(اڭگىمە)

قوساراي قالاسىنىڭ تاپ ورتاسىنداعى اكىمدىك ءۇيىنىڭ الدىندا، ءتاۋ زاماننان بەرى قالا حالقى دەم الاتىن كولەمدى ساياباق بار. مۇسىلمانداردىڭ قۇربان ايت مەرەكەسىنىڭ ءۇشىنشى كۇنى ادەمى ءبىر ايەل ءۇش-ءتورت جاستار شاماسىنداعى بالاسىن جەتەلەپ، وسى ساياباققا كىرە بەردى. دەمالىس كۇن بولعاندىقتان با، ادام كوپ ەكەن. وتىرار ورىننىڭ ءبىرازى بوس ەمەس. سەرۋەندەپ سەيىل قۇرىپ جۇرگەندەر دە جەتىپ ارتىلعانداي. باققا كىرە بەرە ايەل تۋسىرتىنداعى توعىز قابات عيماراتقا جاۋتاڭ-جاۋتاڭ ەتىپ ءبىر ەكى رەت قارادى. كوكىرەگىندە ءبارى سايراپ تۇر. قاي جىلى، قاي قاباتتا وتىرعانى، باسشىلارىنىڭ مىنەز-قۇلقى، جۇمىس ادىستەرى ءبارى-ءبارى ەسىندە. 

- ۆيتالي سەرگەيۇلى دەپ اتالاتىن باسشىسى توڭىرەگىنە كورىكتى ايەلدەردى جيناعىش ەدى. قۇددى ءبىر گارەم سياقتى. ءوزى كەلبەتتى، ءارى شەت ءتىلىنىڭ مامانى بولعاندىقتان بۇل دا ەليتا ورتاسىنا جاستايىنان تاپ بولدى. اقش-تان ءبىر دەلەگاتسيا كەلگەندە اۋدارماشىلىعىمەن بىردەن كوزگە ءتۇستى دە اكىمدىك مۇنى مەكتەپتەن جۇلىپ الىپ ءوز قاتارىنا قوستى. اۋەلى جۇمىستى وفيس-مەنەدجەردەن باستادى. ايتسە دە كوبىنە ىسكەرلىك كەزدەسۋلەردە جۇرەتىن. ءتىپتى اۋدارماشى بولماعاننىڭ وزىندە قوناقاسىلاردا قىزمەت كورسەتەدى. باستى سەبەپ - كەلبەتتىلىگى، تەز ءتىل تابىسا الاتىن سەرگەكتىگى تاعىسىن تاعىلار. رەسمي اتى-ءجونى ساعيلا بەيمۇراتقىزى. قاتارلاستارى ونى ەركەلەتىپ "ساكۋشا" دەيدى. 

سول ساكۋشا بالاسىن جەتەلەپ ءارى-بەرى ءجۇردى دە باقتىڭ تۇپكى جاعىنداعى جالعىز ايەل وتىرعان ءبىر بوس ورىنعا جايعاستى. اناۋ ايەل ەكەۋى اۋىزدارى جىبىرلاپ امانداسقانداي بولدى. ايەل جەتپىستى القىمداپ قالعان، ەكى جاعى سۋالىپ، بەتىن ءاجىم باسقان كەكسە كىسى ەكەن. ەكى كوزى جاۋتانداپ، بۇعان ءبىر، بالاسىنا ءبىر قاراۋمەن بولدى. بۇل قاراستىڭ ءمانىن ساكۋشا بىردەن ءتۇسىندى. بالا وزگەشە، شاشى بۇيرا-بۇيرا، ءوزى كومىردەي قاپ-قارا. تۋرا سويىپ قاپتاپ قويعان افريكالىق. ءتىلى قازاقشا انا-مىنانى سۇراپ تاقىلداپ تۇر. كەكسە ايەل: "الدا قۇداي-اي، مىنا بەيشارانىڭ قىزى ويناقتاپ ءجۇرىپ وت باسقان بولدى عوي، نەمەرەسى بولۋى كەرەك. اناۋ قارا حالىقتان تاپقان شىعار" دەپ ويلادى. ساكۋشا سىر بەرگەن جوق، ۇندەمەي وتىرا بەردى. كەكسە ايەلدىڭ شىدامى تاۋسىلدى. 

- قاراعىم-اي، سۇراۋعا ۇيالىپ وتىرمىن، بالاڭنىڭ ءتۇرى وزگەشەلەۋ ەكەن، - دەپ كۇمىلجىدى. 

