جۇما, 17 مامىر 2024
جاڭالىقتار 2984 0 پىكىر 14 اقپان, 2012 ساعات 18:30

نينا مەچكوۆسكايا. پوچەمۋ ۆ پوستسوۆەتسكوي بەلارۋسي ۆسە مەنشە گوۆوريات نا بەلورۋسسكوم يازىكە؟

نينا بوريسوۆنا مەچكوۆسكايا - فيلولوگ، لينگۆيست، پروفەسسور بەلورۋسسكوگو گوسۋدارستۆەننوگو ۋنيۆەرسيتەتا (مينسك). اۆتور كنيگ پو يستوري يازىكا، سەميوتيكە، يازىكوۆوي پوليتيكە ۆ بەلورۋسسي.

 

نينا مەچكوۆسكايا

پوچەمۋ ۆ پوستسوۆەتسكوي بەلارۋسي ۆسە مەنشە گوۆوريات نا بەلورۋسسكوم يازىكە؟

ەتنيچەسكي يازىك بەلورۋسوۆ: ۋحودياششايا رەالنوست

 

ۆ پرەدستاۆلەننوي نيجە تابليتسە پو داننىم سەمي پەرەپيسەي پوكازانو، كاك نا پروتياجەني پوسلەدنيح 80 لەت مەنيالاس دوليا گراجدان بسسر/بەلارۋسي، نازۆاۆشيح سەبيا بەلورۋسامي (دالەە ەتۋ گرۋپپۋ مى بۋدەم نازىۆات ەتنيچەسكيە بەلورۋسى), ي دوليا تەح ەتنيچەسكيح بەلورۋسوۆ، كوتورىە سچيتالي بەلورۋسسكي يازىك دليا سەبيا رودنىم.

لەگكو زامەتيت، چتو زا دۆا پوستسوۆەتسكيح دەسياتيلەتيا ەتنيچەسكوە ي يازىكوۆوە سامووپرەدەلەنيە درۋگ س درۋگوم نە سوگلاسۋەتسيا. ەسلي دوليا ەتنيچەسكيح بەلورۋسوۆ پوسلەدوۆاتەلنو، حوتيا ي نە رەزكو، ۆوزراستالا، تو دوليا بەلورۋسوۆ، نازىۆاۆشيح بەلورۋسسكي رودنىم يازىكوم، ۆ 1999 گودۋ وششۋتيمو ۆىروس (حوتيا ي نە دوستيگ پيكا 1970-گو), ودناكو چەرەز 10 لەت ەتوت پوكازاتەل وبۆالنو سنيزيلسيا (پوچتي نا 25%) ي دوستيگ رەكوردنوگو مينيمۋما.

 

نينا بوريسوۆنا مەچكوۆسكايا - فيلولوگ، لينگۆيست، پروفەسسور بەلورۋسسكوگو گوسۋدارستۆەننوگو ۋنيۆەرسيتەتا (مينسك). اۆتور كنيگ پو يستوري يازىكا، سەميوتيكە، يازىكوۆوي پوليتيكە ۆ بەلورۋسسي.

 

نينا مەچكوۆسكايا

پوچەمۋ ۆ پوستسوۆەتسكوي بەلارۋسي ۆسە مەنشە گوۆوريات نا بەلورۋسسكوم يازىكە؟

ەتنيچەسكي يازىك بەلورۋسوۆ: ۋحودياششايا رەالنوست

 

ۆ پرەدستاۆلەننوي نيجە تابليتسە پو داننىم سەمي پەرەپيسەي پوكازانو، كاك نا پروتياجەني پوسلەدنيح 80 لەت مەنيالاس دوليا گراجدان بسسر/بەلارۋسي، نازۆاۆشيح سەبيا بەلورۋسامي (دالەە ەتۋ گرۋپپۋ مى بۋدەم نازىۆات ەتنيچەسكيە بەلورۋسى), ي دوليا تەح ەتنيچەسكيح بەلورۋسوۆ، كوتورىە سچيتالي بەلورۋسسكي يازىك دليا سەبيا رودنىم.

لەگكو زامەتيت، چتو زا دۆا پوستسوۆەتسكيح دەسياتيلەتيا ەتنيچەسكوە ي يازىكوۆوە سامووپرەدەلەنيە درۋگ س درۋگوم نە سوگلاسۋەتسيا. ەسلي دوليا ەتنيچەسكيح بەلورۋسوۆ پوسلەدوۆاتەلنو، حوتيا ي نە رەزكو، ۆوزراستالا، تو دوليا بەلورۋسوۆ، نازىۆاۆشيح بەلورۋسسكي رودنىم يازىكوم، ۆ 1999 گودۋ وششۋتيمو ۆىروس (حوتيا ي نە دوستيگ پيكا 1970-گو), ودناكو چەرەز 10 لەت ەتوت پوكازاتەل وبۆالنو سنيزيلسيا (پوچتي نا 25%) ي دوستيگ رەكوردنوگو مينيمۋما.

 

گرۋپپى ناسەلەنيا

% گرۋپپى (پو گودام پەرەپيسەي)

1926

1959

1970

1979

1989

1999

2009

ەتنيچەسكيە بەلورۋسى ۆ ناسەلەني بسسر / بەلارۋسي

80,22

81,1

81,0

79,4

77,9

81,2

83,7

بەلورۋسى، كوتورىە نازۆالي بەلورۋسسكي رودنىم يازىكوم

71,8

84,2

90,15

83,50

80,22

85,6

60,8

 

ۆ سلەدۋيۋششەي تابليتسە پرەدستاۆلەنى داننىە دۆۋح پوستسوۆەتسكيح پەرەپيسەي[1]، پوزۆوليايۋششيە ۋۆيدەت، كاك وتنوسياتسيا ك بەلورۋسسكومۋ يازىكۋ وسنوۆنىە ەتنيچەسكيە گرۋپپى ۆ بەلارۋسي، ا تاكجە ەە گورودسكيە ي سەلسكيە جيتەلي.

 

ەتنيچەسكيە ي سوتسيالنىە گرۋپپى ناسەلەنيا بەلارۋسي

ۋدەلنىي ۆەس ەتنيچەسكوي يلي سوتسيالنوي گرۋپپى (ۆ % كو ۆسەمۋ ناسەلەنيۋ)

بەلورۋسسكي يازىك نازۆالي (ۆ % ك چيسلەننوستي سۆوەي ەتنيچەسكوي يلي سوتسيالنوي گرۋپپى)

رودنىم

يازىكوم پوۆسەدنەۆنوگو دوماشنەگو وبششەنيا

گودى پەرەپيسەي

1999

2009

1999

2009

1999

2009

بەلورۋسى

81,2

83,7

85,6

60,8

41,3

30

رۋسسكيە

11,4

8,3

9,0

2,8

4,3

2,1

پولياكي

3,9

3,1

67,0

58,1

57,6

40,9

ۋكراينتسى

2,4

1,7

14,3

7,9

10,2

6,1

جيتەلي گورودوۆ

69

74

66,9

44,1

19,8

11,3

سەلسكيە جيتەلي

31

26

89,2

79,7

74,7

58,7

ۆسە ناسەلەنيە

10,04 ملن. (100%)

9,50 ملن. (100%)

73,7

53,22

36,7

23,4

 

ۆو ۆتوروي تابليتسە وبراششاەت نا سەبيا ۆنيمانيە نوۆىي، پو سراۆنەنيۋ س ماتريتسامي سوۆەتسكيح پەرەپيسەي، ۆوپروس - و "يازىكە پوۆسەدنەۆنوگو دوماشنەگو وبششەنيا", ۆ وتليچيە وت "رودنوگو يازىكا". كومۋ-تو ەتو رازدەلەنيە پوكاجەتسيا يزبىتوچنىم، ا موجەت بىت، ي ابسۋردنىم: "س كاكوي ەتو ستاتي ليۋدي دوما گوۆوريات نا نەرودنوم يازىكە؟". ودناكو ۆ بەلورۋسسكوي، ا تاكجە ۋكراينسكوي سيتۋاتسي يازىكوۆوە سامووپرەدەلەنيە چەلوۆەكا، راسكولوتوە پودوبنىم وبرازوم، - ەتو رەالنوست. بولەە توگو: تسيفرى پەرەپيسەي ۆ ستولبتساح و رودنوم ي دوماشنەم بەلورۋسسكوم يازىكە - ەتو رەالنوست يمەننو يازىكوۆوگو سوزنانيا ليۋدەي، يح پرەدستاۆلەني و جەلاتەلنوم، پوزيتيۆنوم يلي و دولجنوم، ودناكو ەتو نە رەالنوست يح يازىكوۆوگو بىتيا. جيۆۋششيە ۆ بەلورۋسسكيح گوروداح ۆيديات، ا پريەزجيە بىسترو زامەچايۋت، چتو ۆسە ۆوكرۋگ گوۆوريات پو-رۋسسكي; چتو بەلورۋسسكي موجنو ۋسلىشات يلي ۆ مەترو ي ەلەكتريچكاح، يلي ۆ سرەدە گۋمانيتاريەۆ ي، كاك پراۆيلو، "پو رابوتە" - ۆ وبششەني مەجدۋ پرەپوداۆاتەليامي ي ستۋدەنتامي بەلورۋسسكوي يستوري ي فيلولوگي، چاستي جۋرناليستوۆ ي پيساتەلەي، چاستي وپپوزيتسيوننىح پوليتيكوۆ. بەلورۋسى سوستاۆليايۋت پوچتي 84% ناسەلەنيا (ەتو ۆ 10 راز بولشە، چەم رۋسسكيح), ۆ سترانە نەت كونفليكتوۆ نا ەتنيچەسكوي پوچۆە، پري ەتوم ۋپوترەبلەنيە بەلورۋسسكوگو يازىكا دەن وتو دنيا سوكراششاەتسيا.

ۆ يانۆارە 1990 گودا نا ۆولنە "پارادا سۋۆەرەنيتەتوۆ" بىل پرينيات زاكون، پو كوتورومۋ بەلورۋسسكي ستال گوسۋدارستۆەننىم يازىكوم; ۆ 1991-1994 گوداح ۆ سترانە ۆەلاس گوسۋدارستۆەننايا پوليتيكا بەلورۋسيزاتسي. ودناكو نا مايسكوم رەفەرەندۋمە 1995-گو، پروۆەدەننوم چەرەز 10 مەسياتسەۆ پوسلە يزبرانيا الەكساندرا لۋكاشەنكو پرەزيدەنتوم بەلارۋسي، نا ۆوپروس "حوتيتە لي ۆى، چتوبى رۋسسكومۋ يازىكۋ بىل پريدان ستاتۋس، راۆنىي س بەلورۋسسكيم يازىكوم؟" پولوجيتەلنو وتۆەتيلي 83,3% گولوسوۆاۆشيح، ي ۆ سۋۆەرەننوي بەلارۋسي ستالو دۆا گوسۋدارستۆەننىح يازىكا. داجە يۋريديچەسكايا (نە گوۆوريا و رەالنوي) زناچيموست بەلورۋسسكوگو سنيزيلاس; يز ۆسەح سلاۆيانسكيح "تيتۋلنىح" يازىكوۆ (چە يميا سوزۆۋچنو س نازۆانيەم سترانى) تولكو بەلورۋسسكي يازىك دەليت ستاتۋس گوسۋدارستۆەننوگو س يازىكوم درۋگوي سترانى. وبا يازىكا بەلارۋسي پرەستيجنى، نو پو-رازنومۋ. بەلورۋسسكي - كاك ودين يز گوسۋدارستۆەننىح سيمۆولوۆ (كاك گەرب، فلاگ، گيمن), ۆ مينسكە ي وتچاستي ۆ وبلاستنىح گوروداح - كاك ەليتارنىي يازىك ناتسيونالنو انگاجيروۆاننوي ينتەلليگەنتسي. رۋسسكي - كاك يازىك پوۆسەدنەۆنوگو وبششەنيا گوروجان، وسنوۆنوي يازىك وبرازوۆانيا، ۆلاستي، سمي، ينتەرنەتا، كنيگ ي، كونەچنو، كاك يازىك، س كوتورىم نە پروپادەش زا گرانيتسامي بەلارۋسي. پوچتي 80% سەلسكيح جيتەلەي (ا ەتو 26% ناسەلەنيا سترانى) سچيتايۋت بەلورۋسسكي سۆويم رودنىم يازىكوم، 59% سەلچان نازۆالي بەلورۋسسكي - يازىكوم دوماشنەگو وبششەنيا. ودناكو نە پريحوديتسيا گوۆوريت و زاپوۆەدنوي سوحراننوستي دەرەۆەنسكوگو بەلورۋسسكوگو: ون ۆىتەسنياەتسيا تراسيانكوي - حاوتيچەسكي سمەشاننوي بەلورۋسسكو-رۋسسكوي رەچيۋ.

