رەسمي مالىمەتتەر بويىنشا قازىرگى كەزدە قازاقستاندا كوز اۋرۋىنا شالدىققان 1 ملن 220 مىڭنان استام  زاعيپ جاندار بار ەكەن. ونىڭ ىشىندە 550 مىڭنان استامى – مەكتەپ جاسىنداعى بالالار. ال وسىلاردىڭ اراسىندا 20 مىڭ قازاقستاندىق جارىق دۇنيەنى مۇلدەم كورە المايدى. مۇمكىندىگى شەكتەۋلى جانداردىڭ ايتۋىنشا، ەلىمىزدە مۇگەدەك جانداردى الەۋمەتتىك قورعاۋ تۋرالى زاڭ بار بولعانىمەن، ول ءوز دەڭگەيىندە ورىندالىپ وتىرعان جوق.
ەكىنشى توپتاعى زاعيپ-مۇگەدەك الماس مىرزابەكوۆ تۋىلعالى بەرى جارىق دۇنيەنى كورە الماي ءومىر كەشۋدە. بىراق 25 جاسقا جەتكەنشە تاعدىرىنا نالىپ، رەنجىگەن ەمەس. دەگەنمەن ول ءدال قازىرگى داعدارىس مۇگەدەكتەرگە وتە اۋىر ءتيىپ وتىرعانىن ايتادى.
– وسى ۋاقىتقا دەيىن ايتەۋىر ەل قاتارلى جۇمىس ىستەپ، تاپقان-تايانعانىمدى بالا-شاعاما جەتكىزىپ ءجۇردىم. بىراق مىنا داعدارىس قازىر بارلىق مۇگەدەكتەردى قيىن جاعدايعا تىرەپ قويدى. ونىڭ ۇستىنە، ءبىزدىڭ ەلدە مۇگەدەكتەرگە ءالى كۇنگە دەيىن تولىق جاعداي جاسالىنباعان. مۇگەدەك بالا تۇرماق، مۇگەدەكتىككە دۋشار بولعان جاپ-جاس جىگىتتەر قوعامنان الاستاتىلىپ تۇر. ونىڭ قاسىندا مۇگەدەك بالالار مۇلدەم شەتتە قالىپ قالادى. دارىگەرلەر ءبىزدىڭ ءتانىمىزدى عانا ەمدەيدى، ونىڭ وزىندە شامالارى جەتكەنشە… ال ءبىزدىڭ جانىمىزدى ەمدەيتىن، ومىرگە بەيىمدەيتىن، رۋحىمىزدى كوتەرەتىن، بىزگە قۇلاق اساتىن ماماندار قايدا؟ مامانداردى قويىپ، ارناۋلى وقۋلىقتار، كىتاپتار قازاق تىلىندە اتىمەن جوق. ورىس تىلىندە عانا تاباسىڭ، بىراق ونىڭ وزىندە كىتاپتار از. تۇككە جەتپەيتىن ايلىق جاردەماقىمەن عانا كۇنەلتىپ وتىرمىز. قالتالى ادامداردىڭ كوپشىلىگى بەلگىلى ءبىر مەرەكەدە نەمەسە ءبىر جاعداي بولسا بولدى، بىردەن جەتىمدەر ۇيىنە، مۇگەدەكتەر ۇيىنە، قارتتار ۇيىنە بارىپ، وزدەرىنشە قايىرىمدىلىق شارالارىن وتكىزەدى. سودان كەيىن بار الەمگە جار سالىپ ماقتانادى كەلىپ… بۇل جەتىم بالالارعا، مۇگەدەكتەرگە، قارتتارعا اۋىر تيەدى. جىل بويى قينالعاندا ءبىر جان يەسى قارامايدى، ءوتىنىش پەن ارىزداردى قابىلدامايدى. كەلىپ وتىرىك اياعان بولىپ، بارىنە جار سالىپ كەتكەن جاقسىلىقتارى كىمگە كەرەك ەكەن؟ – دەيدى ا.مىرزابەكوۆ.
الماتى قالاسىنداعى زاعيپتار قوعامىنا قاراستى ءنومىرى ءبىرىنشى كورپە-جاستىق تىگەتىن كاسىپورىننىڭ ديرەكتورى التىناي يبراگيموۆانىڭ ايتۋىنشا، قازىر زاعيپتارعا ارنالعان جۇمىس ورىندارىنىڭ كوپشىلىگى جابىلعان كورىنەدى. مۇگەدەك جاندار تەك قانا مەملەكەتتەن بەرىلەتىن 7-8 مىڭ تەڭگە كولەمىندەگى مۇگەدەكتىك جاردەماقىعا قاراپ وتىر. ول 2005 جىلى قابىلدانعان مۇگەدەك جانداردى الەۋمەتتىك قورعاۋ تۋرالى زاڭنىڭ كەيبىر باپتارى جۇزەگە اسپاي، مۇمكىندىگى شەكتەۋلى جانداردىڭ قۇقىقتارى قورعالماي وتىرعاندىعىن العا تارتادى.