- ءيا، بايبىشە كورىنىپ تۇرعان سوڭ نەسىنە جاسىرايىن، ءتۇرى وزگەشە ەكەنى راس. ايتسەدە قازاقتىڭ قالپىن قانىنا ءسىڭىرىپ جاتىرمىن. ەسىمى  الدان، مەن ومىردەن الدانعان، اداسقان جانمىن. سونان سوڭ اتىن وسىلاي قويدىم. 

- تەك، ونىسى نەس، - دەدى كەكسە ايەل شوشىپ كەتىپ، - ءوزىڭ تاپتىڭ با؟!

- ءيا، بايبىشە ءوزىم، - دەپ كىبىرتىكتەدى ساكۋشا.

- نەدەيدى ءجۇزى قارا، وعان قالاي ءداتىڭ باردى؟! ءوزىڭ جاستا ەمەسسىڭ، قۇدايدان قورىقساڭ ەدى! كەكسە ايەل شوشىپ كەتىپ ورىندىقتىڭ شەتىنە قاراي جىلىستاي بەردى. ارادا اۋىر ۇنسىزدىك ورنادى. ءبىرتالايدان كەيىن ساكۋشا 

- بىلگىڭىز كەلسە ءمانىسىن ايتىپ بەرەيىن، - دەدى. كەكسە ايەل جاۋلىعىن جوعارى ءتۇرىپ، جاقىنداپ كەلىپ قۇلاعىن توستى. 

- وقيعا بىلاي بولعان ەدى - مەكتەپتى بىتىرگەنەن كەيىن قازاق جاستارى كوپ اسا بارا بەرمەيتىن الماتىنىڭ «ينياز» -ىنا ءتۇستىم، - دەپ باستادى اڭگىمەسىن ساكۋشا. العاشقى ەكى جىلىم كىتاپتان باس الماي وقىپ، وزىمە تانىس ەمەس ءتىلدى تياناقتى مەڭگەرۋگە جۇمسالدى. ۇستازدارىمىز دا ءار ءسوزدى ميىمىزعا شاعىپ قۇيعانداي ۇيرەتىپ، ساپالى ءبىلىم بەردى. ءۇشىنشى كۋرستا اۋىزشا اجەپتاۋىر سويلەۋگە، شەت ەلدىڭ گازەت-جۋرنالدارىن ەمىن ەركىن وقۋعا جاراپ قالدىق. بۇل جەتپىسىنشى جىلداردىڭ اياق كەزى عوي. الماتىدا شەت ەلدىڭ ستۋدەنت- جاستارى بارشىلىق ەدى. كوشەدە، كەيدە ساياباقتارداعى بي كەشتەرىندە سولارمەن كەزدەسىپ قالىپ جۇردىك. ءتىل بىلگەن سوڭ ەمىن ەركىن سويلەسە بەرەمىز. سىرت ەلدەن كەدەي-كەپشىكتىڭ ەمەس، بىرىڭعاي بايدىڭ بالالارى كەلەدى عوي. ولار كەرەمەتتەي كيىنەدى، اقشالى. سول جىلدارى الماتىدا ءدجينسى شالبار، بەتكە جاعاتىن وپا-دالا، فرانتسۋز ءدۋحيى سياقتى ۇساق-تۇيەكتەر كوزدىڭ قۇرتى بولدى. قىز ەمەسپىز بە، كيىم كيگىمىز كەلەدى، ادەمى كورىنگىمىز كەلەدى. كۋرسىمىزدا اسا سۇلۋ ەكى قىزىمىز بولدى. ونىڭ بىرەۋى شىمقالادان ەدى. وزبەك اعايىندارمەن شاتىسى بار ما، بىلمەيمىن ول سونشالىق نازىك ءمۇسىندى، ناعىز بوتاگوز قىز. ەكىنشى، قىزىمىز، سولتۇستىك جاقتان بولدى. ونىڭ ەندى فيگۋراسى ەستەن تاندىراتىن. ءوزى اسا اشىق، سپورتپەن اينالىسقان باتىل. مەن ارقانىڭ بيداي ءوڭدى دەيتىن قارا تورى قىزىمىن عوي. الماتىعا كەلگەن سوڭ بەتىم اعارىپ، كەۋدەم كوتەرىلىپ، بوكسەم  جۇمىرلانا باستادى. ءاۋ باستان بويشاڭ، اياعىم ءتۇزۋ بولاتىن. اعىلشىننىڭ اق ءدجينسىين كيىپ، كوزىمنىڭ اينالاسىنا قوڭىرقاي رەڭ بەرىپ، بەتىمە شامالى وپا جاققانان كەيىن ناعىز سۇلۋدىڭ ءوزى بولىپ شىعا كەلدىم. شەت ەلدىك ەكى-ءۇش ستۋدەنتپەن جاقىن تانىسىپ، ۇساق-تۇيەك الىپ جۇرەتىنبىز. ءبىر كۇنى  قىزدار: «مىنالار پاتەرگە شاقىرىپ وتىر، كوپ زاتتار اكەلىپتى ولشەپ كورەيىك»، دەدى. «ە، بوپتى بارايىق» - دەدىم مەندە ەلەڭ ەتە قالىپ. 

