ءتورتىنشى سىنىپتا وقىپ جۇرگەندە اعايىندى لي مەن ليۋ تۋرالى ءبىر قىتاي ەرتەگىسىن وقىعانىم ەسىمدە. جالقاۋ ليۋ كولەڭكەدە ۇيىقتاپ جاتا بەرەدى، ال ەڭبەكقور لي ماڭدايىنان تەر تامشىلاپ جەر جىرتىپ جۇرگەندە سوقا تۇرەنىنە ءبىر قۇمىرا التىن ىلىنەدى. ءسويتىپ جۇمىسقا جانىن سالاتىن لي بايىپ شىعا كەلەدى.

ال قازاق ەرتەگىلەرىنەن ەسىمدە قالعانى الما اعاشىنىڭ تۇبىندە جاتىپ الىپ «الما ءپىس، اۋىزىما ءتۇس» دەپ ايتۋعا دا ەرىنەتىن ءۇش جالقاۋ تۋرالى ەرتەگى. تەگى ءبىلىم مينيسترلەگىندەگىلەر «ءۇش جالقاۋدىڭ» تاربيەلىك ءمانى ەرەكشە زور دەپ سانايتىن بولار، بۇل ەرتەگى بۇلدىرشىندەرگە ارنالعان balakai.kz سايتىندا دا، مەكتەپكە دەيىنگى تاربيە بەرەتىن ءبىلىم جوسپارىندا دا تۇر. 

بۇدان باسقا بالا كەزىمدە ورىستىڭ جالقاۋ ەمەليان تۋرالى ەرتەگىسىن وقىعانمىن. جىلى پەشتىڭ ۇستىندە باسىن كوتەرمەي جاتا بەرەتىن ماۋباس ەمەليان ويدا جوقتا جولى بولىپ، شورتان بالىق ۇستاپ الادى دا، بارلىق جۇمىس وزىنەن ءوزى ىستەلىپ جۇرە بەرەدى. ال ونىڭ ەرتە تۇرىپ بازارعا باراتىن، ساۋدا جاساپ تابىس تاباتىن ەكى اعاسى اقىماق بولىپ قالادى. 

ورىس اعايىندارىمىزدىڭ «جۇمىس قاسقىر ەمەس، ورمانعا قاشىپ كەتپەيدى» دەگەن ماتەلىن قايتالاۋدى ۇناتاتىن قازاق «اسىقپاعان اربامەن قويانعا جەتەدى» دەپ ءوزىنىڭ سامارقاۋلىعىن دا اقتاپ الا قويادى. وسى جايباسارلىق كوركەم ادەبيەتتە دە شەگەلەنىپ قالعان سياقتى. اۋىل ءومىرىنىڭ تىرشىلىگىن سۋرەتتەيتىن قاي اڭگىمەنى وقىساڭ دا ۇيرەنشىكتى جولدارمەن باستالادى: «دۇيسەن قارت كۇن ارقان بويىندا كوتەرىلگەندە ويانىپ، ءار نارسەنى ويلاپ ۇزاق جاتتى. سونان سوڭ اسىقپاي كيىنىپ، سىلبىر باسىپ دالاعا شىعىپ كەلدى دە، كەمپىرى قۇيعان كۇرەڭ شايدى ماڭدايى تەرشىپ اسىقپاي ۇزاق ءسىمىردى...»    

تەگى ءار حالىقتىڭ ادەبيەتىندە دە، ەرتەگى جەلىسىندە دە سول حالىقتىڭ كوزقاراسى مەن وي-ساناسى ايناداعىداي كورىنەتىن سياقتى. قىتايلار شىنىندا دا ەڭبەكقور. الدىڭعى جىلى قىتاي جۇمىسشىلارى ون ەكى ساعاتتا اراسى توقسان شاقىرىمدىق ەكى قالانى جالعاستىراتىن تەمىر جول سالىپ تاستاپ دۇنيەنى تاڭىرقاتقان ەدى. ەندى ۋحان قالاسىندا كوروناۆيرۋس جۇقتىرعانداردى ەمدەيتىن مىڭ ورىندىق لەيشەڭشەن اۋرۋحاناسىن ون كۇندە اياقتاپ تاعى دا تاڭىرقاتتى.

بۇل عاجايىپتىڭ سىرى قىتايلارعا ءتان جانقيارلىقتا عانا ەمەس، جۇمىس الگوريتمىن مۇقيات ويلاستىرىپ  جوسپارلاۋدا سياقتى. China Daily گازەتىندەگى حرونولوگيالىق دەرەكتەرگە كوز سالساق وسىنداي وي تۇيەمىز:

-23 قاڭتار: اۋرۋحانا قۇرىلىسىنىڭ جوباسى تالقىلاندى، سوڭعى شەشىم قابىلداندى

-24 قاڭتارعا قاراعان ءتۇنى: جۇزدەن استام ەكسكاۆاتورلار مەن بۋلدوزەرلەر، تاڭعى ساعات ۇشتە 160 قۇرىلىس جۇمىسىنىڭ جەتەكشىلەرى، 240 جۇمىسشى قۇرىلىس الاڭىنا اتتاندىرىلدى. بارلىق تەحنيكا تاڭعى ساعات ءتورت پەن بەستىڭ ارالىعىندا دايىن بولدى.