التىناي يبراگيموۆا: «بىرىنشىدەن، ءبىز ەڭبەككە قابىلەتتى مۇگەدەكتەردى تۇگەل جۇمىسپەن قامتي المايمىز. ال زاڭدا «كەز كەلگەن كاسىپورىن جۇمىسشىلارىنىڭ 3 پايىزىن مۇگەدەك جۇمىسشىلار قۇراۋى كەرەك» دەپ جازىلعان. بۇل – 100 ادام ەڭبەك ەتەتىن كاسىپورىندا ءۇش ورىن مۇگەدەكتەرگە بەرىلۋى كەرەك دەگەن ءسوز. ەكىنشىدەن، مەملەكەتتىك ساتىپ الۋ تۋرالى زاڭدا تەندەرگە قاتىساتىن تاپسىرىستاردىڭ 30 پايىزىن جەڭىپ الۋعا قۇقىلىمىز. بۇل دا دۇرىس ورىندالمايدى. جۇزەگە اسپايدى»، – دەيدى ول.
قالاي دەسەك تە، جانارى سۋالعان جانداردىڭ قۇقىعى تولىق ساقتالىپ وتىرعان جوق. بۇل تۋرالى باق قۇرالدارىندا تالاي رەت ايتىلدى. بىراق ودان ناتيجە قانداي؟ باسەكەگە قابىلەتتى 50 ەلدىڭ قاتارىنا قوسىلۋعا ۇمتىلعان قازاقستاننىڭ ءوز مۇگەدەكتەرىنە مۇمكىنشىلىك جاساي الماي وتىرعانى وكىنىشتى. ال بۇل رەتتە گەرمانيا ۇكىمەتى زاعيپتارعا اي سايىن 1200 ەۆرو جاردەماقى تولەپ، كوممۋنالدىق تولەمدەردىڭ بارلىعىنان جەڭىلدىكتەر قاراستىرىلعان. ءتىپتى زاعيپتار ءبىر-بىرىمەن وتاۋ قۇرسا، ولارعا مەملەكەت تاراپىنان باسپانا دا بەرىلەدى ەكەن. ال بىزدە وسىنداي «قوي ۇستىنە بوزتورعاي جۇمىرتقالاعان» كۇن قاشان كەلەدى ەكەن؟ الدە وعان جەتۋ ءۇشىن 2030 جىلدى كۇتۋىمىز كەرەك پە؟
گۇلميرا قايىرعازىقىزى، شىعىس قازاقستان وبلىستىق زاعيپ جانە كوزى ناشار كورەتىن ازاماتتارعا ارنالعان كىتاپحانانىڭ ديرەكتورى:
– ەلىمىزدە كورۋ قابىلەتىنەن ايىرىلعان ادامدار ءۇشىن نۇكتەلى بەدەرلى نەمەسە ەلەكتروندى وقۋلىقتاردى باسىپ شىعاراتىن بىردە-ءبىر باسپاحانا جوق. ءبىزدىڭ ارنالعان كىتاپحانادا 100 مىڭنان استام كىتاپ قورى بار. ونىڭ 50 مىڭى نۇكتەلى بەدەرلى كىتاپ بولسا، قالعانى دىبىستىق وقۋلىقتار. بىراق كىتاپحانامىز ارناۋلى وقۋلىقتارمەن تولىقپاي تۇر. زاعيپتار ءۇشىن شىعارىلعان كىتاپتار بۇگىنگى كۇنى رەسەيدەن عانا اكەلىنەدى. سوندىقتان كىتاپسۇيەر زاعيپ جاندار ورىس تىلىندە عانا وقۋعا ءماجبۇر. ال قازاقستاندا زاعيپتارعا ارنالعان قازاقشا كىتاپ شىعارۋعا ءبىزدىڭ بيلىك ساراڭدىق تانىتىپ وتىر.
التىناي يبراگيموۆا، الماتى قالاسىنداعى زاعيپتار قوعامىنا قاراستى №1 كورپە-جاستىق تىگەتىن كاسىپورىننىڭ ديرەكتورى:
– ءدال قازىرگى داعدارىس كەزىندە جاعدايىمىز كەرەمەت دەپ ايتا المايمىز. ايتەۋىر، شامامىز كەلگەنىنشە جۇمىس جاساپ جاتىرمىز. بىزدە 100-گە تاياۋ ازاماتتار جۇمىس جاسايدى. مۇگەدەكتەردىڭ ورتاشا جالاقىسى 15 مىڭ مەن 30 مىڭنىڭ ارالىعىندا. ءىى توپ مۇگەدەكتەرگە مۇلدەم جاعداي جاسالىنباعان. قوعامدىق كولىكتەردە باسقا دا جەڭىلدىكتەردەن ولار قۇر قالىپ قويادى. زاعيپ جانداردى جەتەكتەپ جۇرەتىندەرگە دە اكىمشىلىك تاراپىنان ەشقانداي كومەك جوق. ال مۇنداعى جەڭىلدىكتەردىڭ بارلىعىن مەملەكەت جەرگىلىكتى اكىمشىلىكتەرگە تاپسىرىپ قويعان.

سەرىك جۇماباەۆ
«الاش ايناسى» گازەتى 2 شىلدە 2009 جىل