اباي ولەڭدەرىن قاي جاسىمنان باستاپ وقىعانىم ەسىمدە جوق، ال اقىن جايىندا ەرتە ەستىدىم. ۇلكەن اكەم سمايىل ونىڭ شىعارمالارىن جاتقا ايتىپ وتىراتىن، اسىرەسە اللا، يماندىلىق حاقىنداعى ولەڭدەرىن
اللا ءمىنسىز اۋەلدەن،پايعامبار حاق،
ءمۇمىن بولساڭ، ۇيرەنىپ،سەن دە ۇقساپ باق.
قۇران راس، اللانىڭ ءسوزى ءدۇر ول،
تاۋيىلىنە جەتەرلىك عىلىمىڭ شاق، – دەپ الىپ، تامسانىپ، تاڭدانۋشى ەدى. سودان كەيىن:ءدىن دە وسى، شىن ويلاساڭ،تاعات تا وسى،
ەكى دۇنيە بۇل تاسديق –حاقتىڭ دوسى.
وسىلاردى بۇزاتىن جانە ءۇش ءىس بار:

پايدا، ماقتان، اۋەسقوي – ونان شوشى، – دەپ جانە جالعايتىن. ءبىز جاتتاپ العانشا قايتالاۋمەن بولاتىن. 

حالقىنىڭ جۇرەگىنە باياعىدا ۇيالاعان وسى دانىشپان تۋرالى رەسپۋبليكا پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆ ماقالا جازعاننان بەرى اباي مۇراسىنا قايىرىلعاندار كوبەيدى. ينتەرنەت، تەلە-راديو، گازەت-جۋرنال گۋ-گۋ. اقىن ولەڭدەرىن جاپاتارماعاي وقي جونەلدى. دۇرىس قوي، ابايعا جاقىنداساڭ، ۇلتىڭا جاقىندايسىڭ. ءتۇسىنىپ، بايىبىنا بارساڭ، ارينە.

اسىلىندا، اباي دانالىعى ۇلتتىق يدەياعا اينالۋعا لايىق قوي. حالىققا كەرەگى دە وسى. تاريحقا كوز سالساق، كەمەڭگەرلەرىنىڭ عيبراتىن مەملەكەتتىڭ ۇستانىمى ەتكەن ەلدەر بارشىلىق. سولاردىڭ ءبىرى جانە بىرەگەيى – قىتاي.

***

مەن ازىرگە جارىق كورمەگەن، وتكەن جىلى جازىپ بىتىرگەن «ۇلت. ازامات. نامىس» اتالاتىن پۋبليتسيستيكالىق زەرتتەۋ ەڭبەگىمدە قىتاي يمپەراتورلارىنىڭ كونفۋتسيدىڭ تاعىلىمىن مەملەكەتتىڭ ساياسي-رۋحاني تۇعىرىنا قالاي اينالدىرعانىن بىرقىدىرۋ اڭگىمەلەدىم. ەگەر ءوزىن «اسپان استى ەلى» دەپ باعزىدان اسقاقتاتقان وسى ەل بۇگىندە الەمدەگى دەرجاۆاعا اينالىپ وتىرسا، بۇل – اتالعان دانىشپاننىڭ عيبراتىن ۇلتتىق يدەيا ەتە بىلگەندىگىنىڭ ناتيجەسى.

قىتاي بيلەۋشىلەرى، ماو تسزەدۋننان باسقاسى، كونفۋتسيدىڭ مىنا تالاپتارىن الىمساقتان ورىنداۋمەن كەلەدى.عۇلاما «پاراساتتى تۇلعا» دەپ اتاعان يمپەراتور تومەندەگىدەي بەس قاسيەتكە يە بولۋعا ءتيىس:
1. ادامدى سۇيۋگە، ونىڭ قانداي دا ءبىر ارەكەتىنە توزىمدىلىكپەن قاراۋعا، كەشىرە بىلۋگە;
2. مەملەكەت پەن حالىق الدىنداعى پارىزىن جاۋاپكەرشىلىكپەن ورىنداۋعا;
3. ءوتىمدى بولۋعا، قىتاي عۇلامالارىنىڭ ۋاقىت سىنىنان وتكەن تاعىلىمدى شىعارمالارىن وقىپ، شەجىرەنى جەتىك بىلۋگە;
4. ادال بولۋعا، الا ءجىپتى اتتاماۋعا;
5. اتا-اناعا، قاريالارعا قۇرمەتپەن قاراۋعا.

