اۋعانستان، شەشەنستان سياقتى ەلدەردى بۇرىننان شارپىعان ءدىني-ەكسترەميستىك جارىلىستار قازاقستانعا دا تاڭ بولماي قالدى. وعان قازاقستانعا باعىتتالعان قوقان-لوقىعا تولى اۋعاندىق تالىپتەردىڭ حاتىن قوسىڭىز. الماتىعا ءبىلىم الۋ ءۇشىن كەلگەن اۋعاندىق مىڭ ستۋدەنتتىڭ ىشىندە دە تەررورشىلار جاسىرىنىپ جۇرمەگەنىنە كىم كەپىل؟ ەلدە ۇرەي كوپ، بيلىك قامسىز. قازىر جوعارى وقۋ ورىندارى مەن مەكتەپتەردى بىلاي قويعاندا، بالاباقشالاردىڭ وزىنە ءدىني اعىمدار دەندەپ ەنىپ جاتىر.

اۋعانستان، شەشەنستان سياقتى ەلدەردى بۇرىننان شارپىعان ءدىني-ەكسترەميستىك جارىلىستار قازاقستانعا دا تاڭ بولماي قالدى. وعان قازاقستانعا باعىتتالعان قوقان-لوقىعا تولى اۋعاندىق تالىپتەردىڭ حاتىن قوسىڭىز. الماتىعا ءبىلىم الۋ ءۇشىن كەلگەن اۋعاندىق مىڭ ستۋدەنتتىڭ ىشىندە دە تەررورشىلار جاسىرىنىپ جۇرمەگەنىنە كىم كەپىل؟ ەلدە ۇرەي كوپ، بيلىك قامسىز. قازىر جوعارى وقۋ ورىندارى مەن مەكتەپتەردى بىلاي قويعاندا، بالاباقشالاردىڭ وزىنە ءدىني اعىمدار دەندەپ ەنىپ جاتىر.

حالال ساۋنا، حالال كافە، حالال ءدامحانا، حالال ەمحانا، حالال ماكارون سياقتى تولىپ جاتقان حالالدارعا قۇلاعىمىز ۇيرەنىسە باستاعان ءبىز حالال بالاباقشا دەگەندى ەستىگەندە، ىرشىپ-اق تۇستىك. ءومىردىڭ اششى-تۇششىسىن باسىنان وتكەرمەگەن، پەرىشتەدەي پاك سابيلەرگە ءدىن ۇستانۋعا قانداي قاجەتتىلىك بار؟ ءومىردى تانىپ-بىلمەگەن بۇلدىرشىندەر ءدىندى قالاي تۇسىنەدى؟ بۇگىن ءۇنسىز وتىرمىز، ەرتەڭ قايتەمىز؟ قولىنا قارۋ الىپ ادام قانىن جۇكتەۋدەن تايىنبايتىن تەررورشىلار حالال بالاباقشالاردىڭ «جەمىستى ءونىمى» بوپ شىقسا، قايتپەكپىز؟ يانتارلىق زومبي-ۇلۋلار تۋرالى ەستۋىڭىز بار ما؟ ءبىزدىڭ قۇرلىقتان الىس ارالداردا ءومىر سۇرەتىن ولاردىڭ ىشىنە پارازيتتەر ءتۇسىپ، قوزعالىس مۇشەلەرىنەن وزگەلەرىنىڭ ءبارىن ولتىرەدى. بۇل جاندىك كوز قىزىقتىرار ءتۇرلى ءتۇستى بوياۋعا بويالىپ، پارازيتتەردىڭ بۇيرىعىن ورىنداۋشى ماشيناعا اينالادى. تال باسىنا ورمەلەپ شىققان «كوركەم» ۇلۋدى ۇشىپ جۇرگەن قۇستار ءىلىپ كەتەدى. پارازيتتەردىڭ ءاۋ باستاعى كوكسەگەنى - بيىكتە ۇشقان قۇستىڭ ىشىنە ءتۇسىپ، ازىق ەتۋ. مۇنى نەگە ايتىپ وتىر دەرسىز؟ ءبىزدىڭ «مۇسىلمانبىز» دەپ بۇكىل جاھانعا جيھاد جاريالاپ جۇرگەن باۋىرلارىمىز دا وسى جانسىز ۇلۋ ءتارىزدى كورىنەدى كەيدە. قۇداي ساقتاسىن...

