بۇگىن قازاقستاننىڭ سىرتقى ىستەر ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى، وندا دا ءبىرىنشى ورىنباسارى شاحرات نۇرىشەۆ «ەگەمەن قازاقستان» گازەتىنە «تاتۋ كورشى، ستراتەگيالىق ارىپتەس قىتايمەن قارىم-قاتىناسىمىز تۋرالى»، اتتى ماقالاسىن جاريالادى.

«ساياسي ىنتىماقتاستىق»، «ەكونوميكالىق ىقپالداستىق» جانە «ازاماتتاردىڭ جاعدايلارى بويىنشا ارەكەتتەسۋ» دەيتىن ءۇش تاقىرىپشىدان تۇراتىن ماقالادا قىتايداعى قازاقتار ماسەلەسى (قىتاي بيلىگىنىڭ ەتنيكالىق از ۇلتتارعا جاساپ جاتقان قىسىمى) جايلى دا ءسوز بولىپتى.

«بۇل سالاداعى ماسەلەلەردىڭ ىشىندە، ارينە، ەڭ وزەكتىسى جانە حالىقتىڭ كو­كەيىندەگى باستى ماسەلە – قىتايدا تۇرا­تىن قانداستارىمىزدىڭ جاعدايى»، - دەپ باستالاتىن «ازاماتتاردىڭ جاعدايلارى بويىنشا ارەكەتتەسۋ» اتتى ءۇشىنشى تاقىرىپشا تۇگەل دەرلىك قىتايداعى قازاقتار ماسەلەسىنە ارنالىپتى.

بۇيدەپتى: «رەسمي دەرەكتەرگە سۇيەنەتىن بولساق، قحر اۋماعىندا 1,6 ملن قازاق تۇرادى. ولاردىڭ بارلىعى – قىتاي حالىق رەس­پۋبليكاسىنىڭ ازاماتتارى. اراسىندا ءتۇرلى زاڭ بۇزۋشىلىق ءۇشىن سوت شەشىمىمەن ءتۇرلى مەرزىمدەرگە باس بوستاندىعىنان ايى­رىلعان كىسىلەر دە بار. بىرىككەن ۇلت­تار ۇيىمىنىڭ جارعىسى بويىنشا ەشبىر مەملەكەتتىڭ باسقا مەملەكەتتىڭ ىشكى ىستەرىنە قول سۇعۋعا قۇقىعى جوق».

ۆيتسە-مينيستر شاحرات نۇرىشەۆ مىرزانىڭ ءسوز ساپتاۋىنان تۇسىنگەنىمىز – قىتايداعى قازاقتار ماسەلەسى قىتايدىڭ ىشكى شارۋاسى ەكەن-مىس! ياعني، قىتايدا تۇراتىن 1,6 ميلليون (ۆيتسە-مينيستر جازعان سان) قازاق قىتاي ازاماتتارى بولعاندىقتان – قازاقستان قىتايدىڭ ىشكى شارۋاسىنا ارالاسا المايدى ەكەن. بىلايشا ايتقاندا، كىشى مينيستر لاۋازىمىنداعى شاحرات شاكيزاتۇلى ەكى ەل اراسىنداعى ساياسي جانە ەكونوميكالىق ىقپالداستىقتىڭ ماڭىزدىلىعىن تىلگە تيەك ەتە وتىرىپ، قازاقستان بيلىگى ەتنيكالىق قازاقتاردىڭ ماسەلەسىنە كەلگەندە قاۋقارسىز ەكەنىن اشىق ايتىپتى.

ءسوز اراسىندا: «ءبىز قحر ازاماتتارى – قان­داس­­تارى­­مىزعا قاتىستى ولاردىڭ قازاق­ستان ازا­مات­تارى بولىپ تابىلاتىن تۋى­ستارى­­نان ءوتىنىش تۇسكەن كەزدە قىتاي تارا­­­پى­نا ءبولىنىپ قالعان وتباسىلاردىڭ بىرىگۋى­نە قولعابىس كورسەتۋ تۋرالى ساۋال جىبەرەمىز»، - دەپ جۇمسارتا سويلەگەن نۇرىشەۆ شەتەلدەگى قانداستارعا كومەكتەسۋدى سۇراعاندا، ءبىزدىڭ ەلدىڭ ازاماتتارى قازاقستاندا تۇرىپ جاتقان وزگە ۇلتتاردى دا ەستەن شىعارماۋى كەرەكتىگىن ايتىپتى. ءوز ءسوزى:

