سەيسەنبى, 14 مامىر 2024
جاڭالىقتار 4499 0 پىكىر 8 مامىر, 2011 ساعات 18:56

مىرات تاچمىرات. ۆوسپومينانيا

وت رەداكتسي

وت رەداكتسي

اۆتور پرەدلاگاەمىح ۆام ۋنيكالنىح مەمۋاروۆ - يزۆەستنايا ۆ تۋركمەنيستانە فيگۋرا. ون پوپال ۆ پلەن ۆ 1941 گ.، زاتەم رابوتال ديرەكتوروم تۋركمەنسكوي ستۋدي راديو «سۆوبودا». ون ناپيسال سۆىشە دۆۋح تىسياچ انتيسوۆەتسكيح ۆىستۋپلەني دليا راديو، تۋرەتسكيح ي زاپادنوەۆروپەيسكيح پوليتيچەسكيح يزداني («سوۆەتسكي كولونياليزم»، «سەلسكوە حوزيايستۆو پود سوۆەتامي»، «سوۆەتسكي سويۋز - سوۆرەمەننايا كولونيالنايا دەرجاۆا» ي من. در).
م.تاچمۋرادوۆ ۆ پوۆەستۆوۆاتەلنو-بىتوۆوي مانەرە راسسكازىۆاەت و حيتروسپلەتەنياح ليچنوي جيزني س دراماتيچەسكيمي پوۆوروتامي سوۆەتسكوي يستوري پوسلەۆوەننوگو ۆرەمەني ي ناشەگو سوۆسەم نەداۆنەگو پروشلوگو. كنيگا ناسىششەنا بولشيم چيسلوم ەپيزودوم ي فاكتوۆ، دوسەلە نەيزۆەستنىح ني ماسسوۆومۋ چيتاتەليۋ، ني پروفەسسيونالنىم يستوريكام. سكۋپىمي، توچنىمي، حاراكتەرنىمي شتريحامي پوكازانى ۆ كنيگە فيگۋرى ا.كەرەنسكوگو، سىنا نيكولايا يومۋدسكوگو نيكي (نازارا) يومۋدسكوگو، تيۋركسكيح ناتسيوناليستوۆ ۆەلي كايۋم-حانا، چينگيزيدا مۋستافى چوكاەۆا ي در. بەزۋسلوۆنو، ەتا نەبولشايا كنيگا ياۆلياەتسيا ۆكلادوم ۆ ۆ يزۋچەنيە جيزني تۋركمەنسكوي دياسپورى ۆ زاپادنوي ەۆروپە ي سشا، ۆ يستوريوگرافيۋ تۋركمەن سوۆەتسكوي ەپوحي، دا ي سرەدنەازياتسكوگو رەگيونا ۆ تسەلوم.
ۆمەستە س تەم، ۆاجنو يمەت ۆ ۆيدۋ، چتو جانر مەمۋاروۆ سۋبەكتيۆەن پو وپرەدەلەنيۋ. وبىچنو، مەمۋاريستى حوتيات ۋبەديت چيتاتەليا، چتو وني بىلي سۆيدەتەليامي، ۋچاستنيكامي، جەرتۆامي، گەرويامي بولشيح يستوريچەسكيح سوبىتي. و سەبە مەمۋاريستى، كاك پراۆيلو، پيشۋت پوزيتيۆنو. نە وبحوديتسيا ي بەز ۋتايۆانيا ۆاجنىح دەتالەي. پوەتومۋ مەمۋارى - ۆسەگدا ليۋبوپىتنىي، نو «مۋتنىي» پەرۆويستوچنيك، ي يسسلەدوۆاتەل وبيازان سوپوستاۆليات مەمۋارى س درۋگيمي سۆيدەتەلستۆامي.
ناپريمەر، م.تاچمۋرادوۆ پيشەت، چتو ۆ كيزيلارۆاتسكوم رابفاكە ون بىل «وتليچنيكوم» ۋچەبى. نو زابىۆاەت سكازات، چتو پليۋس كو ۆسەمۋ ۆ تو دوۆوەننوە ۆرەميا ون بىل كومسومولسكيم اكتيۆيستوم. ەتو ي پونياتنو. سوۆەتسكي وتليچنيك وبيازان بىل بىت دوبروۆولنىم اگيتاتوروم ي پروپاگانديستوم پرەيمۋششەستۆ سوۆەتسكوگو سترويا. وسەنيۋ 1991 گودا ۆاش پوكورنىي سلۋگا، پو پريگلاشەنيۋ م.تاچمۋرادوۆا، بىل ۋ نەگو ۆ گوستياح نا وكراينە ميۋنحەنا. ۆ دولگوي بەسەدە نا چيستەيشەم رۋسسكوم يازىكە، م.تاچمۋرادوۆ، ۋۆى، تاك ي نە ۆسپومنيل و كومسومولە.
منە نەيزۆەستنى، موتيۆى ناپيسانيا كنيگي. نو يح ۆاجنو وپرەدەليت، كوگدا مى اناليزيرۋەم ليۋبوي يستوچنيك، ليۋبوە پرويزۆەدەنيە، ۆاجنوە دليا پونيمانيا وبششەستۆەننوي يستوري. ۆ كاكوە ۆرەميا پيسال اۆتور سۆويو سوچينەنيە، كاكيە ستاۆيل زاداچي، ك كومۋ وبراششاەتسيا ي ت.د. ي ت.پ.
سوچينەنيە م.تاچمۋرادوۆا ناپيسانو نا زاكاتە جيزني. ەگو يسپوۆەدالنىي تون پوكازىۆاەت، چتو اۆتور وبراششاەتسيا زا پوددەرجكوي ك پروستومۋ تۋركمەنسكومۋ چيتاتەليۋ، ەسلي حوتيتە، ك نارودۋ. ۆ سوۆەتسكوم تۋركمەنيستانە ەگو دولگوە ۆرەميا، نە بەز ۋچاستيا كگب، نازىۆالي پرەداتەلەم ي يزمەننيكوم. م.تاچمۋرادوۆ پىتاەتسيا پوكازات ي وبياسنيت، كاك نا ساموم دەلە ۆسە پرويزوشلو. تاكوۆ ۆەرحني ۋروۆەن موتيۆاتسي اۆتورا، دۆيگاۆشەي ەگو پەروم.
ۆمەستە س تەم، دوپۋسكايۋ، چتو اۆتور پيسال ەتۋ كنيگۋ ي دليا س.نيازوۆا يلي، كاك پوچتيتەلنو ۋپوميناەت م.تاچمۋرادوۆ، «ليچنو سام پرەزيدەنت». تاكايا پوچتيتەلنوست ۆ كنيگە ك س.نيازوۆۋ، ۆەروياتنو، بىلا سۆيازانا س وجيدانيامي اۆتورا سۆوەي وفيتسيالنوي رەابيليتاتسي، كاك سداۆشەگوسيا ۆ پلەن ي س 1941 گ. سلۋجيۆشەگو ۆ تۋركەستانسكوگو لەگيونە نا ستورونە گيتلەرا.
راسپاد سسسر ي پولۋچەنيە تۋركمەنيستانوم نەزاۆيسيموستي پودتۆەرديلي كاك بى پراۆيلنوست ۆىبراننوگو م.تاچمۋرادوۆىم ۆ 1941 پۋتي. ي دەيستۆيتەلنو، كاك ون پيشەت، ەمۋ «پوسچاستليۆيلوس» بىت نە تولكو ۆ ناچالە پروتسەسسا كلەۆەتى نا نەگو، نو ي ۆ ەگو كونتسە، كوگدا ي ۆ تۋركمەنيستانە پريزنالي، چتو ون نە ۆينوۆات ي دەلال پولەزنوە دەلو (منەنيە پيساتەليا اشيرگۋلى بايريەۆا ي در.، 1992 گ.). وت ەتوگو لەگكوگو ۆسپلەسكا سپونتاننىح ناستروەني ينتەلليگەنتسي تۋركمەنيستانا دو پولنوي رەابيليتاتسي ي پولۋچەنيا گراجدانستۆا نەزاۆيسيموگو تۋركمەنيستانا رۋكوي بىلو پودات.
ۆ رەسپۋبليكانسكوي پەچاتي پوياۆليايۋتسيا حۆالەبنىە رەچي ۆ ادرەس تۋركمەنباشي س.نيازوۆا براتەۆ بەردىمۋرادوۆىح. رەجيسسيور بايرام ابدۋللاەۆ سنيال و نيح دوكۋمەنتالنو-پۋبليتسيستيچەسكي فيلم. م.تاچمۋرادوۆ ساديتسيا پيسات يسپوۆەدالنىە مەمۋارى.
ون پيشەت، چتو پولۋچيل ۆ تسسر ۆپولنە پريليچنوە دليا توگو ۆرەمەني وبرازوۆانيە: فزۋ، رابفاك، ۋچەبا ۆ ينستيتۋتە. براتيا تاچمۋرادوۆا، نەسموتريا نا ەگو پەرەحود ك نەمتسام ي رابوتۋ پروتيۆ سسسر نا «سۆوبودە»، يمەلي نە پلوحيە پوزيتسي ۆ وبششەستۆە، حوروشەە وبرازوۆانيە، ي داجە ديپلوم كانديداتا ناۋك. ۆىياسنياەتسيا تاكجە، چتو ەسلي نيكا يومۋدسكي، ۆوسپيتاننىي ۆ تسارسكوم تۋركمەنيستانە ي پوكينۋۆشي رودينۋ ۆ 1919, «سيلنو زابىل رودنوي يازىك»، تو ۆوسپيتاننىي ۆ سوۆەتسكوە ۆرەميا نا رودينە م.تاچمۋرادوۆ، ناپروتيۆ، ۆىۋچيل رۋسسكي، پرودولجال سۆوبودنو گوۆوريت نا تۋركمەنسكوم، ي داجە چاستيچنو وۆلادەل نەمەتسكيم، چتو، كستاتي، پوموگلو ەگو سپاسەنيۋ يز لاگەرنوگو پلەنا. تاكيم وبرازوم پولۋچاەتسيا، چتو م.تاچمۋرادوۆ نە تولكو يزبەگاەت كريتيكوۆات تسسر، نو داجە يسپودۆول پوحۆاليۆاەت سوۆەتسكوە ۆرەميا.
دالەە ون پيشەت، چتو نە ۋبيۆال ۆ گودى ۆوينى، چتو سلۋجيل ۆ تۋركەستانسكوم لەگيونە نە يز ليۋبۆي ك گيتلەرۋ، ا يز نەناۆيستي ك ستالينۋ; كوسۆەننو اپەلليرۋەت ك س.نيازوۆۋ، پودپيساۆشەمۋ حەلسينسكيە سوگلاشەنيا ي ت.پ. ي ۆمەستە س تەم، ەششە نە زنايا، كاك رەشيتسيا ۆوپروس س ەگو رەابيليتاتسيەي نا ۆىسوكوم ۋروۆنە، نە زاكرىۆاەت دۆەر نازاد.
وتسيۋدا، كاك منە كاجەتسيا، ۆوزنيكاەت ەششە ودنا وسوبەننوست «ۆوسپوميناني» م.تاچمۋرادوۆا. چيتاتەل نە ۆسترەتيت ۆ نيح كريتيكي فاشيزما، كاك ي پەرەجيۆاني اۆتورا پو پوۆودۋ ەگو ۆىنۋجدەننوگو سوترۋدنيچەستۆا س گيتلەروۆتسامي. م.تاچمۋرادوۆ ۋمالچيۆاەت، نو پولۋچاەتسيا تاك، چتو ون دو سيح پور ۋبەجديون: ەگو، پۋست ي كوسۆەننوە، ۋچاستيە ۆ گەنوتسيدە ۆريومەن ۆتوروي ميروۆوي ۆوينى، بىلو تاكيم جە بلاگورودنىم دەلوم، كاك ي پوسلەدۋيۋششايا رابوتا نا راديوستانتسي «سۆوبودا».
س.نيازوۆ دولگو كولەبالسيا. موجەت بىت، ەتي كولەبانيا ۆ كاكوي-تو مەرە بىلي سۆيازانى ي س تەم، چتو مەمۋارى م.تاچمۋرادوۆا پرويزۆەلي نا نەگو سيلنوە ۆپەچاتلەنيە. تەم نە مەنەە، س.نيازوۆ پوستاۆيل توچكۋ ۆ ەتوي يستوري. زابىتىي ۆ پەرۆىە گودى تۋركمەنسكوي نەزاۆيسيموستي دەن پوبەدى ناد فاشيزموم ۆ ۆەليكوي وتەچەستۆەننوي ۆوينە (1941-1945 گگ.), نەسكولكو لەت نازاد ۆنوۆ بىل وبياۆلەن ۆ تۋركمەنيستانە ۆسەنارودنىم پرازدنيكوم. م.تاچمۋرادوۆ ي ەگو درۋزيا رەابيليتاتسي وت س.نيازوۆا نە پولۋچيلي.
ي پوسلەدنەە. چيتات ەتي مەمۋارى م.تاچمۋرادوۆا بەز بولي ۆ سەردتسە نەۆوزموجنو . ەتو پو-ناستوياششەمۋ پوترياسايۋششايا چەلوۆەچەسكايا دراما.

2 مايا 2002 گودا

 