پوچەمۋ 20 لەت گوسۋدارستۆەننوگو سۋۆەرەنيتەتا بەلارۋسي نە پريۆەلي ك ۆوزروجدەنيۋ بەلورۋسسكوگو يازىكا؟ تەم بولەە، چتو بەلورۋسيزاتسيا ناچالا 1990-ح بىلا نە ستارتوم ۆوزروجدەنيا، ا ەگو ۆتوروي نا پروتياجەني حح ۆەكە پوپىتكوي. پەرۆوە ۆوزروجدەنيە (1906-1928) سۆيازانو س ليبەراليزاتسيەي جيزني پوسلە رەۆوليۋتسي 1905-1907 گودوۆ، راسپادوم روسسيسكوي يمپەري ي وبرازوۆانيەم بەلورۋسسكوي نارودنوي رەسپۋبليكي (1918), ا پوسلە ەە پادەنيا پود ۋدارامي بولشەۆيكوۆ - س وبرازوۆانيەم بسسر (1919). ۆتوروە بەلورۋسسكوە ۆوزروجدەنيە وبۋسلوۆلەنو نوۆىم كريزيسوم يمپەري ي وبرازوۆانيەم رەسپۋبليكي بەلارۋس (1991). ي چتو ۆ يتوگە؟ چتو يزمەنيلي ۆ جيزني ي سوزناني بەلورۋسوۆ ستو لەت ناتسيونالنوگو ۆوزروجدەنيا؟ چەگو نەدوستاەت بەلورۋسام، چتوبى زاگوۆوريت پو-بەلورۋسسكي؟ ي پرويدەنا لي توچكا نەۆوزۆراتا ك رودنومۋ يازىكۋ؟

 

پوچەمۋ بليجايشەە رودستۆو س رۋسسكيم يازىكوم پومەشالو نورمالنوي جيزني بەلورۋسسكوگو ي ۋكراينسكوگو يازىكوۆ؟

 

پو ۆسەمۋ پەريمەترۋ روسسيسكوي يمپەري جيلي منوگو نارودوۆ، نو يح تيتۋلنىە پيسمەننىە يازىكي وستاليس ۆ دوستاتوچنوي مەرە سوحراننى، ي تولكو ۆ بەلارۋسي ي ۋكراينە رۋسيفيكاتسيا دوستيگلا كريتيچەسكوگو ۋروۆنيا ي داجە پەرەشلا ەگو. پوچەمۋ؟ پريچينى دۆە، ي وبە سۆيازانى س بليجايشيم رودستۆوم يازىكوۆ. ۆو-پەرۆىح، نيگدە ۆ يمپەري، كرومە بەلارۋسي ي ۋكراينى، ەتنيچەسكايا رەچ نە اسسيميليروۆالاس تاك "ەستەستۆەننو", "نارودنو", "سنيزۋ" - ۆ رەزۋلتاتە پوستەپەننوي "كاپيلليارنوي" ينفيلتراتسي رۋسسكوگو يازىكا، كوتورايا يسپودۆول پرەۆراششالا نارودنۋيۋ رەچ ۆ سۋرجيك ي تراسيانكۋ. ۆو-ۆتورىح، دەلو ۆ ناتسيونالنو-يازىكوۆوي پوليتيكە تساريزما. بليزكوە رودستۆو يازىكوۆ سلۋجيلو وسنوۆانيەم ۆيدەت ۆ بەلورۋسسكوم ي ۋكراينسكوم نە ساموستوياتەلنىە يازىكي، ا ديالەكتى رۋسسكوگو، تو ەست فەنومەن ەتنوگرافيچەسكي ي ۋحودياششي، ا گلاۆنوە - "نە پولسكي" ("پولسكوي" ينتريگي تساريزم وپاسالسيا بولەە ۆسەگو). ەتو وتكرىۆالو دوروگۋ رۋسسكيم شكولام - ۆمەستو ناتسيونالنىح. داجە سۆوبودى، زاۆوەۆاننىە رەۆوليۋتسيەي 1905-1907 گودوۆ، نە سنيالي زاپرەتوۆ نا پرەپوداۆانيە بەلورۋسسكوگو ي ۋكراينسكوگو يازىكوۆ ۆ شكولاح; ۆ بەلارۋسي ي "پودروسسيسكوي" ۋكراينە پوياۆلەنيە شكول، گدە پرەپوداۆانيە ۆەلوس نا ناتسيونالنىح يازىكاح، ستالو ۆوزموجنىم تولكو ۆ 1915-1916 گوداح، ي تو ليش نا وككۋپيروۆاننىح نەمتسامي زەملياح.

ۆ يستوري ۆوستوچنىح سلاۆيان بليزوست يازىكوۆ دو سيح پور سدەرجيۆاەت سامووپرەدەلەنيە نارودوۆ ي رازۆيتيە يازىكوۆ. پريۆەدۋ فاكت، ستاۆشي پوسلە يزبرانيا لۋكاشەنكو پرەزيدەنتوم بەلارۋسي ودنيم يز پەرۆىح سيگنالوۆ ك سۆەرتىۆانيۋ بەلورۋسيزاتسي. ۆ تو ۆرەميا ۆ بەلارۋسي پري پوۆسەمەستنوم دۆۋيازىچي (تو ەست پري حوتيا بى پاسسيۆنوم ۆلادەني ۆتورىم يازىكوم) پراكتيچەسكي نە بىلو رەالنوگو "يازىكوۆوگو بارەرا": بولشينستۆو ۆزروسلىح دوستاتوچنو حوروشو پونيمالي وبا يازىكا، پوەتومۋ ۋمەنيە وبياسنيتسيا پو-بەلورۋسسكي نە ترەبوۆالوس ۆ تسەلياح پوۆسەدنەۆنوگو "ۆىجيۆانيا". ي ۆوت ۆو ۆرەميا ودنوگو يز پەرۆىح ۆىستۋپلەني ۆ كاچەستۆە پرەزيدەنتا، ۆ اۆگۋستە 1994 گودا، ۆوپرەكي ۋجە سلوجيۆشەيسيا ك تومۋ ۆرەمەني تراديتسي، سوگلاسنو كوتوروي پەرۆىە ليتسا پۋبليچنو گوۆوريلي نا بەلورۋسسكوم، لۋكاشەنكو زاگوۆوريل پو-رۋسسكي. نا ۆوپروس-ۋپرەك يز زالا، پوچەمۋ ون گوۆوريت نە پو-بەلورۋسسكي، لۋكاشەنكو وتۆەتيل: "ا كتو زدەس مەنيا نە پونيماەت؟" - ي زاتەم زاگوۆوريل و "پەرەگيباح" ۆ بەلورۋسيزاتسي ي و توم، چتو "زدەس نۋجەن زادني حود". زال مينسكوگو پەداگوگيچەسكوگو ۋنيۆەرسيتەتا، ۆ كوتوروم ۆىستۋپال لۋكاشەنكو، ۆسترەتيل ەتي سلوۆا اپلوديسمەنتامي.

زامەچۋ، ودناكو، چتو يازىكوۆايا بليزوست يلي وتدالەننوست ەششە نە رەشايۋت ۆوپروسا و توم، گوۆوريات لي ليۋدي نا رازنىح يازىكاح يلي نا دۆۋح ديالەكتاح ودنوگو يازىكا. رەشەنيە زاۆيسيت وت يازىكوۆوگو سامووپرەدەلەنيا ليۋدەي، تو ەست وت يح پرەدستاۆلەني و توم، نا كاكوم يازىكە وني گوۆوريات. بόلشايا بليزوست دۆۋح يازىكوۆ نە ياۆلياەتسيا گۋبيتەلنىم فاكتوروم دليا ودنوگو يز نيح، ودناكو دليا سوحرانەنيا يازىكا نۋجنى كاك مينيمۋم ناتسيونالنىە شكولى. ەسلي جە بليزكورودستۆەننىە يازىكي سوسەدستۆۋيۋت ي زا ودنيم يز نيح نە زاكرەپلەنى داجە ناچالنىە شكولى، تو ۆوزنيكايۋت ۋسلوۆيا دليا ەگو پوستەپەننوي اسسيميلياتسي دومينيرۋيۋششيم يازىكوم. يمەننو تاك ۆوزنيكالي سۋرجيك ي تراسيانكا.

 

ستولەتيا رۋسيفيكاتسي ۋكراينسكوگو ي بەلورۋسسكيح يازىكوۆ "نا كورنيۋ"

 

پوسلە توگو، كاك پري بوگدانە حمەلنيتسكوم لەۆوبەرەجنايا ۋكراينا ۆمەستە س كيەۆوم ۆوشلا ۆ سوستاۆ موسكوۆسكوگو گوسۋدارستۆا (1654), ا بەلورۋسسكيە زەملي پوسلە رازدەلوۆ رەچي پوسپوليتوي (1772-1795) وكازاليس ۆ سوستاۆە روسسيسكوي يمپەري، ۋكراينسكي ي بەلورۋسسكي يازىكي ستيحينو، پوستەپەننو، نو نەۋموليمو رۋسيفيتسيروۆاليس. ۆ ناشە ۆرەميا سۋرجيك ي تراسيانكا ۆوسپرينيمايۋتسيا كاك رەچ مالووبرازوۆاننىح "پروستىح" ليۋدەي، ودناكو يازىكوۆايا رۋسيفيكاتسيا ناچينالاس ۆ رەچي تەح ۋكراينتسەۆ ي بەلورۋسوۆ، كتو بىل بليجە ك ۆلاستي: چينوۆنيكوۆ يز "مەستنىح", ۋچيتەلەي، پومەستنىح دۆوريان، مەششان. ۆسكورە كاريكاتۋرنوە يزوبراجەنيە سمەشاننوي رەچي پوپالو ۆ كوميچەسكيە وپەرى ي ۆودەۆيلي.

