قازاقستان پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ ۆەتنام سوتسياليستىك رەسپۋبليكاسىنا رەسمي ساپارى ناتيجەلى اياقتالدى

ساۋىتبەك ابدراحمانوۆ - حانويدان.

«سوڭعى ونجىلدىقتا كوممۋنيستىك پارتيانىڭ باسشىلىعى­مەن ۆەتنام الەۋمەتتىك-ەكونو­مي­كالىق دامۋدا، بارلىق سالالاردا اسا كورنەكتى تابىستارعا قول جەتكىزدى».

ۆەتنام سوتسياليستىك رەس­پۋب­ليكاسىنا تۇڭعىش رەسمي ساپارىن جالعاستىرعان ەلباسىمىز كەشە وسىلاي دەدى. ءبىر قاراعاندا، بۇ­رىن­عى ءسوز ساپتاۋىمىزدان اۋماي قالعانداي كورىنەتىن، ديپلوما­تيا­نىڭ ايتىلۋعا ءتيىستى اڭگىمەسىندەي دە ەستىلەتىن بۇل تۇجىرىم، الايدا، اقيقاتتىڭ ءوزى. اقيقاتتىڭ ءسوزى بولماي قايتەدى، ەگەر ۆەتنام دامۋ قارقىنى بويىنشا ازيا-تى­نىق مۇحيت وڭىرىندە كوشباس­شى­لىق­قا شىقسا، اقيقاتتىڭ ءسوزى بول­ماي قايتەدى، ەگەر ۆەتنام بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمى قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ تۇراقتى ەمەس مۇشەسى مىندەتىن قاتارىنان ەكى جىل ات­قارسا، اقيقاتتىڭ ءسوزى بولماي قاي­تەدى، ەگەر ۆەتنام وتكەن جىلى عانا اسەان ەلدەرىنە توراعالىقتى تاماشا اتقارسا. ءيا، وسىنىڭ ءبارى شىندىق. وسىنىڭ ءبارى كوممۋنيستەردىڭ باسشىلى­عى­مەن جاسالىپ جاتقانى دا شىن­دىق. ماسەلە كىمنىڭ باسقارۋىنان گورى قالاي باسقارۋعا كوبىرەك تىرەلەدى. كەشەگى كەڭەستىك قوعام دا جالپى كوممۋنيستەر باسقارعان­دىق­تان ەمەس، قولىنان ءىس كەلمەيتىن كوممۋنيستەر باسقارعان تۇستا ىشتەي ءىرىپ-ءشىري باستاعان بولا­تىن.

قازاقستان پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ ۆەتنام سوتسياليستىك رەسپۋبليكاسىنا رەسمي ساپارى ناتيجەلى اياقتالدى

ساۋىتبەك ابدراحمانوۆ - حانويدان.

«سوڭعى ونجىلدىقتا كوممۋنيستىك پارتيانىڭ باسشىلىعى­مەن ۆەتنام الەۋمەتتىك-ەكونو­مي­كالىق دامۋدا، بارلىق سالالاردا اسا كورنەكتى تابىستارعا قول جەتكىزدى».

ۆەتنام سوتسياليستىك رەس­پۋب­ليكاسىنا تۇڭعىش رەسمي ساپارىن جالعاستىرعان ەلباسىمىز كەشە وسىلاي دەدى. ءبىر قاراعاندا، بۇ­رىن­عى ءسوز ساپتاۋىمىزدان اۋماي قالعانداي كورىنەتىن، ديپلوما­تيا­نىڭ ايتىلۋعا ءتيىستى اڭگىمەسىندەي دە ەستىلەتىن بۇل تۇجىرىم، الايدا، اقيقاتتىڭ ءوزى. اقيقاتتىڭ ءسوزى بولماي قايتەدى، ەگەر ۆەتنام دامۋ قارقىنى بويىنشا ازيا-تى­نىق مۇحيت وڭىرىندە كوشباس­شى­لىق­قا شىقسا، اقيقاتتىڭ ءسوزى بول­ماي قايتەدى، ەگەر ۆەتنام بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمى قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ تۇراقتى ەمەس مۇشەسى مىندەتىن قاتارىنان ەكى جىل ات­قارسا، اقيقاتتىڭ ءسوزى بولماي قاي­تەدى، ەگەر ۆەتنام وتكەن جىلى عانا اسەان ەلدەرىنە توراعالىقتى تاماشا اتقارسا. ءيا، وسىنىڭ ءبارى شىندىق. وسىنىڭ ءبارى كوممۋنيستەردىڭ باسشىلى­عى­مەن جاسالىپ جاتقانى دا شىن­دىق. ماسەلە كىمنىڭ باسقارۋىنان گورى قالاي باسقارۋعا كوبىرەك تىرەلەدى. كەشەگى كەڭەستىك قوعام دا جالپى كوممۋنيستەر باسقارعان­دىق­تان ەمەس، قولىنان ءىس كەلمەيتىن كوممۋنيستەر باسقارعان تۇستا ىشتەي ءىرىپ-ءشىري باستاعان بولا­تىن.