سىرتتاي قاراعاندا قاراپايىم قاعيدالار سەكىلدى، ال تەرەڭىرەك بويلاساڭ، مەملەكەت باسىنداعى تۇلعا وسى بەس قاسيەتتىڭ بىرەۋىن جوعالتسا، تولىق مانىندەگى پاراساتتى تۇلعا بولا المايتىنىن كورەسىڭ.

كونفۋتسي جىكتەپ، جىلىكتەپ ايتقان بۇل وي-تالاپتار حاقىندا اباي دا تولعانعان. «ادامدى ءسۇي، اللانىڭ حيكمەتىن سەز» دەدى. ونىمەن دە شەكتەلمەي، ادامزاتتى تۋعان باۋىرىڭداي تۇتاس سۇيۋگە شاقىردى. «قياناتشىل بولماقتى ەستەن كەتكىز» دەدى. «تالاپ، ەڭبەك، تەرەڭ وي، قاناعات، راقىم ويلاپ قوي» دەدى. ءبىلىم، عىلىمعا ۇگىتتەدى. «پايدا ويلاما، ار ويلا» دەدى.
وسىلاردىڭ قايسىن الساڭ دا جەكە الەۋمەتتىك-فيلوسوفيالىق كاتەگوريا بولا الار ەدى.

«ادامدى ءسۇيۋ» عيبراتىنا ءسال توقتالايىق. ونى قالاي تۇسىنەمىز؟ ەگەر پەندەنى اياۋ، قادىرلەۋ، قول ۇشىن بەرۋگە دايار تۇرۋ دەيتىن بولساق، تار ماعىنادا قاراعانىمىز.

كەڭ ماعىنادا الساق، قوعامدىق، مەملەكەتتىك تۇرعىدا كەلسەك، ادامعا قۇرمەت ەتۋ، وعان قولايلى، جايلى ءومىر سىيلاۋ. «پاراساتتى تۇلعانىڭ»، ياعني ەل باسشىسىنىڭ پارىزى وسى.

اباي مۇنى كەشە ەل بيلەگەن بي-بولىس، سۇلتاندارعا ايتسا، بۇگىن مەملەكەتتىڭ تورىندەگىلەرگە ايتىپ وتىر. تەگىندە، كونفۋتسيدىڭ «پاراساتتى تۇلعاسى» مەن ابايدىڭ «تولىق ادامى» – ەگىز ۇعىم.

دانىشپان اقىن كوزىنىڭ الدىنداعىنىڭ بارىنە بىردەي «تولىق ادام» بول دەپ تالاپ قويىپ وتىرعان جوق. جاعالاي كەمەلدى بولۋ مۇمكىن ەمەس. ابايدىڭ كوزدەگەنى – ات ۇستىندەگى، ءوز ورتاسى مەن قاۋىمنىڭ تاعدىرىنا ىقپال ەتە الاتىن تۇلعا.

ال ول قايتسە تولىق بولماق؟ «الاشقا ءىشى جاۋ بوپ، سىرتى كۇلمەسە، جاقىنىن بىردە اڭدىپ، ولسە ەسكىرمەسە»، «كۇش سىناسقان كۇندەردىڭ شىرقىن بۇزباسا»، «سالەم – بورىش، ءسوزى – قۋلىق» بولماسا، «سابىرسىز، ارسىز، ەرىنشەك، كورسەقىزار، جالماۋىزدانباسا»، «بويدا قايرات، ويدا كوز بولسا»، «ءىشى زالىم، سىرتى ابىز بولماسا»…

