كوكەيدە جۇرگەن، ءبىر كەزدە، ياعني اتامنىڭ كوزى تىرىسىندە جازىلىپ الىنعان دەرەكتى حيكاياتتى جاريالاۋدىڭ ءساتى تۇسكەن سەكىلدى. اتام دەپ وتىرعانىم، ءومىر بويى وتىرار اۋداننىڭ ماياقۇم وڭىرىندە تۇرعان، مال شارۋاشىلىعى سالاسىندا جۇمىس اتقارعان، قاراپايىم عانا تىرشىلىك جاساعان، عۇمىرىندا ەشكىمگە قيانات جاساماعان، كوپ قيىنشىلىقتاردى باسىنان وتكەرگەن، زۇلمات سوعىسقا قاتىسقان، مەنىڭ تۋعان ناعاشى اتام - ومار سارتپانبەتۇلى. تومەندەگى وقيعا وتكەن عاسىردىڭ 70-ءشى جىلدارى اتامنىڭ ايتۋىمەن جازىلىپ الىنعان ەدى.

اتام وقيعانىڭ كىرىسپەسى ەسەبىندە «سوعىستان كەيىنگى جىلدار. ارميادان ەلگە ورالعان كەزىم. ەلدىڭ ەرەكشە قۋانىشتى جاعدايداعى شاعى. ول كەزەڭدەگى حالىقتىڭ باۋىرمالدىعى  سۇيسىنەرلىكتەي بولاتىن. كەز-كەلگەن ءبىر-ءبىرىنىڭ كىشكەنتاي قۋانىشىنىڭ ارتىن تويعا، ايتىسقا ۇلاستىرا سالاتىن، شات-شادىمان كەزەڭ ەدى. مەنىڭ دە كوڭىلىمدە جەلىك بار. سونداي ءبىر ادام ومىرىندەگى قيماس كەزەڭنەن قالعان بەلگى عوي. مەن دە ءبىر سول شاقتاردا ءبىر بالدىزىممەن ايتىسقا تۇسكەن جاعدايىم بار ەدى. بالدىزىمنىڭ ەسىمى قۇماركۇل. وسى وقيعانى مۇمكىندىگىڭ بولسا حاتقا ءتۇسىرشى، شىراعىم، بولاشاق ۇرپاقتىڭ قاجەتىنە جارار» دەپ ءوتىنىش جاساعان سوڭ جازىپ الىپ ەدىم.

اتام جارىقتىق، تابيعاتىنان قۇيما-قۇلاق، شەشەن، ەسكىشە حات تانىعان، ناعىز
«سامورودوكتىڭ» ءوزى ەدى. مىنا تومەندەگى ۇسىنىلىپ وتىرعان ايتىس، سول كىسىنىڭ ءبىر قىرى سەكىلدى. اتاما ەستەلىك رەتىندە حاتقا تۇسىرىلگەن سول حيكايات-جازبانى بۇگىن جاريالاۋدى ءجون كورىپ وتىرمىن.

قالعانىن قالىڭ وقىرماننىڭ وزدەرى ايتار...

جىگىت:

ماۋەسى ماۋجىرەيدى ورىكتىنىڭ،
ەلگە كەپ، شاپكە تاستاپ، بورىك كيدىم.
سارعايىپ، ساعىنىسىپ، نەشە جىلداي،
بالدىزجان، جاڭا ءوزىڭدى كورىپ تۇرمىن.

قىز:

جەزدەكە، ءبىز دە كەلدىك، ءسىز، كەلدى دەپ،
جەزدەكەم، كەلگەنىمدى بىلگەندى دەپ.
اۋىلعا بارا المادىڭ، امانداسىپ،
كەلگەلى ءبىر اي بولدى، كورمەدىم كوپ.

جىگىت:

اسكەردەن امان كەلدىم، قادام باسىپ،
اۋلىڭا بارىپ قايتتىم، امانداسىپ.
كۇلان قىز، باتان قىزعا بەردىم سالەم،
تاپپادىم، قايدا كەتتىڭ، ءبىر بەل اسىپ.

قىز:

زەيلىمەن زامانانىڭ «ار جاق» كەتتىم،
جەزدەكە، ءسىز كەلدى دەپ «بەر جاققا» ءوتتىم.
ءبىر باستان ءوتىپ جاتىر، تالاي «مۇڭلىق»،
وسىلاي سۇراعىڭا، جاۋاپ ەتتىم.

جىگىت:

باسىڭدى «مۇڭلىق» دەسەڭ، باعالادىم،
جالتارساڭ، كوڭىلىڭدى تابا المادىم.
قوس ءسىڭلىڭ، تەڭ بوپ وسكەن، اۋىلدا ءجۇر،
كەتىپ-ەڭ، قاي زەيلىمەن، زامانانىڭ.