ۆەتنامداعى تابىستاردىڭ ءبارى دە بيلىك باسىنداعى پارتيا­نىڭ قىزمەتىمەن ورىندى بايلانىس­تى­رى­لادى. سوندىقتان ەلباسى­مىز­دىڭ مەملەكەت باسشىسىمەن كەزدەسۋدە ۆەتنام ومىرىندەگى كومپارتيا ءرولىن باسا ايتاتىنى دا، ۆەتنام كوممۋنيستىك پارتياسى ورتالىق كوميتەتىنىڭ باس حات­شىسى نگۋەن فۋ چونگپەن ارنايى كەزدەسۋى دە زاڭدىلىق. كەزدەسۋ كە­زىندە ەكى ەلدىڭ بيلىك باسىن­داعى پارتيالارىنىڭ ءوزارا باي­لا­نىسىن الداعى ۋاقىتتا بەلسەندىرەك ەتە ءتۇسۋدىڭ جايلارى قوز­عالدى.

- ۆەتنام كوممۋنيستىك پار­تيا­سىنىڭ باسشىلىعىمەن ۆەتنام حالقى الەۋمەتتىك-ەكونومي­كا­لىق دامۋدا، ءبىلىم، مادەنيەت پەن قوعامدىق ءومىردىڭ وزگە دە سالا­لارىندا تولىمدى تابىستارعا جەتتى، - دەدى نۇرسۇلتان نازارباەۆ. مەملەكەت باسشىسى قازاق­ستان-ۆەتنام ءوزارا ءتيىمدى سەرىك­تەستىگىنىڭ ساپالى جاڭا دەڭگەيگە ءوتۋى ءۇشىن وبەكتيۆتى ءمۇم­كىن­دىك­تەر بارىن مالىمدەدى.

- ساياسي جۇيەنىڭ تۇراق­تى­لى­عى - ەكىجاقتى ىنتىماقتاستىق تا­بىسىنىڭ كەپىلى. ءبىزدىڭ ەلدەرىمىز اراسىنداعى قارىم-قاتى­ناس­تاردى وسىنداي نەگىزدە قۇرۋ كەرەك، - دەدى ءوز كەزەگىندە ۆەتنام كوممۋنيستىك پارتياسى ورتالىق كوميتەتىنىڭ باس حاتشىسى.

«نۇر وتان» حالىقتىق-دە­مو­كرا­تيالىق پارتياسى توراعا­سىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى نۇر­لان نىعماتۋلين بىزبەن ىقشام سۇحباتىندا ۆەتنامدىق ءارىپ­تەس­تەر­مەن ەل ومىرىنە ناقتى پار­تيا­لىق ىقپال جاساۋ جونىندە ءتاجى­ري­بە الماسۋ ءتىپتى دە ارتىق بول­مايتىنىن ايتىپ ءوتتى.

ۆەتنامداعى پارلامەنت ۇلت­تىق اسسامبلەيا دەپ اتالادى. ەل­با­سىمىز ونىڭ توراعاسى نگۋەن شين حۋنگپەن كەزدەسۋ كەزىندە پارلامەنتارالىق ءوزارا ءىس-قيمىل مەملەكەتارالىق بايلانىستاردى دامىتۋدا نەگىزگى ءرول اتقارا­تى­نىن اتاپ ءوتتى.

- دەلەگاتسيالار الماسۋ جانە پارلامەنتارالىق ىنتىماقتاس­تىق توبىن قۇرۋ قازاقستان پارلامەنتى مەن ۆەتنام ۇلتتىق اس­سامبلەياسى اراسىنداعى بايلا­نىس­تاردى تەرەڭدەتۋگە قىزمەت ەتەدى، - دەدى قازاقستان باسشىسى.

نگۋەن شين حۋنگ اتاپ ءوت­كەن­دەي، نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ سا­پا­رى قازاقستان-ۆەتنام سەرىك­تەس­تىگىنىڭ جاڭا بەتتەرىن اشادى.

- ءبىز مادەني-گۋمانيتارلىق ىن­تىماقتاستىقتى دامىتىپ، ءبىلىم بەرۋ سالاسىنداعى بىرلەسكەن جوبالاردى ىسكە اسىرۋىمىز كەرەك. سونىمەن بىرگە، حالىقارالىق ارەناداعى ءوزارا ءىس-قيمىلدى ءداي­ەك­تى تۇردە نىعايتۋىمىز قاجەت، - دەدى ۆەتنام ۇلتتىق اسسام­بلەياسىنىڭ توراعاسى.

ەلباسىمىز ساپارىنىڭ كەشەگى، سەيسەنبىدەگى باعدارلاماسى ۆەتنام ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىندە ستۋدەنتتەرمەن، وقىتۋشى-پرو­فەس­سورلار قۇرامىمەن كەزدەسۋدەن باستالدى. پرەزيدەنت ساپارلارى­نان رەپورتاجدار جازا ءجۇرىپ، ءبىراز جەردى كورىپ، ءبىراز ەلدى ارا­لا­عانىمىزدا، ەلباسىمىزدىڭ جاستارمەن جۇزدەسۋگە مۇمكىندىگىنشە ۋاقىت تابۋعا تىرىساتىنىن تالاي اڭداعانبىز. وتكەن جىلى كورەيادا ءتىپتى ساپار باعدارلاماسىن تا­عى ءبىر كۇنگە ۇزارتىپ، سەۋل ۋنيۆەرسيتەتىندە ستۋدەنتتەرمەن كەزدەسكەن كەزى دە بولعانىن جاز­عانبىز.