كراتكايا بيوگرافيا يلي دوروگا ك سمەرتي

يا، مۋرات تاچمۋرات، پوياۆيلسيا نا سۆەت 3 يۋنيا 1920 گودا ۆ سەلە زاۆ كيزيل-ارۆاتسكوگو ەتراپا نىنەشنەگو بالكانسكوگو ۆەلاياتا ۆ سەمە تاچمۋرادا سىنا ساپاركۋلي ي ەگو سۋپرۋگي كاابە (وگۋلسۋلتان) دوچەري اتا.
ۆ 1924 گودۋ پوياۆيلاس نا سۆەت مويا سەسترا دجەمال. ۆ 1930 گودۋ روديلسيا برات تانگرىبەردى، ا ۆ 1938 گودۋ روديلاس سەسترا كيچجيك (ورازدجەمال). ۆ 1942 گودۋ، كوگدا يا ۋجە بىل نا فرونتە، پوياۆيلسيا نا سۆەت ناش ملادشي برات ەەبەردى.
سچيتاەتسيا، چتو موي پوكوينىي وتەتس روديلسيا ۆ 1890 گودۋ، ا مات - ۆ كونتسە پروشلوگو يلي ناچالە نىنەشنەگو (حح ۆ. - رەد.) ۆەكا.
مى وتنوسيمسيا ك رودۋ گياچيرمەك كولەنا ۆەكيل فراتري توحتامىش پلەمەني تەكە تۋركمەنسكوگو نارودا.
كاك يا ۋزنال ۆپوسلەدستۆي، موي بەدنياگا وتەتس ۋمەر 7 يانۆاريا 1978 گودا ۆ ۆوزراستە 88 لەت، پري ەتوم ون زاكرىل گلازا تولكو پوسلە توگو، كاك ەمۋ سكازالي: «ۆەرنۋلسيا تۆوي سمۋگلەنكي سىن» (سلوۆا ۋتەشەنيا; سكازانى وب اۆتورە ۆوسپوميناني - رەد.), ا مويا بەدنياجكا مات، پوسۆياتيۆشايا ۆسيۋ سۆويۋ جيزن دوماشنەمۋ حوزيايستۆۋ ي ۆوسپيتانيۋ دەتەي، ۆنەزاپنو سكونچالاس ۆو ۆرەميا ۆاليانيا كوشمى 21 سەنتيابريا 1984 گودا ۆ ۆوزراستە وكولو 80 لەت. دا سميلوستيۆيتسيا ناد نيمي اللاح! دا بۋدۋت سۆەتلىمي يح موگيلى!
موي پوكوينىي وتەتس بىل جەلەزنودوروجنىم رابوچيم، ودنيم يز پەرۆىح پرولەتاريەۆ تۋركمەن، پوتومۋ چتو ۆ تە ۆرەمەنا پوچتي نە بىلو رابوچيح يز مەستنوگو ناسەلەنيا. ون، رابوتاۆشي ۆناچالە كوندۋكتوروم توۆارنوگو پوەزدا، ا زاتەم - سترەلوچنيكوم نا ستانتسي كيزيل-ارۆات، ۋدەليال منوگو ۆنيمانيا وبرازوۆانيۋ سۆويح دەتەي.
دو كونتسا 20-ح گودوۆ ۆ سەلە زاۆ نە بىلي نالاجەنى شكولنو-پروسۆەتيتەلنىە رابوتى. پوەتومۋ پەرۆومۋ ۆ موەي جيزني الفاۆيتۋ يا ناۋچيلسيا ۋ ليۋدەي، كوە-كاك ۆلادەۆشيح گراموتوي. زاتەم، كوگدا ناشا سەميا پەرەەحالا ۆ كيزيل-ارۆات، يا وكونچيل ناچالنۋيۋ شكولۋ.
موي برات تانگرىبەردى تاكجە پولۋچيل وبرازوۆانيە، ستال ۋچيتەلەم ي، كاك منە راسسكازىۆالي، ۆپلوت دو سۆوەي ۆنەزاپنوي سمەرتي وت سەردەچنوگو پريستۋپا 29-گو يۋليا 1990 گودا، وبۋچال مولودوە پوكولەنيە ۆ سەلاح بامي، گوچ ي زاۆ. ا موي ملادشي برات ەەبەردي، كوتورىي ۋچيلسيا ۆ وسنوۆنوم زاوچنو ي ستال كانديداتوم ەكونوميچەسكيح ناۋك، ۆ ناچالە رابوتال بۋحگالتەروم ۆ كاراكۋلەۆودچەسكوم سوۆحوزە كيزيل-ارۆاتسكوگو رايونا، ا نىنە، كاجەتسيا، سلۋجيت ۆ نالوگوۆو-فينانسوۆوم وتدەلە.
ۆ كيزيل-ارۆاتە پري پاروۆوزنوم زاۆودە بىلا شكولا فزو، كوتورايا گوتوۆيلا مولودىح ماستەروۆ. پوستۋپيۆ ۆ ەتۋ شكولۋ ۆ ناچالە 30-ح گودوۆ، يا پروۋچيلسيا ۆ نەي تري گودا. ەتو منە وچەن پوموگلو ۆىۋچيتسيا رۋسسكومۋ يازىكۋ، پوتومۋ، چتو بولشينستۆو پرەدمەتوۆ پرەپوداۆالوس نا رۋسسكوم يازىكە.
ۆ 1935 گودۋ يا پوستۋپيل ۆ كيزيل-ارۆاتسكي رابفاك، گوتوۆياششي ۋچيتەلەي، كوتورىي زاكونچيل وسەنيۋ 1939 گودا نا «وتليچنو» ي بىل پرينيات دليا پرودولجەنيا ۋچەبى ۆ اشحابادسكي پەداگوگيچەسكي ينستيتۋت (نىنەشني تۋركمەنسكي گوسۋدارستۆەننىي ۋنيۆەرسيتەت).
ۆسپومينايۋ مويح رابفاكوۆسكيح ۋچيتەلەي: تاگانا بەردىەۆا، كوتورىي ۆپوسلەدستۆي ستال پرەزيدەنتوم اكادەمي ناۋك تۋركمەنسكوي سسر، كارا سەيتليەۆا، ۆپوسلەدستۆي - ۆيدنوگو پوەتا ي مينيسترا كۋلتۋرى تۋركمەنيستانا، زنامەنيتوگو لينگۆيستا اگا حودجامكۋليەۆا، ۆيدنوگو يستوريكا كۋربانا رەمەزانا، سپەتسياليستا پو گەوگرافي الي زادە، تاگانا مەرەدوۆا، وبۋچاۆشەمۋ مەنيا رودنومۋ يازىكۋ، ي منوگيح درۋگيح.
ودناكو منە نە دوۆەلوس وسنوۆاتەلنو پروۋچيتسيا ۆ پەدينستيتۋتە، پوتومۋ چتو پو پريكازۋ نارودنوگو كوميسسارياتا وبورونى سسسر مولودىح ليۋدەي، وكونچيۆشيح سرەدنيۋيۋ شكولۋ، ستالي پريزىۆات ۆ ارميۋ ۋجە س دەۆياتنادتساتي لەت.
يا ناحوديلسيا ۆ رياداح كراسنوي ارمي سپەرۆا نا ۋكراينە، ۆ گوروداح حاركوۆ ي كيەۆ، زاتەم - ۆ ليتۆە، ۆ گورودە كاۋناس.
پەرەد ناچالوم ۆوينى ارتيللەريسكي باتالون، ۆ كوتوروم يا سلۋجيل، ناحوديلسيا ۆ لەتنەم ۆوەننوم لاگەرە پريمەرنو ۆ 5-10 كيلومەتراح وت گرانيتسى س پولشەي، زاحۆاچەننوي ك ەتومۋ ۆرەمەني گەرمانيەي ي، ۆ 40-50 كيلومەتراح وت كاۋناسا.
ۆەرحوۆنوە سوۆەتسكوە كوماندوۆانيە زنالو، چتو، نەسموتريا نا زاكليۋچەنيە مەجدۋ سسسر ي گيتلەروۆسكوي گەرمانيەي پاكتا و نەناپادەني، ۆ سكوروم ۆرەمەني ناچنيوتسيا ۆوينا. ۆوزموجنو، پوەتومۋ، زا ودنۋ-دۆە نەدەلي دو ناچالا ۆوينى نام رازدالي ناشەينىە وپوزناۆاتەلنىە بيركي س ناشيمي يمەنامي ي ادرەسامي.
تەم نە مەنەە، 22 يۋنيا 1941 گودا ۆ نوچ س سۋببوتى نا ۆوسكرەسەنە، ۆ ناشەم 270 ارتيللەريسكوم باتالونە نە بىلو داجە ناميوكا نا گوتوۆنوست ك ۆوينە. پوسكولكۋ بىل كونەتس نەدەلي، پوچتي ۆسە ناشي كومانديرى ۋەحالي ك سۆويم سەميام ۆ كاۋناس، ا ارتيللەريسكيە سناريادى ي بەنزين دليا تياگوچەي ناحوديليس نا سكلاداح ۆبليزي گورودا.
پوەتومۋ، كوگدا نەمەتسكيە ساموليوتى ستالي بومبيت، مى نە بىلي ۆ سوستوياني چتو-تو پرەدپرينيات پروتيۆ نيح. پوەتومۋ بويتسى باتالونا، وستاۆشيەسيا ۆ جيۆىح پوسلە بومبيوجكي، ستالي رازبەگاتسيا. نو كۋدا؟ نيكتو نە ۋكازىۆال كۋدا، بىلا پولنايا پانيكا. ي دەۆاتسيا بىلو نەكۋدا. پوەتومۋ يا ي موي درۋگ، پەرەودەۆشيس ۆ ستارۋيۋ گراجدانسكۋيۋ ودەجدۋ، پروشليس پو حۋتورام ي نانياليس نا ۋبوركۋ ۋروجايا ك ودنومۋ ليتوۆسكومۋ كرەستيانينۋ. ەتوت كرەستيانين زنال، چتو مى سلۋجيلي ۆ كراسنوي ارمي، ا پريبالتيسكيە نارودى، ۆ وبششەم-تو، سموترەلي نا سوۆەتسكيح ليۋدەي كوسو، ودناكو ناش حوزياين وكازالسيا حوروشيم چەلوۆەكوم.
ۆ اۆگۋستە 41-گو مى پوپىتاليس پرورۆاتسيا چەرەز فرونت ي دوبراتسيا دو «سۆويح»، نو نەۋداچنو. مى پوپالي ۆ پلەن ك نەمتسام. ناس دەرجالي كاك ۆوەننوپلەننىح: سناچالا - ۆ ريگە، ۆ بىۆشەي كازارمە، زاتەم - ۆبليزي لاتۆيسكوگو گورودكا شيرۆيند.
لاگەر دليا ۆوەننوپلەننىح، راسپولوجەننىي ۆ شيرۆيندە، بىل وگرومنىم. تام بىلي زاگنانى ۆ زەمليانكي، پو مەنشەي مەرە، 15-20 تىس. پلەننىح.
ۆوەننوپلەننىە بىلي راسپرەدەلەنى پو ناتسيونالنىم ي راسوۆىم پريزناكام: رۋسسكيە - ۆ ودنيح زەمليانكاح، ۋكراينتسى ي بەلورۋسى - ۆ درۋگيح، كاۆكازتسى - ۆ ودنيح، ازياتى - ۆ درۋگيح. ازياتسكيە زەمليانكي نەمتسى زابيلي بيتكوم پلەننىمي يز ۋزبەكوۆ، كازاحوۆ، كيرگيزوۆ، تۋركمەن، تادجيكوۆ، تاتار، مونگولوۆ ي درۋگيح ازياتسكيح نارودنوستەي.
ۆ زەمليانكاح بىلو حولودنو. نام نە حۆاتالو سەنا ي سولومى دليا پودستيلكي، ي مى وچەن سترادالي وت سىروستي. ودەيال، چتوبى ۋكرىتسيا، نە بىلو، كاجدىي ۋكرىۆالسيا شينەليۋ، سوحرانيۆشەيسيا سو ۆرەمەن سلۋجبى. ۆدوباۆوك كو ۆسەمۋ بىلو وچەن پلوحو س پيتانيەم. ودين راز ۆ نەدەليۋ داۆالي بالاندۋ يز بۋراكا ي ستو-دۆەستي گرامموۆ حلەبا ي وچەن رەدكو - لوجكۋ پوۆيدلا. چيسلو ۋميرايۋششيح وت گولودا ي ستراداني روسلو دەن وتو دنيا - ۆ دەن ۋميرالو 10-20, ا تو ي 100 چەلوۆەك. ەتو، كونەچنو، پو پودسچيوتام ساميح ۆوەننوپلەننىح.
مەجدۋنارودنايا ورگانيزاتسيا كراسنوگو كرەستا، وبەسپوكوەننايا پاگۋبنىم پولوجەنيەم سوۆەتسكيح ۆوەننوپلەننىح، پريزۆالو سوۆەتسكوە پراۆيتەلستۆو زابوتيتسيا و سۆويح پلەننىح ي پوموچ يم، سوبليۋدايا پري ەتوم مەجدۋنارودنىە پراۆيلا وبراششەنيا س ۆوەننوپلەننىمي. نا ەتي پريزىۆى ستالين وتۆەتيل س پريسۋششەي ەمۋ جەستوكوستيۋ: «ۋ مەنيا نەت ۆوەننوپلەننىح، ۋ مەنيا ەست پرەداتەلي رودينى». ەتيمي سلوۆامي ون پوستاۆيل چەرنوە كلەيمو نا دالنەيشەي سۋدبە ميلليونوۆ ۆوەننوپلەننىح، دا ي نە تولكو ۆوەننوپلەننىح، نو ي ليۋدەي، وستاۆشيحسيا نا وككۋپيروۆاننىح زەملياح.
نو، كاك گوۆوريات ۆ نارودە، نە ستالين دال نام ەتۋ جيزن ي، ەسلي نە پريشلو ۆرەميا ۋمەرەت، ۆسەگدا نايديوتسيا پريچينا، چتوبى وستاتسيا ۆ جيۆىح.
تاك، ودناجدى ناس پوستاۆيلي ۆ يزۆەستنوست، چتو زەمليانكۋ ازياتوۆ پوسەتيت نەكي ۆەلي كايۋم حان، چتوبى پوزناكوميتسيا س نامي. دەيستۆيتەلنو، ۆ كونتسە دەكابريا 41-گو يلي ۆ ناچالە يانۆاريا 42-گو ون پريشيول ۆ لاگەر ي پو ودنومۋ ۆىزۆال تۋركەستانتسەۆ ك سەبە نا رازگوۆور، ي سكازال، چتو بۋدەت دوبيۆاتسيا توگو، چتوبى ناس پرينيالي نا رابوتۋ ۆ گەرماني. نە پروشلو ي مەسياتسا، كاك ۆ فەۆرالە 42-گو وتوبرالي وكولو 50-60 ۆوەننوپلەننىح يز كازاحوۆ، كيرگيزوۆ، ۋزبەكوۆ ي تۋركمەن، ۆىۆەزلي يز لاگەريا، ي پود كونۆوەم نەمەتسكيح سولدات پوۆەزلي ۆ پاسساجيرسكوم پوەزدە نەيزۆەستنو كۋدا.
چەرەز دەن درۋگوي ناس پريۆەزلي ۆ لەس، كوتورىي نازىۆالسيا زەلەنكا، نا تەرريتوري پولشي، ي نەمەتسكيە سولداتى-كونۆويرى نەزامەتنو يسچەزلي. تام مى ۆپەرۆىە ۋۆيدەلي تۋركەستانتسەۆ، ودەتىح ۆ نەمەتسكۋيۋ ۆوەننۋيۋ فورمۋ. نا سلەدۋيۋششي دەن، پوسلە توگو، كاك ناس پومىلي ۆ بانە ي ناكورميلي، (ەتو بىلو ۆ سەرەدينە فەۆراليا 1942-گو گودا) ناس پوسترويلي ۆ رياد ي نەمەتسكي وفيتسەر ۆ زۆاني مايورا، پو يمەني مايەر مادەر، پوپريۆەتستۆوۆال ناس نا تيۋركسكوم يازىكە: «دوبرو پوجالوۆات!» ي سكازال، چتو س ەتوگو دنيا مى بۋدەم سلۋجيت ۆ رياداح گەرمانسكوي ارمي كاك سولداتى. حوتيم مى ەتوگو يلي نەت، نيكتو نە سپراشيۆال. پوسلە ەتوگو كومانديرى سفورميروۆاننىح رانەە كازاحسكوي، كيرگيزسكوي، ۋزبەكسكوي، تادجيكسكوي ي تۋركمەنسكوي روت ناچالي وكليكات سۆويح زەملياكوۆ.
لەيتەنانت-تۋركمەن الابەردى كارادجاەۆ بىل ۆىنۋجدەن پوپريۆەتستۆوۆات مەنيا ودنوگو - سرەدي پريبىۆشيح درۋگوگو تۋركمەنا نە بىلو. پوسلە ەتوگو ون پوزناكوميل مەنيا س نەكوتورىمي يز تۋركمەن، ۆ چاستنوستي، سو ستارشينوي ي ۋنتەر-وفيتسەروم روتى. پوسكولكۋ يا زنال گراموتۋ ي حوروشو چيتال ي پيسال داجە پو-رۋسسكي، كارادجاەۆ سكازال: «تى بۋدەش پري منە». تاكيم وبرازوم، يا ستال وردينارتسەم ي ليچنىم سەكرەتاريوم.
و كارادجاەۆە ۋ مەنيا نەت بولشە سۆەدەني، كرومە توگو، چتو يا زدەس سكازال. ۆ تو ۆرەميا مى نيكاك نە دۋمالي و بۋدۋششەم. ودناكو نەكي دجۋمادۋردى موششىەۆ، سىن ەگو براتا موششى كارادجاەۆا، پريسلال منە يز اشحابادا فوتوكارتوچكۋ كارادجاەۆا ۆ فورمە كراسنوارمەيتسا ي سپراشيۆال ۆ سۆويوم پيسمە: «نە ەتوت لي توت سامىي لەيتەنانت كارادجاەۆ؟». ۋ مەنيا نەت ەگو فوتوگرافي ۆ نەمەتسكوي ۆوەننوي فورمە، نو، پو-موەمۋ، ەتو توت سامىي كارادجاەۆ.
كاك منە سووبششيلي، ون روديلسيا ۆ 1922 گودۋ، سام يز سەلا اكدجادەپە كااحكينسكوگو رايونا. ەگو برات موششى كارادجاەۆ ي سيوسترى ودجان ي ابادان، كاجەتسيا، يز سەلا چااچە. مات ەگو، گوۆوريات، زۆالي امانگۋل.
ۆپروچەم، مەديتسينسكيم ۆراچوم ناشەگو باتالونا بىل نەكي تۋركمەن، تو لي ەمين، تو لي ەمينوۆ. و نيوم ۋ مەنيا تاكجە نەت نيكاكيح سۆەدەني.
كاك يا وتمەچال ۆ ناچالە، پوسلەدنيە تري گودا ۆوەننوي سلۋجبى ۋ نەمتسەۆ يا رابوتال ۆ رازليچنىح گوسپيتالياح. تۋركمەن ۆ نيح پوچتي نە بىلو. ك تومۋ جە، ني ۋ ودنوگو يز نيح يا نە زاپيسال ادرەسا.
پەرۆىي (450-ي) تۋركەستانسكي پەحوتنىي باتالون، و كوتوروم يا گوۆوريۋ، بىل سفورميروۆان ۆ پولسكوم گورودە سكيەرنيەۆيچە ۆ سوستاۆە يز ودنوي كيرگيزسكوي، ودنوي ۋزبەكسكوي، ودنوي كازاحسكوي، ودنوي تۋركمەنسكوي روت، ودنوگو تادجيكسكوگو ۆزۆودا ي سمەشاننوي پۋلەميوتنوي روتى، ا تاكجە شتابا باتالونا، پود كوماندوۆانيەم مايورا مايەرا مادەرا، ي ۆەسنوي 42-گو، دليا پەرۆوي پروۆەركي، بىل ۆۆەديون ۆ بوەۆىە دەيستۆيا پروتيۆ پارتيزان ۆ بريانسكيح لەساح.
باتالون، ديسلوتسيروۆاۆشيس ۆ ۋكراينسكيح گوروداح گلۋحوۆ ي يامپول، پروياۆيل گەرويزم ۆ بوربە پروتيۆ پارتيزان ي وپراۆدال وكازاننوە ەمۋ دوۆەريە. زاتەم تۋدا جە بىلي پەرەبروشەنى 2-ي ي 3-ي تۋركەستانسكيە باتالونى.
ودناكو مايور مايەر مادەر، كوتوروگو تۋركەستانتسى پوچتيتەلنو نازىۆالي «وتتسوم»، بىل وسۆوبوجديون وت دولجنوستي كومانديرا 1-گو باتالونا، نا ەگو مەستو بىل نازناچەن مايور بەرگەن، ي ون پوۆيول باتالون بولشيم مارشەم يز بريانسكيح لەسوۆ پو ناپراۆلەنيۋ ك ستالينگرادۋ دو كالمىتسكيح ستەپەي ي تام، ۆ مەستنوستي ياشكۋل، ۆبليزي ەليستى، مى راسپولوجيليس لاگەرەم.
يا نە ۋچاستۆوۆال ۆو ۆسەح ەتيح بوياح ناپريامۋيۋ، پوتومۋ، چتو، ۆو-پەرۆىح، يا بىل وردينارتسەم لەيتەنانتا كارادجاەۆا، ۆو-ۆتورىح، مايور مايەر مادەر، كوگدا مى ەششە ناحوديليس ۆ سكيەرنيەۆيچە، ورگانيزوۆال گرۋپپۋ يز گراموتنىح ليۋدەي كاجدوي نارودنوستي، ت.ە.: ودين تۋركمەن، ودين ۋزبەك، ودين كازاح، ودين كيرگيز. ۆ توي «گرۋپپە» مايورا مادەرا سوستويالي كيرگيزى الماممەدوۆ ي كاباەۆ، كازاح مەدجيد اياپبەك، ۋزبەك يبراحيموۆ ي يا. زاداچا ەتوي گرۋپپى، كوتورۋيۋ سەگودنيا موجنو بىلو بى نازۆات «پابليك ريلەيشنز»، سوستويالا ۆ توم، چتوبى ۆىپۋسكات مالەنكۋيۋ گازەتۋ، كوتورايا سووبششالا و باتالوننىح نوۆوستياح، راسپروسترانيات ليستوۆكي، پريزىۆايۋششيە سوۆەتسكيح ۆوينوۆ، ناحودياششيحسيا زا لينيەي فرونتا، پەرەيتي نا ستورونۋ نەمتسەۆ، ا تاكجە سوزدات نەمەتسكو-تيۋركسكي ۆوەننىي سلوۆار. دليا ەتوگو ۆ ناشەم ۆەدەني بىل ودين ستارەنكي روتاتور. تەم نە مەنەە، موجەت بىت وچەن پريميتيۆنو، مى سموگلي ناپەچاتات ۆوەننىي سلوۆار.
تاكيم وبرازوم، «ورۋجيە»، كوتوروە بىلو ۆ مويح رۋكاح، سوستويالو يز ودنوگو كاتالوگا، فلياگي ي كارانداشا. كستاتي، ەتو زانياتيە، ەتا پروفەسسيا ستالو پوتوم وسنوۆنىم ناپراۆلەنيەم ۆ موەي جيزني، پو ۆولە ۆسەۆىشنەگو، سۋششەستۆەننۋيۋ چاست سۆوەي جيزني يا پوسۆياتيل يمەننو ەتومۋ دەلۋ.
تەپەر يا پرودولجۋ ناچاتۋيۋ يستوريۋ، راسسكاجۋ و سۆويح پوسلەدۋيۋششيح مىتارستۆاح ي پريكليۋچەنياح.
كاجەتسيا، گدە-تو ۆ ناچالە 1943-گو كوماندير ناشەي تۋركمەنسكوي روتى اللابەردى كارادجاەۆ ۆو ۆرەميا رازۆەدكي ۆ كالمىتسكيح ستەپياح پودورۆالسيا نا مينە، پوستاۆلەننوي سوۆەتسكيمي ۆوينامي، بىل سيلنو رانەن ي چەرەز دەن-دۆا سكونچالسيا. مى تورجەستۆەننو پوحورونيلي ەگو ۆ توم جە سەلە اشكۋل پري ۋچاستي بولشوگو چيسلا ۆوينوۆ، پوسلە توگو، كاك باتالوننىي مۋللا نۋرەتدين پروچيول سۆياششەننىي كوران. دا سميلوستيۆيتسيا ناد نيم اللاح!
ۆسكورە نا ستالينگرادسكوم فرونتە نەمتسى ستالي تەرپەت پوراجەنيە، ي ناشەمۋ باتالونۋ بىل دان پريكاز نا پوستەپەننوە وتستۋپلەنيە. وتستۋپات بىلو نەلەگكو، وكازىۆاەتسيا، مى پوپالي ۆ وكرۋجەنيە. ۆسە جە نام ۋدالوس ۆىيتي نا حەرسون چەرەز كۋبان ي كەرچ. تام يا ۋسترويلسيا پەرەۆودچيكوم ۆ ۆوەننوم گوسپيتالە «حي-ۆي لازارەت» دليا دوبروۆولتسەۆ نە نەمەتسكوي ناتسيونالنوستي، ا تاكجە پوموگال ۆ حوزيايستۆەننوي رابوتە لازارەتا. ەتو بىلو ۆەسنوي 43-گو.
ا ۆ كونتسە توگو جە 43-گو نا تاكوي جە دولجنوستي يا ۋجە سلۋجيل ۆ ستوليتسە پولشي ۆارشاۆە ۆ 3-م «حي-ۆي لازارەتە». ۆ سەرەدينە 44-گو ەتوت لازارەت بىل پەرەۆەديون يز ۆارشاۆى ۆ مەستەچكو حويبەرگ ۆبليزي تيۋبينگەن زەملي ۆيۋرتەنبەرگ-گوگەنتسوللەرن ۆ گەرماني. دو ناچالا 45-گو يا ناحوديلسيا تام. پوتوم يا ۆىشەل ۆ وتپۋسك: سپەرۆا يا بىل نا كۋرورتە بادەنۆايولەر، ا وتتۋدا پوەحال ۆ بەرلين. تام يا ۆسترەتيل موەگو بىۆشەگو ۋچيتەليا يستوري كۋربانا رەمەزانا، رابوتاۆشەگو ۆ تو ۆرەميا ۆ كوميتەتە ناتسيونالنوگو ەدينستۆا تۋركەستانا، تۋركمەنسكوگو وفيتسەرا مۋرادا اتاەۆا، ا تاكجە حانا-يومۋتسكوگو، براتەۆ كۋرتا ي امانا بەردىمۋرادوۆىح. منە ۋسترويلي ۆسترەچۋ س پرەزيدەنتوم كوميتەتا ۆەلي كايۋم حانوم.
ترەتەگو فەۆراليا 45-گو، زاكونچيۆ وتپۋسك ۆ بەرلينە، يا ۆنوۆ سوبرالسيا ۆ پۋت، ۆ توت سامىي لازارەت ۆ حويبەرگە، گدە يا رابوتال. دليا ەتوگو بىلو نەوبحوديمو ۆزيات پروۆيزيۋ نا ودين-دۆا دنيا، ي يا وتپراۆيلسيا ۆ ۆوەننوە ۋچرەجدەنيە فرونت لەيتشتەللە نا بانگوف فريدريح شتراسسە ۆ بەرلينە، كوتوروە وبەسپەچيۆالو وتپراۆليايۋششيحسيا نا فرونت ۆسەم نەوبحوديمىم. كوگدا يا پريشيول ۆ ەتو ۋچرەجدەنيە، بەرلين پودۆەرگسيا سيلنوي بومبارديروۆكە. يا بىسترو نىرنۋل ۆ ودنۋ يز كومنات ەتوگو بولشوگو دوما. نو منە سكازالي، چتوبى يا پەرەشيول ۆ درۋگۋيۋ كومناتۋ، پوتومۋ چتو ۆ ەتوي كومناتە حرانياتسيا پرودۋكتى پيتانيا، پرەدنازناچەننىە دليا ناس، ي رازمەششاەتسيا پەرسونال، ۆ چاستنوستي، مەدسەسترى.
يا ۆوشەل ۆ درۋگۋيۋ كومناتۋ. پوسلە بومبيوجكي مى وسموترەليس ي ۋۆيدەلي، چتو ۆسە كومناتى، كرومە توي، ۆ كوتورۋيۋ يا ۆوشەل، بىلي رازرۋشەنى ي پوچتي ۆسە، كتو ناحوديلسيا ۆ نيح، پوگيبلي. وكازىۆاەتسيا، مى روديليس ۆ رۋباشكە، سمەرت وبوشلا ناس ستورونوي. زناچيت، ۋ مەنيا ەششيو بىلا ۆوزموجنوست پوگليادەت نا مير، ي، سلاۆا بوگۋ!