تولىق ادام حاقىندا اقىن شىعارمالارىنىڭ بارىندە دەرلىك پايىمداعان. سونداي-اق دارا ارناعان شۋماقتارى دا بار.
اۋەلدە ءبىر سۋىق مۇز – اقىل زەرەك،
جىلىتقان تۇلا بويدى ىستىق جۇرەك.
توقتاۋلىلىق، قالىپتى،شىدامدىلىق،
بۇل قايراتتان شىعادى، بىلسەڭ كەرەك.
اقىل، قايرات، جۇرەكتى بىردەي ۇستا،
سوندا تولىق بولاسىڭ ەلدەن بولەك.
جەكە-جەكە بىرەۋى جارىتپايدى،
جول دا جوق جارىمەستى «جاقسى» دەمەك.

اباي «تولىق ادام» جايلى وسى ايتىلعاندارمەن شەكتەلمەيدى. ونداي بولعىڭ كەلسە، اتالعان قاسيەتتەرگە يە بولا وتىرىپ، وزىڭنەن-ءوزىڭ ەسەپ الا ءبىل. اقىن تالابى، اقىل تالابى وسىنداي.

كەمەڭگەردىڭ «ون بەسىنشى سوزىنە» زەر سالىڭىز. «ەگەر دە، – دەيدى ويشىل، – ەستى كىسىلەردىڭ قاتارىندا بولعىڭ كەلسە، كۇنىندە ءبىر مارتەبە، بولماسا جۇماسىنا ءبىر، ەڭ بولماسا، ايىندا ءبىر، وزىڭنەن-ءوزىڭ ەسەپ ال! سول الدىڭعى ەسەپ العاننان بەرگى ءومىرىڭدى قالاي وتكىزدىڭ ەكەن، نە بىلىمگە، نە احيرەتكە، نە دۇنيەگە جارامدى كۇنىندە ءوزىڭ وكىنبەستەي قىلىقپەن وتكىزىپسىڭ؟
جوق، بولماسا، نە قىلىپ وتكىزگەنىڭدى ءوزىڭ دە بىلمەي قالىپپىسىڭ؟».

وسىلاي جاساپ ءجۇرمىز بە؟ قازىرگى قازاق قوعامىندا كەرەعارلىق بار بولسا، «يگى جاقسىلاردىڭ» سولاي جاساي بەرمەيتىندىگىنىڭ سالدارى ەمەس پە ەكەن؟ مۇنى كىم مويىندايدى؟ ونىڭ ورنىنا كەمشىلىكسىز، كۇناسىز بولماققا ۇمتىلىپ جۇرگەن جوقپىز با؟! كىلەڭ قايراتكەر، كىلەڭ سۇڭعىلا… جالىنا قول تيگىزبەيتىندەر كوبەيىپ بارادى. قايتەسىڭ ەندى، ابايدىڭ مارتتىگى مەن اشىقتىعى جوق بولسا.
بويداعى ءمىندى ساناسام،
تاۋ تاسىنان از ەمەس.
جۇرەگىمدى بايقاسام،
ينەدەيىن تازا ەمەس، – دەگەن جوق پا ەدى داناگوي.

«تولىق ادام» بولعاننىڭ ءبىر بەلگىسى – وسى، جاڭساق باسسا – مويىنداۋ، كەم-كەتىگىن جاسىرماۋ.

***

اقىن شىعارمالارىنىڭ ىشىندەگى مىنا ءبىر شۋماق تا ارنايى ءمان بەرۋدى قاجەت ەتەدى.
جالىعۋ بار، شالقۋ بار، ءىش پىسۋ بار،
جاڭا سۇيگىش ادامزات،كورسە قىزار.
ار مەن ۇيات ويلانباي، ءتان اسىراپ،
ەرتەڭى جوق بۇگىنگە بولعان قۇمار.
«ءتانىن اسىراعاندار» – بۇلار كىمدەر؟

ار-ۇياتتى جيىپ قويىپ، حالىقتىڭ بايلىعىن قىلق-قىلق جۇتىپ جاتقاندار ما؟ ابايشا ايتقاندا: «السا قويماس، ارانى تاعى تويماستار» شىعار؟