جەكە كاسىپكەرلىك كۋالىگىمەن زاڭسىز جۇمىس جاساپ وتىرعان حالال بالاباقشالاردىڭ استانادا بار ەكەنىن، ونى كامەرامەن تۇسىرۋگە «اسىل ارنادان» باسقا تەلەارنالارعا رۇقسات بەرىلمەيتىنىن ارىپتەستەرىمىز ءباسپاسوز بەتىندە جازعان ەدى. مەكەمەنىڭ ارتىندا ەشتەڭە جوق بولسا، نەسىنە جاسىرىنىپ-تۇمشالانادى دەگەن وي كەلەدى. ۋاقىت ساناپ، سانى ارتىپ كەلە جاتقان وسى تاقىلەتتەس «ءال-كاۋسار»، «احلياق» اتتى حالال بالاباقشالار الماتىدا دا اشىلعان. ينتەرنەت پەن گازەت بەتتەرىندەگى جارنامالارى دا جامان ەمەس. اعىلشىن مەن اراب تىلدەرىن ۇيرەتپەك. ەرەسەكتەرىمىزدىڭ ءوزى قازاق ءتىلىن دۇرىس مەڭگەرە الماي جاتقاندا، بەسىكتەن بەلى شىقپاعان بالاعا اراب پەن اعىلشىن ءتىلىن قوساقتاپ قويعانىمىز قيانات ەمەس پە؟ بالا 5-سىنىپقا بارعانعا دەيىن ءوز انا تىلىمەن عانا سۋسىنداسا، قازاقى قايماعى بۇزىلمايتىنىن ايتادى پسيحولوگ عالىمدار. «ەكى كەمەنىڭ قۇيرىعىن ۇستاعان سۋعا كەتەدى» دەگەن بار. راس ءسوز. حيدجاب كيگەن مۇعالىمدەر ناماز وقىعانىمەن دە، قازاق داستۇرىنەن بەيماعلۇم ەكەنى انىق. ولار سابيلەردى قازاق ەتىپ تاربيەلەي مە، ول قولدارىنان كەلە مە؟

رەسپۋبليكامىزدا بالاباقشا تاپشىلىعى - ءالى شەشىمىن تاپپاعان ماسەلە. باعاسى اسپانداعان جەكەمەنشىك بالاباقشالارعا كەز كەلگەن سەكتانىڭ قۇرىق سالۋىنا مۇمكىندىك جەتەرلىك. ولارعا ءاي دەيتىن اجە، قوي دەيتىن قوجا جوق.

حالال بالاباقشالار تۋرالى دەرەك الۋ ماقساتىمەن ءبىر-ەكى مەكەمەگە قوڭىراۋ شالعان ەدىك. «احلياق» بالاباقشاسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى ءامينا سارسەناەۆا «بىزدە بالالار يسلام ءدىنى مەن يمان شارتتارىنان ساباق الادى. ايلىق تولەمى - 35 مىڭ تەڭگە»، - دەيدى. ال «ءال-كاۋساردىڭ» ءاربىر بالادان ايىنا تابار تابىسى 48 مىڭ تەڭگە ەكەن.

قازىر جۇرتتىڭ «حالال» دەپ ايدار تاعىلعان دۇنيەلەردەن كوڭىلى قالا باستاعانداي. پىسىقاي كاسىپكەرلەردىڭ ساپاسىز ءونىمدى «حالال» برەندىمەن وتكىزىپ جىبەرۋدى كوزدەيتىنى بايقالىپ قالىپ جاتادى. حالال بالاباقشاعا قىزىعىپ، ارىستاننىڭ اۋزىنا ءوز ۇرپاعىمىزدى ءوزىمىز سالىپ بەرىپ جاتقان جوقپىز با؟ ۇلت بولامىز دەسەك، ۇلتتىق سيپاتتاعى، ياعني سالت-ءداستۇرىمىزدىڭ اياسىنداعى بالاباقشالاردىڭ سانىن ارتتىرۋ - كەزەك كۇتتىرمەيتىن ماسەلە. قازاق ەرتەگىلەرى مەن ۇلتتىق مۋزىكانى قۇلاعىنا ءسىڭىرىپ، ۇلتتىق تاعامدارمەن تاماقتانىپ وسكەن جاستىڭ بولاشاعى جارقىن بولماق. بۇل باسقاسى - باسقا، مەملەكەتتىڭ ءوز قۇزىرىنداعى ءىس بولۋعا ءتيىس. ايتپەسە ۇرپاق ءوسىرىپ جاتىرمىز دەۋدىڭ ءوزى بەكەر.