ۆ وتليچيە وت پەرەحودنىح بەلورۋسسكو-رۋسسكيح (يلي ۋكراينسكو-رۋسسكيح) ديالەكتوۆ، ۆ تراسيانكە، كاك ي ۆ سۋرجيكە، نەت ەدينوي "پروپورتسي" ۆ سوەدينەني سوبستۆەننىح ي رۋسسكيح چەرت. مەرا رۋسيفيتسيروۆاننوستي رەچي بىۆاەت وچەن رازنوي. پوەتومۋ تراسيانكا نە موگلا بى رازۆيتسيا ۆ "نوۆىي" يازىك ۆسەح بەلورۋسوۆ. كاك ۆىگلياديت پوچتي پرەدەلنو "تراسيانوچنايا" رەچ، موجنو پوچۋۆستۆوۆات پو نەسكولكيم فرازام پوجيلوي بەلورۋسسكوي كرەستيانكي يز ۆيتەبسكوي وبلاستي - رۋسيزمى ۆىدەلەنى كۋرسيۆوم، ۆ سكوبكاح پوسلە رۋسيزما دانو ەگو بەلورۋسسكوە سووتۆەتستۆيە:

 

"نۋ دىك يانا ج تام جىۆەتس i گاۆورىتس ۋسيو ۆرەميا [ۋۆەس چاس] نا رۋسكiم يازىكۋ [موۆە]. نۋ دىك ستىدنا [سسورام] ج بىلو ب گەداك ۆو گاۆارىتس نا سۆايوي موۆە، ياك مى گاۆورىم. زاتوە شتو يون [يازىك] نەۆىرازنى، نياچىستى. كاب چىستا بەلارۋسكi - يا چۋيۋ، ۆى گاۆورىتسيا پا-بەلارۋسكۋ. نە ساўسيوم ء[زۋسىم]. تام جا ج نا كاجدىم شاگۋ ب (كوجنىم كروكۋ) پiراسمiيالi".

 

ەتا جەنششينا گوۆوريت تولكو نا تراسيانكە. ودناكو منوگيە ەە سوسەدي گوۆوريات تو نا تراسيانكە (دوما يلي ۆ درۋگوي نەوفيتسيالنوي وبستانوۆكە), تو پو-رۋسسكي (س مالوزناكومىمي ليۋدمي يلي ۆ بولەە وفيتسيالنوم وبششەني), ا درۋگيە ودنوسەلچانە (ناپريمەر ۋچيتەليا) گوۆوريات ەششە ي پو-بەلورۋسسكي (نا ۋروكاح), حوتيا ۆ ۋچيتەلسكوي - پو-رازنومۋ، ۆ توم چيسلە ي نا تراسيانكە. ۆ تسەلوم كارتينا رەچي ۆ تاكيح ۆپولنە تيپيچنىح بەلورۋسسكيح دەرەۆنياح وچەن پەسترايا، نو ني چيستو بەلورۋسسكوي، ني چيستو رۋسسكوي رەچي زدەس نە ۋسلىشيش. كونەچنىي پۋنكت "ەستەستۆەننوي" ەۆوليۋتسي تراسيانوچنوي رەچي - نە "نوۆىي بەلورۋسسكي", نو رۋسسكي يازىك س ۋحودياششيم "بەلورۋسسكيم اكتسەنتوم". ناتسيونالنو انگاجيروۆاننايا بەلورۋسسكايا ينتەلليگەنتسيا وششۋششاەت لوجنۋيۋ ەتنيچنوست تراسيانكي كاك نەستەرپيمۋيۋ ي دراماتيچەسكۋيۋ فالسيفيكاتسيۋ نارودنوي رەچي. ي ۆ سمي پو وتنوشەنيۋ ك تراسيانكە پرەوبلادايۋت رەزكو وتريتساتەلنىە وتسەنكي: ەتو ۆسەمي پرەزيراەمايا جۋداسنايا تراسيانكا, موўنى ۋبليۋداك, موўناە ۆىچۆارەننە (ۋرودستۆو), موўنايا جۆاچكا, موўنايا حiمەرا, چۋدوۆيششنايا سمەس يازىكوۆ ي تومۋ پودوبنوە.

 

كاك يسكورەنيالي پرەدپوسىلكي ناتسيونالنوگو ۆوزروجدەنيا بەلورۋسوۆ. نارود، ناكازاننىي تساريزموم زا سويۋز س پولشەي

 

ۆ ۋسلوۆياح بەزگوسۋدارستۆەننوستي نارودا ۆوپروسى سوحرانەنيا نارودنوگو يازىكا ي كۋلتۋرى موگۋت كوگو-تو ۆولنوۆات تولكو پري نەكوتوروم نەوبحوديموم ۋروۆنە وبرازوۆانيا ي ماتەريالنوگو بلاگوپولۋچيا. وبىچنو ەتو زابوتى "سرەدنەگو كلاسسا", ي پرەجدە ۆسەگو - ينتەلليگەنتسي. ۆ بەلورۋسسكيح زەملياح يمپەري ۆلاست يسكورەنيالا داجە پوتەنتسيالنىە "توچكي روستا" ناتسيونالنوگو دۆيجەنيا. يمپەريا نانەسلا ەكونوميكە، وبرازوۆانيۋ، كۋلتۋرە بەلورۋسوۆ ۋششەرب، سوپوستاۆيمىي س تەم، كوتورىي تەرپيت پوبەجدەننايا ۆ ۆوينە، اننەكسيروۆاننايا ي ناكازاننايا ستورونا.

سپراۆەدليۆوست ەتوگو تەزيسا ستانەت وچەۆيدنوي، ەسلي سراۆنيت پوليتيكۋ تساريزما ۆ ۋكراينە ي بەلارۋسي. ۆ گلازاح تساريزما، ۋكراينا - ەتو سويۋزنيك روسسي ۆ ۆويناح پروتيۆ پولشي، ۆ تو ۆرەميا كاك بەلورۋسى سو ۆرەمەن ۆەليكوگو كنياجەستۆا ليتوۆسكوگو چاششە ۆىستۋپالي ۆ سويۋزە س پولشەي (يلي س پولسكيم ناتسيونالنىم دۆيجەنيەم) پروتيۆ روسسي. حوتيا ۆ پوليتيكە تساريزما ي ۆ ۋكراينە، ي ۆ بەلارۋسي وپرەدەليايۋششەي لينيەي بىلا رۋسيفيكاتسيا، ودناكو ۆ ەە مەتوداح نابليۋداليس رازليچيا. ەسلي ۆ بەلارۋسي يمپەريۋ بەسپوكويل نە بەلورۋسسكي، ا "پولسكي ۆوپروس", تو ۆ ۋكراينە شلو ۆ پەرۆۋيۋ وچەرەد ناساجدەنيە رۋسسكيح كۋلتۋرنو-وبرازوۆاتەلنىح ينستيتۋتسي، ي تولكو ۆو ۆتورۋيۋ وچەرەد - رەپرەسسي پروتيۆ ناتسيونالنوگو دۆيجەنيا (ۆ كوتوروم، ۆپروچەم، تساريزم تاكجە ۋسماتريۆال "كاتوليچەسكۋيۋ ينتريگۋ" ي "پولسكي سەپاراتيزم"). پوەتومۋ ەسلي ۆ ۋكراينە حIح ۆەكا پراۆيتەلستۆو وتكرىۆالو ۋنيۆەرسيتەتى ي ليتسەي، تو ۆ بەلارۋسي ۆىسشيە ي پريۆيلەگيروۆاننىە شكولى زاكرىۆاليس، چيسلو گيمنازي وگرانيچيۆالوس، بيبليوتەكي ي ارحيۆى ۆىۆوزيليس - كاك كۋلتۋرنىە تسەننوستي يز زاۆوەۆاننىح زەمەل.

پريۆەدۋ حرونولوگيۋ وتكرىتيا ۆىسشيح شكول ۆ ۋكراينە: حاركوۆسكي ۋنيۆەرسيتەت (1805), حاركوۆسكي سەلسكوحوزيايستۆەننىي ينستيتۋت (1816), نەجينسكي ليتسەي (1820), كيەۆسكي ۋنيۆەرسيتەت (1834), كيەۆسكي مەديتسينسكي (1841), نوۆوروسسيسكي ۋنيۆەرسيتەت ۆ ودەسسە (1865), حاركوۆسكي پوليتەحنيچەسكي (1885), كيەۆسكي پوليتەحنيچەسكي (1898), كيەۆسكايا كونسەرۆاتوريا (1913). ا ۆوت حرونولوگيا رازرۋشەنيا وبرازوۆانيا ۆ بەلارۋسي: ۆ 1832 گودۋ، پوسلە ۆوسستانيا، زاكرىت ۆيلەنسكي ۋنيۆەرسيتەت، ەگو بيبليوتەكۋ ۆىۆەزلي ۆ كيەۆ، گدە كاك راز گوتوۆيليس وتكرىت ۋنيۆەرسيتەت سۆياتوگو ۆلاديميرا; ۆ 1842 گودۋ تەولوگيچەسكي فاكۋلتەت ۆيلەنسكوگو ۋنيۆەرسيتەتا بىل پرەوبرازوۆان ۆ ريمسكو-كاتوليچەسكۋيۋ دۋحوۆنۋيۋ اكادەميۋ ي پەرەۆەدەن ۆ پەتەربۋرگ; ۆ ناچالە 1830-ح گودوۆ پولوتسكي كادەتسكي كورپۋس (وتكرىتىي نا وسنوۆە يەزۋيتسكوگو كوللەگيۋما، سوزداننوگو ۆ 1581 گودۋ، س بوگاتەيشەي بيبليوتەكوي، تيپوگرافيەي، كارتيننوي گالەرەەي، وبسەرۆاتوريەي) بىل پەرەۆەدەن ۆ موسكۆۋ، گدە ستال پەرۆىم موسكوۆسكيم كادەتسكيم كورپۋسوم; گورەتسكي زەملەدەلچەسكي ينستيتۋت (وتكرىت ۆ 1849 گودۋ، ەتو بىلا پەرۆايا ۆ يمپەري ۆىسشايا سەلسكوحوزيايستۆەننايا شكولا) پوسلە ۆوسستانيا 1863-گو زاكرىلي ي پەرەۆەلي ۆ پەتەربۋرگ. كو ۆرەمەني پەرۆوي ميروۆوي ۆوينى ۆ بەلارۋسي نە بىلو ني ودنوي ۆىسشەي شكولى; ۋروۆەن وبرازوۆانيا وستاۆالسيا بولەە نيزكيم، چەم ۆ وستالنوي چاستي ەۆروپەيسكوي روسسي: تري چەتۆەرتي ناسەلەنيا بىلو نەگراموتنىم (ۆ گۋبەرنياح س رۋسسكيم ناسەلەنيەم - 70,7%).