حانوي ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىندە 40 مىڭ ستۋدەنت وقيدى ەكەن. ۇلت­تىق ۋنيۆەرسيتەتتىڭ قۇرامى­نا سالالىق التى ۋنيۆەرسيتەت پەن ءۇش ينستيتۋت كىرەدى. ءبىزدىڭ جا­نىمىزدا وتىرعان كىسى - پولي­تەح­نيكالىق ينستيتۋتتىڭ پرورەك­تورى نگۋەن دين دىك كەزىندە ءماس­كەۋ ۋنيۆەرسيتەتىندە وقىعان، فيزيكا-ماتەماتيكا عىلىمدارى­نىڭ دوكتورى، ورىسشانى جاپ-جاقسى سويلەيدى. جالپى، مۇن­دا­عىلاردىڭ تالايى ورىس ءتىلىن ۇمى­تا قويماعان. وسى ۋنيۆەر­سي­تەتتىڭ وزىندە ورىس ءتىلى فاكۋلتەتى بار. ونىڭ ءار كۋرسىندا 40 ستۋدەنت وقيدى.

ۋنيۆەرسيتەت پرەزيدەنتى پروفەسسور مايترونگ نحۋان ءوزىنىڭ كىرىسپە سوزىندە ءبىزدىڭ ەلباسى­مىز­دى مەملەكەتىن بەكەم قالىپ­تاس­تىرىپ، اتىن الەمگە تانىتقان كەمەل باسشى عانا ەمەس، ەكونو­مي­كاسىن قيىن داعدارىستىڭ قىس­پا­عى­نان الىپ شىعا بىلگەن اسا كور­نەكتى ەكونوميست-عالىم رەتىندە سيپاتتادى. ول نۇرسۇلتان نازار­باەۆ­تىڭ ازياداعى ءوزارا ءىس-قي­مىل جانە سەنىم شارالارى ءجو­نىن­دەگى كەڭەستى شاقىرۋدىڭ باستا­ماشىسى بولعان قىزمەتىن جوعارى باعالادى. «كەمبريدج، بەيجىڭ ۋنيۆەرسيتەتتەرى سياقتى الەمدەگى اسا تانىمال كوپتەگەن وقۋ ورىن­دارىنىڭ قۇرمەتتى پروفەسسورى - ءسىزدىڭ ەندى حانوي ۇلتتىق ۋني­ۆەرسيتەتىنىڭ قۇرمەتتى پروفەس­سو­رى بولاتىنىڭىز ءبىزدى ماقتا­نىش­قا بولەيدى»، دەدى ۋنيۆەرسيتەت پرەزيدەنتى. بۇدان كەيىن نۇرسۇلتان ءابىشۇلىنا حانوي ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ قۇرمەتتى پرو­فەس­سورى ديپلومى تاپسىرىلىپ، مانتيا كيگىزىلدى. قالىپتاسقان ءداستۇر بويىنشا قۇرمەتتى پرو­فەسسوردىڭ لەكتسياسى وقىلدى.

«ءبىزدى ۆەتنام حالقىنىڭ قايت­پاس-قايسار جىگەرى مەن اسقاق پاتريوتتىق رۋحى قايران قال­دى­رادى»، دەدى نۇرسۇلتان نازارباەۆ ستۋدەنتتەرگە ارناعان ءسوزىنىڭ ءبىر تۇسىندا. «ءبىز جاس استانا مەن مىڭ جىلدىق تاريحى بار حانوي­دىڭ، سونداي-اق ەلدەرىمىزدىڭ قار­جى ورتالىقتارى سانالاتىن ال­ما­تى مەن ءحوشيميننىڭ ىنتى­ماقتاستىعىن دامىتقىمىز كەلەدى»، دەدى كەلەسى ءبىر كەزەكتە. راس ءسوز. ءبىز مەملەكەت رەتىندەگى ءتول تاريحىمىزدىڭ قادىرىن بىلۋمەن قاتار، وزگەلەردىڭ تاريحىنداعى تا­عىلىمدى تۇستاردى دا بارىن­شا باعالاۋعا ءتيىسپىز.