پاتەرلەرى داڭعاراداي كەڭ ەكەن، ءبىر بولمەنى زاتقا تولتىرىپ قويىپتى. كوزىمىز شوقتاي جاندى. ولار ادەتتە ارزانعا، اقشامىز بولماي جاتسا قارىزعا دا بەرە بەرەتىن. ال كەلىپ ولشەيىك كيىمدەردى يۋبكا، كوپتا، ءدجينسيدىڭ سان ءتۇرى، ءدۋحيدىڭ نەشە اتاسى بار. مەن ەكى دجينسي، ءبىر دۋحي، ەرىنگە جاعاتىن پومادا الدىم. قۇربىلارىمدا قارىق بولىپ سۋمكالارىن تولتىردى. جىگىتتەر بولسا سىرعاۋىلداي بويشاڭ ءاپايتوس پالەلەر عوي، داستارحان جايىپ، ءبىزدىڭ زاتتارىمىزدى جۋماق بولدى. شامپان ىشتىك، تاعى ءبىر سۇيىقتاردىڭ ءدامىن تاتتىق. ولار بيگە شەبەر مۋزىكا قويىلىپ، كوڭىل كوتەرىستىك. ءبىر كەزدە كەسكەن تەرەكتەي قۇلاپ تۇسكەنىم ەسىمدە، ءارى قاراي تۇك بىلمەيمىن. سودان قانشا جاتقانىم بەلگىسىز ويانسام الپامساداي نەگىر جىگىتتىڭ استىندا جاتىرمىن. ءيتتىڭ زىلدەيىن-اي،  دەنەمدى جارتىلاي ازەر بوساتىپ الدىم. اناۋ ەكى قۇربىمدا ەكى نەگىردىڭ استىندا ىڭىرسىپ جاتىر. كەرۋەتتەرى دە، ديۆان دا گۇپ-گۇپ، سىقىر-سىقىر. سويتكەنشە مەنىڭ الباستىم دا ويانىپ كەتتى. ماعان باس سالدى، قارسىلاسۋعا دارمەن جوق، تىرجالاڭاشپىن، بۇعان دەيىن دە بولار ءىس بولعان سياقتى. انانى كورگىم كەلمەي كوزىمدى تارس جۇمدىم. ول ءولىپ-ءوشىپ، جالاپ-جۇقتاپ اكەتىپ بارادى. قارا باقايىمنان باستاپ اۋزىما دەيىن بۇكىل دەنەمدى كۇيدىرىپ ءسۇيىپ شىقتى. ءبىر ساتتە مەنىڭ "اناۋىمدى" كونتەكتەي ەرنىمەن وبە باستادى. قۇداي-اي، وندايدى كىم كورگەن! بۇكىل دەنەم بالبىراپ، ارام تانىمدەگى ءناپسى جىلاندارى قۋانا ويناق سالماسىن با؟ ءوزىمدى باسقا ءبىر تىلسىم دۇنيەگە تاپ بولعانداي سەزىندىم. سانام دۇرىس سياقتى، ال دەنەم وزىمە باعىنبايدى. انانىڭ قاققان قازىقتاي ەركەك مۇشەسى تانىمە تيگەن سايىن سوعان قۇمارتىپ، ەمەشەم ۇزىلە تۇسەدى. سەزىمنىڭ تۇلا بويىمدا بۋلاعانى سونداي نەگىردىڭ كونتەك ەرنىن قىرشىي تىستەپ، سۇيە بەردىم...