«شەتەلدەگى قانداستارعا كومەكتەسۋدى تالاپ ەتكەندە كەيبىر ازاماتتار قازاق­ستاندا تۇرىپ جاتقان جۇزدەن اسا باسقا ۇلت وكىلدەرىنىڭ بار ەكەنىن ەستەن شىعارىپ الادى. ولاردىڭ كوپشىلىگىنىڭ ءوز تاريحي وتانى بار. ەرتەڭ باسقا ۇلت وكىلى بولىپ تابىلاتىن قازاقستان ازاماتىنا قاتىستى باسقا مەملەكەت تاراپىنان ونىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋ جونىندە تالاپ ءتۇسىپ وتىرسا، ءبىزدىڭ رەاكتسيامىز قانداي بولماق؟ ارينە، ءبىز ونىڭ قازاقستان ازاماتى بولعاندىقتان، شەت مەملەكەتتەن ءبىزدىڭ مەملەكەتتىڭ ىشكى ىستەرىنە ارالاس­پاۋىن تالاپ ەتەمىز»، - دەيدى ۆيتسە-مينيستر.

ونان ءارى «قازاقستان شەتەلدەگى (قىتايداعى) قانداستاردى جاپپاي كوشىرىپ الۋدى ماقسات ەتپەيدى» دەگەن ۆيتسە-مينيستر نۇرىشەۆ قازاقستان ازاماتتتىعىن العان قانداستاردىڭ ءبىراز بولىگى قحر ازاماتتىعىنان شىقپاعاندىقتان كەرى قايتقانىن ءسوز ەتىپتى.

«قىتايداعى قانداستارىمىزدىڭ اراسىندا قازاقستانعا قونىس اۋدارۋ مۇمكىن­دىگىن قاراستىراتىندارى دا، قاراستىر­مايتىندارى دا بار. كىندىك قانى تامعان، اتا-بابالارى عاسىرلار بويى تۇرعان مەكەننەن باسقا جاققا نەگە كوشۋ كەرەك دەگەن سۇراق تا قويادى. ءبىزدىڭ مەملەكەت قانداستاردىڭ بارلىعىن  قازاقستانعا جاپپاي كوشىرۋدى ماقسات ەتىپ قويىپ وتىرعان جوق. كوشۋدى قالايتىن، زاڭدى تۇرعىدان رۇقساتتارى بار كىسىلەرگە قازاقستاننىڭ شەتەلدەگى مەكەمەلەرى تاراپىنان ءتيىستى قولعابىس كورسەتىلەدى.

مىسالى، 2018-2020 جىلدارى قىتايداعى كونسۋلدىق مەكەمەلەردە 60 مىڭعا جۋىق قانداسىمىزعا ۆيزا رەسىمدەلدى. كەيبىر قانداستار ءبىزدىڭ ەلگە كەلگەن سوڭ قازاقستان ازاماتتىعىن قابىلداعان. بىراق اراسىندا ءبىر بولىگى قحر ازاماتتىعىنان شىعۋ راسىمدەرىن ورىن­داماعاندىقتان، قىتايعا كەرى قايت­قان كەزدە ءتۇرلى قيىنشىلىققا تاپ بولعان»، - دەيدى.

ۆيتسە-ءمينيستردىڭ ايتۋىنشا، 2018-2020 جىلدارى 60 مىڭ قانداسقا ۆيزا راسىمدەلگەن. 2018-2019 جىلدارى 7 مىڭعا جۋىق قانداس قىتايعا بارماي-اق، الماتى مەن نۇر-سۇلتانداعى قىتاي ەلشىلىكتەرى ارقىلى قحر ازاماتىعىنان شىققان.

