دۇيسەنبى, 29 ءساۋىر 2024
كورشىنىڭ كولەڭكەسى 5884 8 پىكىر 23 شىلدە, 2019 ساعات 11:57

رەسەي رەۆانشيستەرى تۋىس حالىقتاردى ءبىر-بىرىنە ايداپ سالۋعا كوشتى

سوڭعى كەزدە ورىس الەمىنىڭ اقپارات كەڭىستىگى كورشى ءام تۋىستاس حالىقتاردى ءبىر-بىرىنە ايداپ سالاتىن ماقالالار توپتاماسىن جاريالاۋعا كوشتى. اۋەلى وزبەك پەن تاجىكتىڭ اراسىنا وت سالىپ، سامارقان مەن بۇحاردى ستالين بيلىگى تاجىكتەن تارتىپ الىپ الىپ وزبەكتەرگە بەرگەن جانەدە 15 ميلليونداي تاجىك وزبەك بولىپ جازىلىپ كەتتى دەگەن اقپاراتتى تاراتتى. ەندى مىنە قازاق پەن حالحا اراسىنىنداعى ۇلتتار دوستىعىنا ىرىتكى سالعان Zen.Yandex.Ru-دىڭ «جيۆايا سرەدنيايا ازيا» اتتى بلوگ اۆتورىنىڭ «كاك مونگولى وتنوسياتسيا ك كازاحام؟» اتتى ماقالاسى جارىق كوردى. ءبىز وسى ماقالانى اۋدارىپ اۋرە بولماي-اق، Abai.kz وقىرماندارىنا ۇسىنىپ وتىرمىز.

«نەسموتريا نا سۆوە نەبولشوە دليا تاكوي وگرومنوي سترانى ناسەلەنيە، ۆ مونگولي ۆسە جە يمەيۋتسيا ينىە ەتنيچەسكيە گرۋپپى، كرومە تيتۋلنوي ناتسي. پو بولشەي چاستي، ەتو بليزكيە مونگولام نارودى – بۋرياتى، تۋۆينتسى، دەربەتى، باياتى. نو ۆتورىمي پو چيسلەننوستي تۋت ياۆليايۋتسيا كازاحي، كوتورىە نە پوحوجي نا نيح پو يازىكۋ ي كۋلتۋرە.

يز-زا سۆوەي مۋسۋلمانسكوي ۆەرى ي نەكوتورىح وتليچي پو ۆنەشنوستي، كازاحي ياۆليايۋتسيا نايبولەە يزوليروۆاننوي ەتنيچەسكوي گرۋپپوي ۆ مونگولي. وني، ۆ وسنوۆنوم جيۆۋت ۆ بايان-ۋلگي، ساموم زاپادنوم ايماكە (وبلاستي) سترانى، گدە سوستاۆليايۋت چۋت بولەە 90 % ناسەلەنيا.

مونگولسكوە وبششەستۆو راسسماتريۆاەت يح كاك چۋجاكوۆ ي ينوۆەرتسەۆ. و نيح سلوجيلسيا نەگاتيۆنىي ستەرەوتيپ. داجە مەستنىە كومەدينىە ارتيستى ۆىسمەيۆايۋت يح پو تەلەۆيزورۋ، يميتيرۋيا «سمەشنوي» كازاحسكي اكتسەنت.

يح لەگكو وتليچايۋت ي پو ۆنەشنوستي، ي پو يمەني. داجە كۋلتۋرا كازاحوۆ، نەسموتريا نا تو، چتو وني توجە كوچەۆنيكي، دليا مونگولوۆ ياۆلياەتسيا وچەن ستراننوي. پرەجدە ۆسەگو ەتو كاساەتسيا يسلامسكوي رەليگي. نەگاتيۆ تاكجە ۆىزىۆاەت تو، چتو وني نە ليۋبيات ۆستۋپات ۆ براكي س مونگولامي، ا كازاحسكيە جەنششينى نيكوگدا نە رابوتايۋت. تولكو زانيمايۋتسيا دوماشنيم حوزيايستۆوم.

ۆ پۋبليچنوم ۋروۆنە يح سوۆسەم نەت، ۆەد مونگولسكي يازىك وني نە ۋچات. نەت ني اكتەروۆ، نە مۋزىكانتوۆ، ني كازاحسكيح پوليتيكوۆ ۆ پراۆيتەلستۆە. ەتو يز-زا توگو، چتو ۆ وبششەستۆە يح سچيتايۋت ستراننىمي، رەليگيوزنىمي ي سكرىتنىمي ليۋدمي. پراۆدا، تە كازاحي، كوتورىە پريجيليس ۆ ۋلان-باتورە ي پروۆەلي تام دولگوە ۆرەميا، نە تاك تراديتسيوننى. يح جەنششينى نە پوكرىۆايۋت گولوۆۋ، كاك ەتو دەلايۋت نەكوتورىە سوپلەمەننيتسى نا رودينە.