قاراقان باسىنىڭ قامى ءۇشىن توردەگىلەردى توڭىرەكتەپ، كۇندىز كۇنگە، تۇندە ايعا تەڭەگەن جالاڭباس جاعىمپازدار ما؟ «وزىندە بارمەن كوزگە ۇرىپ، وزگەدەن اقىلمان بولىپ جۇرگەن» استامشىل اسىرەقىزىلدار بولار؟
وكىنىشكە قاراي، XXI عاسىرداعى قازاق ەلىنەن وسىلاردىڭ ءبارى تابىلادى. بۇعان دالەل-دەرەك كەلتىرىپ جاتۋدىڭ ءوزى ارتىق.

بۇدان اڭعارعانىمىز – «ءتانىن اسىراعاندار» قولى ۇزىنداردىڭ بەلگىلى ءبىر كاتەگورياسىنا اينالعان. جەكە-دارا الەۋمەتتىك توپ دەسە دە بولادى.
ال مۇنداي بولەك كاتەگوريا نەمەسە توپتىڭ تامىرلانۋى ءۇشىن مەملەكەتتە ولارعا قولايلى ساياسي-ەكونوميكالىق احۋال قالىپتاسۋى كەرەك.
ويلانار جەردىڭ، قولعا الار جەردىڭ ءبىرى – وسى.

***

اسىلىندا، اباي شىعارمالارىنان اقىن مەن زامانىن ەمەس، ءوزىڭ مەن ءوز عاسىرىڭدى ىزدە، قازىرگى كەزىڭ جايلى شىندىققا كەنەلەسىڭ. ماسەلە، سول تاپقان اقيقاتىڭدى اشىق ايتا بىلۋىڭدە، مويىنداي بىلۋىڭدە، تۇزەلە بىلۋىڭدە. اقىن شىعارمالارى مەن ءوز قوعامىڭنىڭ تەرەڭىنە بويلاساڭ، بۇگىنگى عاسىرداعى سانا عۇلاما عاسىرىنداعى سانادان ۇزاپ كەتە قويماعانىن اڭعاراسىڭ. اباي سىنى، اقىن تالابى ءالى كۇنگە وي سالادى.

كونفۋتسي دە، اباي دا استامشىلىقتىڭ زاردابىنا تالاي دا تالاي تاڭعالعان. قىتاي عۇلاماسى «پاراساتتى تۇلعانى»، ياعني يمپەراتوردى وسىدان ساقتاندىرا كەلىپ، كوزى تولىق جەتپەگەن وي-بايلامداردى ايتپاۋعا ەسكەرتكەن. ءمانسىز وي-نەگىزسىز. نەگىزسىز وي ەشقاشان دا جۇزەگە اسپايدى. جۇزەگە اسپاعان سوڭ ناتيجە بەرمەيدى. مۇنداي جاعدايدا ول ءوزىن قالاي ۇستاۋدى بىلمەي داعدارادى.

بۇعان اباي دا ءمان بەرگەن. ونى اقىننىڭ ءبىر سوزىمەن ايتساق:
ادىلەت پەن اقىلعا
سىناتىپ كورگەن-بىلگەنىن،
بىلدىرسە الىس-جاقىنعا
سولاردىڭ سويلە دەگەنىن.

تەگىندە، ەل باسقارعانداردىڭ ءسوزى دە، ءىسى دە انىق بولۋى كەرەك. بۇلىڭعىر وي-يدەيا جۇرە تىڭدالادى. حالىقتىڭ سول ەلەس وي-بايلامدارى جامىراسقان تۇلعالارعا سەنىمى سۇيىلادى. بارا-بارا قوعام جۇرىسىنەن جاڭىلادى.

كەشەگى جيىرماسىنشى عاسىردا كوممۋنيزم يدەياسى اداستىردى. بۇگىنگى XXI عاسىردا ءتۇپ قازىق ەتەتىن تەمىرقازىق يدەيا تۋا قويعان جوق. رۋحاني ازىق ەتىپ وتىرعان «ماڭگىلىك ەل» يدەياسىنىڭ پراكتيكالىق ءمان-مازمۇنىنا كوپشىلىك قانىق ەمەس، نەگىزىندە ابستراكتسيالىق سيپاتقا ۇعىنىلادى.