ۋكراينسكيە ۋنيۆەرسيتەتى، حوتيا دو 1916 گودا وني بىلي يسكليۋچيتەلنو رۋسسكويازىچنىمي، ياۆيليس گلاۆنىم يستوچنيكوم ناتسيونالنوي كنيجنو-گۋمانيتارنوي كۋلتۋرى ي ناتسيونالنوگو دۆيجەنيا. سرەدي ۆىپۋسكنيكوۆ دورەۆوليۋتسيوننىح ۋنيۆەرسيتەتوۆ ۋكراينى ەست يمەنا ەۆروپەيسكوگو ي ميروۆوگو ۋروۆنيا (پوتەبنيا، گرۋشەۆسكي، دراگومانوۆ، كوستوماروۆ، جيتەتسكي، كرىمسكي، بۋلاحوۆسكي، وگيەنكو، شەۆەلەۆ ي درۋگيە). دليا بەلورۋسوۆ جە، ۆ وتليچيە وت ۋكراينتسەۆ، ۆىسشەە وبرازوۆانيە وكازالوس ۆوزموجنىم تولكو زا پرەدەلامي رودنوگو كرايا، چتو ۋسكوريالو دەناتسيوناليزاتسيۋ ينتەلليگەنتسي. زاچيناتەلي بەلورۋسسكوي گۋمانيتاريستيكي ۋچيليس ۆ پەتەربۋرگە (ەپيماح-شيپيلا، تاراشكەۆيچ، گارەتسكي), نەجينە (كارسكي), موسكۆە (نيكولسكي), كيەۆە (دوۆنار-زاپولسكي), يۋرەۆە (يگناتوۆسكي), ودەسسە (بۋزۋك). نەكوتورىە ۆيدنىە دەياتەلي بەلورۋسسكوي كۋلتۋرى تاك ي نە پولۋچيلي ۆىسشەگو وبرازوۆانيا (ناسوۆيچ، راماناۆ، انتون لۋتسكەۆيچ، لاستوۆسكي، تسيشكا گارتنى (جيلۋنوۆيچ), ليوسيك), ۆ توم چيسلە كلاسسيكي ناتسيونالنوي ليتەراتۋرى يانكا كۋپالا ي ياكۋب كولاس.

تاك بەلورۋسى ۆ ناچالە XX ۆەكا وكازاليس نارودوم بەز بەلورۋسسكويازىچنوي ينتەلليگەنتسي ي چينوۆنيچەستۆا، بەز ناتسيونالنوي شكولى، حوتيا بى ناچالنوي; بەز سۆوەگو يازىكا زا پرەدەلامي كرەستيانسكوي حاتى. سام ەتنونيم "بەلورۋسسكي" ستانوۆيلسيا سوتسيالنوي حاراكتەريستيكوي، وزناچايا "كرەستيانسكي", "كۋستارنىي", "بەدنىي", "پروستوي". ساموستوياتەلنوست، "بەلورۋسسكوست" زناچيمىح كۋلتۋرنىح سوبىتي، ۆكليۋچايا سۋدبى ليۋدەي، يگنوريروۆالاس. ۆسە، چتو پودنيمالوس ناد ۋروۆنەم بەسپيسمەننوگو كرەستيانسكوگو بىتا - تسەركوۆ، شكولا، كانتسەلياريا، - اۆتوماتيچەسكي ستانوۆيلوس ليبو "رۋسسكيم", ليبو "پولسكيم".

ۆاجنوە سلەدستۆيە وتسۋتستۆيا ۋنيۆەرسيتەتوۆ ۆ دورەۆوليۋتسيوننوي بەلارۋسي - نەدوستاتوچنايا سوتسيالنو-كۋلتۋرنايا ۆەسوموست بەلورۋسسكوي ناتسيونالنوي ەليتى (ۆ سراۆنەني س ۋكراينسكوي). ەتو وبۋسلوۆيلو تسەپ پوسلەدۋيۋششيح رازليچي مەجدۋ ۋكراينسكوي ي بەلورۋسسكوي كۋلتۋرامي ي ناتسيونالنىمي دۆيجەنيامي: كو ۆرەمەني پروۆوزگلاشەنيا نەزاۆيسيمىح ۋكراينسكوي ي بەلورۋسسكوي نارودنىح رەسپۋبليك (1917-1918) بەلورۋسسكايا ۋچەنو-ليتەراتۋرنايا تراديتسيا وكازالاس مەنەە پرەدستاۆيتەلنوي، چەم ۋكراينسكايا; بنر پرودەرجالاس مەنشە، چەم ۋنر، ي مەنشە ۋسپەلا سدەلات دليا ۋكرەپلەنيا سۆوەگو سۋۆەرەنيتەتا. پوتوم ەتو سكازالوس ۆ رازليچياح سۋدەب بەلورۋسسكوي ي ۋكراينسكوي ەميگراتسي; ۆ رازنوي وسنوۆاتەلنوستي كۋلتۋرنو-وبرازوۆاتەلنوي رابوتى ۆ مەجۆوەننىە گودى; ۆ 1960-1980-ح گوداح - ۆ وتسۋتستۆي ۆ بسسر ديسسيدەنتستۆا. ۆ ۋكراينە، ۆ وتليچيە وت بەلارۋسي، بىلو پراۆوزاششيتنوە دۆيجەنيە، حەلسينكسكيە گرۋپپى، ساميزدات، پوليتزاكليۋچەننىە (ناتسيوناليستى ي پراۆوزاششيتنيكي), دۆيجەنيە زا اۆتوكەفالنۋيۋ ۋكراينسكۋيۋ پراۆوسلاۆنۋيۋ تسەركوۆ.

 

پاسسيونارنىي پەرۆوتولچوك ۆوزروجدەنيا

 

ۆ بەلارۋسي پەرۆۋيۋ ۆولنۋ ناتسيونالنوگو ۆوزروجدەنيا يمەنۋيۋت "ناشانiўسكاە ادرادجەننە" - پو نازۆانيۋ ودنوي يز پەرۆىح لەگالنىح گازەت نا بەلورۋسسكوم يازىكە - "ناشا نiۆا", ۆ 1906-1915 گوداح ۆىحوديۆشەي ۆ ۆيلنو. دۆيجەنيە بىلو بليزكيم ك سوتسيال-دەموكراتي، وپپوزيتسيوننىم، نو لەگالنىم; ناتسيونالنايا پروگرامما نە شلا دالشە اۆتونومي بەلارۋسي ۆ سوستاۆە دەموكراتيچەسكوي فەدەراتسي نارودوۆ روسسي. وسنوۆنايا دەياتەلنوست نوسيلا كۋلتۋرنو-پروسۆەتيتەلسكي حاراكتەر: يزداتەلسكايا، ليتەراتۋرنايا، گازەتنو-جۋرنالنايا، تەاترالنايا رابوتا، ۆوسكرەسنىە شكولى نا بەلورۋسسكوم يازىكە. ۆ ليتەراتۋرە پەرۆەنستۆوۆالي پوەزيا ي دراماتۋرگيا. پورازيتەلنا وتۆاگا ۋچاستنيكوۆ دۆيجەنيا: ۆ بەدنوم ي نا تري چەتۆەرتي نەگراموتنوم كراە، پري پوستوياننىح جاندارمسكيح رەپرەسسياح، ۆ ۋسلوۆياح زاپولنەننوستي وكرۋجايۋششەگو ينفورماتسيوننوگو ي وبرازوۆاتەلنوگو پروسترانستۆا رۋسسكو- ي پولسكويازىچنىمي ينستيتۋتسيامي ي پرويزۆەدەنيامي - ۆوپرەكي ۆسەمۋ پروبۋجدات ناتسيونالنوە دوستوينستۆو بەلورۋسوۆ، زۆات نارود ك ساموستوياتەلنوي پوليتيكە ي ەكونوميچەسكوي اكتيۆنوستي، ك پروسۆەششەنيۋ ي كۋلتۋرە نا رودنوم يازىكە. رەالنىە پلودى سامودەياتەلنوگو ناشانiўسكوگو ۆوزروجدەنيا، ۆ سراۆنەني س رەزۋلتاتامي پوسلەدۋيۋششەي گوسۋدارستۆەننوي بەلورۋسيزاتسي، بولەە چەم سكرومنى. ي ۆسە جە پاسسيونارنوست زاچيناتەلەي دالا دۆيجەنيۋ موششنىي يدەينىي زارياد، ي ونو بىلو پرودولجەنو. بەز ناشانiўسكوگو ۆوزروجدەنيا نە بىلو بى بەلورۋسسكوي نارودنوي رەسپۋبليكي 1918 گودا، ا پوزجە - بسسر ي رەسپۋبليكي بەلارۋس. پو سۆوەي پرەداننوستي يدەالام پروسۆەتيتەلستۆا ي كرەستيانسكوي دەموكراتي، پو بەسكورىستنومۋ پودۆيجنيچەستۆۋ ي ستۋدينومۋ ەنتۋزيازمۋ ناشانiўسكاە ادرادجەننە وستاەتسيا ۆ يستوري ناتسيونالنوگو دۆيجەنيا بەلورۋسوۆ نەپرەۆزويدەننوي ۆىسوتوي ي لەگەندوي بەلورۋسسكوي كۋلتۋرى.

 

سوۆەتسكايا بەلورۋسيزاتسيا 1920-ح گودوۆ: "زولوتوە دەسياتيلەتيە" ۆ يستوري بەلورۋسسكوگو يازىكا يلي "توچكا نەۆوزۆراتا"?

 

بەلورۋسيزاتسيا بىلا سلاگاەمىم راننەي بولشەۆيستسكوي يدەولوگي ي پوليتيكي كورەنيزاتسي ناتسيونالنىح وكراين (پريۆلەچەنيا يح كورەننوگو ناسەلەنيا ك گوسۋدارستۆەننومۋ ي كۋلتۋرنومۋ سترويتەلستۆۋ), ا كرومە توگو - ديپلوماتيچەسكيم كوزىرەم سسسر/بسسر ۆ ۋسلوۆياح اكتيۆنوستي بەلورۋسسكوي ەميگراتسي ي رازدەلەننوستي بەلورۋسسكيح زەمەل مەجدۋ سسسر ي پولشەي. سوۆەتسكايا بەلورۋسسيا پوزيتسيونيروۆالا سەبيا ۆ كاچەستۆە گوسۋدارستۆا "ۆسەح بەلورۋسوۆ" - تسەنترا ناتسيونالنوگو سترويتەلستۆا ي گريادۋششەگو راستسۆەتا نارودا. بەلورۋسيزاتسيا 1920-ح گودوۆ دالەكو ۋشلا وت كلۋبنوي كامەرنوستي دوۆوەننوگو ۆوزروجدەنيا; ەتو بىلا پوسلەدوۆاتەلنايا گوسۋدارستۆەننايا پوليتيكا - س ماتەريالنىم وبەسپەچەنيەم (ۆ توي سكۋدنوي مەرە، ۆ كاكوي ەتو بىلو ۆوزموجنو پوسلە شەستي لەت ۆوينى ي رازرۋحي), س نەكوتوروي يۋريديچەسكوي پوددەرجكوي (بەلورۋسسكي يازىك يمەل ستاتۋس پەرۆوگو يز چەتىرەح گوسۋدارستۆەننىح يازىكوۆ بسسر).

بەلورۋسسكي يازىك پريشەل ۆ وبششەوبرازوۆاتەلنىە شكولى، ستال پرەوبلادات ۆ كنيگويزداني ي پەريوديكە; روسلو چيسلو ليۋدەي، سچيتاۆشيح بەلورۋسسكي سۆويم رودنىم يازىكوم. رازۋمەەتسيا، نەپولنىح 10 لەت دليا لينگۆيستيچەسكوي كامپاني، كوتورايا دولجنا بىلا زاترونۋت كاجدۋيۋ سەميۋ ۆ دەۆياتيميلليوننوي سترانە، - ەتو سليشكوم مالىي سروك دليا توگو، چتوبى بەلورۋسيزاتسيا ستالا نەوبراتيموي، ودناكو پولوجيتەلنايا ديناميكا ناليتسو. بلاگوداريا بەلورۋسيزاتسي 1920-ح بىلي سوزدانى ۋسلوۆيا دليا سوحرانەنيا بەلورۋسسكوگو يازىكا ۆ وبرازوۆاني ي كۋلتۋرە ۆ پوسلەدۋيۋششيە دەسياتيلەتيا.