 

كاك ي گدە سوحرانيت جيزن دالشە؟

ستانوۆيلوس ۆسيو ياسنەە ي ياسنەە، چتو ۆوينا دولگو نە پرودولجيتسيا، ي ونا زاكونچيتسيا پوراجەنيەم گيتلەرا. پوەتومۋ مى، تۋركمەنى، كوگدا ناحوديليس ۆ بەرلينە، رەشيلي ۆسترەتيتسيا پو وكونچاني ۆوينى ۆ دومە احمەدا كاراداگا ي ەگو جەنى نۋرىمان. ون بىل تۋرەتسكيم گراجدانينوم رودوم يز يرانا، ۋچيلسيا نا مەديكا ۆ گورودە تيۋبينگەن ي سوبيرالسيا ستات دوكتوروم.
ۆ ەتۋ پورۋ كوميتەت ناتسيونالنوگو ەدينستۆا تۋركەستانا تاكجە ۆىەحال يز بەرلينا ي ودنا ەگو چاست، پود رۋكوۆودستۆوم فونا ولسسەنا، رازمەستيلاس ۆ مەستەچكە بەفەرۋنگەن ۆبليزي گورودا دەتمولد ۆ گەرماني. وتتۋدا پريەحالي ۆ تيۋبينگەن مۋراد اتاەۆ، كۋرت ي امان بەردىمۋرات ي ۆزيالي مەنيا س سوبوي تۋدا جە. ۆ بەفەرۋگنگەنە نام ۆىدالي پاسپورتا و تۋرەتسكوم گراجدانستۆە - فرەمدەن پاسس. مى پومەنيالي ۆوەننۋيۋ فورمۋ نا تسيۆيلنۋيۋ ودەجدۋ ي ۆ اپرەلە پريبىلي ۆ تيۋبينگەن، ي وبوسنوۆاليس تام. مى - ەتو كۋربان رەمەزان، اتا مۋرات، كۋرت ي امان بەردىمۋرات ي يا، ا تاكجە ستارىي ەميگرانت حان-يومۋتسكي.
ك سووجالەنيۋ، ۋ مەنيا نەت سۆەدەني و حانە-يومۋتسكوم، پوتومۋ چتو منە نە دوۆەلوس رابوتات س نيم ۆمەستە ي بەسەدوۆات ۆ بەرلينە.
ۆ تيۋبينگەنە يا جيل ۆ ودنوي يز كومنات دوما سەمي ۆيلناۋەرا، نا ۋليتسە بەتلە، 11. ۆوينا ەششە نە زاكونچيلاس. پوچتي كاجدىي دەن امەريكانسكيە رازۆەدوۆاتەلنىە ساموليوتى (تيففليگەر), پيكيرۋيا، پودۆەرگالي پۋلەميوتنومۋ وگنيۋ وپرەدەليوننىە وبەكتى. ۆ ودين يز تاكيح دنەي نەسكولكو پۋل پرونيكلي چەرەز وكنو موەي كومناتى، ي پوپالي ۆ مويۋ كروۆات. مەنيا نە بىلو دوما. ەسلي بى يا بىل دوما، تو كتو زناەت، موجەت بىت، وني ۋنەسلي بى مەنيا نا توت سۆەت. بوگ ەششيو راز سوحرانيل مەنيا، يا وستالسيا جيۆ.
كوگدا زاكونچيلاس جەستوكايا ۆتورايا ميروۆايا ۆوينا، مى بىلي ۆ تيۋبينگەنە. 19-گو اپرەليا 1945 گودا ۆ ەتوت گورود ۆوشلي فرانتسۋزسكيە ۆويسكا، سوستوياششيە ۆ وسنوۆنوم يز ماروككانتسەۆ. نا نەسكولكو دنەي يم دالي وفيتسيالنوە رازرەشەنيە نا گرابيوج. ۆ چاستنوستي، بىلي رازگرابلەنى پرودۋكتوۆىە ۆاگونى نا جەلەزنودوروجنوي ستانتسي.
ودناكو، دليا ناس ۆوينا ەششە نە زاكونچيلاس ي بىلو نەيزۆەستنو، كوگدا ونا زاكونچيتسيا.
پوسكولكۋ مى بىلي گراجدانامي سويۋزنوي تۋرتسي، فرانتسۋزى ۆزيالي ناس پود سۆويۋ زاششيتۋ ي وبەسپەچيۆالي جيليوم ي پرودوۆولستۆيەم. ودناكو، كاك گوۆوريتسيا، دەلو نە تولكو ۆ توم، چتوبى نابيت سۆوي جەلۋدوك. كاكوۆا بۋدەت ناشا سۋدبا؟
سوۆەتسكيە اگەنتى پرەسلەدوۆالي ناس تاك، كاك بۋدتو ناحوديليس ۆ سۆوەي سترانە، پوتومۋ چتو وني سچيتالي ناس يزمەننيكامي ي پرەداتەليامي. نادو وتمەتيت، چتو فرانتسۋزسكيە ۆلاستي پوزۆوليالي سوۆەتسكيم اگەنتام تۆوريت بەسچينستۆا.
ۆ تو ۆرەميا دو ناس دوشلا ۆەست، چتو ۆ گورودە ميۋنحەنە سوزدان كوميتەت دليا پەرەمەششەنيا ەميگرانتوۆ يز تيۋركسكيح ناتسيونالنوستەي - تۋركمەن، ۋزبەكوۆ، كازاحوۆ، كيرگيزوۆ ي تاتار - ۆ تۋرتسيۋ، چتو ەتوت كوميتەت، پريزناۆايا ەتيح ەميگرانتوۆ تۋركامي، ۆىدايوت يم سووتۆەتستۆۋيۋششيە سۆيدەتەلستۆا ي زاششيششاەت يح ينتەرەسى پەرەد ۆوەننىمي ۆلاستيامي.
تاكيم وبرازوم، مى توجە پوكينۋلي تيۋبينگەن ي پەرەسەليليس ۆ ميۋنحەن. تام مى ۋۆيدەلي، چتو، دەيستۆيتەلنو، ەتوت تۋرەتسكي كوميتەت ۆزيال پود سۆويۋ زاششيتۋ ۆسەح بەجەنتسەۆ - تيۋركوۆ پو پرويسحوجدەنيۋ، پومەستيل يح ۆ بولشوي لاگەر، وبەسپەچيۆال يح پرودوۆولستۆيەم چەرەز ۋنررا ي رازۆەرنۋل دەياتەلنوست پو ۆىۆوزۋ يح ۆ تۋرتسيۋ.
چلەنى كوميتەتا، يستيننىە تۋركي - سادى كەريموگلۋ، نيحات تەزەرەن، جەلال سويلاك، جەۆاد بەي ي ەششيو ودنا حانۋم، زاكونچيۆشيە ك ەتومۋ ۆرەمەني سۆويۋ ۋچيوبۋ ۆ گەرماني، ي ناس ۆزيالي پود سۆويو پوكروۆيتەلستۆو. ودناكو، سرەدي ناس بىلي ي تاكيە، كوتورىە، پرەجدە چەم پەرەسەليتسيا ۆ تۋرتسيۋ، حوتەلي زادەرجاتسيا زدەس ۆ ميۋنحەنە ي ۋچيتسيا ۆ ۋنيۆەرسيتەتە. ۆ چاستنوستي، يز تۋركمەن تاكوە جەلانيە بىلو ۋ امانا بەردىمۋرادا، مۋراتا حالىلوگلى ي ۋ مەنيا. ودناكو، ني ۋ ودنوگو يز ناس نا رۋكاح نە بىلو نەوبحوديموگو دليا پوستۋپلەنيا ۆ ۋنيۆەرسيتەت سۆيدەتەلستۆا وب وكونچاني سرەدنەي شكولى، ي نە بىلو نيكاكوي ۆوزموجنوستي پولۋچيت ەتي دوكۋمەنتى س رودينى. ۆ تۋ پورۋ مەنيا پرينيال پرەدسەداتەل تۋرەتسكوگو كوميتەتا سادى بەي ي سكازال: «مۋرات بەي، ۆ ميۋنحەنە ەست سوزداننوە ۆ 1904 گود ميۋنحەنسكوە وبەدينەنيە تۋرەتسكيح ستۋدەنتوۆ (ميۋنيح تۋرك تالەبە بيرليگي). پرودولجايتە ەگو رابوتۋ، ا ەسلي كتو يز ۆاس زاحوچەت ۋچيتسيا، تو زاسۆيدەتەلستۆۋيتە، چتو «ەگو سۆيدەتەلستۆو وب وكونچاني سرەدنەي شكولى ي درۋگيە دوكۋمەنتى ۆمەستە سو ۆسەمي وستالنىمي ۆەششامي پروپالي ۆو ۆرەميا بومبيوجەك بەرلينا ي درەزدەنا. نا پەرۆوە ۆرەميا ەتا وتگوۆوركا وتكروەت ۆام پۋت ۆ ۋنيۆەرسيتەت. دايتە يم سلوۆو و توم، چتو پوسلە توگو كاك ۋستانوۆياتسيا سۆيازي س رودينوي ي پوياۆيتسيا ۆوزموجنوست پولۋچات پوچتۋ، ۆى پرەدوستاۆيتە دوكۋمەنتى»، - سوۆەتوۆال سادى بەي. مى سدەلالي تاك، كاك ون سوۆەتوۆال. ۆ ميۋنحەنە مى ۆوزوبنوۆيلي رابوتۋ وبششەستۆا تۋرك تالەبە بيرليگي.
پەرۆىم پرەدسەداتەلەم ۆوزوبنوۆلەننوگو وبششەستۆا تۋرك تالەبە بيرليگي يزبرالي مەنيا. پوسلە ەتوگو، دەيستۆۋيا پو سوۆەتۋ سادى كەريموگلۋ، مى ۋسترويلي ۆ ميۋنحەنسكوم ۋنيۆەرسيتەتە وكولو 10-12 پارنەي ي دەۆۋشەك يز تۋركمەن، ازەري، كازانسكيح ي كرىمسكيح تاتار.
گدە-تو ۆ كونتسە 1946-گو گودا مى پەرەدالي رۋكوۆودستۆو ميۋنيح تۋرك تابەلە بيرليگي تۋرەتسكومۋ گراجدانينۋ، ديپلوميروۆاننومۋ ينجەنەرۋ اتا انبارچىوگلۋ.
ۆ توم جە 46-ي گودۋ ناش لاگەر پەرەبازيروۆالي ۆ بىۆشيە كازارمى نەمەتسكيح گورنىح سترەلكوۆ ۆ گورودە ميتتەنۆالد، ۆ ۆەرحنەي باۆاري. تام، پو ينيتسياتيۆە ميۋنحەنسكوگو تۋرەتسكوگو كوميتەتا ي، ۆوزموجنو، پري پوددەرجكە تۋرەتسكوگو پراۆيتەلستۆا، پرەدستاۆيتەل تۋرتسي ۆ امەريكانسكوي ارمي ۆ باۆاري كاپيتان (يۋزباشي) يحسان ۋنەسەن پريشيول ۆ ناش لاگەر ي زارەگيستريروۆال تەح، كوتورىە پوەدۋت ۆ تۋرتسيۋ. ودناكو، كاك ني پريسكوربنو، ساموليوت، نا كوتوروم ون لەتەل س ەتيم سپيسكوم ۆ تۋرتسيۋ، بىل سبيت ناد تەرريتوريەي يۋگوسلاۆي ي كاپيتان يحسان بەي پوگيب. دا سميلوستيۆيتسيا ناد نيم اللاح! ۆسە جە، ودنا يز كوپي ەتوگو سپيسكا، وتپراۆلەننايا وبىچنوي پوچتوي، دوشلا دو تۋرەتسكوگو پراۆيتەلستۆا.
مەجدۋ تەم، ەميگراتسيا ەتيح تيۋروك ۆ تۋرتسيۋ وكازالوس دەلوم نەلەگكيم، پوتومۋ چتو، ۆو-پەرۆىح، ۆەليكوە ناتسيونالنوە سوبرانيە تۋرتسي وپاسالوس، چتو سرەدي نيح موجەت بىت منوگو شپيونوۆ، ا ۆو-ۆتورىح، ۆسيو بولشە ۋسيليۆالوس داۆلەنيە سوۆەتسكوگو سويۋزا نا سۆويح سويۋزنيكوۆ، ا تاكجە نا تۋرتسيۋ س ترەبوۆانيەم ۆىدات ەتيح ليۋدەي. ۆ ۆوزۆراششەني بىۆشيح لەگيونەروۆ ۆ سوۆەتسكي سويۋز وسوبەننو ۋسەردستۆوۆالا ۆەليكوبريتانيا، كوتورايا پريمەنيالا دليا ەتوگو داجە سيلۋ ورۋجيا. ك تومۋ جە ۆ ەتيح لاگەرياح دليا بەجەنتسەۆ دەيستۆوۆالا منوگوچيسلەننايا سوۆەتسكايا اگەنتۋرا، دوبيۆاۆشاياسيا يح ۆىداچي سسسر ليۋبىمي پۋتيامي، داجە سيلوي ورۋجيا.
كستاتي، پو سۆەدەنيام رۋكوۆوديتەليا ۆوەننوگو وتدەلا كوميتەتا ناتسيونالنوگو ەدينستۆا تۋركەستانا، كاپيتانا (يۋزباشي) دوكتورا بايميرزا حايتا، چيسلو سولدات ي وفيتسەروۆ، سوستوياۆشيح ۆ رياداح تۋركەستانسكوگو لەگيونا، سوستاۆليالو ك كونتسۋ 1944 گودا 181 402 چەلوۆەك. كرومە ەتوگو بىل سويۋز رابوچيح (يشچي بيرليگي), سوستوياۆشي يز 85 تىس. چەلوۆەك. دۆۋمستام تىسياچام يز نيح، وتۆەرگشيم ۆوزۆراششەنيە ۆ سوۆەتسكي سويۋز، گروزيلا ناسيلستۆەننايا ۆىداچا.
ناكونەتس، ۆ نويابرە 1945 گودا، گلاۆنوكوماندۋيۋششي زاپادنىمي سويۋزنيچەسكيمي ۆويسكامي گەنەرال ەيزەنحاۋەر يزدال پريكاز و زاپرەششەني ۆىداچي كوگو بى تو ني بىلو سوۆەتسكومۋ سويۋزۋ ناسيلنو، سيلوي ورۋجيا. پوسلە ەتوگو بەجەنتسى ۆتوروي ميروۆوي ۆوينى ي وستاۆشيەسيا ۆ جيۆىح لەگيونەرى پولۋچيلي ۆوزموجنوست يسكات ۋبەجيششە ۆ زارۋبەجنىح ستراناح. ۆ 1946-48 گوداح تۋرتسيا پرەدوستاۆيلا ۋبەجيششە وكازاۆشيمسيا نا زاپادە تيۋركام-مۋسۋلمانام. يح چيسلو دوستيگالو 4-5 تىس. چەلوۆەك. يز نيح پريمەرنو چەلوۆەك 500 بىلي تۋركەستانتسامي. ودناكو، توچنىح داننىم وب ەتوم نەت.
پوچتي ۆسە ستۋدەنتى-تۋركەستانتسى، پرينياتىە ۆ ميۋنحەنسكي ۋنيۆەرسيتەت، ۋەحالي ۆ تۋرتسيۋ، پرودولجيلي تام ۋچيوبۋ ي ۋسپەشنو ەيو زاۆەرشيلي. پولوجەنيە تەح، كوتورىە وستاليس، بىلو پلوحيم، ۆو-پەرۆىح، پوتومۋ، چتو نە بىلو فينانسوۆىح سرەدستۆ، ۆو-ۆتورىح، ۆسە ناستويچيۆەە ستالي ترەبوۆات وت ناس سۆيدەتەلستۆا وب وكونچاني سرەدنەي شكولى. پوەتومۋ، ۆ كونتسە-تو كونتسوۆ، نام، پريشلوس وتكروۆەننو پريزناتسيا ۆ توم، چتو مى ۆىحودتسى يز سوۆەتسكوگو سويۋزا ي پوپروسيلي نە ترەبوۆات پرەدوستاۆلەنيا سۆيدەتەلستۆا وب وكونچاني سرەدنەي شكولى. پوسلە توگو، كاك فاكۋلتەتى پروۆەريلي ناشي زنانيا پو نەمەتسكومۋ يازىكۋ ي درۋگيە ناشي ۋچەنيچەسكيە سپوسوبنوستي، ترەبوۆانيا و پرەدوستاۆلەني سۆيدەتەلستۆا وب وكونچاني سرەدنەي شكولى بىلو وتمەنەنو.
بلاگوداريا ەتومۋ، ناپريمەر، امان بەردىمۋرات نا يۋريديچەسكوم فاكۋلتەتە زاۆەرشيل دوكتورسكۋيۋ رابوتۋ نا تەمۋ «ناتسيونالنىي ۆوپروس ۆ سوۆەتسكوم سويۋزە نا پريمەرە تۋركەستانا». ودين كازانسكي تاتارين، يميا ەگو يا زابىل، زاكونچيۆ مەديتسينسكي فاكۋلتەت، ۋەحال ۆ سشا. ا يا نا ەكونوميچەسكوم فاكۋلتەتە زاششيتيل ديپلومنۋيۋ رابوتۋ پو تەمە «كوللەكتيۆيزاتسيا سەلسكوگو حوزيايستۆا ي پولوجەنيە كرەستيان ۆ سوۆەتسكوم سويۋزە».
ك ەتومۋ ۆرەمەني يا جەنيلسيا ي 12 اۆگۋستا 1950 گ. ۆ ميۋنحەنە ۋ ناس روديلاس دوچ. مى ەيو نازۆالي كارمەن گيۋلنار. تەپەر پەرەدو منوي ۆو ۆەس روست ۆستالا ەششە زاداچا وبەسپەچەنيا سەمي ي ۆوسپيتانيە دوچەري.