ەست ودنا زاباۆنايا يستوريا، كوتورۋيۋ منە راسسكازال زناكومىي مونگول. دالەە ەگو سلوۆا:

كوگدا منە بىلو 10 لەت، ۆ ناشەم كلاسسە بىل ودين كازاحسكي مالچيك، ي درۋگيە رەبياتا يزدەۆاليس ناد نيم يز-زا ەگو ناتسيونالنوستي. مى گوۆوريلي ي شۋتيلي، چتو ەگو مات نوسيت زاناۆەسكۋ، چتوبى پريكرىت ليتسو ي تەلو. نا سلەدۋيۋششي دەن ەگو ماما پريشلا ۆ شكولۋ رۋگات ناس. نو ونا نە نوسيلا نيكاكيح زاناۆەسوك، ا بىلا ەلەگانتنوي بيزنەس-لەدي.

دليا تەح، كتو سپراشيۆاەت مەنيا، تاك لي پلوحو وبراششايۋتسيا س كازاحامي ۆ مونگولي. دا، تاكوە سلۋچاەتسيا، نو نيچەگو سەرەزنوگو.

منوگيە كازاحي ۆ 90-ە گودى ۆەرنۋليس ۆ كازاحستان، نو س نيمي تام پلوحو وبراششايۋتسيا، پوەتومۋ نەكوتورىە ۆەرنۋليس. ۆ كازاحستانە يح سچيتالي مونگولامي. ا تۋت سچيتايۋت ينوسترانتسامي. ۆوت ۋج دەيستۆيتەلنو، سۆوي سرەدي چۋجيح، چۋجوي سرەدي سۆويح.

پروبلەما ۆ توم، چتو تۋت وني نە حوتيات ينتەگريروۆاتسيا ۆ مونگولسكوە وبششەستۆو، پرەدپوچيتايۋت نە يزۋچات مونگولسكي يازىك، حوت ي ياۆليايۋتسيا گراجدانامي سترانى. داجە شكولى ۆ بايان-ۋلگي رەشيلي نە پرەپوداۆات مونگولسكي».

وسى ماقالعا قاتىستى شوقان ءۋاليحانوۆ اتىنداعى تاريح جانە ەتنولوگيا ينستيتۋتىنىڭ ەتنولوگيا جانە انتروپولوگيا ءبولىم مەڭگەرۋشىسىنىڭ م. ا.، جەتەكشى عىلىمي قىزمەتكەر، تاريح عىلىمدارىنىڭ كانديداتى گۇلميرا ۇسەنبايقىزى ورىنباەۆا «جيۆايا سرەدنيايا ازيا» اتتى بلوگ اۆتورىنا تومەندەگىدەي تۇسىنىك بەردى:

«گرۋپپا يسسلەدوۆاتەلەي پود رۋكوۆودستۆوم پروفەسسورا س. اجيگالي پوبىۆالا ۆ مونگولي، دليا توگو چتوبى يزۋچيت جيزن پروجيۆايۋششيح تام كازاحوۆ ۆ ۋسلوۆياح نەيزبەجنىح پروتسەسسوۆ مەجەتنيچەسكوي ينتەگراتسي. "سوسەدستۆو س نارودوم، يمەيۋششيم گەرويچەسكۋيۋ يستوريۋ، نو پري ەتوم دوبرىي ي وتكرىتىي نراۆ، نالوجيلو سۆوي وتپەچاتوك ي نا مەنتاليتەت كازاحوۆ مونگولي", - ۆىياسنيلي كازاحسكيە ۋچەنىە.

ۋجە نا پروتياجەني بولەە دەسياتي لەت وتدەل ەتنولوگي ي انتروپولوگي ينستيتۋتا يستوري ي ەتنولوگي يم. چ. ۆاليحانوۆا زانيماەتسيا يزۋچەنيەم كازاحسكيح ەتنيچەسكيح گرۋپپ زا رۋبەجوم، رۋكوۆوديت پەرسپەكتيۆنوي پروگرامموي پروفەسسور س. اجيگالي. دليا ەتوي تسەلي ۆ پوسلەدنەە ۆرەميا رەگۋليارنو ورگانيزۋيۋتسيا ناۋچنىە كومانديروۆكي ۆ سترانى دالنەگو ي بليجنەگو زارۋبەجيا.