سوۆەت-حان عابباسوۆ، پەداگوگ-پسيحولوگ:

- بۇكىل بالاباقشانىڭ باعدارلاماسىن قايتادان جاساۋىمىز كەرەك. ەۋروپاتسەنتريستىك ادىستەمە، ەۋروپا تاربيەسى باليعاتتىق كەزەڭ دەگەندى مۇلدە تۇسىنبەيدى. ونى «قيىن بالا» دەيدى. قيىن بالا بولۋشى ما ەدى؟ بۇل كەزدە مىنا قۇدىرەتتى قاراڭىز، جەتى جاسقا دەيىن جۇرەك-قان تامىرى، جۇيكە جۇيەسى ءبىر-بىرىمەن ۇندەسىپ جۇمىس ىستەيدى. ەندى كەلىپ ءۇشىنشى - گورمونالدىق جۇيە قوسىلادى. بالا 7 جاستا بۇرشىك جارادى. 13 جاستا گۇل اتادى. بۇل كەزەڭدە كەيدە گورمونالدىق جۇيە جۇرەك-قان تامىرى، جۇلىن، جۇيكە جۇيەسىن باسقارىپ كەتەدى. مىنە، وسى كەزدە بالانىڭ تاربيەسى قانداي بولۋى كەرەك؟ ءبىز بالبوبەك، سابيلىك كەزەڭدە كامەلەتتىك كەزەڭدەگى دۇنيەنى كەلىپ تىقپالايمىز. فارابي ىلىمىندە «كامەلەتتىك كە-   زەڭ - ول اقىل، ادىلەت، راقىم» دەلىنگەن.

مايگۇل جەتپىسوۆا،

تاربيەشى:

- قازىر بالاباقشالاردى توپىرلاتىپ اشۋ ناۋقانى باستالىپ كەتتى. ال ولار ۇلتتىق تاربيە بەرەتىن مامانداردى قايدان الادى؟ كادر دايىن ەمەس. بالاباقشادا باياعى ەسكى، جاتتاندى تاقپاق پەن جۇمباقتى جاتتاتادى. سودان اسا المايدى. سول باياعى «ايۋ مەن قاسقىر»، «ءۇش توراي» دەگەن ەرتەگىدەن تاربيەشى ءۇزىندى وقيدى. ءدىنىمىزدى، ءتىلىمىزدى تۇزەيمىز دەپ جاتقان كەزدە «ءۇش تورايدىڭ» نە قاجەتى بار؟! ءبىزدىڭ ءوزىمىزدىڭ ءتورت تۇلىگىمىز بار ەمەس پە؟ نەگە سول ءتورت تۇلىككە قاتىستى ولەڭ-تاقپاق جاتتاتىپ، ويىن ويناتپاسقا؟! ەرتەدەن كەشكە دەيىن وتىز بالامەن جۇمىس ىستەۋ وڭاي ەمەس. تاربيەشىنىڭ جۇمىسى وتە اۋىر. وسىنداي كەلەڭسىزدىكتەرگە باسشىلار كىنالى. تازا قازاق بالاباقشاسىنىڭ ءيىسى ەسىكتەن كىرىپ كەلگەندە اڭقىپ تۇرۋى كەرەك. قازاقتىڭ كيىز ءۇيى، ءتورت تۇلىكپەن بەزەندىرىلگەن ويىن الاڭدارى بولسا، قانداي عانيبەت! قازىرگى بالالار قوي مەن جىلقىنىڭ ءتولىن اجىراتا المايدى.

«وبششەستۆەننايا پوزيتسيا»

(پروەكت «DAT» № 20 (103) 01 مامىر 2011جىل