ۆمەستە س تەم بەلورۋسيزاتسيا رازۆەرتىۆالاس س بولشيم ترۋدوم. ونا نە ۆسترەچالا پوددەرجكي ۋ بولشينستۆا ناسەلەنيا - ۋ كرەستيان، كوتورىە نە حوتەلي وتداۆات دەتەي ۆ بەلورۋسسكيە شكولى، پوتومۋ چتو ۆپولنە وسوزناۆالي سوتسيالنوە راسپرەدەلەنيە يازىكوۆ: "رۋسسكويازىچنىي گورود ي بەلورۋسسكويازىچنايا دەرەۆنيا"[2]. ۆ بولەە شيروكوي ۆرەمەننóي پەرسپەكتيۆە پريحوديتسيا كونستاتيروۆات، چتو ۆ پرەدۆوەننوي بەلارۋسي بەلورۋسسكي يازىك نە ۋسپەل ستات وسنوۆنىم سرەدستۆوم كوممۋنيكاتسي ۆ سفەراح ۆلاستي، ۆىسشەي شكولى ي كۋلتۋرى; ۆ گوروداح، كاك ي دو رەۆوليۋتسي، پرەوبلادالي تراسيانكا ي رۋسسكي يازىك.

ۆ سيلۋ توتاليتارنوي پريرودى بولشەۆيزما پوليتيكا "كورەنيزاتسي" ۆسەگدا يمەلا پريۆكۋس ۆرéمەننىح، تاكتيچەسكيح ۋستۋپوك مالوپەرسپەكتيۆنىم ناستروەنيام. گەنەرالنوي جە ستراتەگيەي سوۆەتسكوي ۆلاستي وستاۆالسيا تسەنتراليزم ي ۋنيتاريزم. ۆ سەرەدينە 1920-ح گودوۆ ناچينايۋت سۋجاتسيا گرانيتسى دوزۆولەننوگو ۆ وبلاستي ناتسيونالنو-يازىكوۆوگو سترويتەلستۆا. ۋپرەكي ۆ "ناتسدەموۆششينە" (وت ناتسيونالنىە دەموكراتى) ستالي زۆۋچات كاك دونوسى ي پريگوۆورى; س ناچالا 1930-ح گودوۆ سسىلكي، زاكليۋچەنيا ي راسسترەلى ستانوۆياتسيا ماسسوۆىمي. ۆ 1933-م پروۆوديتسيا رۋسيفيتسيرۋيۋششايا رەفورما بەلورۋسسكوي ورفوگرافي، كوتورايا يمەلا پرەجدە ۆسەگو سيمۆوليچەسكوە ي يدەولوگيچەسكوە زناچەنيە: ونا پرودەمونستريروۆالا ديكتات موسكۆى ي كۋرس نا رۋسيفيكاتسيۋ. ەتو پريۆەلو ك رەزكومۋ ۋمەنشەنيۋ پريسۋتستۆيا بەلورۋسسكوگو يازىكا ۆ كۋلتۋرە، وبرازوۆاني، ۆ رابوتە ورگانوۆ ۆلاستي. كرەستيانسكوە نەدوۆەريە ك بەلورۋسيزاتسي وپراۆدالوس.

ۆمەستە س تەم ۆ 1920-ح گوداح بەلورۋسسكي يازىك كرەستيانسكوگو بولشينستۆا ي بەلورۋسسكي يازىك شكولى، كنيگي، گازەتى، تەاترا بىلي بليزكي درۋگ درۋگۋ، كاك نيكوگدا پرەجدە ي پوزجە. كرەستيانسكيە دەتي پوستيگالي شكولنۋيۋ ناۋكۋ نا رودنوم يازىكە - ەتو لي نە "زولوتوي ۆەك" ۆ وتنوشەنياح مەجدۋ ديالەكتنوي رەچيۋ كرەستيانسكوي سترانى ي ەە مولودىم ليتەراتۋرنىم يازىكوم، ەششە نە ۋسپەۆشيم وتداليتسيا وت نارودنوي وسنوۆى؟ موگلو پوكازاتسيا: ۆوت ون، توت نارودنىي پودەم، ك كوتورومۋ زۆالا "ناشا ءنىۆا". ينفورماتسيوننىە تەحنولوگي 1920-ح گودوۆ، سۆوديۆشيەسيا ك كنيگويزدانيۋ ي پەريوديكە، رابوتالي نا بەلورۋسيزاتسيۋ، نو نە وگرانيچيۆالي ەە: كينو بىلو نەمىم، راديو - رەدكوستيۋ، ا تەلەۆيدەنيە ەششە نە يزوبرەلي. ينفورماتسيوننىە تەحنولوگي بولەە پوزدنەگو ۆرەمەني ۆوشلي بى ۆ پروتيۆورەچيە س لوكالنىم حاراكتەروم بەلورۋسسكوگو "كونتەنتا" 1920-ح گودوۆ.

"زولوتوە دەسياتيلەتيە" بەلورۋسسكوگو يازىكا وبورۆالوس رانشە، چەم مينۋلو 10 لەت سوۆەتسكوي ۆلاستي. سۆەرتىۆانيە بەلورۋسيزاتسي ۆ كونتسە 1920-ح ياۆيلوس توچكوي نەۆوزۆراتا ك ۆوزروجدەنيۋ بەلورۋسسكوگو ۆ كاچەستۆە وسنوۆنوگو يازىكا بەلارۋسي. ودناكو ەتو ستالو ۆيدنو تولكو ۆ كونتسە حح ستولەتيا - كوگدا ۆ سۋۆەرەننوي بەلارۋسي گوسۋدارستۆو ۆنوۆ ۆزيالو كۋرس نا بەلورۋسيزاتسيۋ ي نيكاكيە ۆنەشنيە سيلى ەتوي پوليتيكە ۋجە نە مەشالي، ودناكو ۋ ساميح بەلورۋسوۆ نە حۆاتيلو پاتريوتيچەسكوي ۆولي ي سيل پەرەيتي نا بەلورۋسسكي يازىك.

 

بەلورۋسى ناكانۋنە رازۆالا سسسر: زامىكايۋششيە ۆ "پارادە سۋۆەرەنيتەتوۆ". پوچەمۋ نە سپەشيلي؟

 

ۆ مارتە 1991 گودا، پو ينيتسياتيۆە گورباچەۆا، بىل پروۆەدەن ۆسەسويۋزنىي رەفەرەندۋم س ۆوپروسوم، حوتيات لي گراجدانە جيت ۆ وبنوۆلەننوم ي دەموكراتيچەسكوم سوۆەتسكوم سويۋزە. پريبالتيسكيە رەسپۋبليكي ۋچاستۆوۆات ۆ رەفەرەندۋمە وتكازاليس; وستالنوە ناسەلەنيە سسسر، ۆ توم چيسلە جيتەلي بسسر (ۆ وتليچيە وت ۋكراينى), ۆىسكازاليس زا سوحرانەنيە سويۋزا. بەلورۋسوۆ ۋسترايۆالا جيزن ۆ "دۆۋح يزمەرەنياح": ۆ پولۋگوسۋدارستۆەننوم وبرازوۆاني سو ستاتۋسوم "سويۋزنوي رەسپۋبليكي", ك تومۋ جە "چلەنا وون", ي ودنوۆرەمەننو - ۆ بولشوم ي حوروشو ۆوورۋجەننوم منوگوناتسيونالنوم سوۆەتسكوم سويۋزە.

رۋسيفيكاتورسكايا پوليتيكا موسكۆى ي رۋكوۆودستۆا بسسر، ينتەنسيۆنايا ۋربانيزاتسيا بەلارۋسي (ودنا يز سامىح سيلنىح ۆ ميرە), رازۆيتيە سرەدستۆ ماسسوۆوي ينفورماتسي، ۆ پەرۆۋيۋ وچەرەد "تسەنترالنوي" (موسكوۆسكوي), - ۆسە ەتو كو ۆرەمەني راسپادا سسسر وسلابيلو ي بەز توگو نەسيلنوە ناتسيونالنوە ساموسوزنانيە بەلورۋسوۆ. ۆپروچەم، بولشينستۆو بەلورۋسوۆ، ۆ توم چيسلە پروجيۆاۆشيح زا پرەدەلامي بسسر، وتۆەچايا نا ۆوپروسى پەرەپيسەي ي انكەت و ناتسيونالنوستي، وتنيۋد نە وتكازىۆاليس وت يمەني سۆوەگو نارودا (ي نە چۋۆستۆوۆالي نەوبحوديموستي يلي كارەرنوي "پولەزنوستي" تاكوگو وتكازا). اسسيميليروۆاننوست بەلورۋسوۆ پروياۆليالاس يناچە: پو پەرەپيسي 1989 گودا، يز ۆسەح سوۆەتسكيح نارودوۆ، وبلاداۆشيح توي يلي ينوي فورموي گوسۋدارستۆەننوستي، سرەدي بەلورۋسوۆ بىلا سامايا ۆىسوكايا دوليا تەح، كتو نازۆال رودنىم يازىكوم نە بەلورۋسسكي، نو رۋسسكي، - 28,5% (يز ۋكراينتسەۆ رۋسسكي يازىك نازۆالي رودنىم 18,8%). سوۆەتسكيە بەلورۋسى ۆ بولشينستۆە سۆوەم نە زادۋمىۆاليس ناد تەم، چتو پومەشالو ستانوۆلەنيۋ بەلورۋسسكوي ناتسي. ۆ سترانە - وت برەستا دو ۆلاديۆوستوكا - بەلورۋسى نە چۋۆستۆوۆالي سەبيا پاسىنكامي: نا ۆيدۋ بىلي پريمەرى بەلورۋسسكيح كارەر، ۆپولنە ۋسپەشنىح ۆ وبششەسويۋزنوم ماسشتابە، - وت كرەملەۆسكوگو دولگوجيتەليا، مينيسترا ينوستراننىح دەل سسسر گرومىكو دو اكادەميكوۆ، كوسموناۆتوۆ ي زۆەزد پوپ-مۋزىكي (ۆسپومنيم ۆسەسويۋزنۋيۋ ۆ كونتسە 1970-ح سلاۆۋ انسامبليا "پەسنيارى").

چتو كاساەتسيا بەلورۋسسكوگو يازىكا، تو ك نەمۋ وتنوسيليس پو-رازنومۋ. ەگو سۋدبا ۆولنوۆالا بەلورۋسسكيح پيساتەلەي، فيلولوگوۆ-بەلورۋسيستوۆ، وتچاستي جۋرناليستوۆ ي نەمنوگيح گۋمانيتاريەۆ، نو نە ينجەنەروۆ ي نە ۆچەراشنيح كرەستيان، پريشەدشيح نا زاۆودى ي سترويكي. بولەە توگو، "پروستىە" ليۋدي چاستو سچيتالي سۆويۋ بەلورۋسسكۋيۋ رەچ "نەكۋلتۋرنوي", "دەرەۆەنسكوي" ي حوتەلي بى گوۆوريت "پو-گورودسكومۋ".

پريۆەدۋ سۆيدەتەلستۆو، كوتوروە پوزۆولياەت پوچۋۆستۆوۆات وستروتۋ پروبلەمى. بەلورۋسسكي ليتەراتۋروۆەد ادام مالدزيس ۆسپوميناەت، كاك 1966 گودۋ ۋ نەگو ۆ دومە ۋلادزيمير كاراتكەۆيچ، كلاسسيك پوسلەۆوەننوي بەلورۋسسكوي ليتەراتۋرى ي پرەدتەچا ۆتوروگو ۆوزروجدەنيا، سپوريل س دراماتۋرگوم اناتوليەم گاليەۆىم و بۋدۋششەم بەلورۋسسكوگو يازىكا.