تاك، ۆ 2013 گودۋ سوستويالاس كومپلەكسنايا ي دوۆولنو پرودولجيتەلنايا ەكسپەديتسيا ۆ مونگوليۋ ي كيتاي. ۆو ۆرەميا ەكسپەديتسي ۆ مونگوليۋ، كوتورايا پروحوديلا س 24 يۋليا پو 5 سەنتيابريا 2013 گ.، گرۋپپا يسسلەدوۆاتەلەي-ەتنولوگوۆ وبسلەدوۆالا ناسەلەننىە پۋنكتى ۆ تسەنترالنوي، سەۆەرو-ۆوستوچنوي ي يۋگو-زاپادنوي چاستي مونگولي، تو ەست رايونى پروجيۆانيا كازاحوۆ ۆنە «كازاحسكوگو» بايان-ولگيسكوگو ايماكا: توۆ ايماك (سومونى ۋگتاالتسايدام، ەردەنە، گ. نالايح), سەلەنگە ايماك (شارىنگول، حونگور، دارحان), حەنتي ايماك (شاندىگىن، بەرح), حوۆد ايماك (ۋەنچ، بۋلگىن) ي در. ۆوزموجنو، چيتاتەلسكوي اۋديتوري بۋدەت ينتەرەسنو وزناكوميتسيا س نەكوتورىمي نابليۋدەنيامي، پولۋچەننىمي ۆ حودە ەتوي كومپلەكسنوي ناۋچنوي ەكسپەديتسي.

ۆىياسنيلوس، چتو ۋ مونگولي منوگومۋ موجنو پوۋچيتسيا. ناپريمەر، كاجدىي يز ۆسترەچەننىح تام كازاحوۆ ۋتۆەرجدال، چتو ني ودين مونگول ني رازۋ نا ەگو پامياتي نە پوزۆوليل سەبە زادەت ەتنيچەسكيە چۋۆستۆا كازاحا. كاجدىي يز نيح س ۋۆەرەننوستيۋ گوۆوريل، چتو «وني تاك نە پوستۋپايۋت»، «س يح ستورونى تاكوگو نە بىلو نيكوگدا»، «وني نا تاكوە نە سپوسوبنى». پوياۆلياەتسيا چۋۆستۆو بلاگودارنوستي ك ەتومۋ نارودۋ زا ەگو پريرودنوە ميروليۋبيە ي دوبروە وتنوشەنيە ك ناشيم ەدينوپلەمەننيكام.

ناۆەرنوە، نە ۆسەگدا پرەدستاۆيتەلي دياسپورى ۆ كاكوي-ليبو سترانە تاك تەپلو وتزىۆايۋتسيا و كورەننوم نارودە. تو ەست بىتوۆوي ناتسيوناليزم ۆ مونگولي پراكتيچەسكي وتسۋتستۆۋەت. گوسۋدارستۆو نە پروۆوديت زدەس اسسيميلياتورسكۋيۋ پوليتيكۋ – ني ياۆنۋيۋ، ني سكرىتۋيۋ، نو دوۆەريتەلنىە وتنوشەنيا مەجدۋ ەتنوسامي ۆ يتوگە ۆەدۋت ك ەستەستۆەننومۋ سمەشەنيۋ كۋلتۋر ي ۆ يتوگە ك مونگوليزاتسي كازاحوۆ كاك مالوچيسلەننوگو ەتنوسا».

ءتۇيىن. اتى-ءجونى بەلگىسىز وسى اۆتوردىڭ بۇعان دەيىن «وشسكيە سوبىتيا 1990 گودا»، «پوچەمۋ ۋزبەكيستان موجەت راسپاستسيا نا دۆا گوسۋدارستۆا؟»، «پوچەمۋ تادجيكي ۆ تادجيكيستانە گوۆوريات مەجدۋ سوبوي نا رۋسسكوم؟»، «كاكايا رازنيتسا مەجدۋ ۋزبەكامي ي كازاحامي؟»، «پوچەمۋ ۆ درەۆنوستي منوگيە كوچەۆىە نارودى سرەدنەي ازي بىلي حريستيانامي؟» «كاك ۆ گەرماني وتنوسياتسيا ك نەمتسام يز كازاحستانا؟» ت.ب. ماقالالارى جارىق كورگەن بولاتىن.

وندا ءبىر ۇلتتى ەكىنشىسىنە ايداپ سالاتىن تۇپكى ءمان بۇعىپ جاتىر. اۆتور ءوزى يمپەريالىق امبيتسياداعى ريتوريكالىق سۇراقتار قويادى دا وعان شوۆينيستىك سيپاتتاعى جاۋاپتار بەرەدى.

كسرو-نى جاڭا سيپاتتا قۇرۋدى كوكسەگەن رەسەي رەۆانشيستەرى تۋىستار حالىقتاردى ءبىر-بىرىنە ايداپ سالۋدىڭ جاڭا تاسىلىنە كوشە باستادى. وسى جولى قازاققا اۋىز سالدى. كەلەسى كەزەكتە كىم تۇر!؟

ءابىل-سەرىك الىاكبار

Abai.kz

8 پىكىر