قىز:

باسى ەدى ولەڭىمنىڭ، اۋەلى - ءالىپ،
جەزدەكە، سىرتتان تىلەپ، بولدىڭ ءتالىپ.
«اعارتۋ» قىزمەتىمەن كەتىپ ەدىم،
جۇرسەڭىز ءسىز «سوياقتا» ەسىڭە الىپ.

جىگىت:

جاراسار، سالى ورامال، سالىنعاندا،
جاقسىنى كوپ ويلادىم، ساعىنعاندا.
جۇرەتىن ويناپ-كۇلىپ، اڭساعاندا،
ءبىز ءسىزدى ۇمىتامىز، نەعىلعاندا.

قىز:

جەزدەكە، اپايدى الدىڭ، ادالدىققا،
ءبىز ءسىزدى ۇيعارمادىق، جاماندىققا.
شىنىمەن ءبىزدى ويلاساڭ، ساۋ كەلدىڭىز،
ورامال اكەلدىڭ بە، بازارلىققا؟!

جىگىت:

كەلگەندەي بولىپ كەلدىم، بازار بارىپ،
قان بەرگەنىم بولماسا، ازارلانىپ.
ورامال بازارلىققا تابىلعانداي،
سۇراساڭ شىنىمەنەن، كوڭىلىڭە الىپ.

قىز:

اللانىڭ «بوزباس» كوردى سالعانىنى،
گەرماننىڭ باسىپ كەلدىڭ جانجالىنى.
بەرسەڭىز بازارلىققا العاندايمىن،
كوڭىلگە بىلمەدىڭ بە، العانىمدى؟!

جىگىت:

بىلگەننىڭ ءسوزى كەتپەس تاڭدايىنان،
ىلگەننىڭ ىرىس كەتپەس ماڭدايىنان.
كەلگەندە ساعىنىسىپ، سارعايۋمەن،
بەرەيىن ورامالدى قاندايىنان.

قىز:

جەزدەكە، اسىق كورسەك باقتارىڭدى،
ءبىر شاپان، كورەمىز دە، جاپقانىڭدى.
بەرە بەر، نە تاپساڭدا، كوپ الدىندا،
اقتى، كوكتى دەمەيىن، تاپقانىڭدى.

جىگىت:

كوڭىلىم، جاڭا مەنىڭ اعارعاندا،
ايتپاي كەتسەم، بولارسىڭ، تاعى ارماندا
اق ورامال بەرەيىن، قالاساڭىز،
ارمانىڭ ايتاتۇعىن، تاعى بار ما؟!

قىز:

جەزدەكە، تولىپ جاتىر ارمانىمىز،
اۋەلى، اپاي بولدى العانىڭىز.
بەرە بەر، اقتى – كوكتى تاپقانىڭدى،
قىزىعىن اقتان كورسەك، جالعاننىڭ ءبىز.

جىگىت:

سۇرايىن، بۇل سوزىممەن وتە ءتۇبىن،
ءسوز سۇراسا، تۇبىنە جەتەتۇعىن.
دەسەڭ دە، اق ورامال، بەرە بەر دەپ،
ءبىر جاققا جايىڭ بار ما، كەتەتۇعىن.

قىز:

جەزدەكە، بۇل ءسوزىمنىڭ، ويلا ءتۇبىن،
تىڭلادى، بۇل ءسوزىڭدى، وسى كوبىڭ.
نەسىنە اق دەگەننەن ءبىز قاشايىق،
كەرەك قوي، سول ورامال، اقىر ءبىر كۇن.

جىگىت:

وتىرمىن كەرەكتىڭدى تابايىن دەپ،
باسىڭا جاراسا ما، سالايىن دەپ.
ىنتىماق قوسا ما دەپ باۋىرىمەن،
اپاڭا اپ كەلدىم دەپ، بارايىن دەپ.

قىز:

جەزدەكە، بوپ وتىرسىڭ، قاشپايتۇعىن،
اپايدى ءبىر سەبەپتەن، تاستايتۇعىن.
كەلمەي مە كوڭىلىنە باۋىرىمنىڭ،
ءسوزىڭدى ايتىپ قالدىڭ، ايتپايتۇعىن.

جىگىت:

اپاڭدى ايتا كورمە، تاستاعاندى،
انشا ءتاۋىر كورمەيمىز، باسقا جاندى.
ىنتىماق قوسار دەپ ەم، باۋىرىمەن،
كوڭىلىڭ قاي تۇرىنەن جاسقانادى.

