy ministrligi dayyndaghan zang jobasyn parlamentting tómengi palatasy – mәjilis maqúldap qoydy. Sәuirding ortasynan beri senatta qaralyp jatyr. Qazaqstan biyligi jerding bos jatpau qajettigin, oghan investisiya tartu kerektigin jii aitady.

Biraq el azamattarynyng keybiri elde jemqorlyq órship túrghan shaqta jer satu qauipti degen oida. «The Qazaq Times».

Orysta «gora rodila myshi» degen maqal bar. Jer kodeksine bir ghana sózdi: «qazaq jeri eshkimge satylmaydy, sheteldikterge jalgha da berilmeydi» degen jalghyz auys sózdi qosu ýshin eki komissiya qúrudyn, mynaday janyltpashtyng kimge, qanday qajettigi boldy? Biz pir tútatyn AQSh-tyng ózinde jer jartylay ghana jeke menshikte. Al, biz naghyz ýlgi alugha tiyisti Últtyq memleket – Izrailide jer týgeldey memleket menshiginde. Esesine, ol ózining bizding bir audanymyzdyng aumaghynday ghana jerinen jylyna 6 mlrd dollargha juyq –agrarlyq (!) - ónimdi eksportqa shygharady. Biz she? Men aitugha úyalyp otyrmyn, «jerdi jeke menshikke bermesek kógermeymiz» deytin Auyl sharuashylyq ministri aitsyn...

Ómirzaq Aqjigit

Abai.kz

39 pikir

Ýzdik materialdar

Qúiylsyn kóshing

Bas gazet oralmandargha nege shýilikti?

Álimjan Áshimúly 618
Ádebiyet

«Solay emes pe?»

Ghabbas Qabyshúly 367
Qogham

Dos kóp pe, dúshpan kóp pe?

Ábdirashit Bәkirúly 361
El ishi...

Últtyq biregeylenu: Qandastardyng róli qanday?

Omarәli Ádilbekúly 367