بۇنىڭ سەبەبى قازاق تىلىندەگى انيماتسيالىق فيلمدەردىڭ ازدىعىنان. وسى كەلەڭسىزدىكتى تۇزەۋ ءۇشىن ءتىل كوميتەتى ەلىمىزدەگى انيماتسيالىق فيلم جاسايتىن بارلىق كومپانيالاردى جيناپ، الدارىنا ناقتى ماسەلە قويدى.

نەگە ءبىزدىڭ بالالارىمىز نەگىزىنەن ورىس تىلىندەگى ونىمدەردى كورۋگە ءماجبۇر؟ ەلىمىزدە دۇنيە تانىمى ەندى قالىپتاسا باستاعان بالالارىمىزعا باتىرلار جىرى، تاربيەلىك، پاتريوتتىق ماڭىزى باسىم اڭىزدار مەن ەرتەگىلەردەن ۇلتتىق نەگىزى بار انيماتسيالىق فيلمدەر جاساۋعا نە كەدەرگى؟

... ەرتەدە بالاسىنىڭ تاربيەسىنە ەرەكشە نازار اۋدارعان ءبىر ادام ءتىلى ەندى شىعا باستاعان ءبىر جاستاعى بالاسىن اتى ەلگە ءماشھۇر ءبىر دانىشپانعا اپارىپ تاربيەلەپ بەرۋىن سۇراپتى. سوندا اۋليە «ءسىز ەكى جىلعا كەشىگىپ قالىپسىز» دەگەن ەكەن. ايتپاعى بالا تاربيەسى قۇرساقتا جاتقاننان باستالادى. دانىشپاننىڭ بۇل ءسوزىن بۇگىنگى عىلىم دا راستايدى. بالا قۇرساققا بىتكەننەن كەيىن 15-18 ايىندا ميى قالىپتاسا باستايدى. 30-40 اپتالىعىندا بالانىڭ ەستۋ مۇمكىندىگى پايدا بولادى. ياعني بالا ءوزىنىڭ انا ءتىلىن قۇرساقتا جاتىپ تا ۇيرەنە باستايدى. سوندىقتان دا قازاق ءتىلىن -انا ءتىلى دەيتىن بولارمىز...

مىنە سوندىقتان دا بالالارىمىزدىڭ ءتىلى قۇرساقتا جاتقاننان، تۋىلىپ دۇنيەنى تاني باستاعاننان قازاقشا قالىپتاسۋى ءۇشىن جانە ءتىل كوميتەتى انيماتسيالىق فيلمدەردى ازىرلەۋشىلەر جانە دۋبلياج جاساۋشىلاردىڭ باسىن قوستى، ۇسىنىستارىنا قۇلاق استى.

بالالارىمىزدىڭ كوزگە كورىنبەيتىن تاربيەشىلەرى الدىندا ءتىل كوميتەتىنىڭ توراعاسى رەتىندە تومەندەگى ويلار مەن ۇسىنىستاردى ورتاعا سالدىم.

- قازىرگى تاڭدا مۋلتفيلم – الەمدە بالالار تاربيەسىن دامىتۋداعى باستى قۇندىلىققا اينالدى.

الايدا بۇگىنگى قازاقستانداعى انيماتسيا سالاسى قانداي دەڭگەيدە؟ وتاندىق ونىمدەر ارقىلى وسكەلەڭ ۇرپاققا ۇلتتىق تاربيە بەرىپ جاتىرمىز با؟ ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىز دارىپتەلۋدە مە؟ وسى سۇراقتارعا جاۋاپ ىزدەپ كورسەك.

ارينە، بۇل باعىتتا جۇمىستار اتقارىلىپ جاتقان جوق دەپ ايتا المايمىز، ناتيجەلى جۇمىستارىڭىز بارشىلىق. الايدا بۇل وتە از. نەگە؟ الەمدىك تاجىريبەنى مىسالعا الايىق.