وسىلاي دەۋگە الدىڭعى كۇنى ەلباسىمىز ارالاعان ءبىر نىسان قوزعاۋ سالىپ وتىر. دۇيسەنبىدە، ءتۇس الەتىندە نۇرسۇلتان نازارباەۆ حانويداعى ادەبيەت حرامىن ارالاپ كوردى. ادەبيەت حرامى... قاشان تۇرعىزىلعان دەڭىز؟ 1070 جىلى تۇرعىزىلعان. وسىدان ون عاسىر بۇرىن. كىمگە تۇرعىزىلعان دەڭىز؟ كونفۋتسيدىڭ (قۇڭفۇد­زى­نىڭ) قۇرمەتىنە تۇرعىزىلعان. ءبىر­اق بۇدان ۆەتتەر ءاۋ باستا قۇڭ­فۇدزىعا تالاسقان ەكەن دەپ قالماڭىز. ولاي ەمەس. وسى حرام­دى تۇرعىزعان يمپەراتور لي تحان تونگ بۇل ارقىلى ۇلى وي­شىل­عا تابىنارداي قۇرمەتىن تا­نىتۋدى عانا ماقسات تۇتقان. حرام تۇرعىزىلىپ بىتكەننەن كەيىن وسى جەردە ۆەتنامداعى تۇڭعىش كۋوك تي نام ۋنيۆەرسيتەتى اشىلعان. وسىدان ون عاسىر بۇرىن. مۇندا اكىمشىلەر مەن مەملەكەتتىك قىز­مەتكەرلەر دايىندايتىن ادامدار وقىتىلعان. ۋنيۆەرسيتەتتە وقىپ، ەلدىڭ ماقتانىشىنا اينالعان تۇل­عالاردىڭ اتى-جوندەرى الىپ تاسباقالار كوتەرىپ تۇرعان تاس تاقتالارعا ويىلىپ جازىلعان. ادەبيەت حرامىندا وقىپ شىققان جاس كلاسسيكالىق پوەزيانىڭ مىڭ­داعان جولىن جاتقا بىلمەيىنشە، مەملەكەتتىك جۇمىسقا جىبەرىلمەيتىن بولعان، ولەڭدى ءتۇسىن­بەيتىن ادام ءومىردى دە تۇسىنبەيدى دەپ سانالعان...

ەلباسى ءوزىنىڭ ءسوزىن قوناق­جاي­لىلىق پەن جىلى شىرايلى قارسى الۋلار ءۇشىن شىن كوڭىلدەن شىققان ريزاشىلىعىن جەتكىزۋدەن باستادى. بۇل - مەنىڭ ۆە­ت­نامعا العاشقى ساپارىم. ءسىز­دەر­دىڭ جەرلەرىڭىزگە تابانىم تيگەن ساتتەن باستاپ ۆەتنام حالقى ءجۇ­رە­گىنىڭ شۋاعىن سەزىندىم. وسى ارادا بۇل سەزىمدەردىڭ ەكى جاققا دا تەڭدەي ەكەنىن اتاپ كورسەتكىم كەلەدى. ويتكەنى، بۇل ءجايت قازاق­ستاندىقتاردىڭ ۆەتنامعا دەگەن ۇنامدى كوزقاراسى مەن قىزى­عۋ­شىلىعىنان تۋىنداپ وتىر، دەدى نۇرسۇلتان نازارباەۆ.

قازاقستان باسشىسى كەلەسى كەزەكتە ۆەتنامنىڭ قانداي قيىن­دىق­تار مەن سىناقتاردان وتكە­نى­نە نازار اۋداردى. قازاقستاننىڭ بۇرىنعى كسرو قۇرامىندا ۆەتنام حالقىنا ونىڭ تاۋەلسىزدىگى ءۇشىن كۇرەسىندە باۋىرلاستىق قول­داۋ كورسەتكەنىنە توقتالدى.

سوڭعى ونجىلدىقتاردا ۆەتنام كوممۋنيستىك پارتيانىڭ باس­شىلىعىمەن الەۋمەتتىك-ەكونو­مي­كالىق دامۋدا، ءبىلىم بەرۋدە، مادە­نيەت پەن باسقا سالالاردا تاماشا تابىستارعا قول جەتكىزدى، دەپ جالعادى ءسوزىن قازاقستان باس­شى­سى. ۆەتنام ەكونوميكاسى ءوسۋ قار­قىنى جونىنەن ازيا-تىنىق مۇحيت وڭىرىندە جەتەكشى ورىنعا شىقتى. سىزدەردىڭ ەلدەرىڭىزدىڭ حا­لىقارالىق بەدەلىنىڭ جارقىن كورسەتكىشى ۆەتنامنىڭ بۇۇ قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ تۇراقتى ەمەس مۇشەسى رەتىندەگى ەكى جىل­دىق جۇمىسى بولدى. 2010 جىلى ۆەتنام اسەان-عا تابىستى ءتور­اعالىق ەتتى. سىزدەردىڭ ەلدە­رىڭىز حالىقارالىق جانە وڭىرلىك ۇي­ىم­دار قىزمەتىنە بەلسەندى قاتىسىپ كە­لەدى. ءبىز ۆەتنامنىڭ تابىس­تا­رىنا شىن جۇرەكتەن قۋا­نامىز.

نۇرسۇلتان ءابىشۇلى ەندىگى ءسوز ارناسىن ءوزىمىزدىڭ ەلىمىزگە قا­راي بۇرىپ، بىرنەشە اپتادان سوڭ، ياعني 16 جەلتوقساندا قازاقستان ءوز تاۋەلسىزدىگىنىڭ 20 جىلدىق مەرەيتويىن اتاپ وتەتىنىن جەتكىزدى. وسى ورايدا وتانىمىزدىڭ كەڭەس وداعى ىدىراعاننان كەيىنگى كەزەڭدەردەگى اياق الىپ جۇرگىسىز ەكونوميكالىق-ساياسي قيىندىق­تار­عا قاراماستان، ولاردىڭ ءبارىن ەڭسەرىپ، جاڭا ەكونوميكا قالىپ­تاستىرۋ مەن تاۋەلسىز مەملەكەتتىلىك ورناتۋ جولىندا ادام ايتسا سەنگىسىز كۇردەلى مىندەتتەردى وڭ شەشكەنىن كولدەنەڭ تارتتى.