 

ۆ پويسكاح نورمالنوي جيزني

ۆ ناچالە 50-ح گگ.، ۆ پورۋ وبوسترەنيا «حولودنوي ۆوينى»، گرۋپپا امەريكانسكيح جۋرناليستوۆ، پۋبليتسيستوۆ ي يزۆەستنىح وبششەستۆەننىح دەياتەلەي سوزدالا امەريكانسكي كوميتەت وسۆوبوجدەنيا نارودوۆ روسسي. ەگو ۆوزگلاۆيلي تاكيە ليۋدي، كاك ەۆگەني لايونس، يسااك دون لەۆين، پيساتەل ۆيليام ۆايت، پروفەسسورا گارۆاردسكوگو ۋنيۆەرسيتەتا ۆيليام ەلليوت ي اۆتور منوگيح پرويزۆەدەني و سوۆەتسكوم رەجيمە ۆيليام چەمبەرلەن، بىۆشي پوسول سشا ۆ موسكۆە ادميرال الان كەرك ي درۋگيە.
تسەليۋ امەريكانسكوگو كوميتەتا بىلو وبەدينەنيە ي سپلوچەنيە رۋسسكيح پوليتيچەسكيح ورگانيزاتسي ي ناتسيونالنىح كوميتەتوۆ نەرۋسسكيح ناتسيونالنوستەي ۆ بوربە پروتيۆ بولشەۆيزما. پوسلە پەرەگوۆوروۆ ي دەباتوۆ، پرودولجاۆشيحسيا وكولو گودا، 16 وكتيابريا 1952 گودا بىل سوزدان كوورديناتسيوننىي تسەنتر انتيبولشەۆيتستسكوي بوربى، ۆ كوتورىي وبەدينيليس چەتىرە رۋسسكيح ي پيات نەرۋسسكيح ناتسيونالنىح كوميتەتوۆ. زاداچەي كوورديناتسيوننوگو كوميتەتا بىلو وسۆوبوجدەنيە نارودوۆ، جيۆۋششيح نا تەرريتوري سسسر، وت كوممۋنيستيچەسكوي ديكتاتۋرى ي ۋستانوۆلەنيە دەموكراتيچەسكوگو سترويا، سوگلاسنو ۆولە ي جەلانيۋ ەتيح نارودوۆ. ون وبەدينيال سلەدۋيۋششيە ورگانيزاتسي ي كوميتەتى:
رۋسسكيە ورگانيزاتسي:
ليگا بوربى زا سۆوبودۋ نارودوۆ (رۋكوۆوديتەلي نيكولاەۆسكي، ۆ.م. زەنزينوۆ);
روسسيسكوە دەموكراتيچەسكوە دۆيجەنيە (ا.كەرەنسكي، ي.ا. كۋرگانوۆ);
سويۋز بوربى زا سۆوبودۋ روسسي (س.پ. مەلگۋنوۆ، سولوۆيوۆ);
سويۋز بوربى زا وسۆوبوجدەنيە نارودوۆ روسسي - سبونر (ب.ا. ياكوۆلەۆ (ترويتسكي), گ.ي. انتونوۆ).
نەرۋسسكيە كوميتەتى:
ازەربايدجانسكي ناتسيونالنىي كوميتەت سۆوبودى (دج.حادجيبەيلي، ي.اكبەر);
سويۋز ارميانسكيح بورتسوۆ زا سۆوبودۋ (ساارۋني، شاۋني);
سەۆەروكاۆكازسكوە انتيبولشەۆيستسكوە ناتسيونالنوە وبەدينەنيە - سكانو (ا. اۆتورحانوۆ، گاپپو);
ناتسيونالنىي سوۆەت گرۋزي (ن.ك. تسينتسادزە، سكيرتلادزە);
كوميتەت ناتسيونالنوگو وسۆوبوجدەنيا تۋركەستانا - تيۋركەلي (ك.كاناتباي، د-ر ا. بەردىمۋرات).
كوميتەت ناتسيونالنوگو ەدينستۆا تۋركەستانا، سوزداننىي ۆ اۆگۋستە 1942 گ. ۆ بەرلينە پود رۋكوۆودستۆوم ۆەلي كايۋم حانا، نە ۋچاستۆوۆال ني نا ەتيح پەرەگوۆوراح، ني ۆ پوسلەدۋيۋششيح مەروپرياتياح. «رۋسسكيە - كاك كراسنىە، تاك ي بەلىە، - ناشي ۆراگي. پوەتومۋ مى نيكوگدا نە بۋدەم سوترۋدنيچات س نيمي»، - زاياۆيلو رۋكوۆودستۆو كوميتەتا. نا تەح پەرەگوۆوراح نە پرينيمال ۋچاستيە ي ناحوديۆشيسيا ۆ تۋرتسي ناتسيونالنىي تسەنتر تۋركەستانا پود پرەدسەداتەلستۆوم پروفەسسورا د-را تاحيرا چاگاتايا. ودناكو ناتسيونالنىي تسەنتر پورۋچيل منە پرەدستاۆليات ەگو ۆ ليگە سپاسەنيا نارودوۆ سسسر ي ۆىدال منە دوۆەرەننوست نا ەتو.
يا نە بىل چلەنوم كوميتەتا ناتسيونالنوگو ەدينستۆا تۋركەستانا، نو پيسال ستاتي ۆ ەگو پەچاتنىي ورگان «ميللي تيۋركيستان» («ناتسيونالنىي تۋركەستان»).
ودناكو يا بىل چلەنوم كوميتەتا ناتسيونالنوگو وسۆوبوجدەنيا تۋركەستانا - تيۋركەلي، سوزداننوگو ۆ 1950 گ. ۆ ميۋنحەنە، ي نا 1-ي كونفەرەنتسي تۋركەستانسكيح ەميگرانتوۆ، پروشەدشەي 29-30 اۆگۋستا 1952 گ.، بىل ۆۆەديون ۆ سوستاۆ رۋكوۆودستۆا ەتوگو كوميتەتا. منە بىلو پورۋچەنو رۋكوۆودستۆو حوزيايستۆەننىم وتدەلوم ي رابوتا تەحنيچەسكوگو رەداكتورا پەچاتنوگو ورگانا كوميتەتا، جۋرنالا «تۋركەلي». ۆ تسەلياح بەزوپاسنوستي، كوتورۋيۋ بىلو نەوبحوديمو سوبليۋدات ۆ تە ۆرەمەنا، يا پيسال سۆوي ستاتي پود پسەۆدونيموم ەركين.
زدەس بىلو بى ۋمەستنو ۆسپومنيت يمەنا نەكوتورىح ناتسيونالنىح ليدەروۆ تۋركەستانا ي، پرەجدە ۆسەگو، - يميا ناشەگو سووتەچەستۆەننيكا حانا يومۋتسكوگو.
منە نە ۋدالوس نايتي كاكيح ليبو سەريوزنىح ماتەريالوۆ و حانە يومۋتسكوم. پوسلە نەپرودولجيتەلنوگو پرەبىۆانيا ۆمەستە س نامي ۆ گەرماني، ۆ گ.تيۋبينگەن، ون ۆەرنۋلسيا ۆو فرانتسيۋ. ون ي نام پرەدلوجيل: «ەسلي حوتيتە، پوەدەمتە ۆمەستە. حلەب بۋدەتە كۋشات». بەدنياگا، ون سيلنو زابىل سۆوي تۋركمەنسكي يازىك. وكازىۆاەتسيا، ون بىل كاپيتانوم فرانتسۋزسكوي ارمي.
لەۆوە پراۆيتەلستۆو نارودنوگو فرونتا، پريشەدشەە ك ۆلاستي ۆو فرانتسي سرازۋ پوسلە وكونچانيا ۆوينى، ۆىدالو سسسر ناحوديۆشيحسيا ۆ ەتوي سترانە وفيتسەروۆ گەنەرالا ۆلاسوۆا ي ۆسەح، كتو سوترۋدنيچال س نەمتسامي. سرەدي نيح بىل ي ناش سووتەچەستۆەننيك حان يومۋتسكي. ۆسە وني بىلي كازنەنى ۆ 1947 گ.
زدەس يا ۆسپومينايۋ بيوگرافيۋ ي مۋستافا بەيا چوكاي-وگلى، پوتومۋ، چتو، ەسلي نادو ۆسپومينات يمەنا رۋكوۆوديتەلەي دۆيجەنيا ناتسيونالنوگو وسۆوبوجدەنيا تۋركەستانا، تو، پرەجدە ۆسەگو، نەوبحوديمو ۆسپومنيت يميا مۋستافا چوكاي-وگلى. ەتومۋ ەست نەسكولكو پريچين. پەرۆايا ي گلاۆنايا يز نيح - مۋستافا بەي چوكاي-وگلى بىل ناستوياششيم ليدەروم دۆيجەنيا ناتسيونالنوگو وسۆوبوجدەنيا تۋركەستانا. ون بىل ۆسەستوروننە رازۆيتوي ليچنوستيۋ. يمەل ۆىسشەە وبرازوۆانيە، زنال نەسكولكو يازىكوۆ، بىل چەلوۆەكوم ۆىسوكوي كۋلتۋرى. مۋستافا بەي بىل ۆ حوروشيح وتنوشەنياح س زارۋبەجنىمي پوليتيچەسكيمي پارتيامي، ۆ چاستنوستي، س رۋكوۆوديتەليامي فرانتسۋزسكيح سوتسياليستوۆ.
مۋستافا بەي چوكاي-وگلى، ودين يز ۆيدنىح رۋكوۆوديتەلەي ناتسيونالنو-وسۆوبوديتەلنوگو دۆيجەنيا ۆ سرەدنەي ازي ي كازاحستانە، روديلسيا 7 يانۆاريا 1980 گ. ۆ كازاحسكوم گ.اكمەچيت (نىنەشني كيزيل-وردا). ون ۆنۋك زنامەنيتوگو تۋرگايا داتحا.
ون، ەششيو ۆ ۆوزراستە 27 لەت، ستانوۆيتسيا ودنيم يز ورگانيزاتوروۆ پروۆوزگلاشيوننوگو 10 دەكابريا 1917 گ. ۆ كوكاندە ناتسيونالنو-اۆتونومنوگو پراۆيتەلستۆا تۋركەستانا، ا زاتەم - ي ەگو پرەزيدەنتوم.
ودناكو ەتومۋ پراۆيتەلستۆۋ نە سۋجدەنو بىلو جيت دولگو. بولشەۆيكي، وبەششاۆشيە نارودام، ناحوديۆشيمسيا پود يگوم روسسي، سۆوبودۋ نا سامووپرەدەلەنيە، پروياۆيلي پودلوست ي نەۆەرنوست سۆوەمۋ سلوۆۋ ي سيلوي ورۋجيا سۆەرگلي مولودوە نەزاۆيسيموە پراۆيتەلستۆو.
پوسلە توگو، كاك تۋركەستان بىل پوۆەرگنۋت سوۆەتامي، ۆ 1919 گ. مۋستافا بەي چوكاي-وگلى بىل ۆىنۋجدەن ەميگريروۆات. ون ناحوديت پوليتيچەسكوە ۋبەجيششە سناچالا ۆ تۋرتسي، ا زاتەم - ۆ ەۆروپە، ۆ چاستنوستي، ۆو فرانتسي.
ەگو كنيگا پود نازۆانيەم «تۋركەستان ۆو ۆلاستي سوۆەتوۆ»، ناپەچاتاننايا ۆ 1935 گ. ۆ پاريجە، ۆىزۆالا سپورنىە وتكليكي ي ۆ سرەدنەي ازي.
مۋستافا بەي چوكاي-وگلى ۋمەر 27 دەكابريا 1941 گ. ۆ بەرلينسكوم گوسپيتالە «ۆيكتوريا» وت تيفا. ۆنەزاپنايا سمەرت وبورۆالا نيت ەگو جيزني يمەننو ۆ تو ۆرەميا، كوگدا ون ناچال دەياتەلنوست پو وبلەگچەنيۋ ۋچاستي پوپاۆشيح ۆ پلەن ك نەمتسام سووتەچەستۆەننيكوۆ يز سرەدنەي ازي. دا بۋدەت سۆەتلا ەگو موگيلا!
مى دولجنى ۆسپومنيت ي پرەدسەداتەليا كوميتەتا ناتسيونالنوگو ەدينستۆا تۋركەستانا نەۋستاننوگو بورتسا زا سۆوبودۋ تۋركەستانا، ۆەليكوگو مودجاحەدا ۆەلي كايۋم حانا. ون روديلسيا 15 يۋليا 1922 گ. ۆ ستوليتسە تۋركەستانا تاشكەنتە ۆ ۋۆاجاەموي سەمە.
ۆەلي كايۋم حان - ودين يز ستۋدەنتوۆ، وتپراۆلەننىح نا ۋچيوبۋ ۆ گەرمانيۋ ۆ 1922 گ. پو ينيتسياتيۆە مينيسترا وبرازوۆانيا بۋحارسكوي نارودنوي رەسپۋبليكي ابدۋلراۋفا فيتراتا. ون سپەرۆا پوستۋپاەت نا سەلسكوحوزيايستۆەننىي فاكۋلتەت بەرلينسكوگو ۋنيۆەرسيتەتا، پو وكونچاني ەتوگو فاكۋلتەتا ون پرودولجاەت ۋچەبۋ نا فاكۋلتەتە پوليتيچەسكيح ناۋك ەتوگو جە ۋنيۆەرسيتەتا. نا ەتوم فاكۋلتەتە ون پيشەت ديپلومنۋيۋ رابوتۋ نا تەمۋ «كۋلتۋرا ي پوليتيكا ۆ تۋركەستانە». ۆ تو جە ۆرەميا ون رەگۋليارنو پۋبليكۋەت ستاتي و گەرماني ۆ تۋركەستانسكوي پەچاتي. ۆ 1941 گ.، كوگدا ناچالاس گەرمانو-سوۆەتسكايا ۆوينا، كايۋم حان ناحوديلسيا ۆ بەرلينە. ناۆەرنوە، ۆ تۋ پورۋ ون بىل ەدينستۆەننىم تۋركەستانتسەم، جيۆشەم ۆ بەرلينە.
ۆيدنىي رۋكوۆوديتەل ناتسيونالنوگو دۆيجەنيا تۋركەستانا مۋستافا چوكاي ي ۆەلي كايۋم حان يزۋچيلي، چتو ۆو ۆرەميا ۆوينى بولەە ودنوگو ميلليونا تۋركەستانتسەۆ ۋزبەكسكوي، كازاحسكوي، تۋركمەنسكوي، كيرگيزسكوي ي تادجيكسكوي ناتسيونالنوستەي پوپالي ۆ پلەن ك نەمتسام ي ستالي يسكات پۋتي يح سپاسەنيا. وني ستالي وبحوديت رازليچنىە لاگەريا دليا ۆوەننوپلەننىح ۆ گەرماني ي پرەدپرينيمات دەيستۆيا پو سپاسەنيۋ سۆويح سووتەچەستۆەننيكوۆ وت گولودا ي حولودا. ۆو ۆرەميا پوسەششەنيا ودنوگو يز ەتيح لاگەرەي مۋستافا چوكاي زاراجاەتسيا تيفوم ي ۋميراەت وت ەتوي بولەزني. پوسلە ەتوگو زاداچا سپاسەنيا پلەننىح تۋركەستانتسەۆ ۆ گەرماني تسەليكوم لوجيتسيا نا پلەچي ۆەلي كايۋم حانا. س ەتوي تسەليۋ ون نەودنوكراتنو وبراششالسيا ك گەرمانسكيم ۆلاستيام ي پروسيل وبلەگچەنيا ۋچاستي تۋركەستانتسەۆ، ي ۆ ناچالە 1942 گ. ەمۋ ۋدالوس دوبيتسيا وسۆوبوجدەنيا منوگيح تىسياچ تۋركەستانتسەۆ يز لاگەرەي دليا ۆوەننوپلەننىح ي ۋسترويت يح نا رازليچنىح رابوتاح ۆ گەرماني.
پوسلە توگو، كاك گەرمانسكوە پراۆيتەلستۆو دالو رازرەشەنيە نا فورميروۆانيە ناتسيونالنىح ۆوەننىح پودرازدەلەني يز پلەننىح نەرۋسسكيح ناتسيونالنوستەي، ۆ توم چيسلە نا سوزدانيە تۋركەستانسكوگو لەگيونا، ون ۆكليۋچيلسيا ۆ رابوتۋ ۆ ەتوم ناپراۆلەني. سپەرۆا، ۆ اۆگۋستە 1942 گ.، پود رۋكوۆودستۆوم ۆەلي كايۋم حانا بىل وبرازوۆان كوميتەت ناتسيونالنوگو ەدينستۆا تۋركەستانا، ا زاتەم ون پريستۋپيل ك فورميروۆانيۋ تۋركەستانسكوگو لەگيونا.
ۆ پەريود مەجدۋ 1942 ي 1945 گودامي بولەە 112 تىس. تۋركەستانتسەۆ سراجاليس زا نەزاۆيسيموست رودينى.
ۆەلي كايۋم حان - ودين يز ۆيدنىح رۋكوۆوديتەلەي بوربى زا ناتسيونالنۋيۋ نەزاۆيسيموست تۋركەستانا - پوكينۋل ناس ناۆسەگدا 13 اۆگۋستا 1993 گ. ۆ ۆوزراستە 89 لەت. دا سميلوستيۆيتسيا ناد نيم اللاح!
تەپەر ۆەرنيومسيا ك ناشەمۋ وسنوۆنومۋ رازگوۆورۋ. جيزن كوورديناتسيوننوگو تسەنترا انتيبولشەۆيستكوي بوربى بىلا نەدولگوي. ۆسكورە وبنارۋجيليس كرۋپنىە پروتيۆورەچيا پو ناتسيونالنىم ۆوپروسام مەجدۋ رۋسسكيمي ورگانيزاتسيامي ي نەرۋسسكيمي كوميتەتامي. ۆسلەدستۆيە ەتوگو ۆ سەنتيابرە 53-گو گودا كوورديناتسيوننىي تسەنتر راسپالسيا.
دو توگو، لەتوم 53-گو، نا كونفەرەنتسي دەۆياتي ەميگرانتسكيح گرۋپپ ۆ تەگەرنزەە، نەرۋسسكيە پارتي پوترەبوۆالي وت رۋسسكيح ورگانيزاتسي پريزنانيا پراۆا نارودوۆ، ناحودياششيحسيا پود يگوم روسسي، نا راۆنوپراۆيە ي سامووپرەدەلەنيە. ودناكو رۋسسكيە نە ستالي سكرىۆات، چتو وني پروتيۆ ەتوگو. توگدا پرەدستاۆيتەل تۋركەستانا د-ر امان بەردىمۋراد، وبراتيۆشيس ك رۋسسكيم گوسپودام الەكساندرۋ كەرەنسكومۋ ي مەلگۋنوۆۋ، پوترەبوۆال وت نيح كونكرەتنوگو وتۆەتا نا ۆوپروس - سوگلاسنى لي وني پودپيساتسيا پود سوۆمەستنىم زاياۆلەنيەم و سامووپرەدەلەني نارودوۆ يلي نەت؟ وتۆەچايا نا ەتوت ۆوپروس، كەرەنسكي پوۆتوريل ۋجە يزۆەستنۋيۋ سرەدي رۋسسكوي ەميگراتسي فورمۋلۋ و «نەپرەدرەشەنچەستۆە»، تو ەست سكازال، چتو ەتا زاداچا دولجنا پرەتۆورياتسيا ۆ جيزن پوسلە رازۆالا سسسر نا رودينە ەتيح نارودوۆ. ون دوباۆيل، چتو «نەلزيا دەليت شكۋرۋ نەۋبيتوگو مەدۆەديا». پوسلە ەتوگو كونفەرەنتسيا زاكونچيلاس، ا كوورديناتسيوننىي تسەنتر بىل راسپۋششەن.