اسىلىندا، حالىق – پراكتيك. وعان كوزبەن كورىپ، قولمەن ۇستايتىن ناتيجەلەر كەرەك. يدەيالار مەن ولاردىڭ جەمىسىنىڭ اراسى الشاقتاماعانى ءجون. ءارى كەتسە، داۋىس جەتەر جەردە تۇرسىن.

اباي مەن كونفۋتسي تالىمىنەن وسىنى ۇعامىز. قازاق دانىشپانى مۇنىمەن دە شەكتەلمەي، «تولىق ادامدى»:
پايدانى كورسەڭ باس ۇرىپ،
ماقتاندى ىزدەپ، قايعى الما.
ءمىنىڭدى ۇرلاپ جاسىرىپ،
مايدانعا تۇسپەي بايگە الما، – دەپ ساقتاندىرادى.

ەڭبەكسىز كەلگەن پايدا مەن اسىرە ماقتان – قايعى ەكەنىن ويلاپ جۇرگەن «يگى جاقسى» بار ما؟ ءسوزدىڭ رەتى كەلگەندەي ايتا كەتەيىك، مۇسا پايعامبار اللا تاعالادان سۇرايدى:
پەندەلەردىڭ ەڭ قادىرلىسى كىم؟
قادىرلىسى – كەشىرىم سۇراعانى.
وسىلاي بولعانىن كىم بىلگەن؟

***

دامىعان، وزعان ەلدەردىڭ ءوسۋ-وركەندەۋ جولىنا ۇڭىلسەڭىز، تاريحي تۇلعالار مەن عۇلامالارىنىڭ دانالىعىن ساياسي دا، رۋحاني دا تۇعىر ەتۋ ارقىلى جەتىلگەنىن كورەسىڭ. اريستوتەل، پلاتون، سوكرات، گەگەل… ءار عاسىر، ءار قوعام وزدەرىنە كەرەگىن الىپ جاتىر. سولاردىڭ فيلوسوفيالىق تۇيىندەرى ەۋروپانىڭ ساياسي ۇستانىمىنا اينالعان. ليبەرالدى دەموكراتيا كارى قۇرلىقتىڭ باعىن جاندىرىپ، عالامدى سوعان تالپىندىرۋدا. ال ءبىز جاھان تانىعان عۇلامالارىمىزدىڭ ماڭىزىن كۇنى بۇگىنگە دەيىن جوعالتپاعان فيلوسوفيالىق پايىمدارىنان نە تاۋىپ الدىق؟ ماسەلەن، ءال-فارابيدەن؟ بۇگىنگى ساياسي-يدەولوگيالىق تاڭداۋىمىزدا ونىڭ قاي عيبراتى نەگىزگە الىنعان؟ ەشقانداي دا. بالكىم مەرەيتويى وتەتىن جىلى ويلانارمىز؟ اباي عيبراتتارىن رۋحاني دامۋدى كوزدەگەن مەملەكەتتىك تۇجىرىمداردا ەسكەرەرمىز؟!