 

"گاليەۆ ستال دوكازىۆات، چتو "ناتسيونالنىە" كريتەري ۋجە وتجيلي سۆوە ي دولجنى ۋستۋپيت مەستو "تەحنوكراتيچەسكيم" ۆزگليادام. پوتومۋ ۆولودە، مول، نەت رەزونا دەرجاتسيا بەلورۋسسكوي موۆى، بەدنوي، نەدەليكاتنوي. ستال بى پيسات پو-رۋسسكي، تاك بىلي بى ي سلاۆا، ي گونورارى. كاراتكەۆيچ زليلسيا; وپروۆەرگايا وپپونەنتا، چيتال ستيحي باگدانوۆيچا. پروبوۆال - گارۋنا. "كومۋ ۆسە ەتو نادو؟ - پەرەبيۆال ەگو گاليەۆ. - موجەت، ۆوت يم؟" - پوكازىۆال نا موەگو سىنا ي ەگو سۆوياكا يز دەرەۆني. نەوجيداننو نا ستورونۋ بولەە دالەكوگو گوستيا [گاليەۆا. - ن.م.] ۆستالا ي مويا پوكوينايا مات... ي تۋت ۆولوديا پەرۆىي راز نا مويح گلازاح زاپلاكال: "ۆسە ۆى داجە نە زناەتە، كاكۋيۋ ستراشنۋيۋ ۆەشش گوۆوريتە""[3].

 

گوسۋدارستۆەننايا بەلورۋسيزاتسيا 1991-1994 گودوۆ: پولوۆينچاتىي ەنتۋزيازم گراجدان ي يازىكوۆىە پروبلەمى شكولنيكوۆ

 

ۆ پوليتيكە بەلورۋسيزاتسي وسنوۆنوە ۆنيمانيە ۋدەليالوس ۆوزروجدەنيۋ بەلورۋسسكوگو يازىكا. راسشيريالوس وبۋچەنيە پو-بەلورۋسسكي ۆ دەتسكيح ساداح، شكولاح، ۆۋزاح، ۆ توم چيسلە نا نەگۋمانيتارنىح فاكۋلتەتاح; بىل ۆۆەدەن زاچەت پو بەلورۋسسكومۋ دليا اسپيرانتوۆ ۆسەح سپەتسيالنوستەي. تىسياچي ۋچيتەلەي ي سلۋجاششيح ۆ رابوچەە ۆرەميا ۋچيليس نا بەسپلاتنىح كۋرساح بەلورۋسسكوگو يازىكا، پري ەتوم دەسياتكي چينوۆنيكوۆ ۆىسوكوگو رانگا دەيستۆيتەلنو سترەميليس ناۋچيتسيا سۆوبودنو گوۆوريت پو-بەلورۋسسكي. راسشيريلوس يسپولزوۆانيە بەلورۋسسكوگو يازىكا ۆ ۆيزۋالنوي ينفورماتسي، دەلوپرويزۆودستۆە، سلۋجەبنوي پەرەپيسكە. رەزكو ۆىروسلو كوليچەستۆو بەلورۋسسكيح گازەت، جۋرنالوۆ، كنيگ.

ودناكو، چتوبى زاگوۆوريت نا بەلورۋسسكوم، دوبيتسيا، چتوبى ون ستال وسنوۆنىم يازىكوم حوتيا بى ۆ وفيتسيالنوي ي پۋبليچنوي جيزني سترانى، نۋجنى نەمالىە ليچنىە ۋسيليا منوجەستۆا ليۋدەي، رەشيۆشيح ۆىۋچيت يازىك. دليا بولشينستۆا ليۋدەي، ۆ توم چيسلە ەتنيچەسكيح بەلورۋسوۆ ي پوبورنيكوۆ نەزاۆيسيموستي، "ۆ تەوري" ستوياۆشيح زا ۆوزروجدەنيە بەلورۋسسكوگو، ترۋد پراكتيچەسكوگو وۆلادەنيا يازىكوم وكازالسيا نەپوسيلنىم. بەلورۋسسكي نە ستانوۆيلسيا سلۋجەبنىم يازىكوم ۆ بولشينستۆە ۋچرەجدەني، نا نەگو نە پەرەحوديلي سۋدى ي ميليتسيا، تورگوۆليا ي بانكي. چتو كاساەتسيا رەشايۋششەي دليا ۋكرەپلەنيا يازىكا سفەرى - وبرازوۆانيا، وسوبەننو سرەدنەگو، - تو دوليا بەلورۋسسكويازىچنىح شكول ي كلاسسوۆ ۆوزراستالا. ودناكو بەلورۋسيزاتسيا شكولى نوسيلا پوسپەشنىي ي فورمالنىي حاراكتەر، بەز نادلەجاششەي يازىكوۆوي پەرەپودگوتوۆكي ۋچيتەلەي، بەز دولجنوگو وبەسپەچەنيا بەلورۋسسكيمي ۋچەبنيكامي پو پرەدمەتام. وسنوۆنايا تياجەست بەلورۋسيزاتسي لەگلا نا پلەچي تەح شكولنيكوۆ، كوتورىە، ۆىيديا يز رۋسسكويازىچنىح سەمەي (بەلورۋسوۆ، رۋسسكيح، ۋكراينتسەۆ، پولياكوۆ، ەۆرەەۆ), وكازاليس ۆ بەلورۋسسكيح كلاسساح (يمەننو وكازاليس, پوتومۋ چتو ۆ بولشينستۆە سلۋچاەۆ ۆىبورا نە بىلو). نيكتو نە زناەت، چتو رەالنو پرويسحوديلو نا ۋروكاح ۆ شكولاح، كوتورىە ۆ سەرەدينە ۋچەبنوگو گودا، بەز سوگلاسيا، ا ينوگدا داجە بەز پرەدۋپرەجدەنيا ۋچەنيكوۆ ي روديتەلەي، ۆدرۋگ وبياۆلياليس بەلورۋسسكيمي.

 

بەزۋدەرجنايا ەكسپانسيا رۋسسكوگو يازىكا نا بەلورۋسسكوم ينفورماتسيوننوم رىنكە. يازىكي بەلورۋسسكوگو ينتەرنەتا

 

گودى اكتيۆنوي بەلورۋسيزاتسي ۋۆەليچيلي پريسۋتستۆيە بەلورۋسسكوگو يازىكا ۆ پرودۋكتسي بەلورۋسسكوگو كنيگويزدانيا، بەلورۋسسكيح ۆەششاتەلنىح ي پەچاتنىح سمي، ودناكو ني پرەوبلادانيا بەلورۋسسكويازىچنىح يزداني، ني حوتيا بى پاريتەتا ۆ يسپولزوۆاني بەلورۋسسكوگو ي رۋسسكوگو يازىكوۆ نە بىلو. ۆ پرودۋكتسي يزداتەلستۆ بەلارۋسي ۆ 1999-2009 گوداح كنيگ نا رۋسسكوم يازىكە (نازۆاني) ۆىپۋسكالوس ۆ سرەدنەم ۆ 10 راز بولشە، چەم نا بەلورۋسسكوم، پري ەتوم كنيگي نا رۋسسكوم پەچاتايۋتسيا، كاك پراۆيلو، زناچيتەلنو بóلشيمي تيراجامي. ەسلي جە گوۆوريت نە و پرويزۆودستۆە ينفورماتسي ۆ بەلارۋسي، ا و بەلورۋسسكوم ينفورماتسيوننوم رىنكە، تو ۆ بەلارۋسي، كاك ي ۆو ۆسەم ميرە، ۋدەلنىي ۆەس يمپورتيرۋەموگو كونتەنتا ۋستويچيۆو راستەت. زا پەريود س 1994-گو پو 2007 گود نا كنيجنوم رىنكە بەلارۋسي يمپورت كنيگ يز روسسي ۆىروس س 80% دو 90%. ۆ بەلورۋسسكوم سەگمەنتە ينتەرنەتا (ByNet - باينەت) دوليا يمپورتا ەششە ۆىشە. پو وتسەنكام يۋريا زيسسەرا، سوزداتەليا كرۋپنەيشەگو ۆ بەلارۋسي پورتالا Tut.by, ينفورماتسيا، گەنەريرۋەمايا ۆو ۆسەم باينەتە، سوستاۆلياەت 6%; وستالنىە 94% - ەتو كونتەنت، سوزداۆاەمىي ۆ روسسي يلي نا زاپادە. نا ۆوپروس جۋرناليستا، ۆ كاكوي مەرە باينەت يسپولزۋەت بەلورۋسسكي يازىك، زيسسەر وتۆەتيل پريمەنيتەلنو ك سۆوەمۋ پورتالۋ (كوتورىي سوستاۆلياەت پولوۆينۋ ترافيكا باينەتا): "نا Tut.by بەلورۋسسكيم ينتەرفەيسوم پولزۋەتسيا پولتورا پروتسەنتا پوسەتيتەلەي - پريمەرنو تاك جە، كاك ي ۆ جيزني"[4].

 

پروبلەمى ناتسيونالنوگو يازىكا ي گوسۋدارستۆەننوگو سۋۆەرەنيتەتا - رازنىە پروبلەمى

 

زا گودى سۋۆەرەنيتەتا ۆ سترانە ۆسە شيرە وسوزناەتسيا، چتو: 1) سۋۆەرەنيتەت نە زاۆيسيت وت توگو، كاكوي يازىك پرەوبلاداەت ۆ بەلارۋسي; 2) بەلورۋسسكايا كۋلتۋرا نە سۆوديتسيا ك تەكستام ي كوممۋنيكاتسي نا بەلورۋسسكوم. ۆيدنىي بەلورۋسسكي يازىكوۆەد گەنادز تسىحۋن ەششە نا پودەمە بەلورۋسيزاتسي پرەدۋپرەجدال، چتو سۋۆەرەنيتەت بەلارۋسي نە زاۆيسيت وت توگو، نا كاكوم يازىكە گوۆوريت بولشينستۆو ناسەلەنيا، ۆ توم چيسلە ۆلاست: "نەلزيا سۆيازىۆات ۆوزروجدەنيە يازىكا س پريوبرەتەنيەم نەزاۆيسيموستي، پوتومۋ چتو موجەت تاك پولۋچيتسيا، چتو نەزاۆيسيموست بۋدەت، ا يازىكا نە بۋدەت"[5].

موسكوۆسكيە پوليتولوگي، گوۆوريا و رەالنوستي بەلورۋسسكوگو سۋۆەرەنيتەتا، ۆيدەلي انالوگ ۆ يستوري اۆستري:

 

"ەسلي بەلورۋسسيا كاك-تو "پروتيانەت" ەششە لەت پيات [تو ەست دو 2001 گودا. - ن.م.]، ونا ستانەت پريۆىچنىم ي ۋجە نەۋنيچتوجيمىم ەلەمەنتوم ەۆروپەيسكوي پوليتيچەسكوي جيزني. ي ناريادۋ س بولشيم روسسيسكيم گوسۋدارستۆوم پروچنو ۋكورەنيتسيا ي پەرەستانەت ۆوسپرينيماتسيا كاك نەكايا پروبلەما مالەنكوە "پوچتي رۋسسكوە" بەلورۋسسكوە گوسۋدارستۆو، كاك ستالو پريۆىچنىم ي پەرەستالو ۆوسپرينيماتسيا كاك پروبلەما سۋششەستۆوۆانيە ريادوم س بولشوي گەرمانيەي مالەنكوي اۆستري، توجە نە سوۆسەم ۆپيسىۆايۋششەيسيا ۆ كلاسسيچەسكۋيۋ مودەل ناتسيونالنوگو گوسۋدارستۆا ي توجە پروشەدشەي ۆ سۆوە ۆرەميا چەرەز مۋكي سامويدەنتيفيكاتسي ي پريۆىكانيا ك ساموستوياتەلنوستي"[6].