 

وت سلوۆ ك دەلۋ

كاك گوۆوريتسيا، «ۆسيو، چتو نە دەلاەتسيا، - دەلاەتسيا ك لۋچشەمۋ». وكازىۆاەتسيا، رازۋمنو ناچاتوە دەلو نيكوگدا نە بىۆاەت بەسپلودنىم.
تاك، دليا وسۋششەستۆلەنيا تسەلەي ۆىشەۋپوميانۋتوگو كوورديناتسيوننوگو تسەنترا انتيبولشەۆيستكوي بوربى، پرەدپولاگالوس پوسترويت موششنۋيۋ راديوستانتسيۋ. ۆ سەرەدينە وكتيابريا 1952 گ.، ۆ وكرەستنوستياح ميۋنحەنا، ۆ مەستەچكە وبەرۆيزەنفەلد، ۆ مالەنكوم زداني بىۆشەگو اەرودروما بىلا سوزدانا راديوستانتسيا «سۆوبودا» ي پوسلە نەبولشوي پودگوتوۆكي ونا ۆىشلا ۆ ەفير 1 مارتا 1953 گ. نا كوروتكيح ۆولناح.
دليا ۋپراۆلەنيا راديوستانتسيەي ۆ ۆاشينگتونە بىلو سوزدانو بيۋرو پود نازۆانيەم بوارد فور ينتەرنەشنل برودكاستينگ (كراتكو بي-اي-بي). س تەح پور ەتو بيۋرو وپرەدەلياەت پوليتيچەسكۋيۋ لينيۋ راديو ي رەگۋليرۋەت ەگو سۆيازي س امەريكانسكيم كونگرەسسوم، ۆ چاستنوستي، ۆ دەلاح فينانسوۆىح. دو توگو، 8 يۋليا 1950 گ. ۆ ميۋنحەنە بىل سوزدان ينستيتۋت يزۋچەنيا سسسر. ۆ 1959 مەنيا پرينيالي ۆ نەگو ۆ كاچەستۆە چلەنا-كوررەسپوندەنتا.
يا بىل پرينيات نا راديوستانتسيۋ ۆ كاچەستۆە رەداكتورا تۋركەستانسكوي رەداكتسي، ا زاتەم رابوتال ۆ دولجنوستي زامەستيتەليا گلاۆنوگو رەداكتورا.
گولوس، كوتورىي پروزۆۋچال ۆ ەفيرە نا تۋركمەنسكوم يازىكە ۆ پەرۆىي دەن ۆەششانيا راديو «سۆوبودا»، ي وبياۆيل: «گوۆوريت راديو «سۆوبودا!»، بىل مويم گولوسوم. ەتو ۋجە ستالو دوستويانيەم يستوري.
وسنوۆنوي تسەليۋ راديو سۆوبودا بىلو سنابجەنيە سۆويح سلۋشاتەلەي ينفورماتسيەي، كوتوروي وني بىلي ليشەنى ۆ سسسر ي يزباۆلەنيە يح وت لجي، كوتورۋيۋ گودامي ۆنۋشالا يم سوۆەتسكايا پروپاگاندا.
توگدا، ۆ پەرۆوم ناشەم وبراششەني، مى سكازالي سلەدۋيۋششەە: «ناكونەتس، ۋ ناس ەست سۆوي سوبستۆەننىي گولوس. ستالينسكي پوليتسەيسكي تەررور پرينۋجداەت ناس ك مولچانيۋ ۋ ناس دوما، نو زا رۋبەجوم مى موجەم گوۆوريت بەسستراشنو ي بەسپرەپياتستۆەننو. چەرەز ەتۋ راديوستانتسيۋ گوۆوريات ۆاشي سووتەچەستۆەننيكي، كوتورىح زلوي روك زاستاۆيل پوسەليتسيا نا چۋجبينە. مى ۋبەجدەنى ۆ توم، چتو ۆاشا سكورب، ۆاشا مىسل - ەتو ناشا سكورب، ەتو ناشا مىسل، ي مى ۆەريم، چتو ناش گولوس - ەتو ۆاش گولوس. ناشا تسەل - ستات گولوسوم ناشەگو نارودا، كوتوروگو وبرەكلي نا مولچانيە...».
كستاتي، كاك ستالو پوتوم يزۆەستنو، چەرەز تري دنيا پوسلە توگو، كاك ۆ ەفيرە پروزۆۋچال گولوس راديو «سۆوبودا»، ۋ ستالينا سلۋچيلوس كروۆويزليانيە ۆ موزگ، ون پوتەريال سوزنانيە، ا چەرەز پيات دنەي سكونچالسيا.
نالاجيۆات راديوپروگراممى بىلو نەلەگكو. پوچتي ۋ ۆسەح ناس نە بىلو جۋرناليستسكوگو وپىتا، تەم بولەە ۆ رابوتە نا راديو. ك تومۋ جە ەششە نە پوستۋپالي گازەتى ي جۋرنالى، نە بىلو نەوبحوديمىح كنيگ ي رۋكوۆودستۆ، داجە سلوۆارەي. ك تومۋ جە، ۆ ناچالە بىلا ستروگايا تسەنزۋرا. ۆسە ناشي ماتەريالى، كاسايۋششيەسيا ناشيح رەسپۋبليك، ۆ وتليچيە وت سووبششەني ي كوممەنتاريەۆ، كوتورىە يسحوديلي وت وتدەلا نوۆوستەي، ۆ كوتوروم گلاۆەنستۆوۆالي امەريكانتسى يلي رۋسسكيە ي ەۆرەي امەريكانسكوگو پرويسحوجدەنيا، پودلەجالي كونتروليۋ ۆ پەرەۆودە نا انگليسكي، رۋسسكي، يلي نا نەمەتسكي.
ۆ ناشيح پەرەداچاح مى ترەبوۆالي پرەدوستاۆلەنيا ناشيم نارودام گراجدانسكيح، پوليتيچەسكيح، ناتسيونالنىح ي رەليگيوزنىح سۆوبود، سۆوبودۋ سلوۆا ي پەچاتي، وبمەنا ينفورماتسيەي ي پەرەدۆيجەنيا، وبياۆلەننىح ۆ «ۆسەوبششەي دەكلاراتسيەي پراۆ چەلوۆەكا»، پرينياتوي وون، ي كوتورىە سودەرجاليس داجە ۆ كونستيتۋتسي ساموگو سسسر.
تاكجە ۆ سۆويح پەرەداچاح مى وبراششالي ۆنيمانيە نا زلودەيانيا ي ناسيليە، ارەستى ي راسسترەلى، پولنىي پرويزۆول، وبرۋشيۆشيەسيا نا گولوۆى ناشيح نارودوۆ، گوۆوريلي و تراگيچەسكوي سۋدبە ناشيح ناتسيونالنو-كۋلتۋرنىح رابوتنيكوۆ ۆ سوۆەتسكيە ۆرەمەنا، وسوبەننو ۆ پەريود، نازىۆاەمىي پەريودوم كۋلتا ليچنوستي ستالينا.
پوتومۋ چتو ناشا مولودايا پوروسل دولجنا بىلا زنات وب ەتيح جەستوكوستياح. ا تاكجە مى داۆالي سەرينىە پەرەداچي نا تاكيە تەمى، كاك «سوۆەتيزاتسيا تۋركەستانا ي ەيو پوسلەدستۆيا»، «فالسيفيكاتسيا يستوري ي كۋلتۋرى تۋركەستانا»، ناتسيونالنو-وسۆوبوديتەلنايا بوربا ي باسماچەسكوە دۆيجەنيە»، «جەرتۆى ستالينسكوگو تەررورا» پوتومۋ، چتو ۋ ناس نا رودينە تاكيە ماتەريالى بىلي نەدوستۋپنى، ا زنات نارودۋ وب ەتوم بىلو نەوبحوديمو.
ودنوي يز زاداچ راديو «سۆوبودا» بىلو پودنيات دۋح ي ۋكرەپيت نادەجدۋ تۋركمەنسكيح سلۋشاتەلەي، پوكازات، چتو تۋركمەنى بىلي ۆەليكيم نارودوم. مەجدۋ تەم سۋدبا ناشەگو نارودا بىلا سلوجنوي، ا ۆرەمەنامي ي تراگيچەسكوي. وگۋزى، پولۋچيۆشيە ۆ 11 ۆەكە نازۆانيە «تۋركمەن»، ياۆليايۋتسيا پرەدكامي تۋركمەن، جيۆۋششيح ۆ پرەدەلاح تۋرتسي ي يرانا، يراكا ي ازەربايدجانا، ا تاكجە سوبستۆەننو تۋركمەنيستانا.
ۆ سرەدنيە ۆەكا تۋركمەنى، سوەدينيۆشيس س درۋگيمي تيۋركسكيمي پلەمەنامي، سوزدالي تيۋركسكيە گوسۋدارستۆا سەلدجۋكيدوۆ ي وسمانتسەۆ، ي كاك ۆەليكوە گوسۋدارستۆو ۋچاستۆوۆالي ۆ ميروۆوم رازۆيتي. تۋركمەنى دوستيگلي ەگيپتا ي داجە سەۆەرنوي افريكي، ت.ە. راسپروسترانيليس، كاك گوۆوريتسيا، «وت ماگريبا دو ماشريكا». وتدەلنىە چاستي تۋركمەنسكوگو نارودا دو سيح پور جيۆۋت ۆ يراكە، يرانە، افگانيستانە، سيري ي داجە ۆ كيتاە. ۆ يندي، ۆ گ.دەلي، ەست زنامەنيتىە «تۋركمەنسكيە ۆوروتا». ا نا سەۆەرە تۋركمەنى راسپروسترانيليس پو استراحانسكيم ي ستاۆروپولسكيم ستەپيام ي ناۆسەگدا تام وبوسنوۆاليس.
ەتي تۋركمەنسكيە پلەمەنا، ۆحودياششيە ۆ سوستاۆ رازليچنىح گوسۋدارستۆ، ۆلاچات سۆويو سۋششەستۆوۆانيە ۆ رازليچنىح سوتسيالنو-پوليتيچەسكيح ۋسلوۆياح ي پود ۆليانيەم درۋگيح كۋلتۋر. ك تومۋ جە دو نەداۆنەگو ۆرەمەني وني جيلي، نيچەگو نە زنايا درۋگ و درۋگە.