ءوز بولاشاعىنا بەي-جاي قارامايتىن كوپتەگەن ەلدەر بالا تاربيەسىنە، ونىڭ ىشىندە انيماتسيالىق تۋىندىلار ارقىلى تاربيە بەرۋگە ەرەكشە نازار اۋدارادى. الەمدىك تاجىريبەگە كوز جۇگىرتەتىن بولساق، ماسەلەن، جاپوندىقتار بالالارىنا ۇلتتىق سالت-ءداستۇرىن، ءوزارا قارىم-قاتىناس ەتيكاسىن، ادامنىڭ ورتادا ءوزىن ۇستاۋ مادەنيەتىن مۋلتفيلم ارقىلى ۇيرەتسە، اقش بۇل ادىسپەن ماتەماتيكا، گەوگرافيا، فيزيكا پاندەرىن وقىتۋدى قولعا العان. ال، شىعىس كورشىمىز قىتاي انيماتسيا ءوندىرىسى بويىنشا الەمدە كوش باسىندا تۇرعان مەملەكەتتەردىڭ ءبىرى. ولار مەملەكەتتىڭ قولداۋىمەن ۇلتتىق مۇددەگە عانا باعىتتالعان ونىمدەر شىعارىپ كورسەتۋدە. سونىمەن قاتار، اقش، گەرمانيا، فرانتسيا، جاپونيا، قىتاي ت.ب. مەملەكەتتەر انيماتسيالىق فيلمدەرگە ستراتەگيالىق تۇرعىدان ءمان بەرىپ، مۇنى يدەولوگيالىق قۇرال رەتىندە (نازار اۋدارىڭىز) پايدالانۋدى ۇردىسكە اينالدىرعان. مۇنداعى باستى ماقسات – ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى بالالاردىڭ ساناسىنا ءسىڭىرۋ.

بۇگىنگى كۇنى بالدىرعاندار ساناسى تەز قابىلدايتىن، تاربيەلىك ءتول تۋىندىلار كوبىرەك قاجەت. ويتكەنى، ەلىمىزدىڭ تەلەارنالارىندا بەرىلىپ جاتقان شەتەلدىك ونىمدەر قازاق بالاسىنا ۇلتتىق تاربيە بەرە المايدى. ءتىپتى كەرى اسەرىن دە تيگىزۋى مۇمكىن. اسىرەسە، ءتىل ۇيرەنۋ ماسەلەسىن باسا ايتىپ وتكەن دۇرىس. جاس بالا ءمۋلتفيلمدى قاي تىلدە تاماشالاسا، سول تىلدە مۋلتفيلم كەيىپكەرلەرىنىڭ سوزدەرىن قايتالايدى، اندەرى مەن بيلەرىن، تاقپاقتارىن جاتتاپ الادى. مۇنى ءوزىمىز دە كورىپ، ەستىپ ءجۇرمىز.

ەلىمىز بويىنشا مەكتەپ جاسىنداعى بالالاردىڭ سانى – 3 337 783 قۇرايدى. ونىڭ ىشىندە، 1 458 433 بالا قازاق تىلىندە، ال 403 927 بالا ورىس تىلىندە ءبىلىم الادى. سونىمەن قاتار، وزبەك، تاجىك، ۇيعىر تىلدەرىندە ءبىلىم الۋشىلار بار. ەندى وسىنشاما بالانى ءوز انا تىلىندەگى فيلمدەرمەن قاناعاتتاندىرۋ مۇمكىندىگى بار ما؟

قازاق تىلىندە بالالارعا ارنالعان ونىمدەردى ازىرلەپ، تاراتاتىن «بالاپان» تەلەارناسىنىڭ جۇمىسىن اتاپ وتۋگە بولادى.

«بالاپان» تەلەارناسى قۇرىلعاننان باستاپ بۇگىنگە دەيىن 70-كە جۋىق انيماتسيالىق فيلم (مۋلتحيكايا) ازىرلەگەن. 300-دەن اسا مۋلتحيكايالاردى قازاق تىلىنە دۋبلياجداعان (50-200 سەريالىق).

قازىرگى تاڭدا «بالاپان» تەلەارناسى 20 كومپانيامەن (انيماتسيا ازىرلەۋ بويىنشا) جۇمىس ىستەيدى. 2019 جىلى – 1200 مينۋتتى قامتىسا، ال 2020 جىلى 1800 مينۋتتان 3000 مينۋتقا دەيىن ءونىم شىعارۋ جوسپارلانۋدا.

«قازاقستان» تەلەارناسى قازاق تىلىندە 40 انيماتسيالىق ءفيلمدى دۋبلياجداعان، ال انيماتسيالىق سەريالدار بويىنشا 700 سەريا دۋبلياجدالعان.

«بولاشاق» كورپوراتيۆتىك قورى «وزىڭنەن باستا» گولليۆۋد فيلمدەرىن دۋبلياجداۋ بويىنشا 35 ءمۋلتفيلمدى دۋبلياجداعان.