 

يازىك ۆ رولي يدەولوگي. كوممۋنيكاتسيا پو-بەلورۋسسكي كاك پوليتيچەسكايا دەمونستراتسيا ي كاك ەستەتيچەسكوە تۆورچەستۆو

 

سوۆرەمەننىي ليتەراتۋرنىي بەلورۋسسكي يازىك يسپولزۋەتسيا، ۆو-پەرۆىح، ۆ تەح سفەراح وبرازوۆانيا ي كۋلتۋرى، گدە ۆلادەنيە بەلورۋسسكيم ياۆلياەتسيا چاستيۋ پروفەسسي; ۆو-ۆتورىح، ۆ رامكاح ناتسيونالنوگو دۆيجەنيا، كوتوروە پوسلە 1995 گودا سۋزيلوس ي راديكاليزيروۆالوس. اكتيۆنايا زاششيتا بەلورۋسسكوگو ستالا ۆوسپرينيماتسيا كاك وپپوزيتسيوننايا دەياتەلنوست. ۆ گوروداح مولودىە ليۋدي يزۋچايۋت بەلورۋسسكي يز پاتريوتيچەسكيح يلي پروفەسسيونالنىح پوبۋجدەني. وۆلادەنيە يازىكوم، ۆ وسوبەننوستي "تاراشكەۆيتسەي" (نورما، پرينياتايا دو ورفوگرافيچەسكوي رەفورمى 1933 گودا ي ۆوزروجداەمايا ناتسيونالنوي وپپوزيتسيەي), پرويسحوديت ۆسە بولەە يسكۋسستۆەننو: يازىك ۋسۆايۆايۋت نە وت ماتەري ي داجە نە نا شكولنىح ۋروكاح بەلورۋسسكوگو، ا پۋتەم ساموستوياتەلنوگو يزۋچەنيا. نا تاراشكەۆيتسە نە تاك لەگكو گوۆوريت سۆوبودنو ي "چيستو" (بەز رۋسيزموۆ). ۆ رەزۋلتاتە ليتەراتۋرنىي يازىك ستانوۆيتسيا ۆسە بولەە كنيجنىم ي ەليتارنىم. ودناكو دليا چاستي مولودىح پريۆەرجەنتسەۆ بەلورۋسسكوگو (ۆ وسنوۆنوم ستۋدەنتوۆ) ەگو پريۆلەكاتەلنوست روۆنو ۆ ەتوم ي سوستويت.

ۆ تسەلوم نا رۋبەجە حح-ءححى ۆەكوۆ ۆ جيزني ليتەراتۋرنوگو بەلورۋسسكوگو يازىكا پەرۆەنستۆۋەت نە ەستەستۆەننايا كوممۋنيكاتسيا، نو ەگو پروفەسسيونالنوە، سيمۆوليچەسكوە ي يدەولوگيچەسكوە ۋپوترەبلەنيە. ۆ گوروداح ۋستنايا رەچ نا بەلورۋسسكوم - ۆنە ميتينگا يلي پروفەسسي - نەوجيداننا ي ەكزوتيچنا. ينوگدا (ەتو زاۆيسيت وت پوۆەدەنچەسكيح ستيلەي گوۆورياششيح) بەلورۋسسكايا رەچ مولودەجنوي كومپاني (دوپۋستيم، نا ۋليتسە يلي ۆ كافە) ۆوسپرينيماەتسيا كاك ۆىزوۆ، ەپاتاج يلي لەگكايا اگرەسسيا. پريۆەرجەنتسى بەلورۋسسكوگو، دەمونستراتيۆنو رازگوۆاريۆايا پو-بەلورۋسسكي، نەرەدكو يسپولزۋيۋت تاكوە وبششەنيە كاك اكت زاششيتى ي پروپاگاندى يازىكا. دليا نەكوتورىح يز نيح پيسمو پو-بەلورۋسسكي ستالو پروتسەسسوم، بليزكيم ك ليتەراتۋرنومۋ تۆورچەستۆۋ، ا ۋستنايا رەچ - ك پەرفورمانسۋ[7]. ۆ يدەولوگي ۆتوروگو ۆوزروجدەنيا، ۆ وتليچيە وت "ناشانىўسكاگا", پرەۋۆەليچيۆايۋت ەتنوكونسوليديرۋيۋششۋيۋ زناچيموست يازىكا، ۆيديا ۆ يازىكە نە سرەدستۆو وبششەنيا، نو گلاۆنىي سيمۆول ناتسيونالنوگو دوستوينستۆا ي ۋسلوۆيە سۋۆەرەنيتەتا. ۆ پوليتيكە پۋبليچنىي ۆىبور بەلورۋسسكوگو يازىكا ۆپولنە وپرەدەلەننو پوليتيچەسكي ماركيروۆان: ەتو وپوزناۆاتەلنىي زناك ناتسيونالنوي وپپوزيتسي.

 

دۆە ليني ۆ يستوري بەلورۋسسكوگو يازىكا حح ۆەكا: ستيحينوە سبليجەنيە نارودنوي رەچي س رۋسسكيم يازىكوم ي "رۋكوتۆورنوە" وتدالەنيە وت رۋسسكوي ي پولسكوي لەكسيكي

 

ستيحينايا "كاپيلليارنايا" رۋسيفيكاتسيا نارودنوي رەچي، پريۆەدشايا ك پوياۆلەنيۋ بەلورۋسسكوي تراسيانكي، پرەدستاۆلياەت سوبوي كونۆەرگەنتسيۋ يازىكوۆ، ۆىزۆاننۋيۋ اسسيميليرۋيۋششيم ۆليانيەم رۋسسكوگو يازىكا. چتو كاساەتسيا ليتەراتۋرنوگو بەلورۋسسكوگو، تو سامو ەگو فورميروۆانيە ياۆلياەت سوبوي سوزناتەلنۋيۋ، "رۋكوتۆورنۋيۋ", ديۆەرگەنتسيۋ (وتدەلەنيە) وت براتسكوگو يازىكا. ەسلي وتكرىت پەرۆىە بەلورۋسسكيە گازەتى ي جۋرنالى ناچالا حح ۆەكا، كنيگي دليا دەتەي، ستيحي ي پەسى، پۋبليكاتسي دنەۆنيكوۆ ي چاستنىح پيسەم، تو بروساەتسيا ۆ گلازا، چتو ۆسيۋدۋ بەلورۋسسكي تەح لەت بىل زناچيتەلنو بليجە ك رۋسسكومۋ، چەم ۆ ناشي دني. پوچتي ۆ كاجدوي پۋبليكاتسي "ناشاي نiۆى", وسوبەننو نا ەكونوميكو-پوليتيچەسكيە تەمى، ۆسترەچايۋتسيا سلوۆا، كوتورىە سەيچاس زوۆۋت "رۋسيزمامي" (تو ەست نەۆەرنو ۋپوترەبلەننىمي س توچكي زرەنيا نورم بەلورۋسسكوگو يازىكا). ۆ سكوروم ۆرەمەني - ۆ 1910-ە، ي وسوبەننو 1920-ە گودى، - ەتي سلوۆا زامەنيلي لەكسەمامي، وتليچايۋششيميسيا وت يح رۋسسكيح سووتۆەتستۆي.

ۆوت نەسكولكو پريمەروۆ يز منوگيح دەسياتكوۆ (پوسلەدۋيۋششيە زامەنى دانى ۆ سكوبكاح): اگراننiچەننi (ابمەجاۆاننi), اتكازىۆاەتستسا (ادماўلياەتستسا), اتچوتى (سپراۆازداچى), اўگۋست (جنiۆەن), ۆۋچىتسەل (ناستاўنiك), گاسۋدارستۆا (دزيارجاۆا), دزەلا (سپراۆا), دزەرجىتستسا (ترىماەتستسا), دزەشاۆەي (تاننەي), دولجناستس (پاسادا) ي تومۋ پودوبنىە.

نەوپراۆداننىە (پو بولەە پوزدنەمۋ يازىكوۆومۋ چۋۆستۆۋ) پولونيزمى ۆسترەچايۋتسيا ۆ بەلورۋسسكيح تەكستاح 1906-1915 گودوۆ رەجە، چەم رۋسيزمى، ودناكو يح توجە منوگو. ۆوت ليش نەسكولكو پريمەروۆ پولونيزموۆ ي يح زامەن: ۆىدالiلا (wydalić - ۋۆوليت) - زۆولنiلا; ۆىسiلكi (wysiłek - ۋسيليە، ناپرياجەنيە) - ناماگاننi; زۆالچىم (zwalczyć - پوبوروت، پوبەديت) - پەراموجام، زدۋجىم; شتۋكارسكايا شكولا، شتۋكاركا، (sztuka - يسكۋسستۆو) - ماستاتسكايا شكولا، اكترىسا ي تاك دالەە.

ۆتوروە بەلورۋسسكوە ۆوزروجدەنيە ستالو نوۆىم ەتاپوم پودچەركنۋتوي ديۆەرگەنتسي ليتەراتۋرنوگو بەلورۋسسكوگو يازىكا پو وتنوشەنيۋ ك رۋسسكومۋ. ناتسيونالنوە دۆيجەنيە، پرەجدە ۆسەگو بەلورۋسسكي نارودنىي فرونت، سرازۋ پەرەشلو نا تاراشكەۆيتسۋ. ۆ پەرۆوي پولوۆينە 1990-ح گودوۆ نەكوتورىە سلوۆا يز تاراشكەۆيتسى ۋسپەلي پريجيتسيا ۆ گوسۋدارستۆەننىح سمي ي ۆوشلي ۆ ۋپوترەبلەنيە (ۆپروچەم، چاششە كاك فاكۋلتاتيۆنىە پاراللەلي): ادسوتاك (ي پرەجنەە پراتسەنت), اسوبنiكەكزەمپليار), ۆەرنiك ۆەرۋيۋچى), ۆۋچەلنيا ۆۋچىلiشچا), ۆىبiتنىۆىداتنى), ۆىستاۆاۆىستاўكا), ۆىستۋپو¢ تساۆىستۋپايۋچى), ناكلادتىراج), iمپرەزاپرادستاўلەننە) سكلادنiك كامپانەنت), چىننiك فاكتار) ي درۋگيە.