قىتاي بولسا ەجەلگى جالپى ۇلتتىق يدەيالارعا دەگەن قۇرمەت پەن ادالدىقتىڭ ارقاسىندا ۇزدىكسىز وركەندەپ كەلەدى. ەلدە جانە بيلىكتە عۇلامالار يدەيالارىنىڭ ساباقتاستىعى ساقتالعان. حالىق دانالىعىن قادىرلەگەن يمپەراتورلار مەن ديناستيالاردى بىلاي قويعاندا، كونە اتاۋلىنى قىرىپ-جويا كەلگەن كوممۋنيست-رەۆوليۋتسيونەرلەر دە وتكەندى وگەيسىگەن جوق.
سول كەزدە ميلليون حالقى بار ۇلان ەلدىڭ تاعدىرىن قولىندا ۇستاعان كوممۋنيست كوسەمدەر، ماو تسزەدۋننان وزگەسى، داۋىرلەر دانالىعىن وسىلاي قۇرمەتتەگەندە ەجەلگى عۇلامالاردىڭ ءبىر عيبراتىن ەسكەرگەن جوق. ول كوزسىز كوسەمدىلىك قۇدايدى دا ۇمىتتىراتىنى تۋرالى شىندىق ەدى. اعىلشىن تاريحشىسى دجون اكتوننىڭ سوزىمەن ايتساق: «ۆلاست پورتيت ليۋدەي، ا ابسوليۋتنايا ۆلاست پورتيت ابسوليۋتنو» دەگەن اششى اقيقات ۇمىتىلدى.
قىتايدى جەكە-دارا بيلەگەن ماو كونفۋتسيگە قارسى شايقاستى باستادى. وسى ديكتاتوردىڭ عۇمىربايانىن زەرتتەگەن پۋبليتسيست ف.بۋرلاتسكي: – داڭققۇمار ماو تسزەدۋندى كونفۋتسيدىڭ اقىل-وسيەتتەرى شامداندىردى، – دەيدى.
كونفۋتسيدىڭ «لۋن يۋي» دەگەن ەڭبەگىنەن ول مىنانداي جولدى وقىپ ەدى:
– ادام قۇرمەتتەلمەيتىن قوعام قۇرىپ، ءوزىڭدى دانىشپانمىن دەپ قالاي ايتاسىڭ;
– پاراساتتى باسشى – پارىزدى، پاراساتسىز باسشى – پايدانى ويلايدى;
– حالىقتىڭ تىزەسىن بۇكتىرەسىڭ، بىراق كۇماندانۋ مەن ويدان ايىرا المايسىڭ;
– ەلدىڭ سەنىمىنە يە بولماعان مەملەكەت كۇيرەيدى;
– ءوزى جەتىلمەگەن مەملەكەتتى قالاي جەتىلدىرەدى؟!

ماو كونفۋتسيدى ۇلگى ەتكەندەردى «ارانداتۋشى» دەپ ايىپتادى. عۇلامانىڭ ەڭبەكتەرى كىتاپحانالاردان سىپىرىلىپ الىندى. حرامدارى تونالىپ، تالقاندالا باستادى.

وسىنشاما وشىگۋدىڭ تاعى ءبىر سەبەبى – ۇلتتىق، مەملەكەتتىك اۋقىمداعى اتاق-مارتەبەنىڭ ءبارى كونفۋتسيگە تيەسىلى ەدى. دانىشپانىنا ءدان ريزا حالىق پەن يمپەراتورلار ونى اۋەلى اۋليەگە تەڭەدى، سوڭىنان تاڭىرگە اينالدىردى.
حالىق وسىلاي كوككە كوتەرگەن دانىشپاننىڭ اتاق-داڭقى ۇمىتىلماي، ماو ءوزىنىڭ زاڭعارلانا المايتىنىن بىلگەن سايىن وعان قارسى يدەولوگيالىق شابۋىلدى كۇشەيتتى. كونفۋتسي جايىندا ءبىر پەندە اۋىز اشپايتىن بولدى. عۇلاما حالىق جاۋى دەپ جاريالاندى.

وسىدان سوڭ ماو تسزەدۋنعا «ادامزاتتىڭ ۇستازى» دەگەن اتاق بەرىلدى. ال بۇعان نە دەيسىڭ؟ كونفۋتسي ايتقان عوي: «اقىلدىڭ توقتايتىن جەرى بار، اقىماقتىققا شەك جوق». وسىنداي داڭعازا داڭققۇمارلىقتىڭ كەسەلدىلىگى جايلى اباي دا وي قوزعاعان. «وتىز سەگىزىنشى سوزىندە»: «مال، ماقتان، عيززات-قۇرمەت ادامدى ءوزى ىزدەپ تاپسا، ادامدىقتى بۇزبايدى ءھام كورىك بولادى. ەگەر ادام ءوزى ولارعا تابىنىپ ىزدەسە، تاپسا دا، تاپپاسا دا ادامدىعى جوعالادى». مۇنى كورىپ تە ءجۇرمىز، سەزىپ تە ءجۇرمىز. اقىن تاعىلىمىن تۇلعاسىماقتار ەسكەرسە جانە دەپ ءجۇرمىز.