بۇل ءتۇن ءبىزدىڭ جانىمىزعا دا، تانىمىزگە دە وشپەستەي تاعبا سالعان قارالى ءتۇن بولدى. شۇبەرەك-مۇبەرەكتىڭ قۇربانى بولعان قازاقتىڭ سورلى ءۇش قىزى مۇنى ولگەنشە جاسىرىۋعا تىرىستىق، جاسىردىق تا. بىراق...

وقۋ ءبىتىرىپ ەلگە كەلگەن سوڭ الدى-ارتىما قاراماي العاش ءسوز سالعان ادامعا تۇرمىسقا شىقتىم. باعىما قاراي كۇيەۋىم مىنەزى جۇمساق، مومىن ادام بولدى. ماماندىعى ەسەپشى، ءبىر مەكەمەدە اۋەلى قاتارداعى، كەيىن باس ەسەپشى بولىپ ىستەدى. ءوزىم اكىمدىكتەمىن. باستىعىم سەرگەيۇلى مەنىڭ ساۋاتتى، جۇمىسقا تىڭعىلىقتىلىعىمدى جوعارى باعالاپ ۇنەمى قولپاشتاپ، كوتەرمەلەپ ءجۇردى. تۇرمىسىمىز جاقسارىپ، باي باستادىق. ماشينا الدىق، پاتەردىڭ ەكەۋىن ايىرباستاپ وتە جايلى ءبىر ۇيگە كوشتىك. ءبىر قىز تۋىپ العام. كۇيەۋىمنىڭ بار ارمانى ۇلدى بولۋ. بىراق اكىمدىكتەگى جۇمىس كەدەرگى بولىپ ول ارمان سوزىلىڭقىراپ كەتتى. ءسويتىپ جۇرگەندە جاسىمىز دا ۇلعايىپ قىرىققا تاقاپ قالدىق. ەندى شەگىنەتىن جەر جوق تاۋەكەلگە بارىپ، بالا كوتەردىم. قازىر ۋزي بار عوي، ىشىمدەگىمدى «ۇل» دەپ كورسەتتى. بايىمدا ەس جوق، استى-ۇستىمە ءتۇسىپ، وبەكتەپ ءجۇر. ءوزى اتادان جالعىز، ءارى اۋرۋششاڭ، ۇرپاق قالسىن دەيتىن شىعار وسى بالانى ەرەكشە ساعىنىشپەن كۇتتى. 

اي-كۇنىم جەتىپ امان-ەسەن بوساندىم بالانىڭ «شار» ەتكەن دىبىسىن ەستىگەننەن كەيىن شامالى تالىقسىپ كەتكەن ەكەم. ەسىمدى جيىپ بالانى اكەپ كورسەتەدى عوي دەپ كۇتىپ جاتىرمىن. سەسترالار زىر قاعىپ جۇگىرىپ ءجۇر. كوز قيىعىمدى سالىپ جۇزدەرىنە قاراسام ءبىرتۇرلى ابىرجۋلى سياقتى. بالاعا بىردەڭە بولعان ەكەن دەپ جۇرەگىم سۋ ەتە قالدى. 

- سەندەرگە نە بولعان، ۇلىم قايدا، نەگە كورسەتپەيسىڭدەر؟! – دەپ ايعاي سالدىم. 

- قازىر، قازىر دەگەندەي بولدى بىرەۋى. جۇزىنەن مىسقىل ما، كەكەتۋ مە ايتەۋىر بىردەڭەنىڭ نىشانى جالت ەتكەندەي. موسقالداۋ ورىس قاتىن قۇنداقتاۋلى بالانى قولىما ۇستاتا سالىپ، بەتىمە تاڭىرقاي قارادى. بالانىڭ بەتىن اشىپ قالسام، قاپ-قارا بىردەڭە. 

- ەستەرىڭ دۇرىس پا؟ مەنىڭ بالامدى اۋىستىرىپ جىبەرگەنسىڭدەر مە، - دەپ باج ەتە قالدىم. 

- جوق، بالا سىزدىكى، - دەدى قاتىن.  مەن پەرزەنتحانانى باسىما كوتەرىپ شىڭعىرىپ جاتىرمىن. «جوق مەنىكى ەمەس، جوق، جوق!» 

- قۇداي-اۋ ساقتاي گور، سوندا قالاي بولعانى، - دەدى مانادان بەرى ساكۋشانىڭ اڭگىمەسىن ۇيىپ تىڭداپ وتىرعان كەكسە ايەل. 