 

حولودنايا ۆوينا رازگوراەتسيا

پوسلە وكونچانيا ۆتوروي ميروۆوي ۆوينى مى ستالي گلاۆنىم پوليتيچەسكيم ۆراگوم سوۆەتسكوگو پراۆيتەلستۆا. يا پوستارايۋس، حوتيا ي نەمنوگو پوۆەرحنوستنو، راسسكازات و توم، كاك ناس پرەسلەدوۆالي پوسلە ۆوينى، كاك پىتاليس گونيات ناس يز ودنوگو ادا ۆ درۋگوي.
س وتكرىتيەم راديوستانتسي «سۆوبودا» ي «سۆوبودنايا ەۆروپا» نەناۆيست سوۆەتسكيح كوممۋنيستوۆ پروتيۆ ناس رازگورەلاس س نوۆوي سيلوي. سمەرت ستالينا نە سموگلا پوۆليات نا حود ەتوي جەستوكوي بوربى. سوۆەتسكوە رۋكوۆودستۆو، س ساموگو پەرۆوگو دنيا سوزدانيا راديو، ۆزيالو ەگو نا ميشەن ي بەسپرەستاننو كريتيكوۆالو ەگو پەرەداچي ي وبۆينيالو ەگو سوترۋدنيكوۆ ۆ سامىح تياجكيح گرەحاح. كاك بۋدتو مالو پرەجنيح مۋچەني، گوركۋيۋ پوششيوچينۋ ەتوي كريتيكي پريشلوس وتۆەدات ي منە. مەنيا-تو، سكاجەم، پۋست پونوسيات، نو دوستالوس ي موەمۋ سەدوۆلاسومۋ وتتسۋ ي موەي ستارەنكوي ماتەري، ي داجە ملادشيم براتيام، كوتورىە روديليس ۆ مويو وتسۋتستۆيە ي ني رازۋ ۆ جيزني نە ۆيدەلي مەنيا. وني-تو ۆ چيوم پروۆينيليس...
ەتا يستوريا ناچالاس نە سو ستاتي «پرەداتەل» پيساتەليا-كوممۋنيستا سەيتنيازا اتاەۆا، پولنوي گريازنوي رۋگاني ي پروكلياتي، ناوبوروت، ەتا ستاتيا ستالا پوسلەدنەي توچكوي ۆ ەتوي نەچەستنوي بوربە...
ۆ 1958 گ.، ۆ ستوليتسە بەلگي بريۋسسەلە، ۆ پاركە حەيسەل، بىلا ورگانيزوۆانا ۆسەميرنايا ۆىستاۆكا. يا، ۆمەستە س درۋزيامي، پوشيول سموترەت ەيو. كوگدا مى ستويالي ۋ سوۆەتسكوگو پاۆيلونا، ۆدرۋگ پودەحال پولنىي اۆتوبۋس س گرۋپپوي ارتيستوۆ-تانتسوروۆ يز سسسر. ودين يز نيح وتكرىل دۆەر اۆتوبۋسا ي سپروسيل: «ەست لي سرەدي ۆاس تۋركمەن؟». يا ۆىدۆينۋلسيا ۆپەرەد ي سكازال، چتو يا تۋركمەن. نەسموتريا نا تو، چتو يح سوپروۆوجدالي نابليۋداتەلي ي كونتروليورى، پوسلە وبمەنا پريۆەتستۆيامي، ون ۆىكازال جەلانيە پوبەسەدوۆات سو منوي. يا ەمۋ پرەدلوجيل زايتي ۆ راسپولوجەننىي ناپروتيۆ يۋگوسلاۆسكي رەستوران ي بىت مويم گوستەم. ون س ۋدوۆولستۆيەم سوگلاسيلسيا. تام، زا ستوليكوم، مى پوزناكوميليس، ون سكازال، چتو ەگو زوۆۋت تايماز اللامۋرادوۆ، چتو يز اشحابادا. يا تاكجە پرەدستاۆيلسيا، سكازال، چتو يا رودوم يز كيزيل-ارۆاتا، راسسكازال ەمۋ و توم، كاكيمي سۋدبامي يا وكازالسيا زا رۋبەجوم. ون راسسپراشيۆال مەنيا و سۆويح رودستۆەننيكاح، پروپاۆشيح بەز ۆەستي نا ۆوينە، ۆ نادەجدە، چتو يا حوت چتو-تو زنايۋ و نيح. يا وتۆەتيل، چتو، ك سوجالەنيۋ، يا نيچەگو نە زنايۋ و ەگو رودستۆەننيكاح. مى پوەلي، پوپيلي ي وبمەنياليس ادرەسامي. ون وبەششال منە، چتو پوسلە ۆوزۆراششەنيا نا رودينۋ پوەدەت ۆ كيزيل-ارۆات ي سووبششيت مويم روديتەليام رادوستنۋيۋ ۆەست: «يا ۆيدەل ۆاشەگو سىنا ۆ دوبروم زدراۆي!».
دەيستۆيتەلنو، لەتوم 60-گو گودا ون ۆسترەتيلسيا س مويم وتتسوم ي پەرەدال ۆسە، و چەم يا راسسكازىۆال. وتەتس موي ۆىرازيل ەمۋ گلۋبوكۋيۋ بلاگودارنوست زا رادوستنۋيۋ ۆەست ي سكازال، چتو مەچتاەت حوتيا بى راز ۋۆيدەت سۆوەگو سىنا پەرەد سمەرتيۋ.
چەرەز نەكوتوروە ۆرەميا پريشلو پيسمو يز دوما. ونو بىلو ناپيسانو سو سلوۆ وتتسا مويم ملادشيم براتوم تانگرىبەردي. ۆ پيسمە گوۆوريلوس سلەدۋيۋششەە: «مۋرات-دجان، ناكونەتس-تو، چەرەز دۆادتسات س ليشنيم لەت، نام پوسچاستليۆيلوس پولۋچيت ۆەستوچكۋ وت تەبيا ي ۋزنات، چتو تى جيۆ-زدوروۆ; ك نام پريشيول ودين پارەن ي سووبششيل و تۆويوم زدراۆي ي دال نام تۆوي ادرەس». دالەە ۆ پيسمە گوۆوريلوس: «مى وچەن وبرادوۆاليس، ۋسلىشاۆ و توم، چتو تى جيۆ-زدوروۆ. پوچۋۆستۆوۆالي سەبيا تاك، كاك بۋدتو سۆيدەليس س توبوي. رازلۋكا تياجەلا، وسوبەننو رازلۋكا س جيۆىم چەلوۆەكوم. پوەتومۋ دەن ي نوچ موليمسيا و توم، چتوبى تى ۆەرنۋلسيا ك نام ي ەل س نامي حلەب-سول زا ودنيم داستارحانوم».
زاتەم، كاك زاۆەدەنو، وني سووبششالي و توم، چتو وني ني ۆ چيوم نە نۋجدايۋتسيا، چتو جيۆۋت پرەكراسنو، ي پەرەداۆالي سۆەدەنيا وب ۋمەرشيح رودستۆەننيكاح.
وتەتس موي، وكازىۆاەتسيا، ۆ 1947 گ. ۋشيول س جەلەزنوي دوروگي نا پەنسيۋ ي پولۋچاەت 366 رۋبلەي. مويا مات، دو پولۋچەنيا ۆەستي و توم، چتو يا جيۆ، تاكجە پولۋچالا پەنسيۋ ۆ 300 رۋبلەي. كاجەتسيا، مەنيا سچيتالي پوگيبشيم ي ۋجە ۋسترويلي پو منە پومينكي. يز مويح رودستۆەننيكوۆ نە ۆەرنۋلسيا س فرونتا تولكو دۆوليۋرودنىي برات يشان ي وت نەگو، وكازىۆاەتسيا، نەت ني پيسما، ني ۆەستوچكي.
تاكيم وبرازوم، پريمەرنو چەرەز دۆادتسات لەت منە، ناكونەتس، ۋدالوس ۋستانوۆيت سۆياز س روديتەليامي. ودناكو پريگلاسيت يح ك سەبە ۆ گوستي ي پوۆيداتسيا س نيمي منە نە دوۆەلوس. ۆلاستي پرەدلوجيلي منە سامومۋ پريەحات ۆ تۋركمەنيستان ي پوۆيداتسيا س نيمي. نو ۆ تو ۆرەميا زاۆەدومو بىلو يزۆەستنو، چەم ەتو موگلو كونچيتسيا.
يا ۆىراجايۋ سۆويۋ گلۋبوكۋيۋ بلاگودارنوست موەمۋ سووتەچەستۆەننيكۋ تايمازۋ اللامۋرادوۆۋ زا تو، چتو ون پوموگ ۋستانوۆيت ەتۋ سۆياز. توگدا، ۆ سەرەدينە 61-گو گودا، ون جيل ۆ اشحابادە، نا ۋليتسە كياريزنوي، ۆ دومە نومەر 69.

كلەۆەتا

ۆلاستي تۋركمەنيستانا دو سيح پور نە موگۋت رەشيت وكونچاتەلنو ۆوپروس و سۋدبە سووتەچەستۆەننيكوۆ، ۆىنۋجدەننىح وستاتسيا ۆ زارۋبەجنىح ستراناح ۆو ۆرەميا ۆتوروي ميروۆوي (ۆەليكوي وتەچەستۆەننوي) ۆوينى پو نەزاۆيسياششيم وت نيح پريچينام. دو سيح پور يح وبۆينيالي كاك «پرەداتەلەي» ي «يزمەننيكوۆ»، سوزداۆايا و نيح «وبراز ۆراگا». بۋماگا تەرپيت، ا سووتۆەتستۆۋيۋششيە ۆەدومستۆا ي يح سوترۋدنيكي دەلايۋت، چتو حوتيات.
لوجنوست ەتيح وبۆينەني، تو، چتو وني پوستروەنى نا سفالسيفيتسيروۆاننىح ماتەريالاح، بىلي نە راز پودچيوركنۋتى ۆ تسەنترالنوي سوۆەتسكوي پەچاتي ۆ پوسلەدنيە گودى سسسر. پوسلە توگو، كاك تۋركمەنيستان پروۆوزگلاسيل نەزاۆيسيموست، ي ۆ تۋركمەنسكوي پەچاتي پوياۆيليس پۋبليكاتسي س پرەدلوجەنيامي پرەكراتيت وبۆينيات ناحودياششيحسيا زا رۋبەجوم سووتەچەستۆەننيكوۆ.
ۆ چيسلە تەح، كتو بىل پرەدان گنۋسنىم وبۆينەنيام، بىل ي يا. ەتو دليننايا يستوريا. پري ەتوم يا دۋمايۋ، چتو وسنوۆنوي پريچينوي ەتيح وبۆينەني بىلو نە ستولكو تو، چتو يا 30 لەت پرورابوتال رەداكتوروم راديو «سۆوبودا»، سكولكو تو، چتو يا ۆ سۆويو ۆرەميا وتكازال پرەدلوجەنيۋ پولكوۆنيكا كگب تۋركمەنيستانا رەدجەپا بەردىەۆا ي ەگو نەودنوكراتنو پوسەششاۆشەگو ناش دوم «سۆيازنوگو» بىۆشەگو پرەدسەداتەليا كوميتەتا كينەماتوگرافي، بىۆشەگو وتۆەتستۆەننوگو سەكرەتاريا جۋرنالا «تۋركمەنيستان كوممۋنيستي» ورازا گودجاەۆا ستات يح اگەنتوم نا زاپادە، ۆ چاستنوستي نا راديو «سۆوبودا».
پوسلە ەتوگو ۆ گازەتاح «سوۆەت تۋركمەنيستانى» ي «تۋركمەنسكايا يسكرا» (وت 30.09.1981) بىلا وپۋبليكوۆانا پوسۆياششيوننايا سپەتسيالنو منە ستاتيا يزۆەستنوگو پيساتەليا ي پرەدسەداتەليا وبششەستۆا ۆەتەرانوۆ ۆوينى سەيتنيازا اتاەۆا پود نازۆانيەم «پرەداتەل»، ا زاتەم، ۆ تەچەنيە مەسياتسا، پەچاتاليس وتزىۆى پود رۋبريكوي «پروكلياتە پرەداتەليۋ».
بىلو زارانەە يزۆەستنو، چتو ۆ تەح گازەتاح نە بۋدەت مەستا وتۆەتۋ وبۆينياەموگو نا ستاتيۋ س.اتاەۆا «پرەداتەل». پوەتومۋ اۆتور ستاتي سكاكال نا لوشادي ودين، پريمەنيال سامىە پريميتيۆنىە ي گرۋبىە سلوۆا، گنۋسنۋيۋ تەرمينولوگيۋ ي تاكيم وبرازوم لەز يز كوجي ۆون، چتوبى سوزدات ۋ چيتاتەلەي ي ۆووبششە ۋ ۆسەي تۋركمەنسكوي وبششەستۆەننوستي نەناۆيست ك «پرەداتەليۋ». پري ەتوم، كونەچنو، نيكتو ەگو نە وديورگيۆال.
ستاتيا سناچالا سوستويالا يز ناۆەتوۆ، كلەۆەتى ي فالسيفيكاتسي فاكتوۆ. ك سلوۆۋ سكازات، كوگدا ودين ستاريك-تۋركمەن، وبراتيۆشيس ك ەتومۋ اتاەۆۋ، سكازال: «يا حوروشو زنايۋ مۋرادا تاچمۋرادا ي امانا بەردىمۋرادا. وني پاتريوتى، ليۋبياششيە سۆوي نارود ي سۆويۋ سترانۋ»، وت وتۆەتيل: «يا جۋرناليست-مەجدۋنارودنيك، يا بۋدۋ پيسات و نيح كاك موجنو بولشە، زا ەتو منە دايۋت منوگو گونورارا». ناۆەرنوە، ەگو وتۆەت نە نۋجداەتسيا ۆ كوممەنتارياح...
اۆتور ستاتي «پرەداتەل»، چتوبى ۆوزبۋديت كو منە كاك موجنو بولشۋيۋ نەناۆيست ۆ نارودە، ۋتۆەرجدال تاكجە، چتو يا گرۋبو وتزىۆالسيا و تۆورچەستۆە يزۆەستنىح تۋركمەنسكيح ارتيستوۆ امانا كۋلمامەدوۆا، بازارا امانوۆا ي التى كارليەۆا. پوەتومۋ يا پوسچيتال ۋمەستنىم پريلوجيت ك سۆويم اۆتوبيوگرافيچەسكيم زامەتكام كوپي سۆويح ستاتەي، پوسۆياششيوننىح يح تۆورچەستۆۋ. پۋست چيتاتەلي سامي وپرەدەليات، پونوسيل يا ەتيح زنامەنيتىح ي ۋۆاجاەمىح ماستەروۆ ستسەنى يلي نەت. (پريلوجەنيا ۆ ناشەي ەلەكتروننوي ۆەرسي كنيگي نە پۋبليكۋيۋتسيا - رەد.).
ۆووبششە-تو، نە بىلو نەوبحوديموستي ديسكۋتيروۆات پو پوۆودۋ ستاتي «پرەداتەل»، پوتومۋ، چتو ديسكۋسسيۋ نادو بىلو ۆەستي نا سترانيتساح گازەتى، ۆ كوتوروي ونا بىلا ناپەچاتانا. ا ەتو نە دوپۋسكالوس.
ۆوسپولزوۆاۆشيس تاكيم پولوجەنيەم ۆەششەي، اۆتور ناپيچكال سۆويۋ ستاتيۋ لوجنىمي ماتەريالامي، نەوبوسنوۆاننىمي وبۆينەنيامي ي كلەۆەتوي، گرۋبوي رۋگانيۋ ي گنۋسنىمي زاياۆلەنيامي. كاك بىلو سكازانو ۆىشە، ۋ اۆتورا ستاتي نە بىلو ي سلەدا جۋرناليستسكوي ي چەلوۆەچەسكوي ۆەجليۆوستي. ۆ تاكوم جە تونە پيسالي نە تولكو اۆتور ستاتي، نو ي سوۆەرشەننو نە زناكومىە منە ليۋدي، كوتورىە سلالي منە پيسما-پروكلياتيا.
ۆوزميوم، ك پريمەرۋ، پيسمو موەگو ودنوسەلچانينا («بىۆشەگو»، كاك ون پيشەت ۆ سكوبكاح) ورازا اتاەۆا. ون پرەدستاۆلياەتسيا ۆ پيسمە ۋچيتەلەم، ۆوسپيتاتەلەم دەتەي. ودناكو ۆ ەگو پيسمە نەت ني ۆەجليۆوستي، ني ۆوسپيتاننوستي. ون س ساموگو ناچالا وبراششاەتسيا كو منە سلوۆوم «مراز»، ا پوتوم پوۆتورياەت سلوۆا «يزمەننيك»، «ۋبليۋدوك»، «پرەداتەل»، «پوددونوك».
پروچتيتە پيسمو ۋچيتەليا (پري پەرەۆودە سوحرانەنى ستيل ي پۋنكتۋاتسيا اۆتورا پيسما - رەد. «ەركين پيكير»):
«ەي مراز مۋرات تاچمۋرات.
يا پروچيتال منوگوە و تۆويح پرەستۋپلەنياح ۆ تۋركمەنسكوي پەچاتي ي ۆو منە ۆوزروسلو چۋۆستۆو نەناۆيستي ك تەبە. ي تەپەر يا نە موگۋ سيدەت سپوكوينو نە ناپيساۆ تەبە وب ەتوم سۆويوم چۋۆستۆە. پراۆدۋ سكازات يا توجە روديلسيا ي ۆىروس گدە تى سوسال ماتەرينسكوە مولوكو. ا سەيچاس گدە تى حوديل پو رودنوي زەملە يا وبۋچايۋ، ۆوسپيتىۆايۋ دەتەي سۆوەگو نارودا، سووتەچەستۆەننيكوۆ، ودنوسەلچان (ۆ توم چيسلە ي تۆويح رودستۆەننيكوۆ). كاك تى - ۋبليۋدوك موگ سترەليات ۆ توۆاريششەي س كوتورىمي ۆمەستە ەل حلەب، ۆمەستە ۆىروس، دىشال ودنيم ۆوزدۋحوم. گدە تۆويا چەست، سوۆەست ترۋس. سۆوەي يزمەنوي، پرەداتەلستۆوم تى وپوزوريل سۆويح روديتەلەي، رودستۆەننيكوۆ ۆەس تۋركمەنسكي نارود. پۋست تۋركمەنسكايا زەمليا ستانەت زاتىچكوي ۋ تەبيا ۆ گورلە.
پوچەمۋ تى پىتاەشسيا پونوسيت يازىكوم تۋركمەنسكۋيۋ كۋلتۋرۋ، يسكۋسستۆو. رازۆە پرەجنيح تۆويح پروستۋپكوۆ، پرەداتەلستۆا مالو ۋبليۋدوك. تى ۆەد تەپەر، جيۆيا تام، پولۋچيۆ يح گراجدانستۆو، پرەۆراتيلسيا ۆ يح سوباكۋ ي كاك سوباكا لاەش نا تو، نا چەگو وني ۋكاجۋت. تى كتو تاكوي چتوبى رابوتايا نا يح راديو، پليۋيا نا سۆويو رودنوە وتەچەستۆو، ۆ كولودەتس، يز كوتوروگو پيۋت تۆوي رودستۆەننيكي تروگات سۆويم يازىكوم ناشۋ ليتەراتۋرۋ، يسكۋسستۆو، پيساتەلەي، ارتيستوۆ.
تى، وكازىۆاەتسيا، يزمەننيك، پرەداتەل، بەسسوۆەستنىي ۋبليۋدوك.
تى بى سپەرۆا پوسموترەل سۆويمي گلازامي نا ناشۋ سەگودنياشنيۋيۋ جيزن، توگدا بى تى ۋۆيدەل، ناسكولكو ۆىروسلي زا ەتو كوروتكوە ۆرەميا كۋلتۋرا، يسكۋسستۆو، وسوبەننو سەلسكايا جيزن تۋركمەنسكوگو نارودا. نو تى جە نە دوستوين تاكوگو پوچەتا. رازۆە ۋ پرەداتەليا موجەت بىت رودينا. كاك سكازانو، «رازلۋچيوننىي س رودينوي بۋدەت پلاكات دو ساموي سمەرتي»، تى تەپەر جيۆوي ترۋپ ي چەلوۆەك، كوتورىي بۋدەت پلاكات تام دو ساموي سمەرتي. سەيچاس تەبيا پروكليناەت ۆەس تۋركمەنسكي نارود. يا حوچۋ ناپومنيت تەبە ودنو ستيحوتۆورەنيە تۋركمەنسكوگو پوەتا-كلاسسيكا موللانەپەسا: «چەم جيت ۆەربليۋديتسەي سوروك لەت، لۋچشە ودين گود جيت ۆەربليۋدوم».

