Júma, 3 Mamyr 2024
Átten... 7675 6 pikir 14 Sәuir, 2020 saghat 13:00

Qytay ertegisi jәne qazaq shyndyghy

Tórtinshi synypta oqyp jýrgende aghayyndy Ly men Lu turaly bir qytay ertegisin oqyghanym esimde. Jalqau Lu kólenkede úiyqtap jata beredi, al enbekqor Ly mandayynan ter tamshylap jer jyrtyp jýrgende soqa týrenine bir qúmyra altyn ilinedi. Sóitip júmysqa janyn salatyn Ly bayyp shygha keledi.

Al qazaq ertegilerinen esimde qalghany alma aghashynyng týbinde jatyp alyp «alma pis, auyzyma týs» dep aitugha da erinetin ýsh jalqau turaly ertegi. Tegi bilim ministrlegindegiler «Ýsh jalqaudyn» tәrbiyelik mәni erekshe zor dep sanaytyn bolar, búl ertegi býldirshinderge arnalghan balakai.kz saytynda da, mektepke deyingi tәrbie beretin bilim josparynda da túr. 

Búdan basqa bala kezimde orystyng jalqau Emeliyan turaly ertegisin oqyghanmyn. Jyly peshting ýstinde basyn kótermey jata beretin maubas Emeliyan oida joqta joly bolyp, shortan balyq ústap alady da, barlyq júmys ózinen ózi istelip jýre beredi. Al onyng erte túryp bazargha baratyn, sauda jasap tabys tabatyn eki aghasy aqymaq bolyp qalady. 

Orys aghayyndarymyzdyng «júmys qasqyr emes, ormangha qashyp ketpeydi» degen mәtelin qaytalaudy únatatyn qazaq «asyqpaghan arbamen qoyangha jetedi» dep ózining samarqaulyghyn da aqtap ala qoyady. Osy jaybasarlyq kórkem әdebiyette de shegelenip qalghan siyaqty. Auyl ómirining tirshiligin suretteytin qay әngimeni oqysang da ýirenshikti joldarmen bastalady: «Dýisen qart kýn arqan boyynda kóterilgende oyanyp, әr nәrseni oilap úzaq jatty. Sonan song asyqpay kiyinip, sylbyr basyp dalagha shyghyp keldi de, kempiri qúighan kýreng shaydy mandayy tership asyqpay úzaq simirdi...»    

Tegi әr halyqtyng әdebiyetinde de, ertegi jelisinde de sol halyqtyng kózqarasy men oi-sanasy ainadaghyday kórinetin siyaqty. Qytaylar shynynda da enbekqor. Aldynghy jyly qytay júmysshylary on eki saghatta arasy toqsan shaqyrymdyq eki qalany jalghastyratyn temir jol salyp tastap dýniyeni tanyrqatqan edi. Endi Uhani qalasynda koronavirus júqtyrghandardy emdeytin myng oryndyq Leyshensheni auruhanasyn on kýnde ayaqtap taghy da tanyrqatty.

Búl ghajayyptyng syry qytaylargha tәn janqiyarlyqta ghana emes, júmys algoritmin múqiyat oilastyryp  josparlauda siyaqty. China Daily gazetindegi hronologiyalyq derekterge kóz salsaq osynday oy týiemiz:

-23 qantar: auruhana qúrylysynyng jobasy talqylandy, songhy sheshim qabyldandy

-24 qantargha qaraghan týni: jýzden astam ekskavatorlar men bulidozerler, tanghy saghat ýshte 160 qúrylys júmysynyng jetekshileri, 240 júmysshy qúrylys alanyna attandyryldy. Barlyq tehnika tanghy saghat tórt pen besting aralyghynda dayyn boldy.

-25 qantar: eki jýzden asa júmysshy júmysty bastap ketti

-27 qantar: alang tegistelip, alghashqy aldyn ala dayyndalghan qúrylys konteynerleri túrghyzyldy

-28  qantar: qos qabatty ghimarattyng bolat qúramdary ornatyldy   

-29 qantar: 300 den asa aldyn ala dayyndalghan konteynerler túrghyzyldy

-30 qantar: ghimarattyng suaghar jәne sanitarlyq torabynyng qúrylysy ayaqtaldy

-31 qantar: 90 tekshe tonnalyq aldyn ala dayyndalghan ghimarat bólikteri tolyq qúrastyryldy

-1 aqpan: ghimaratqa elektr quatyn beru jýiesin jәne palatalargha medisinalyq jabdyqtardy ornatu júmysy ayaqtaldy

-2 aqpan: auruhana resmy týrde paydalanugha berildi   

Búl júmysqa bir ortalyqtan basqarylatyn Qytaydyng iri óndiris oryndary qatysty. Funiyan provinsiyasyndaghy bir kompaniya 7000 qúrylys paneliderin dayyndady, Qytaydyng Chan Le kәsiporyny 1000 palatany qúrastyrdy, Chendu provinsiyasyndaghy taghy bir kompaniya 150 dana auany zalalsyzdandyratyn qondyrghylar jasap shyghardy. Auruhana ashylysymen 1400 әskery dәriger aurulardy qabyldaugha kiristi. 

Qazirgi sayasi-ekonomikalyq jaghdayda biz Qytaydan tónetin qauip turaly kóp aitamyz Onyng negizi de bar. Biraq júmysty úiymdastyru, uaqytty útymdy paydalanu, qajyrlylyqqa kelgende bizding olardan ýirenerimiz de kóp. 

Qytayda júmys kýshi kóp ekeni ras. Biraq, Qazaqstannyng tepse temir ýzetin jastaghy azamattar eki qolgha kýrek tappay jýrgeni de shyndyq qoy. Olargha mamandyq beru, qayta dayarlau siyaqty búdan birneshe jyl búryn dýrkirete jarnamalanghan «serpindi» jobalar turaly qazir eshtene aitylmauy nelikten? Toqsanynshy jyldardyng basynda Qyzyljardaghy auyr mashina jasau zauytynda halyq tútynatyn zattar shygharu turaly sóz bolyp edi, ol da úmytyldy. Búrynghy shaghyn litrajdy qozghaltqyshtar zauytynda kanadalyqtarmen birlesip auyl sharuashylyghy tehnikasyn shygharu jobasy da janbay jatyp sónip qaldy. 

Osynday shala byqsyghan óndiristik jobalar Qazaqstannyng әr ónirinde boldy. Al nәtiyje qayda? Qazir elimizding naryghynda shetelding tauarlary. Kólik te, kompiuter de, jihaz da jaltyrap, jútynyp túr. Biraq orys aghayyndar aitatynday, «Masha súlu, keremet, bizdiki emes ne kerek...» Bәri shet eldiki, ózgening qolymen jasalghan. Al otyz jylda ózimizge qajettini ózimiz jasay almauymyzdyng sebebi ne? Jalqaulyqtan ba, berekesizdikten be?

Marat Ermúqanov 

Abai.kz

6 pikir

Ýzdik materialdar

Qúiylsyn kóshing

Bas gazet oralmandargha nege shýilikti?

Álimjan Áshimúly 700
Ádebiyet

«Solay emes pe?»

Ghabbas Qabyshúly 504
Qogham

Dos kóp pe, dúshpan kóp pe?

Ábdirashit Bәkirúly 426
El ishi...

Últtyq biregeylenu: Qandastardyng róli qanday?

Omarәli Ádilbekúly 440