- ءيا، بايبىشە بۇل ادام ايتسا سەنگىسىز سۇمدىق جاعداي بولدى. ساكۋشا كەمسەڭ-كەمسەڭ ەتىپ، كوزىنىڭ جاسىن سىعىپ الدى. « ارادا ون التى جىل ءوتتى عوي. ون التى!» پسيحولوگ دارىگەردىڭ ايتۋىنشا مەنىڭ جاتىرىدا باياعى نەگىردىڭ ۇرىعى قالىپ قويعان. وزىنە قولايلى ءسات تۋعاندا ول مەنىڭ ۇرىعىممەن بۋدانداسقان. مىنە، گاپ قايدا جاتىر! 

كۇيەۋىم دە، قىزىم دا مەنەن بەزىپ، تەرىس قاراپ كەتتى. ەلدىڭ ءبارى بالانى مەن شەت ەلگە بارىپ جۇرگەندە، نەمەسە ولار كەلگەندە ويناستان تاپتى، - دەپ شەشتى. 

مۇنداي قورلىققا شىداۋ قيىن. بالانى ولتىرگىم كەلىپ، ۆانناداعى سۋعا تۇنشىقتىردىم. ەكى قولى ەربەڭدەپ، قاقالىپ-شاشالىپ، سۋ استىنان وزىمە باقىرايىپ قاراعاندا يمانىم عاسىل بولىپ، قايتا سۋىرىپ الدىم. بەيشارا زارەسى ۇشقانى سونداي مويىنىمنان تاسقىپ قۇشاقتاپ، كەۋدەمە جابىستى دا قالدى. ءىشىم الاي-دۇلەي، وزىممەن ءوزىم جيركەنىپ، كەكتەنىپ العام. «ىشتەن شىققان شۇبار جىلان» دەگەن سول، ءبارىبىر بالانى ولتىرە المادىم. ەندەشە ءوزىم ولەيىن دەپ ويلادىم. بىراق، مىنا بايعۇستى كىمگە قالدىرام؟ كىم ونى، باعادى؟ – دەپ ول رايىمنان دا قايتتىم. قازىر نە ءولى ەمەس، نە ءتىرى ەمەس ۇياتتىڭ وتىنا كۇيگەن بەيباق بولىپ ءجۇرىپ جاتىرمىن، - دەپ ساكۋشا اڭگىمەسىن اياقتادى.

- اللا سورلى-اي، جاستىق شاقتاعى سەلتەڭدەۋدىڭ زاۋالىن تارتقان ەكەنسىڭ عوي، - دەپ كەكسە ايەل جونىنە كەتتى. ساكۋشا قۇلدىراڭداپ ويناپ جۇرگەن بالانى شاقىرىپ الىپ، باۋىرىنا باستى. سويتكەنشە بولماي ونىڭ جانىنا بالا ەرتكەن ەكى ايەل كەلىپ وتىردى. بىلشىق بەت، قوتان اياقتى سارى قاتىن دا، ەكى اياعىنىڭ اراسىنان يت ءوتىپ كەتكەندەي تىريعان ارىق قارا قاتىن دا اۋزى-اۋزىنا جۇقپاي سامپىلداپ ورىسشا سويلەپ وتىر. ارا-اراسىندا «توليك، اسكاريك يدي سيۋدا» دەپ قويادى. ساكۋشا: «بىلسەعوي، بۇلار كىمدى تاربيەلەپ جۇرگەنىن. ەرتەڭ ولار رۋحسىز، انا ءتىلىنسىز ماڭگۇرت بىردەمە بولىپ شىعادى. مىنا ميعۇلا مۇسكىندەر سونى بىلمەي مە؟ مەن بيشارا ايدالاداعى افريكالىقتان قازاق جاسايمىن دەپ تىراشتانىپ ءجۇرمىن. ال مىنالار قانى دا، جانى دا قازاقتى قولما-قول ورىسقا اينالدىرىپ جاتىر. جاراتقان جاپپار يەم-اي، پاراقورلىق تا، زيناقورلىق تا، ۇياتسىزدىق تا، باقۇمارلىق تا بىزدە. رۋحى سونگەن، سانا-سەزىمى تاسكەرەڭ بولعان بەيشارا، سورلى ەكەنبىز عوي. ە، اللا ءوزىڭ ساقتاي گور!..." - دەپ ويلادى. 

سەرىك شايمان

Abai.kz