«دەگەنمەن ەكى مەملەكەت سىرتقى ىستەر مينيسترلىكتەرى اراسىندا قول جەتكىزىلگەن ۋاع­دا­لاستىقتارعا سايكەس قىتايدىڭ قازاق­ستانداعى ەلشىلىگىنىڭ بەيرەسمي اقپا­راتى بويىنشا 2018-2019 جىلدارى 7 مىڭ قانداسىمىز قازاقستاندا ءجۇرىپ، قىتاي­دىڭ نۇر-سۇلتانداعى ەلشىلىگى جانە ال­ماتىداعى باس كونسۋلدىعى ار­قىلى قحر ازاماتتىعىنان شىعۋ ءراسىم­­دەرىن بىتىرۋگە مۇمكىنشىلىك الدى. وكىنىش­كە قاراي، بۇل جۇمىس پاندەمياعا بايلا­نىستى ۋاقىتشا توقتاپ قالدى، بىراق جاع­داي تۇزەلگەن سوڭ بۇل باعىتتاعى جۇ­­مىس جالعاستىرىلاتىن بولادى. سون­دىق­تان دا قازاقستانعا كوشۋدى قالايتىن قان­داس­­تارعا ايتىلاتىن ءوتىنىش – قىتاي­دان كەتپەي تۇرىپ، رەسمي تۇردە قحر ازا­مات­­تى­عىنان شىعۋ قاجەت. سول كەزدە ازامات­تىققا كىرۋ، زەينەتاقى الۋ جانە شەكارا­دان وتۋگە قاتىستى ماسەلەلەر تۋىندامايدى»، - دەپتى ۆيتسە-مينيستر.

سونىمەن، ۆيتسە-مينيستر شاحرات شاكيزاتۇلى – «قىتايداعى قازاقتىڭ ماسەلەسى – قىتايدىڭ ىشكى شارۋاسى»، «مەملەكەتتىڭ ىشكى شارۋاسىنا قول سۇعۋعا ەشكىمنىڭ قۇقى جوق»، «قانداستار كوشى-قون تالاپتارىن بۇزعان» دەگەن سەكىلدى قحر بيلىگى وسىعان دەيىن حالىقارالىق ۇيىمدار مەن قازاقستاننان وزگە مەملەكەتتەردىڭ، قىتايداعى تۋىسىن جوقتاعان قازاقستانداعى  ازاماتتاردىڭ تالاپتارىنا بەرىپ كەلگەن جاتتاندى ءسوزىن قايتالاپ ايتىپتى.

دەسە دە، بۇل قازاقستاننىڭ سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ قىتايداعى ەتنيكالىق قازاقتار ماسەلەسى تۋرالى ايتقان العاشقى جاۋابى ەمەس.

وسىعان دەيىن 2019 جىلى قر سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى: «شىڭجاڭداعى جاعداي - بۇل قىتايدىڭ ىشكى شارۋاسى», - دەپ مالىمدەگەن.

ول كەزدە قازاقستان سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى قىتايدىڭ شىڭجاڭ ايماعىنداعى «ساياسي قايتا تاربيەلەۋ لاگەرىندە» قانشا ەتنيكالىق قازاق بار جونىندە مالىمەت بىلمەيتىنىن ايتقان.

ەسەسىنە: «قازاقستان قىتاي ازاماتتارى بولىپ تابىلاتىن ەتنيكالىق قازاقتاردىڭ پروبلەماسىنا ارالاسا المايدى. قىتاي كوشى-قون زاڭناماسىن بۇزعان ەتنيكالىق قازاقتار قازاقستانعا شىعا الماي وتىر. قىتاي كوشى-قون رەجيمىن بۇزباعان ەتنيكالىق قازاقتارعا پەكين تاراپىنان كەدەرگى جوق»، - دەپ جاۋاپ بەرگەن.

قازاقستاننىڭ سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىندەگى لاۋازىمدى تۇلعا، مينيسترلىكتەگى ەكىنشى ادام – شاحرات نۇرىشەۆتىڭ بۇل ايتقان سوزدەرى دە الىستاعى باۋىر-تۋىسىنان اجىراپ قالىپ، قازاقستان بيلىگىنەن، قازاق بيلىگىنەن اراشا سۇراعان اعايىننىڭ ۇمىتىنە تاس لاقتىرعانمەن بىردەي بولدى.

اقپارات ءۇشىن ايتا كەتەيىك، شاحرات نۇرىشەۆ بەيجىڭدەگى ءتىل ينستيتۋتىن تامامداعان ادام.

وسىعان دەيىن، ءۇرىمجى قالاسىنداعى قر ءسىم اتتاشەسى، تولقۇجات-ۆيزا قىزمەتىنىڭ ءۇشىنشى حاتشىسى، قازاقستاننىڭ قىتايداعى ەلشىلىگىندە كەڭەسشى، شىۇ حاتشىلىعى جانىنداعى قازاقستانىڭ تۇراقتى وكىلى، قازاقستاننىڭ قىتايداعى توتەنشە جانە وكىلەتتى ەلشىسى قىزمەتتەرىن اتقارعان.

Abai.kz