ونىڭ ىشىندە «قازاق­ستان-­2030» ۇزاق مەرزىمدى سترا­تە­گياسى جا­سالىپ، جۇزەگە اسىرىلا باستا­عانىنا ارنايى توقتالدى. وندا باستى باسىمدىق ۇلتتىق قاۋىپ­سىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋ، مەم­لەكەتتىك تاۋەلسىزدىك پەن اۋ­ماق­تىق تۇتاستىقتى ساقتاۋ دەپ بەلگىلەنگەنىن ايتىپ ءوتتى. ءبىزدىڭ ەلىمىزدىڭ ماڭىزدى تاريحي شەشىمدەرى رەتىندە سەمەي يادرولىق سىناق پوليگونىن جاۋىپ، كسرو-دان «مۇراعا» قالعان الەمدەگى ءتور­تىنشى زىمىراندىق-يادرولىق ارسەنالدان ءوز ەركىمىزبەن باس تار­تۋىمىزدى اتادى.

جاستارعا قازاقستاننىڭ حا­لىق­ارالىق پراكتيكا مەن نورما­لار­عا سايكەس مەملەكەتتىك شەكارا­سىن تولىقتاي راسىمدەگەنى تۋرالى اڭگىمە دە وڭ اسەر ەتتى. سونىمەن قاتار، قارۋلى كۇشتەرىمىز بەن قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىمىزدى قوسا العاندا، مەملەكەت قاۋىپ­سىزدىگىنىڭ ينفراقۇرىلىمدارىن ءىس جۇزىندە جاڭادان قۇرعانىمىز حا­قىندا كەلتىرىلگەن مالىمەتتەر دە ۇلكەن قىزىعۋشىلىق تۋعىزعانى ايقىن اڭعارىلدى. تاۋەلسىزدىكتىڭ العاشقى كۇندەرىنەن باستاپ مەن اشىقتىق پەن ينتەگراتسيا پايدا­سى­نا تاڭداۋ جاسادىم، دەدى نۇر­سۇلتان نازارباەۆ. ءسويتىپ، قازاق­ستان كوپ قىرلى ۇيىمداردىڭ بەل­سەندى قاتىسۋشىسىنا اي­نالدى.

قازاقستان باسشىسى ءبىزدىڭ باستامامىز بويىنشا ازياداعى ءوزارا ءىس-قيمىل جانە سەنىم شارا­لا­رى جونىندەگى كەڭەس (اوسشك) شاقىرىلعانىن ريزاشىلىقپەن مالىمدەدى. ۆەتنامنىڭ اوسشك-گە مۇشەلىككە ءوتۋى بۇل قۇرى­لىم­نىڭ بەدەلىن ەداۋىر كوتەرە ءتۇستى، دەدى پرەزيدەنت.

قازاقستان باسشىسى ەلىمىزدە قازىرگى كەزدە 140 ەتنوس پەن 46 ءدىني كونفەسسيا وكىلدەرى تۇرىپ جات­قانىنا توقتالىپ ءوتتى. تاۋەل­سىز­دىك جىلدارىندا ۇلتارالىق كەلىسىمدى ساقتاۋ مەن نىعايتۋدىڭ عاجايىپ ۇلگىسى قالىپتاسقانىن، ونىڭ باستاۋىندا ءوزىنىڭ باس­تا­ما­سى بويىنشا قۇرىلعان قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى تۇرعانىن نا­زارعا سالدى. وسى ورايدا نۇر­سۇل­تان ءابىشۇلى ەلىمىز 2003 جىلى العاش رەت الەمدىك جانە ءداستۇرلى دىندەر كوشباسشىلارىنىڭ سەزىن ۇيىمداستىرسا، بۇل ايتۋلى شارا بۇگىندە ءۇش جىلدا ءبىر وتەتىن ءداستۇرلى فورۋمعا اينالعانىن اتاپ كورسەتتى. 2012 جىلدىڭ مامىرىندا استانادا كەزەكتى ءىV سەزد ءوز ەسىگىن اشاتىن بولادى.

الەمدىك تاجىريبەنى ساراپتاي وتىرىپ، دەپ ساباقتادى ءسوزىن پرە­زيدەنت، ءبىز ساياسي دامۋدىڭ ەۆو­ليۋتسيالىق جولىن تاڭدادىق. ءبىزدىڭ كرەدومىز «اۋەلى - ەكو­نو­ميكا، سودان كەيىن - ساياسات» بول­دى. جانە مۇندا قازاقستان مەن ۆەتنامعا قاتىستى ورتاق ماسە­لە­لەر كوپ. ءبىزدىڭ مەملەكەتتەرىمىزدەگى ساياسي جۇيەنىڭ ورنىقتىلىعى مەن تۇراق­تىلىعى ءبىز الدىمىزعا قويعان يندۋستريالىق-يننوۆا­تسيا­­لىق دامۋ جونىندەگى كەڭ اۋقىمدى مىندەتتەردى شەشۋدىڭ ماڭىزدى شارتى بولىپ تابىلادى. ءبىزدىڭ ستراتەگيالىق باسىمدىقتارى­مىز­دىڭ ءبىرى اركەز الەۋمەتتىك-ەكو­نو­مي­كالىق سالانى دامىتۋ بولىپ كەل­دى جانە سولاي بولىپ قالا بەرەدى.