قىز:

جەزدەكە، كوڭىلىڭدى وسىرگەنىڭ،
ءازىل ءسوز قانشا ايتسا دا كەشىرگەنىم.
كەلمەي مە كوڭىلىنە، باۋىرىمنىڭ،
نىسابىڭ، نەگە مۇنشا كەتىرگەنىڭ.

جىگىت:

بالدىزجان، توقتاتىپ كەت نىسابىمدى،
ويلايمىن، اقىلداسسام ىنسابىڭدى.
ىنتىماق قوسا ما دەپ، باۋىرىمەن،
مەن جايدىم كوپ الدىندا، قۇشاعىمدى.

قىز:

ايتىستىق كوپ الدىندا ءبىراز ءسوزدى،
سارعايىپ، ساعىنىسىپ كەلگەن كەزدى.
قولىڭا مىنە ورامال بارسىن، جەزدە،
كوپتەي كور، ازدا بولسا، جەزدەكە، ەندى.

جىگىت:

بالدىزجان، نە بەرسەڭ دە، سانامايمىن،
تۇسىنە، دوس بەرگەننىڭ قارامايمىن.
دوسپىن دەپ بەرە قويساڭ، ساناي قويسام،
جەزدەلىك بەلگىسىنە، جارامايمىن.

قىز:

جەزدەكە، ەندى توقتات، نىسابىڭدى،
ويلاساڭ، كوپ الدىندا حوش الۋدى.
ىرزا بول، ازدى-كوپتى، العانىڭا،
جايا بەر، اپاي ءۇشىن، قۇشاعىڭدى.

جىگىت:

بالدىزجان، ءالى دە بولسا سوزگە ءتۇسىن،
ءوتىپ تۇر، تالاي ءومىر اپاڭ ءۇشىن.
قايتاردىم كوپ الدىندا سوزىڭە ءسوز،
دالاعا كەتپەس-اۋ دەپ، تۇسكەن ءىسىم.

قىز:

جەزدەكە، ىستەرىڭدى ءبىلدىردىڭىز،
وزىڭمەن بىرگە وسكەن، ىلگەرگى قىز.
ىرزا بول، ازدى-كوپتى العانىڭا،
اپايمەن بىتە بەرسىن، تىرلىگىڭىز.

جىگىت:

تىرلىگىم، اپاڭمەنەن ءبىتىپ جۇرگەن،
قاي ءىستى قارمالامايدى كۇشى كەلگەن.
سوزىڭە ءسوز قايتاردىم، كوپ الدىندا
اپاڭ ءۇشىن كۇيەدى، ءىشىڭ نەدەن.

قىز:

ولەڭنىڭ ءبىر ساباعى، حوش، قايىر حوش،
ايتىلىپ ءبىراز ارمان، قالمادى ەش.
اپايدىڭ اعايمەنەن ارمانى كوپ،
بايلاۋلىنى، جەزدەكە، ءوزىڭىز شەش.

جىگىت:

بايقادىم، كوپ الدىندا دەسكەنىڭدى،
قيالمەن ءاربىر سوزگە كوشكەنىڭدى.
اپاڭنىڭ اعايمەنەن ايتسام زارىن،
قوياسىڭ شيە بايلاپ شەشكەنىمدى.

قىز:

جەزدەكە، ەندى ىرزامىن ولەڭىڭە،
توقتالماي تابىلعان ءسوز، ونەرىڭە.
ەندى ولەڭ توقتاتايىق حوش، قايىر حوش،
ىرزا بول، اناۋ-مىناۋ دەگەنىمە.

جىگىت:

دەسەڭىز، حوش، قايىر حوش، سالامات بول،
سالامات بول دەگەنىم، تاعى ءبىر جول.
شىنىمەن بولساڭ ىرزا، بۇل سوزىمە،
قىزىنداي پايعامباردىڭ باقتىلى بول.

ارينە، بۇل حيكايات-جازبادا باياندالعان جەزدە مەن بالدىز اراسىنداعى ءازىل-
وسپاقتارداعى ادامدار اتتارى ەشقانداي وزگەرتۋسىز بەرىلدى. سوزدەر قۇرىلىمىندا جەرگىلىكتى ديالەكتىدە ايتىلاتىن سوزدەردىڭ دە بارشىلىق
ەكەندىگىن بايقاعان بولارسىزدار. ءبىزدىڭ ايتپاق بولعان ماقساتىمىز، سوعىستان كەيىنگى حالىقتىق وپتيميزم، سونىڭ ءبىر ۇزىك بەلگىسى وسى حيكاياتتا بار سەكىلدى. بۇگىنگى ۇرپاق سونى وقىپ تۇشىنسا دەگەن تىلەكپەن وسى ايتىستى تولىق جاريالاپ وتىرمىز.

كەنجەبەك ىزتىلەۋۇلى

Abai.kz