سونىمەن قاتار، ەلىمىزدە شامامەن العاندا 30-عا جۋىق انيماتسيالىق فيلمدەردى شىعارۋمەن اينالىساتىن كومپانيالار بار. ولاردا وسى باعىتتا جۇمىستار اتقارىپ جاتىر. جالپى، اتقارىلىپ جاتقان جۇمىستار بار. بىراق جوعارىداعى ءبىز ايتىپ وتكەن بالالار سانىنا شاققاندا جانە جاي عانا مۋلتفيلمدەر سانىن كوبەيتىن عانا قويماي ۇلت تىلىندە، ۇلتتىق ۇعىمدا بولۋىن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن قازىرگى جاسالىپ جاتقان دۇنيە تەڭىزگە تامعان تامشىداي عانا.

قازاقستان انيماتورلارى قاۋىمداستىعىنىڭ مالىمەتى بويىنشا 7 ستۋديا جانە 2 وقۋ ورتالىعى تىركەلگەن. نەگىزىنەن، بارلىق كومپانيالار ماقساتتارى مەن مىندەتتەرى ءبىر بولۋىنا بايلانىستى وسى قاۋىمداستىققا تىركەلىپ، بىرگە جۇمىستار اتقارۋعا بولار ما ەدى؟

ءبىر قۋانارلىعى بىزدە انيماتسيالىق فيلمدەر جاساۋعا ماشىقتانعان وتىزعا جۋىق كومپانيا بار ەكەن. الايدا ولاردى ەڭ قينالاتىن جەرى - قارجى ماسەلەسى نەگىزىنەن، قارجى انيماتسيالىق فيلمدەردىڭ فورماتىنا (2D, 3D), كەيىپكەرلەر سانىنا جانە ءفيلمنىڭ ۇزاقتىعىنا بايلانىستى قاجەت بولادى.

شامامەن العاندا 3D فورماتىنداعى ۇزاقتىعى 10 مينۋتتان تۇراتىن انيماتسيالىق ءفيلمدى شىعارۋ ءۇشىن شامامەن 3 - 35 ملن. دەيىن قاراجات جۇمسالادى ەكەن. بۇل از قارجى ەمەس. سوندىقتان مەملەكەت ەلىمىزدىڭ بولاشاعىن، ۇلتتىق مۇددەنى، ءتىل ماسەلەسىن كوتەرۋ ءۇشىن وسى بالا تاربيەسىنە، انيماتسيالىق فيلمدەرگە اقشانى اياماۋى قاجەت.

جيىنعا قاتىسقان «قازاقستان» رترك» اق «بالاپان» تەلەارناسىنىڭ ديرەكتورى ماقپال جۇماباي، ش.ايمانوۆ اتىنداعى «قازاقفيلم» اكتسيونەرلىك قوعامى «انيماتسيالىق كينو» شىعارماشىلىق بىرلەستىگىنىڭ جەتەكشىسى اداي ءابىلدا، «بولاشاق» كق «وزىڭنەن باستا» گولليۆۋد فيلمدەرىن دۋبلياجداۋعا باعىتتالعان جوبانىڭ جەتەكشىسى ورىنباەۆا ايىمگۇل مەلسقىزى، «ساق» كينوستۋدياسىنىڭ رەجيسسەر-ستسەناريسى داۋرەنبەكوۆ باتىرحان، تاعى دا باسقا ازماتتار ءوز ويلارىن ورتاعا سالدى.

ءسوز العاندار بۇل سالاعا ارنايى زاڭ قاجەتتىلىگىن، ماماندار دايىنداۋ، شەتەلدە وقىتىپ، تاجىريبە الماسۋعا مۇمكىندىك جاساۋ، زاماناۋي تەحنيكا مەن تەحنولوگيالاردى اكەلۋ، جاقسى ستسەناريستەر مەن رەجيسسەرلەردى ازىرلەۋ، تاعى دا باسقا ماسەلەلەر كوتەردى. بۇل ۇسىنىستاردىڭ ءبارى جيناقتالىپ ارنايى حاتتاما جاسالدى. بۇل حاتتاما جاۋاپتى قۇزىرلى ورگاندارعا جىبەرىلەتىن بولادى. انيماتورلار وسى الاڭدا ءجيى كەزدەسىپ، مازالايتىن ماسەلەلەردى تالقىلاپ وتىرۋعا كەلىستى.