قازاقستان پرەزيدەنتى ۋنيۆەر­سي­تەتتىڭ وقىتۋشىلار قۇرامى مەن ستۋدەنتتەرىنە 1994 جىلدان بەرى ەلىمىزدىڭ ەكونوميكاسى 14 ەسە ارتقانىن، جان باسىنا شاق­قانداعى ءىجو 700 دوللاردان وسى جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن 11 مىڭ دوللارعا جەتەدى دەپ كۇتىلىپ وتىر­عانىن، ءسويتىپ، ورتالىق جانە شىعىس ەۋروپانىڭ بىرقا­تار ەلدەرىندەگى كورسەتكىشتەن اسىپ تۇسەتىنىن ريزاشىلىقپەن جەت­كىزدى. سونداي-اق ەلىمىزدىڭ ورتالىق ازيا­عا كەلگەن شەت ەل ين­ۆەس­تي­تسيالارىنىڭ جالپى كولە­مى­نىڭ 80 پايىزىن يەلەنگەنىن ماقتانىش­پەن جاريا ەتتى. قازاق­ستاننىڭ جاڭا تاۋەلسىز مەملەكەت رەتىندە ورنىعۋىندا جاڭا ەلور­دا­نىڭ سا­لىن­عانى ۇلكەن ءرول ات­قاردى. ءبۇ­گىن­دە استانا ەگەمەن قازاق­ستان­نىڭ ءوسىپ-وركەندەۋىنىڭ نىشانى رەتىندە بوي تۇزەسە، ونىڭ ءبىرتۇتاس حالقىنىڭ بولا­شا­عىنا دەگەن سەنىمىن دە ارتتىرا ءتۇ­سىپ وتىر، دەدى مەملەكەت باس­شىسى.

پرەزيدەنت ءسوز رەتىنە وراي ەلىمىزدىڭ يننوۆاتسيالار مەن بىلىمگە نەگىزدەلگەن ەكونوميكاعا سالماق سالاتىنىن ايتىپ ءوتتى. سا­راپشىلاردىڭ باعالاۋىنشا، دەدى نۇرسۇلتان ءابىشۇلى، دامى­عان ەلدەردە ادام كاپيتالىنىڭ ۇلتتىق بايلىقتاعى ۇلەسى 70-80 پايىزدى قۇرايدى. ءبىز قازىرگى زاماننىڭ وسى تالاپتارىنا ءساي­كەس كەلۋگە ءتيىسپىز. سوندىقتان قا­زاقستاننىڭ نەگىزگى باسىمدىق­تارى­نىڭ ءبىرى ينتەللەكتۋالدى ۇلت قالىپتاستىرۋ بولىپ تابى­لادى. اتالعان يدەيا ءۇشىن بىزدە جاقسى ىرگەتاس بار - بۇل حا­لىقتىڭ تۇتاستاي ساۋاتتىلىعى.

وسى رەتتە پرەزيدەنت ءبىلىم بەرۋ سالاسىندا تابىستى جۇزەگە اسىرىلىپ جاتقان رەفورمالار تۋراسىندا جان-جاقتى ماعلۇمات بەرە كەتتى. جوعارى ءبىلىم بەرۋ سالاسىنداعى ەڭ ءىرى جوبا استانادا قۇرىلعان جاڭا حالىقارالىق نازارباەۆ ۋنيۆەرسيتەتى ەكەنىن دە نازاردان تىس قالدىرعان جوق. سونداي-اق ەلىمىزدە 20 ينتەل­لەك­تۋال­دىق مەكتەپ قۇرىلىپ جاتقا­نىنا، 2010 جىلى قازاقستاننىڭ ەۋروپا مادەني كونۆەنتسياسى مەن بولون ۇدەرىسىنە قوسىلعانىنا نازار اۋداردى. وتانىمىز جاستارى­نىڭ شەت ەلدەردە ءبىلىم الۋلارىنا جاعداي تۋعىزىپ كەلە جاتقان «بولاشاق» باعدارلاماسى تۋرالى دا ورىندى ايتىلدى. ءبىز جىل سايىن 3 000 ستۋدەنتتى شەت ەلدەرگە وقىتۋ ءۇشىن جىبەرەمىز. تاۋەل­سىزدىكتىڭ 20 جىلىندا شامامەن 200 مىڭ جاس قازاقستاندىق شەت ەلدەردە ءبىلىم الدى. ءبىز ءبىلىم بەرۋ سالاسىنداعى حالىقارالىق ىن­تىماقتاستىقتىڭ مۇمكىندىگىن كەڭەيتۋ نيەتىندەمىز. بۇل قاتاردا ۆەتنام دا بار. مەن ۆەتنامدىق ارىپتەستەردى ءبىزدىڭ جاڭا ۋنيۆەرسيتەتپەن، باسقا دا قازاقستاندىق جوو-لارمەن ىنتىماقتاستىققا شا­قىرامىن. ءبىز ستۋدەنتتىك جانە وقى­تۋشىلىق الماسۋلارعا، تەحني­كا­لىق، باسقا دا ماماندىقتار بوي­ىنشا دايىندىق جۇرگىزۋگە جانە قاي­تا دايارلاۋعا، عىلىمي-زەرت­تەۋ­لەر­دى بىرلەسىپ جۇرگىزۋگە مۇددەلى­مىز، دەدى نۇرسۇلتان نازارباەۆ.