-25 قاڭتار: ەكى جۇزدەن اسا جۇمىسشى جۇمىستى باستاپ كەتتى

-27 قاڭتار: الاڭ تەگىستەلىپ، العاشقى الدىن الا دايىندالعان قۇرىلىس كونتەينەرلەرى تۇرعىزىلدى

-28  قاڭتار: قوس قاباتتى عيماراتتىڭ بولات قۇرامدارى ورناتىلدى   

-29 قاڭتار: 300 دەن اسا الدىن الا دايىندالعان كونتەينەرلەر تۇرعىزىلدى

-30 قاڭتار: عيماراتتىڭ سۋاعار جانە سانيتارلىق تورابىنىڭ قۇرىلىسى اياقتالدى

-31 قاڭتار: 90 تەكشە توننالىق الدىن الا دايىندالعان عيمارات بولىكتەرى تولىق قۇراستىرىلدى

-1 اقپان: عيماراتقا ەلەكتر قۋاتىن بەرۋ جۇيەسىن جانە پالاتالارعا مەديتسينالىق جابدىقتاردى ورناتۋ جۇمىسى اياقتالدى

-2 اقپان: اۋرۋحانا رەسمي تۇردە پايدالانۋعا بەرىلدى   

بۇل جۇمىسقا ءبىر ورتالىقتان باسقارىلاتىن قىتايدىڭ ءىرى ءوندىرىس ورىندارى قاتىستى. فۋنيان پروۆينتسياسىنداعى ءبىر كومپانيا 7000 قۇرىلىس پانەلدەرىن دايىندادى، قىتايدىڭ چان لە كاسىپورىنى 1000 پالاتانى قۇراستىردى، چەندۋ پروۆينتسياسىنداعى تاعى ءبىر كومپانيا 150 دانا اۋانى زالالسىزداندىراتىن قوندىرعىلار جاساپ شىعاردى. اۋرۋحانا اشىلىسىمەن 1400 اسكەري دارىگەر اۋرۋلاردى قابىلداۋعا كىرىستى. 

قازىرگى ساياسي-ەكونوميكالىق جاعدايدا ءبىز قىتايدان تونەتىن قاۋىپ تۋرالى كوپ ايتامىز ونىڭ نەگىزى دە بار. بىراق جۇمىستى ۇيىمداستىرۋ، ۋاقىتتى ۇتىمدى پايدالانۋ، قاجىرلىلىققا كەلگەندە ءبىزدىڭ ولاردان ۇيرەنەرىمىز دە كوپ. 

قىتايدا جۇمىس كۇشى كوپ ەكەنى راس. بىراق، قازاقستاننىڭ تەپسە تەمىر ۇزەتىن جاستاعى ازاماتتار ەكى قولعا كۇرەك تاپپاي جۇرگەنى دە شىندىق قوي. ولارعا ماماندىق بەرۋ، قايتا دايارلاۋ سياقتى بۇدان بىرنەشە جىل بۇرىن دۇركىرەتە جارنامالانعان «سەرپىندى» جوبالار تۋرالى قازىر ەشتەڭە ايتىلماۋى نەلىكتەن؟ توقسانىنشى جىلداردىڭ باسىندا قىزىلجارداعى اۋىر ماشينا جاساۋ زاۋىتىندا حالىق تۇتىناتىن زاتتار شىعارۋ تۋرالى ءسوز بولىپ ەدى، ول دا ۇمىتىلدى. بۇرىنعى شاعىن ليتراجدى قوزعالتقىشتار زاۋىتىندا كانادالىقتارمەن بىرلەسىپ اۋىل شارۋاشىلىعى تەحنيكاسىن شىعارۋ جوباسى دا جانباي جاتىپ ءسونىپ قالدى. 

وسىنداي شالا بىقسىعان وندىرىستىك جوبالار قازاقستاننىڭ ءار وڭىرىندە بولدى. ال ناتيجە قايدا؟ قازىر ەلىمىزدىڭ نارىعىندا شەتەلدىڭ تاۋارلارى. كولىك تە، كومپيۋتەر دە، جيحاز دا جالتىراپ، جۇتىنىپ تۇر. بىراق ورىس اعايىندار ايتاتىنداي، «ماشا سۇلۋ، كەرەمەت، بىزدىكى ەمەس نە كەرەك...» ءبارى شەت ەلدىكى، وزگەنىڭ قولىمەن جاسالعان. ال وتىز جىلدا وزىمىزگە قاجەتتىنى ءوزىمىز جاساي الماۋىمىزدىڭ سەبەبى نە؟ جالقاۋلىقتان با، بەرەكەسىزدىكتەن بە؟

مارات ەرمۇقانوۆ 

Abai.kz