انيماتورلارعا ايتارىم، باستى ماقساتىمىز – قازاق تىلىندە بۇگىن تاڭدا كەڭ ءورىس العان شەتەلدىك انيماتسياعا ۇقساس جەڭىل ءارى قىزىقتى، تارتىمدى وتاندىق ۇلتتىق ءونىم دايىنداۋ، ءسويتىپ ەرتەڭگى بولاشاعىمىز بالالار تاربيەسىنە بەلسەنە اتسالىسۋ بولۋى كەرەك. ينديادا ءبىر كەزدەرى كينو سالاسىنىڭ ماماندارى باس قوسىپ، الەم كورەتىن دۇنيە جاساۋىمىز كەرەك دەپ اقىلداسقان ەكەن، سوڭى اتىشۋلى بولليۆۋدقا ۇلاسقانى بەلگىلى. سول سەكىلدى انيماتسيا سالاسىنا سەرپىلىس اكەلەتىندەي ءىس-قيمىل قاجەت. جاسىراتىنى جوق، جاسوسپىرىمدەردىڭ قازىرگى ەڭ جاقسى «ويىنشىعى» – ۇيالى تەلەفون، قالا بەردى سىرتقى ورتا، عالامتور، يۋتۋب ارناسى تاربيەلەپ جاتىر. ال قىزىقتى ءارى قولدانبالى كونتەنتتىڭ باسىم بولىگى ورىس تىلىندە بولعاندىقتان، قازىرگى جاس ۇرپاقتىڭ ويلاۋى دا، سويلەۋ ءتىلى دە ورىسشا بولىپ جاتقانىن بايقاپ ءجۇرمىز. وسى تۇرعىدان كەلگەندە سىزدەر – ۇلت تاربيەشىسىزدەر. تىڭعا تۇرەن سالعانداي، سوقپاقسىز جولدا كەلە جاتىرسىزدار، جىلدار وتە كەلە ارقايسىسىڭىزدىڭ ءىس-تاجىريبەلەرىڭىز كىتاپ بولىپ باسىلىپ، ەسىمدەرىڭىز سالا قارلىعاشتارىنىڭ قاتارىندا قۇرمەتپەن ايتىلاتىن شىعار. ەڭ باستىسى، بۇگىنگى تاڭدا ۇلت بولاشاعى جولىندا بىرىگىپ ءىس اتقارۋىمىز قاجەت.

قازاق حالقى ەجەلدەن بالا تاربيەسىندە يننوۆاتسياعا ۇمتىلىپ وتىرعان. كەزىندە ايگىلى ابۋباكىر ديۆاەۆ: «...ەۋروپانىڭ ەگىز قوزىداي ۇقساس ويىنشىقتارىن الىپ قاراساڭىز، ەش ماعىنا بىلدىرمەيدى. قازاق دالاسىنداعى بالالار ويناپ جۇرگەن دۇنيە ۇلكەن فانتازيانىڭ جەمىسى»، – دەپ تاڭ قالعان ەكەن. ەندەشە، عىلىم مەن تەحنيكانىڭ دامىعان زامانىندا بالالار يگىلىگى ءۇشىن ونىڭ جەتىستىكتەرىن پايدالانباۋ ۇلكەن سىن ەمەس پە؟!

سويلەۋشىلەر مەن پىكىر بىلدىرۋشىلەرگە قۇلاق تۇرسەك، قوعامدا مۋلتفيلم تۋرالى تۇسىنىك، وكىنىشكە وراي، بالالارعا ارنالعان كينوتۋىندى دەگەننەن ءارى اسپايدى. ال انيماتسياعا دەگەن سۇرانىستىڭ كۇنى ەندى تۋدى. الداعى ۋاقىتتا انيماتسيالىق فيلمدەردى قازاق مۇددەسىنە تەز بۇرماساق، بالالار قاي ەلدىڭ تىلىندەگى، ۇعىمىنداعى مۋتفيلمدەردى كورسە سول ەلدىڭ تىلىندە سويلەپ، سول ەلدىڭ قۇندىلىقتارىمەن تاربيە الىپ شىعاتىن بولادى. ءبىز ەسىمىزدى جيناعانشا تاعى ءبىر ۇرپاقتى جوعالتىپ الۋىمىز مۇمكىن. دابىل! دابىل! دابىل!

ادىلبەك قابا

Abai.kz