پرەزيدەنت شەتەلدىك ءارىپ­تەس­تە­رىمىزدىڭ بەلسەندى قولداۋىمەن قازىرگى تاڭدا قازاقستان قايتادان شىعىس پەن باتىستى جالعاس­تى­رۋشى كوپىر قىزمەتىن اتقارا باستاعانىن اتاپ كورسەتتى. سونى­مەن قاتار، وتكەن جىلى ەلىمىزدىڭ تمد ەلدەرىنىڭ ىشىندە العاش بولىپ ماڭىزى جونىنەن بۇۇ-دان كەيىنگى ەكىنشى ۇيىم - ەقىۇ-عا توراعالىق ەتكەنىنە ەكپىن ءتۇسىردى. سوڭعى 11 جىل بەدەرىندە العاش رەت ءبىز ەقىۇ ءسامميتىن وتكىزىپ، وندا استانا دەكلاراتسياسى قا­بىل­دانۋىنا قول جەتكىزدىك. ءۇستى­مىزدەگى جىلدىڭ ماۋسىمىندا قا­زاقستان شانحاي ىنتىماقتاستىق ۇيىمىنداعى توراعالىعىن ءتا­مام­دادى. شىۇ-نىڭ استانادا­عى مەرەيتويلىق سامميتىندە استانا دەكلاراتسياسى، ەسىرتكىگە قارسى ستراتەگيا جانە باسقا دا ماڭىزدى قۇجاتتارعا قول قويىلدى. بۇگىندە قازاقستان يسلام ىنتىماق­تاس­تىعى ۇيىمىنا جاۋاپتى ءتور­اعا­لىق ميسسياسىن اتقارىپ جاتىر. مۇنداعى ماقسات حالىقارالىق جانە وڭىرلىك قاۋىپسىزدىكتى نى­عاي­تۋ، مۇسىلمان قوعامىنداعى الەۋ­مەتتىك پروبلەمالاردى شەشۋگە ىقپال ەتۋ، يسلام الەمى مەن باتىس اراسىنداعى ۇنقاتىسۋدى ىلگەرىلەتۋ، جاپپاي قىرىپ-جويا­تىن قارۋدى تاراتپاۋ رەجىمىن بەكەمدەۋ بولىپ تابىلادى، دەدى مەملەكەت باسشىسى.

ءبىز ۆەتنامدى قازاقستاننىڭ ازيا-تىنىق مۇحيت ايماعىن­داعى باسىمدىق بەرىلگەن ءارىپ­تەس­تەرىمىزدىڭ ءبىرى رەتىندە قاراس­تى­رامىز، دەدى نۇرسۇلتان ءابىشۇلى ءارى قاراي. الەمنىڭ وسى بولىگىندە بۇگىندە جاھاندىق ءىجو-ءنىڭ جار­تىسىنا جۋىعى قالىپتاسىپ وتىر. تۇتاستاي العاندا، قازىرگى كەزدە ازيا الەمدىك ەكونوميكانىڭ لوكوموتيۆى قىزمەتىن سەنىمدى اتقارا باستادى. مەن ءححى عاسىرداعى تا­بىسقا جەتكىزەتىن نەگىزگى ءتورت باس­تى باعدار مىنالار دەپ ساناي­مىن: مودەرنيزاتسيا، يننوۆاتسيا، ينتەگراتسيا جانە يگىلىك. ءبىزدىڭ مەملەكەتىمىز دە يندۋستريالىق-يننوۆاتسيالىق دامۋ جولىن تاڭ­داپ الدى. جانە مۇندا ماڭىزدى ءرول ۋنيۆەرسيتەتتەر مەن جەتەكشى جوعارى وقۋ ورىندارىنا، زەرتتەۋ ينستيتۋتتارى مەن ورتا­لىق­تا­رى­نا بەرىلۋى ءتيىس.

نۇرسۇلتان نازارباەۆ اتاپ كور­سەتكەندەي، مادەني-گۋماني­تار­لىق باي­لا­نىستاردى دا­­مىتۋ شەڭ­بەرىندە قازاقستاندا الداعى جىلى وتكى­زى­لۋى جوسپار­لان­عان ۆەت­نام­نىڭ ءما­دەني كۇندەرى ۇلكەن ما­ڭىز­عا يە. ال 2013 جىلى ۆەتنامدا قازاق­ستان­نىڭ مادە­نيە­تى كۇندەرى ۇيىم­داستى­رىل­ا­تىن بولادى.