تۆوي سووتەچەستۆەننيك، ودنوسەلچانين (بىۆشي)
اتاەۆ وراز (پودپيس)
27.11.1981 گود.

ەششيو نادو سكازات ۆوت و چيوم: اۆتور ستاتي «پرەداتەل» ۋتۆەرجداەت، بۋدتو يا ۆ لاگەرە دليا ۆوەننوپلەننىح دونوسيل نەمەتسكيم سولداتام نا درۋگيح سوۆەتسكيح ۆوەننوپلەننىح، وبۆينيال يح. كستاتي، پودوبنىە وبۆينەنيا سودەرجاتسيا ۆو ۆسەح ستاتياح، ناپيساننىح و ليۋدياح، ياكوبى سوترۋدنيچاۆشيح س فاشيستامي. يا حوچۋ سكازات و توم، چتو ۆ لاگەرە دليا ۆوەننوپلەننىح ۋ مەنيا نە بىلو نيكاكيح پريۆيلەگي، ا نەزناچيتەلنوە زنانيە نەمەتسكوگو يازىكا يا يسپولزوۆال دليا وكازانيا پوموششي توۆاريششام پو نەسچاستيۋ. يز-زا ەتوگو يا داجە پولۋچيل ۆ گرۋد پۋليۋ نەمەتسكوگو سولداتا. ەتو پودتۆەرجداەت ۆ سۆويوم، ادرەسوۆاننوم منە، پيسمە موي ودنوسەلچانين گوكوۆ دۋردى، س كوتورىم مى ۆ شكولە سيدەلي زا ودنوي پارتوي (پري پەرەۆودە سوحرانەنى ستيل ي پۋنكتۋاتسيا اۆتورا پيسما - رەد.):

«پريۆەتستۆەننوە پيسمو
يز داليوكوي دالي، نو وت بليزكوگو سەردتسا پريمي پريۆەت وت دۋردى گوكوۆا، سوسەدا پو پارتە، توۆاريششا، ۆمەستە پريزۆاننوگو نا ۆوەننۋيۋ سلۋجبۋ، ي س كوتورىم تى نە ۆيدەلسيا دۆادتسات چەتىرە گودا. پوسلە پريۆەتستۆيا حوچۋ سووبششيت و توم، چتو يا ۆەرنۋلسيا نا رودينۋ ۆ 1946 گودۋ. ۆ دەن پريەزدا راسسكازال تۆويم بليزكيم ۆسيو، كاك بىلو، و توم، چتو تى جيۆ ي چتو تى بىل رانەن ۆ لاگەرە. پومنيش، تو لي ۆ سەبەجە، تو لي ۆ دۆينسكە چەرەز تۆويو پلەچو پروشلا نا ۆىلەت شالنايا پۋليا. ەتو بىل دەن، كوگدا مى راسستاليس. س تەح پور پروشلو روۆنو دۆادتسات چەتىرە گودا. رودينا زوۆيوت تەبيا راسكرىۆ وبياتيا. كاك گوۆوريتسيا: «چەم بىت پاديشاحوم ۆ ەگيپتە، لۋچشە بىت نيششيم نا رودينە». ۆيجۋس س تۆويمي ملادشيمي براتيامي، تۆوي ادرەس يا ۆزيال ۋ نيح. يا سەيچاس جيۆۋ ۆ ستوليتسە ناشەي رودينى اشحابادە. ۆ اشحابادە سەيچاس ۆەسنا، ابريكوسى ي يابلوكي ۆ بەلوم تسۆەتۋ. ەسلي حوچەش تسۆەستي نا رودينە ي پرينوسيت پلودى، ۆەرنيس ۆ ميلۋيۋ سەردتسۋ رودينۋ، مۋرات! سوتني، تاكيح كاك تى، رابوتايۋت نا رودينە نا ۋۆاجاەمىح رابوتاح. يا سەيچاس رابوتايۋ ۆ مينيستەرستۆە وبرازوۆانيا ستارشيم ناۋچنىم رابوتنيكوم پو نەمەتسكومۋ يازىكۋ. ودين يز تۆويح ملادشيح براتەۆ رابوتاەت ۆ زاۆە ۋچيتەلەم، ا درۋگوي، سامىي ملادشي - بۋحگالتەر ۆ سوۆحوزە. تۆوي مات ي وتەتس جيۆى-زدوروۆى ي جيۆۋت نادەجدوي ۋۆيدەت تەبيا. دو سۆيدانيا، داي بوگ ۋۆيدەتسيا ۆ دوبروم زدراۆي. س پريۆەتوم دۋردى گوكوۆ. جدۋ تۆوەگو پيسما.
موي ادرەس:
UdSSR Aschabad, Lermontov strabe 40. Gokov Durdy.
گ.اشحاباد، ۋليتسا لەرمونتوۆا 40. گوكوۆۋ دۋردى. 13.03-1965.»

زدەس يا سچيول ۋمەستنىم پومەستيت تاكجە پيسمو، ۋپوميناەموگو ۆىشە «سۆيازنوگو» كگب، وبەسپەچيۆاۆشەگو ماتەريالامي اۆتورا ستاتي «پرەداتەل»، نومەنكلاتۋرنوگو رابوتنيكا كومپارتي تۋركمەنيستانا ورازا گودجاەۆا. ۆ ەتوم سۆويوم پيسمە ون پرەدلاگاەت منە ۆسترەتيتسيا ۆ ۆەنە سو سۆويم درۋگوم (نا ساموم دەلە پولكوۆنيكوم كگب، زامەستيتەلەم پرەدسەداتەليا كگب تۋركمەنيستانا) رەدجەپوم بەردىەۆىم. ۆپوسلەدستۆي يا ۆيدەلسيا س ەتيم چەلوۆەكوم. ون، كاك يا ۋجە گوۆوريل ۆىشە، «پوپروسيل» مەنيا ستات اگەنتوم كگب تۋركمەنيستانا نا زاپادە.

«پريۆەتستۆەننوە پيسمو
يز داليوكوي دالي، نو وت بليزكوگو سەردتسا پريمي پريۆەت وت دۋردى گوكوۆا، سوسەدا پو پارتە، توۆاريششا، ۆمەستە پريزۆاننوگو نا ۆوەننۋيۋ سلۋجبۋ، ي س كوتورىم تى نە ۆيدەلسيا دۆادتسات چەتىرە گودا. پوسلە پريۆەتستۆيا حوچۋ سووبششيت و توم، چتو يا ۆەرنۋلسيا نا رودينۋ ۆ 1946 گودۋ. ۆ دەن پريەزدا راسسكازال تۆويم بليزكيم ۆسيو، كاك بىلو، و توم، چتو تى جيۆ ي چتو تى بىل رانەن ۆ لاگەرە. پومنيش، تو لي ۆ سەبەجە، تو لي ۆ دۆينسكە چەرەز تۆويو پلەچو پروشلا نا ۆىلەت شالنايا پۋليا. ەتو بىل دەن، كوگدا مى راسستاليس. س تەح پور پروشلو روۆنو دۆادتسات چەتىرە گودا. رودينا زوۆيوت تەبيا راسكرىۆ وبياتيا. كاك گوۆوريتسيا: «چەم بىت پاديشاحوم ۆ ەگيپتە، لۋچشە بىت نيششيم نا رودينە». ۆيجۋس س تۆويمي ملادشيمي براتيامي، تۆوي ادرەس يا ۆزيال ۋ نيح. يا سەيچاس جيۆۋ ۆ ستوليتسە ناشەي رودينى اشحابادە. ۆ اشحابادە سەيچاس ۆەسنا، ابريكوسى ي يابلوكي ۆ بەلوم تسۆەتۋ. ەسلي حوچەش تسۆەستي نا رودينە ي پرينوسيت پلودى، ۆەرنيس ۆ ميلۋيۋ سەردتسۋ رودينۋ، مۋرات! سوتني، تاكيح كاك تى، رابوتايۋت نا رودينە نا ۋۆاجاەمىح رابوتاح. يا سەيچاس رابوتايۋ ۆ مينيستەرستۆە وبرازوۆانيا ستارشيم ناۋچنىم رابوتنيكوم پو نەمەتسكومۋ يازىكۋ. ودين يز تۆويح ملادشيح براتەۆ رابوتاەت ۆ زاۆە ۋچيتەلەم، ا درۋگوي، سامىي ملادشي - بۋحگالتەر ۆ سوۆحوزە. تۆوي مات ي وتەتس جيۆى-زدوروۆى ي جيۆۋت نادەجدوي ۋۆيدەت تەبيا. دو سۆيدانيا، داي بوگ ۋۆيدەتسيا ۆ دوبروم زدراۆي. س پريۆەتوم دۋردى گوكوۆ. جدۋ تۆوەگو پيسما.
موي ادرەس:
UdSSR Aschabad, Lermontov strabe 40. Gokov Durdy.
گ.اشحاباد، ۋليتسا لەرمونتوۆا 40. گوكوۆۋ دۋردى. 13.03-1965.»

زدەس يا سچيول ۋمەستنىم پومەستيت تاكجە پيسمو، ۋپوميناەموگو ۆىشە «سۆيازنوگو» كگب، وبەسپەچيۆاۆشەگو ماتەريالامي اۆتورا ستاتي «پرەداتەل»، نومەنكلاتۋرنوگو رابوتنيكا كومپارتي تۋركمەنيستانا ورازا گودجاەۆا. ۆ ەتوم سۆويوم پيسمە ون پرەدلاگاەت منە ۆسترەتيتسيا ۆ ۆەنە سو سۆويم درۋگوم (نا ساموم دەلە پولكوۆنيكوم كگب، زامەستيتەلەم پرەدسەداتەليا كگب تۋركمەنيستانا) رەدجەپوم بەردىەۆىم. ۆپوسلەدستۆي يا ۆيدەلسيا س ەتيم چەلوۆەكوم. ون، كاك يا ۋجە گوۆوريل ۆىشە، «پوپروسيل» مەنيا ستات اگەنتوم كگب تۋركمەنيستانا نا زاپادە.
ۆوت ەتو پيسمو (پري پەرەۆودە سوحرانەنى ستيل ي پۋنكتۋاتسيا اۆتورا - م.ب.):

«زدراۆستۆۋي، مۋرات!
پروشلو، وكازىۆاەتسيا، بولەە دۆۋح لەت سو ۆرەمەني ناشەي ۆسترەچي. تى، كونەچنو، زناەش وب يزمەنەنيا، كوتورىە پرويزوشلي س تەح پور.
پو نەكوتورىم پريچينام، ۆووبششە-تو، پو سۆوەي حالاتنوستي، نە موگ تەبە ناپيسات پيسمو. حوتيا يا ي نە پيسال پيسما، نو و دۆۋح تۆويح پروسباح يا نە زابىل. ي پوەتومۋ يا پروۆەريل ارحيۆ ۆرەميون تۆوەگو وبۋچەنيا ۆ رابفاكە، ناشيول پريكاز و زاۆەرشەني توبوي ۋچيوبى، پولۋچيل نا رۋكي زاۆەرەننىي نوتاريۋسوم كوپيۋ سۆيدەتەلستۆا رابفاكا. ۆو-ۆتورىح، تى پروسيل زاپيسي تۋركمەنسكيح مەلودي ي پەسەن. ەتوگو يا توجە پريگوتوۆيل. كوگدا يا حوديل ي دۋمال، كاك ەتو تەبە وتپراۆيت، منە ستالو يزۆەستنو، چتو ودين پارەن (ەتوت پارەن - پولكوۆنيك كگب - رەماركا مۋراتا تاچمۋرادا), موي زناكومىي، درۋگ ەدەت نا يارماركۋ، كوتورايا بۋدەت ۆ اۆستري، ۆ ۆەنە. ون دال سوگلاسيە وتۆەزتي، ەسلي تى سموجەش پريەحات تۋدا.
مى س ەتيم پارنەم پوشلي ك ۆام دوموي. سووبششيل، چتو ون ەدەت ۆ تۋ ستورونۋ، چتو يا ۆىپولنيل تۆوي پروسبى، پوسىلايۋ كوپيۋ سۆيدەتەلستۆا، زاپيسي مەلودي. سكازال، چتو س ترۋدوم ناشەل ۆ ارحيۆە. توگدا ەەبەردي سكازال «ۆاح!»، ۆەد ەست ي وريگينال سۆيدەتەلستۆا. سدەلال ي س نەگو فوتوگرافيۋ. ۆسە پوسىلايۋ رەدجەپوم بەردىەۆىم (ر.ب. - پولكوۆنيك كگب، زامەستيتەل پرەدسەداتەليا كگب تسسر - رەماركا مۋرادا تاچمۋرادا). ون س 5-گو سەنتيابريا بۋدەت ۆ ۆەنە. تى نايدي ۆوزموجنوست ي پريحودي ك نەمۋ، ي ۆوزمي ۆەششي، كوتورىە يا پريگوتوۆيل س تاكيم ترۋدوم.
يا سوجالەيۋ، چتو نە سموگ ۆسترەتيتسيا س توبوي پەرەد وتەزدوم. پوتومۋ چتو نە سموگ پريۆەزتي تۆوەي ماتەري ي وتتسۋ كاكوي-تو پوداروك وت تەبيا، پەرەدال تولكو تۆوي پريۆەت، راسسكازال و تۆويوم پولوجەني.
مۋرات! وب وستالنىح ۆەششاح راسسكاجەت تەبە رەدجەپ.
ك تەبە ەست ودنا پروسبا. ەتو تو، چتو رەدجەپ نە زناەت يازىكا «ۆاشيح ستران». پوەتومۋ يا بىل بى بلاگودارەن، ەسلي تى نايدەش ۆرەميا ي پروۆەدەش ەگو پو ۆاشيم كراسيۆىم مەستام.
ۋجە پروشلو 12-13 لەت، كاك ۋۆيدەل پرەكراسنىە ۆەنسكيە لەسا. دو سيح پور ستويت پەرەد گلازامي. ۆووبششە-تو، پرەكراسنىە مەستا تى زناەش لۋچشە مەنيا. دو سۆيدانيا ۆ دوبروم زدراۆي
وراز گودجاەۆ. 13.7.70 گ. گورود اشحاباد.
ەتو پيسمو تاكجە پوسىلايۋ چەرەز ودنوگو پارنيا، كوتورىي ەدەت ۆ ۆەنۋ».