سامىە بروسكيە رازليچيا مەجدۋ تاراشكەۆيتسەي ي وبىچنىم بەلورۋسسكيم سۆيازانى س يمەنامي سوبستۆەننىمي: ۆ تاراشكەۆيتسە كۋلتيۆيرۋيۋتسيا ۋكوروچەننىە ليچنىە يمەنا: ۆالەر (ۆ وتليچيە وت ۆالەرى), گنات (نە يگناتسىي); "نارودنىە" يمەنا: اўگەن (تراديتسيوننوە ياўگەن), پاناس (يز اپاناس); ۋسيلەنو حاراكتەرنوە ۋپوترەبلەنيە يمەن س سۋففيكسوم -ك(ا) (يانكا، زوسكا) بەز ۋنيچيجيتەلنوي كوننوتاتسي، ناپريمەر، ۆ كاچەستۆە پيساتەلسكيح يلي ستسەنيچەسكيح يمەن: پاەتكا ليۋدكا ءسىلنوۆا، جۋرنالiست ۆالەركا بۋلگاكاў; راسشيريلوس تراديتسيوننوە ۋپوترەبلەنيە گيپوكوريستيچەسكوگو ("دەتسكوگو") يمەني ۆ كاچەستۆە "ۆزروسلوگو": روك-زوركا كاسيا كاموتسكايا، كرىتىك يۋراس سۆىركا. سراۆنيتە تاكجە نەكوتورىە تاراشكەۆيچەسكيە ۆاريانتى يز توپونيميكي ي ەتنولينگۆونيميكي: انگەلشچىنا (انگليا) (ي پرويزۆودنىە انگەلەتس, انگليچانين، انگەلسكى), بەراستسە (برەست), بەلگراد، ۆۋگورشچىنا (ۆەنگريا), گىشپانىيا, مەنسك (مينسك), مۋرىن (نەگر), راسەيا، راسەيشچىنا (رۋسسكي يازىك), تۋرەچچىنا، ەўروپا ي تومۋ پودوبنوە. ۆ تسەلوم ۆتوروە ۆوزروجدەنيە پرودولجيلو لينيۋ پەرۆوگو: "كابينەتنايا" ديۆەرگەنتسيا ليتەراتۋرنوگو بەلورۋسسكوگو پو وتنوشەنيۋ ك رۋسسكومۋ يازىكۋ، ا سلەدوۆاتەلنو، ي پو وتنوشەنيۋ ك تراسيانكە (كاك پرەوبلادايۋششەي سۋبستاندارتنوي بەلورۋسسكوي رەچي).

ۆيديا ناراستايۋششەە ۆزايمنوە وتچۋجدەنيە دۆۋح ۆەرسي بەلورۋسسكوگو (ليتەراتۋرنوگو يازىكا ي تراسيانكي), ترۋدنو سكازات، كاكايا تەندەنتسيا حۋجە: پرەزيراەموي كۆازينارودنوي رەچي، كوتورايا ۆسە بولەە تەرياەت ەتنيچەسكۋيۋ پرينادلەجنوست، پرەۆراششاياس ۆ رەگيونالنىي سۋبستاندارت چۋجوگو يازىكا، يلي، س درۋگوي ستورونى، - ۆەكتور ليتەراتۋرنوگو يازىكا، كوتورىي ۆسە بولشە وتدالياەتسيا وت پوۆسەدنەۆنوي رەچي بەلورۋسوۆ، ستانوۆياس ۆسە بولەە ەليتارنىم ي پرەستيجنىم ۆو ۆسە بولەە ۋزكيح ينتەلليگەنتسكيح كرۋگاح.

 

بەلورۋسسكايا "ۆەسنا زاپوزدالايا": ناتسيونالنو-گوسۋدارستۆەننايا مودەل ساموۋتۆەرجدەنيا

 

يتاك، موجنو سدەلات نەكوتورىە ۆىۆودى. پرەدستاۆلياەتسيا، چتو سوۆەتسكيە بەلورۋسى نە دوبيۆاليس سۋۆەرەنيتەتا; پوسلە راسپادا سسسر ون بىل دليا نيح نەنۋجنىم داروم ي پۋگايۋششەي وتۆەتستۆەننوستيۋ. ودناكو، "وبرەچەننىە نا سۋۆەرەنيتەت" (سوكرات يانوۆيچ), وني ستالي سترويت سوبستۆەننىي دوم، ۆناچالە - كاك بى ۆىنۋجدەننو، نو پوستەپەننو ۆويديا ۆو ۆكۋس. ۆرەميا، ساما جيزن ۆ وتدەلنوم گوسۋدارستۆە رابوتايۋت نا سۋۆەرەنيتەت: سۆوي، وتدەلنىە وت روسسيسكيح، زاكونى; سۆوي پرازدنيكي، ۆسە بولەە نە سوۆپادايۋششيە س كراسنىمي داتامي ۆ روسسي; سۆوي گرانيتسى، دەنگي، شتريح-كود، پلاستيكوۆىە كارتى... سۆويا ارميا - بەز سلۋجبى ۆ چۋجيح گورياچيح توچكاح ي، گوۆوريات، ۋجە بەز دەدوۆششينى. ۆسە رەجە ۆ بەلارۋسي سلوۆا "مى", "ناشي" وزناچايۋت، كاك رانشە، "مى ۆمەستە س روسسيەي"; ۆسە چاششە - "مى سامي", "مى وتدەلنو وت روسسي", "مى ۆ وتليچيە وت روسسي".

ودناكو كرەپنۋششي سۋۆەرەنيتەت بەلارۋسي نە پريۆوديت ك راسشيرەنيۋ كوممۋنيكاتسي نا بەلورۋسسكوم يازىكە. ناتسيونالنوە ۆوزروجدەنيە بەلورۋسوۆ زاپوزدالو. ەسلي ۋ يۋجنىح ي زاپادنىح سلاۆيان يح ۆوزروجدەنيە ي سوزدانيە گوسۋدارستۆ (ينوگدا ۆ سوستاۆە كونفەدەراتسي) پرويسحوديلو ۆ حIح ي ناچالە حح ۆەكا، ي پوەتومۋ وسنوۆنىە زاداچي ناتسيونالنوگو ۆوزروجدەنيا بىلي رەشەنى پوسلە پەرۆوي ميروۆوي ۆوينى، تو ۋ بەلورۋسوۆ ي ۋكراينتسەۆ سلوجيلوس يناچە. ۆرەميا سلاۆيانسكوي "ۆەسنى نارودوۆ" - اكتيۆنوگو ناتسيونالنوگو ساموۋتۆەرجدەنيا - زاستالو بەلورۋسوۆ ي ۋكراينتسەۆ ۆ تيسكاح يمپەرسكوي رۋسيفيكاتسي. ۆ حIح ۆەكە ۆوزموجنوستي دليا ۆوزروجدەنيا بەلورۋسسكوگو يازىكا بىلي زاموروجەنى تساريزموم، ۆرەميا ۋشلو; ستالينسكايا رۋسيفيكاتسيا پوستاۆيلا "توچكۋ نەۆوزۆراتا" ۆ ۆوزروجدەني يازىكا. سپۋستيا دۆا ستولەتيا پوسلە "ۆەسنى نارودوۆ" رەليگيوزنو-پوچۆەننيچەسكوە وتنوشەنيە ك يازىكۋ ستالو اناحرونيزموم; ك تومۋ جە ۆ گوروداح دليا بولشينستۆا پريۆەرجەنتسەۆ بەلورۋسسكوگو يازىكا ون نە ياۆلياەتسيا ني ماتەرينسكيم، ني شكولنىم، ني وسنوۆنىم يازىكوم پوۆسەدنەۆنوي جيزني. بەلورۋسى ناحودياتسيا ۆ "پوستەتنيچەسكوي" ستادي رازۆيتيا سووبششەستۆ، كوگدا "ناتسيونالنوست" پەرەراستاەت ۆ "گراجدانستۆو" ي سكرەپلياەتسيا نە يازىكوم ي نە ەتنيچنوستيۋ، نو وبششەي ورگانيزاتسيەي جيزني نا سۆوەي زەملە، ۆ سۆوەم گوسۋدارستۆە. پونياتنو، چتو ۆ ۋسلوۆياح گلوباليزاتسي پوليتيچەسكي ي ەكونوميچەسكي سۋۆەرەنيتەت ليۋبوگو گوسۋدارستۆا وگرانيچەن، ودناكو ەست ي چەتكيە پريزناكي ەگو سۋۆەرەننوستي. چتو كاساەتسيا كۋلتۋرنوگو سۋۆەرەنيتەتا نەزاۆيسيموي سترانى، تو ۆوپروس و ستەپەني ساموبىتنوستي ي پريۆلەكاتەلنوستي بەلورۋسسكوگو كونتەنتا، نەوبحوديمىح دليا ناتسيونالنوي ۋستويچيۆوستي ي گوردوستي زا سۆويۋ سترانۋ، وستاەتسيا وتكرىتىم.

 

___________________________________

 

1) سم. ۆ چاستنوستي ينتەرنەت-ۆەرسي بيۋللەتەنەي ناتسيونالنوگو ستاتيستيچەسكوگو كوميتەتا بەلارۋسي (belstat.gov.by/homep/ru/perepic/2009/vihod_tables/5.9-0.pdf; belstat.gov.by/homep/ru/perepic/2009/vihod_tables/5.8-0.pdf).

2) بەلارۋسiزاتسىيا. 1920-يا گادى: داكۋمەنتى i ماتەرىيالى / رەد. ر.پ. پلاتوناў، ۋ.ك. كورشۋك. مىنسك، 2001. س. 14.

3) مالدزiس ا.ۆ. جىتستسيو i ўزنياسەننە ۋلادزiمiرا كاراتكەۆiچا. پارترەت پiسمەننiكا i چالاۆەكا. مىنسك، 1990. س. 99.

4) يۋري زيسسەر پودتۆەرديل رۋسسكويازىچنىي ستاتۋس بەلارۋسي // يمپەريا. 2011. 8 فەۆراليا (www.imperiya.by/belnews.html?id=46769).

5) تسىحۋن گ. زادۋماەمسيا نا رازداروججى // ناشا سلوۆا [گازەتا]. 1994. № 1.

6) فۋرمان د.، بۋحوۆەتس و. پارادوكسى بەلورۋسسكوگو سوزنانيا // درۋجبا نارودوۆ. 1996. № 6. س. 121.

7) پوحوجيە تەندەنتسي پروسماتريۆايۋتسيا ي ۆ ۋكراينە. ۋكراينسكي پوەت سەرگي جادان، گوۆوريا و رازليچياح مەجدۋ زاپادنوي ي تسەنترالنوي ۋكراينوي ۆ وتنوشەني ك ۋكراينسكومۋ يازىكۋ، حاراكتەريزۋەت ۋكراينسكي ۆ تسەنترالنوي ۋكراينە كاك "يازىك ينتەلليگەنتسكو-پرودۆينۋتىح كرۋگوۆ", "ۆ وتليچيە وت زاپادنوي ۋكراينى، گدە ۋكراينويازىچنىە نە وبيازاتەلنو پرودۆينۋتىە يلي ينتەلليگەنتنىە - ۆرەمەنامي وني پروستو ۋكراينويازىچنىە" (جادان س. "زا 20 گود ۋكراىنسكايا موۆا ۆىيشلا ز رەزەرۆاتسىى". ينتەرۆيۋ پورتالۋ Tut.by 21 فەۆراليا 2011 گودا (http://news.tut.by/world/215934.html)).

http://magazines.russ.ru/nz/2011/6/m16.html

0 پىكىر

ۇزدىك ماتەريالدار

قۇيىلسىن كوشىڭ

باس گازەت ورالماندارعا نەگە شۇيلىكتى؟

ءالىمجان ءاشىمۇلى 2101
ادەبيەت

«سولاي ەمەس پە؟»

عابباس قابىشۇلى 2515
قوعام

دوس كوپ پە، دۇشپان كوپ پە؟

ءابدىراشيت باكىرۇلى 2198
ەل ءىشى...

ۇلتتىق بىرەگەيلەنۋ: قانداستاردىڭ ءرولى قانداي؟

ءومارالى ادىلبەكۇلى 1623