پرەزيدەنت اۋديتورياعا جي­نال­عان جاستارعا قاراتا بىلاي دەدى: «ءبىزدىڭ ەلدەرىمىز بەن حالىق­تارىمىزدىڭ اراسىنداعى قارىم-قاتىناستىڭ بولاشاعىن جاس ۇرپاق - ءدال سىزدەر ايقىندايتىن بو­لاسىزدار. ءدال سىزدەردىڭ الدا­رى­ڭىزدا ءارى قاراي دا ورتاق قۇن­دىلىقتارىمىزدى قالىپتاستى­رىپ، دوستىق داستۇرلەرىمىزدى، حا­لىقتارىمىزدىڭ اراسىنداعى سەنىم مەن ءوزارا قولداۋدى نىعايتۋ مىندەتى تۇر. كونە اڭىزعا قۇلاق تۇرسەك، ۆەتنامدىقتاردىڭ ءتۇپ اناسى ۆەتنام حالقىنا سەنىمدى دوس بولۋ قابىلەتىن سىيلاعان اۋ-كو سيقىرلى قۇسى بولىپ تابى­لا­دى. قازاق حالقىندا دا مىناداي ءتامسىل بار: «قۇس قاناتىمەن، ەر جولداسىمەن» دەگەن. دەمەك، قۇس­تىڭ كۇشى قاناتىندا، ادامنىڭ كۇشى دوستىعىندا».

نۇرسۇلتان نازارباەۆ ءسوزىنىڭ سوڭىندا ءبىز سىزدەردىڭ ەلدەرى­ڭىز­دەن ءبىزدىڭ مەملەكەتتەرىمىز بەن حالىقتارىمىزدىڭ ءوسىپ-وركەن­دەۋى­نە باعىتتالعان ۇنقاتى­سۋ مەن اشىق تا جان-جاقتى ىنتى­ماق­تاستىقتى دامىتۋعا اركەز داي­ىن ىزگى دوس جانە سەنىمدى ءارىپ­تەستەرىمىزدى كورىپ وتىرمىز، دەدى. ۆەتنام مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسي­تە­تىنىڭ پروفەسسورلىق-وقىتۋ­شى­لار قۇرامى مەن ستۋدەنتتەرىنە، سونداي-اق بارلىق ۆەتنام حال­قىنا بەيبىتشىلىك، ءوسىپ-ءور­كەندەۋ جانە يگىلىك تىلەيمىن.

پرەزيدەنت تانىتقان كوز­قا­راس ساپار قو­رى­تىندىسى بوي­ىن­شا قابىلدانعان قازاقستان رەس­پۋب­ليكاسى مەن ۆەتنام سوتسياليستىك رەسپۋب­لي­كاسى بىرلەسكەن ءمالىم­دەمەسىنىڭ مازمۇنىمەن قۋات­تالدى. وندا تاراپتار ازياداعى جانە تۇتاستاي العاندا دۇنيە ءجۇ­زىندەگى بەيبىتشىلىك پەن تۇراق­تى­لىقتى ساقتاۋعا باعىتتالعان بىرلەسكەن كۇش-ءجى­گەرگە جاقىندىق­تارىن ايقىن­داي­دى.

وندا سونداي-اق ۆەتنام تارا­پى قازاقستاننىڭ اوسشك قۇرۋ جانە ىلگەرىلەتۋ باستاماسى مەن ۇلەسىن جوعارى باعالاسا، قازاق­ستان جاعى ۆەتنام ءبىزدىڭ وڭىرلىك اسەان فورۋمىنا كىرۋ نيەتىمىزگە قولداۋ كورسەتەتىنىنە ءۇمىت ءبىلدىردى. ەكى ەل كوش­باس­شىلارى، سونىمەن قاتار، قازاق­ستان مەن ۆەتنامنىڭ حالىق­ارالىق قۇ­رىلىمدار، ءبىرىنشى كەزەكتە، بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمى شەڭبەرىندە ءوزارا بەلسەندى ءىس-قيمىلىن جال­عاستىراتىنىن اتاپ كورسەتتى.

جىلى شىرايلى جانە دوستىق قابىلداۋعا ريزاشىلىعىن بىلدىرە كەلىپ، نۇرسۇلتان نازارباەۆ ۆسر پرەزيدەنتى چىونگ تان شانگانى جاۋاپ ساپارمەن ەلىمىزگە كەلىپ قايتۋعا شاقىردى. شاقىرۋ ريزاشىلىقپەن قابىل الىندى.

ءيا، ۆەتنام وسىنداي ەل. مىنە، وسىنداي ەل ءبىزدىڭ ەلباسىمىزدى ايرىقشا قۇرمەتپەن قارسى الىپ، مەملەكەت باسشىلارى تاۋەلسىز­دىگىنىڭ جيىرما جىلىندا الەم تاڭداناتىنداي تابىستارعا قول جەتكىزگەن ەلدىڭ دانا پرەزيدەنتى رەتىندە ارداقتادى، جاقىن ءجۇ­رۋگە، ىنتىماقتاسا جۇمىس ىستەۋگە دايىندىعىن قايتا-قايتا ايتۋمەن بولدى. ءبىز دە الەمگە ايگىلى ۆەتنامنان مەملەكەتتىڭ باستى بايلىعى، ەڭ قاسيەتتى قازىناسى ەلدىڭ ازات رۋحى ەكەندىگىن، رۋحى ازات ەلدىڭ ازاتتىقتىڭ ازاپتى جو­لى­نان، تاۋەلسىزدىكتىڭ تاۋەكەلگە تولى تار وتكەلدەرىنەن ابىروي­مەن وتەتىنىن كوزبەن كورىپ، كوڭىل­گە ءتۇيىپ قايتىپ بارامىز.