***

كونفۋتسيدى قىتاي ەلى قالاي قادىرلەگەنىن الىمىزشە ايتتىق. قازاق حالقى دا ابايدى ارداقتاۋمەن كەلەدى. ەگەر التى الاش دانىشپان دەپ تۇگەل تانىعان ەكى تۇلعا بولسا، ءبىرى – اباي، جالعىز بولسا، ول دا اباي. بۇل – ەڭ مارتەبەلى باعا. نەگە دەسەڭىز، ادام بالاسىنىڭ بارىنەن ۇستەم قاسيەتى – دانالىق. كونفۋتسيدى «ۇلتتىڭ ۇلى ۇستازى» اتاندىرعان – كەمەڭگەرلىك. ءبىز دانىشپان ابايعا وسى اتاقتى تەلي الامىز با؟ بۇل ساۋالعا جاۋاپ بەرمەس بۇرىن ۇلت جايلى تولعانىپ العان دۇرىس شىعار. ۇلت، مەنىڭ ۇعىمىمدا، بۇگىن ءومىر ءسۇرىپ جاتقان ەل عانا ەمەس، جارىق دۇنيەگە تولقىن-تولقىن كەلگەن-كەتكەن، عاسىرلاردى عاسىرلارعا جالعاعان سانسىز بۋىن، حالىقتىڭ جۇرەگىندە ماڭگى جاساي بەرەتىن تۇلعالار، داۋىرلەردىڭ قانى مەن سىرى سىڭگەن قاتپارلى تاريح.

ۇلت دەگەندە وسىلاردىڭ ءبارىن تۇتاس سەزىنەمىز. ال ەندى وسىعان كىم ۇستاز بولماق؟ كىم ودان جوعارى تۇرماق؟ اسىلىندا، دانالىق – عيبرات، ءبىلىم. تالىمگەرلىككە دانىشپاندىق جاراسادى. دانىشپان اباي – تالىمگەر، قازاقتىڭ بۇگىنگى، ەرتەڭگى عاسىرلارىنىڭ، جارىق دۇنيەگە بىرىنەن سوڭ ءبىرى كەلەتىن سانسىز بۋىننىڭ عۇلاما تالىمگەرى. ماڭگىلىك تالىمگەر. قىتايدىڭ ماو تسزەدۋننان كەيىنگى كەزەڭى – كەمەڭگەرلىك، ەگەر ول حالىق پەن عاسىرلاردىڭ جۇرەگىنە قىلاۋسىز ۇيالاسا ەشقاشان وشپەيتىنىن، ءار زاماندا جاڭا قىرىنان تانىلىپ، ءار ءداۋىردىڭ قيىن تۇيىندەرىن شەشىپ بەرەتىن ماڭگىلىك قورعاۋشى كۇشكە اينالعانىن دالەلدەدى.

دانالىق تاعىلىمىنا ادال دەن سياوپين جوقتان بار جاسادى. ول قۇرعان قىتاي ءسوتسياليزمىن ەۋروپا ساياساتشىلارى بىردە «كونفۋتسي ءسوتسياليزمى»، ەندى بىردە «كونفۋتسي كاپيتاليزمى» دەپ اتايدى. ماونىڭ تۇسىندا ءۇزىلىپ قالعان عاسىرلار دانالىعىنىڭ ساباقتاستىعى وسىلاي قايتا جالعاندى.
ءبىز قازاق كەمەڭگەرلەرىنىڭ عيبراتى ۇيلەسىم تاپقان قوعام قۇرا الدىق پا؟ وسى ساۋالعا جاۋاپ ىزدەگەندەر: «ۇلتتىق يدەيا كەرەك» دەيدى. ۇلتتىق يدەيانىڭ نەگىزىن اباي دانالىعىنان تاۋىپ الساق – عانيبەت.

الدان سمايىل،

جازۋشى، مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى

Abai.kz