پەرەد ليتسوم سپراۆەدليۆوستي


ۆ حودە كامپاني «ۆسەنارودنوگو» وسۋجدەنيا «پرەداتەليا»، ۆ موەم رودنوم اۋلە (ۆ كيزيل-ارۆاتە), كاك ەتو دەلالي ۆ 37-م گودۋ، بىل پروۆەديون ميتينگ، نا كوتوروم زاستاۆيلي موەگو ساموگو ملادشەگو براتا، كوتورىي ۆ جيزني مەنيا نە ۆيدەل، ۆىستۋپيت س زارانەە پودگوتوۆلەننىم تەكستوم، ۆ كوتوروم بىلي سلوۆا: «ون نە موجەت بىت مويم براتوم».
چەرەز دەسيات لەت پوسلە ەتوگو سوبىتيا، كوگدا ۋجە كورەننىم وبرازوم يزمەنيليس وبستوياتەلستۆا، وب ەتوم پيسالا گازەتا «بالكان» وت 4 يۋليا 1992 گودا:
«كلۋب جەلەزنودوروجنيكوۆ كيزيل-ارۆاتا. نا سوبراني، كوتوروە زدەس پروحوديت، ۆسە ۆرەميا پوۆتورياەتسيا يميا ودنوگو ي توگو جە چەلوۆەكا. نا ەگو گولوۆۋ نەپرەرىۆنو سىپليۋتسيا كامني پروكلياتيا. زۆۋچات سلوۆا «پرەداتەل»، «يزمەننيك». ەگو سووتەچەستۆەننيكي، ودنوسەلچانە درۋگ زا درۋگوم ۆىحوديات نا تريبۋنۋ ي، پروكلينايا ەگو سامىمي ستراشنىمي سلوۆامي، وترەكايۋتسيا وت نەگو. ەگو براتيا سيديات ۆ ستورونە، ستىدليۆو سكلونيۆ گولوۆى. وني، گوتوۆىە پروۆاليتسيا سكۆوز زەمليۋ، سگيبايۋتسيا، سلوۆنو پود كامنەم پروكلياتي. ودين يز نيح س بۋماگوي، كوتورۋيۋ ناپيسالي ي ۆسۋچيلي ەمۋ ۆ رۋكي، ۆىحوديت ۆپەرەد. نە سمەيا پودنيات گلازا وت زەملي، ناچيناەت چيتات س بۋماگي. سلوۆا، كوتورىە ناپيسانى نا نەي، ودنو درۋگوگو تياجەلەە، ودنو درۋگوگو ستراشنەە.
ەسلي بى بۋماگا بىلا جيۆوي، ونا بى نە ۆىنەسلا ەتيح سلوۆ ي سگورەلا. سو سلوۆامي: «ۋ مەنيا نەت تاكوگو براتا، يا وتۆوراچيۆايۋس وت نەگو»، ملادشي برات وترەكاەتسيا وت ستارشەگو براتا ي، نە پودنيمايا گولوۆۋ، سلەزاەت س تريبۋنى.
... ا مات، روديۆشايا «سىنا-پوزورنيكا»، سيديت دوما ۋ چەسالكي ي كونتسوم پلاتكا ۆىتيراەت پوتۋحشيە گلازا.
ۆسكورە ۆ بولشيح گازەتاح پوياۆليايۋتسيا ستاتي وب ەتوم پروكليناەموم چەلوۆەكە. نا گولوۆۋ ەتوگو چەلوۆەكا، پوپاۆشەگو ۆ پلەن ۆو ۆرەميا ۆەليكوي وتەچەستۆەننوي ۆوينى ي دو كونتسا ۆوينى پروسلۋجيۆشەگو ۆ سفورميروۆاننوم فاشيستامي «تۋركەستانسكوم لەگيونە»، سىپليۋتسيا پروكلياتيا، وسنوۆاننىە نا رازنىح سلۋحاح و ياكوبى سوۆەرشەننىح يم پروستۋپكاح.
ۆ تو ۆرەميا، كوگدا ۆ رايكومە پارتي گوتوۆيلسيا ستسەناري ەتوگو سوبرانيا، ەگو يميا ستاراتەلنو يسكالي ۆ سپيسكاح يزمەننيكوۆ، پەرەبەجاۆشيح ۆو ۆرەميا ۆوينى نا ستورونۋ ۆراگا، ا تەپەر سلۋجيۆشيح ينوستراننىم رازۆەدكام. ودناكو ۆ تەح سپيسكاح يمەني پروكليناەموگو نە بىلو...
ي ۆسە ەتو وب ودنوم چەلوۆەكە - و مۋرادە تاچمۋرادە. چتو جە كاساەتسيا موەگو ليچنوگو منەنيا وب ەتوم چەلوۆەكە س تاكوي ترۋدنوي سۋدبوي، تو يا نە زنايۋ، چتو ون سدەلال ۆو ۆرەميا ۆوينى، نو دۋمايۋ، چتو پياتيدەسياتيترەحلەتنيايا توسكا پو رودينە، بول رازلۋكي موجەت بىت جەستوكوي كاروي داجە دليا سوۆەرشيۆشەگو ساموە تياجكوە پرەستۋپلەنيە چەلوۆەكا» - پيشەت اۆتور ستاتي امانبيبي مۋحاممەدوۆا.
«پو-موەمۋ، ۆ ەگو پوسلەۆوەننوم جيزنەننوم پۋتي نەت وسنوۆاني دليا وبۆينەني - پرودولجاەت سۆويۋ ستاتيۋ امانبيبي مۋحاممەدوۆا، پوتومۋ چتو دليا ناس تەپەر نە سەكرەت، چتو تۋركمەنيستان پەرەنەس تياگوتى كولونيالنوگو يگا. تەپەر نام كاجەتسيا نەۆەروياتنىم تو، چتو داجە سامىي گلاۆنىي رۋكوۆوديتەل رەسپۋبليكي نە موگ ۆىەحات بەز ۆەدوما موسكۆى.
تەپەر نەت نادوبنوستي وبياسنيات تۋركمەنۋ، ناسكولكو دوروگي نەزاۆيسيموست ي سۆوبودا. ۆيدنو، چتو داجە تە يدەولوگي، كوتورىە ۆو ۆرەمەنا زاستويا بيلي ۆ گرۋد، ۆوسحۆاليايا كوممۋنيستيچەسكيە يدەي، سەگودنيا گوتوۆى پودتۆەرديت پراۆوتۋ سلوۆ مۋرادا تاچمۋرادا، پريزىۆاۆشيح نارود ك سۆوبودە چەرەز راديو «سۆوبودا».
كاك بى پوددەرجيۆايا ەتي سلوۆا يز ستاتي ۆ گازەتە «بالكان»، جۋرناليست اشيركۋلي بايرىەۆ ۆ سۆوەي بولشوي ستاتە «لۋچشە، چەم بىت گوستەم نا چۋجبينە...»، وپۋبليكوۆاننوي ۆ ترەتەم نومەرە جۋرنالا «ديار» وت 1992 گودا پيسال سلەدۋيۋششەە:
«نەكوتورىە يز ەميگرانتوۆ رابوتالي ي ۆىستۋپالي ۆ زارۋبەجنىح سرەدستۆاح ماسسوۆوي ينفورماتسي. ليچنو دليا مەنيا نەسومنەننو، چتو وسۋجدات يح زا ەتو نەپراۆيلنو. نە گرەشنو رابوتات ي نا راديو. وسوبەننو توگدا، كوگدا، موجەت بىت، دليا ليۋدەي، پوچتي ناۆسەگدا رازلۋچيۆشيحسيا س رودينوي، ۆوزموجنوست ۆەششات نا رودنوم يازىكە بىلو ەدينستۆەننىم ۋتەشەنيەم. توگدا چەگو بى ەتو زناچيلو سچيتات كاجدوە يح ۆىستۋپلەنيە، كاجدىي يح راسسكاز كلەۆەتوي، ا يح ساميح نازىۆات پرەستۋپنيكامي؟ كاك مى تەپەر زناەم، منوگوە يز توگو، چتو وني گوۆوريلي، نە بىلو ليشەنو سمىسلا. رازۆە وني بىلي نە پراۆى، كوگدا ۋتۆەرجدالي، چتو سويۋزنىە رەسپۋبليكي ليشەنى ساموستوياتەلنوستي؟»
ك سوجالەنيۋ، توگدا، ۆو ۆرەميا كامپاني وسۋجدەنيا «پرەداتەليا»، بىلو سوۆسەم يناچە. توگدا، س پوموششيۋ فوتومونتاجا، بىل سوزدان داجە فيلم. كاكوە ەتو بىلو ناسيليە، كاكوە وسكوربلەنيە! پوتومۋ چتو ۆ توم فيلمە مويۋ ستارەنكۋيۋ مات ۆىنۋجدالي پرويزنوسيت سلوۆا: «يا وترەكايۋس وت تەبيا. تاكوي سىن، كاك تى، منە نە نۋجەن. بۋد تى پروكليات!» ا ملادشەگو براتا، كوتورىي مەنيا ەششە ني رازۋ نە ۆيدەل، زاستاۆليالي گوۆوريت: «تى نە كلەۆەششي نا ناش نارود. پرەكراتي. تاكوگو كاك تى مى نە سچيتاەم سۆويم رودستۆەننيكوم». رازۆە موي رودنىە مات ي برات گوۆوريلي بى تاكيە سلوۆا، ەسلي بى نا يح سپينى نە بىلي ناستاۆلەنى پيستولەتى!
ۆ ەتوي گنۋسنوي كامپاني پرينيمالي ۋچاستيە زامەستيتەل پرەدسەداتەليا كوميتەتا ناتسيونالنوي بەزوپاسنوستي تۋركمەنيستانا (پراۆيلنەە كگب - رەد.) رەدجەپ بەردىەۆ، نومەنكلاتۋرنىي رابوتنيك كومپارتي تۋركمەنيستانا وراز گودجاەۆ، پيساتەل كاكالى بەردىەۆ، ارتيست-رەجيسسيور اتا الوۆوۆ، ا تاكجە ستسەناريست فيلما ۆ.گاۆريچكين، رەجيسسيور ساپار موللانيازوۆ، وپەراتور ك.چەكيروۆ. پۋبليتسيستيچەسكيە ماتەريالى دليا فيلما پودگوتوۆيلي ب.اننابەردىەۆ، م.كۋزنەتسوۆ ي د.ماحتۋموۆ. اۆتورام فيلما «پوموگالي» ۆەتەرانى ۆەليكوي وتەچەستۆەننوي ۆوينى، جۋرنالليستى گەلدى داۆلەتوۆ ي سەيتنياز اتاەۆ.
ۆ ۋپوميانۋتوي ۆىشە ستاتە ۆ يۋلسكوم نومەرە جۋرنالا «ديار» وت 1992 گودا اشيرگۋلى بايريەۆ، ۆ چاستنوستي، پيسال: «سلوۆا «پرەداتەل»، «يزمەننيك»، «كروۆوپيتسا»، «پرەستۋپنيك»، «كلەۆەتنيك» بىلي ۋ منوگيح موليتۆوي نا ۋستاح، نە داۆالي جيتيا ي روديتەليام، رودستۆەننيكام، ودنوسەلچانام ەميگرانتوۆ، ۆسە وني ۆىنۋجدەنى بىلي ستات وبۆينيتەليامي، پروكلينات ي تەح، كوتورىح زنالي، ي تەح، كوتورىح نە زنالي، پوۆتوريات سلوۆنو پوپۋگاي سلوۆا، كوتورىە ۆكلادىۆالي ۆ يح ۋستا...».
دا، ەسلي پريۆوديت ۆسە پريمەرى، تو رازگوۆور بۋدەت دولگيم. نو يا تىسياچۋ راز بلاگودارەن اللاحۋ زا تو، چتو يا، ناكونەتس، ۋسلىشال ەتۋ پراۆدۋ. ي ەششيو تىسياچۋ راز يا بلاگودارەن اللاحۋ زا تو، چتو ەتۋ پراۆدۋ ۋسلىشالي ي موي وبۆينيتەلي. منە پوسچاستليۆيلوس ۋۆيدەت ناچالو ي كونەتس ۆسەگو ەتوگو. منە پوۆەزلو. نو تىسياچي ي تىسياچي دجيگيتوۆ، ليۋبيمىح سىنوۆ نارودا ەتوگو نە ۋۆيدەلي. وني ۋنەسلي ەتۋ مەچتۋ ۆ موگيلۋ ي سمەشاليس س زەملەي.
ۆويستينۋ، بىلي پراۆى تە، كوتورىە سكازالي: «نە بۋدەت زابىتو دوبرو، ي نە بۋدەت زابىتو زلو».

پەرەد ليتسوم ۆسەي جيزني

كاك يا گوۆوريل ۆىشە، 16 فەۆراليا 1953 گودا مەنيا پرينيالي نا سلۋجبۋ راديو «سۆوبودا» ۆ كاچەستۆە رەداكتورا. ۆسكورە منە بىلا پورۋچەنا ي دولجنوست زامەستيتەليا گلاۆنوگو رەداكتورا. 1 نويابريا 1972 گودا تۋركەستانسكايا رەداكتسيا رازدەليلاس نا تري چاستي. پوسلە ەتوگو مەنيا نازناچيلي گلاۆنىم رەداكتوروم تۋركمەنسكو-تادجيكسكو-كيرگيزسكيح پروگرامم، ا س 8 نويابريا 1978 گودا دو اۆگۋستا 1985 گودا يا رابوتال گلاۆنىم رەداكتوروم تۋركمەنسكوي رەداكتسي.
زا بولەە چەم 32 گودا رابوتى نا راديو يا ناپيسال وكولو دۆۋح تىسياچ ستاتەي ي كوممەنتاريەۆ، پوسۆياششيوننىح تۋركمەنيستانۋ ي ۆووبششە تۋركەستانۋ، ا تاكجە مەجدۋنارودنىم پروبلەمام، بولشينستۆو يز كوتورىح يا پروچيتال سام. ۆ پوليتيكە، ا تاكجە نا ۆوينە نەت يدەالنوي التەرناتيۆى، پريحوديتسيا دەيستۆوۆات پو وبستانوۆكە. مى، كاك ۆوەننوپلەننىە، بىلي ۆىنۋجدەنى ليبو سگينۋت ۆ لاگەرياح، ليبو سلۋجيت ۆ سوزداننىح نەمتسامي ۆوستوچنىح لەگيوناح. ك تومۋ جە، ناشيمي پوستۋپكامي دۆيگالا نە ليۋبوۆ ك گيتلەرۋ، ا نەناۆيست ك ستالينۋ ي ەگو تيراني، ليۋبوۆ ك سۆوەمۋ نارودۋ. يمەننو س ەتوي توچكي زرەنيا سلەدۋەت وتسەنيت ي ناشۋ سلۋجبۋ نا راديو «سۆوبودا». كاك گوۆوريات ارابى «ۆراگ تۆوەگو ۆراگا - تۆوي درۋگ». ۆ تسەلوم، يا بورولسيا زا سپراۆەدليۆوست، ۆو يميا ەيو ترۋديلسيا. موجەت بىت، ۆرەميا ەتو وتسەنيت.
ۆ ستاتە 19 ۆسەوبششەي دەكلاراتسي پراۆ چەلوۆەكا، پرينياتوي گەنەرالنوي اسسامبلەەي وون 10 دەكابريا 1948 گودا، گوۆوريتسيا: «كاجدىي چەلوۆەك يمەەت پراۆو نا سۆوبودۋ ۋبەجدەني ي نا سۆوبودنوە ۆىراجەنيە يح; ەتو پراۆو ۆكليۋچاەت سۆوبودۋ بەسپرەپياتستۆەننو پريدەرجيۆاتسيا سۆويح ۋبەجدەني ي سۆوبودۋ يسكات، پولۋچات ي راسپروسترانيات ينفورماتسيۋ ي يدەي ليۋبىمي سرەدستۆامي ي نەزاۆيسيمو وت گوسۋدارستۆەننىح گرانيتس».
ەتي پراۆا چەلوۆەكا ي نارودوۆ زاكرەپلەنى ي ۆ حەلسينسكيح سوگلاشەنياح پو بەزوپاسنوستي ي سوترۋدنيچەستۆۋ ۆ ەۆروپە. يح پودپيسال ي تۋركمەنيستان، پريچەم ليچنو سام پرەزيدەنت ساپارمۋرات نيازوۆ.
ۆ سۆويح پەرەداچاح راديو «سۆوبودا» رۋكوۆودستۆۋەتسيا يمەننو ەتيمي پرينتسيپامي ي پوموگاەت سۆويم راديوسلۋشاتەليام ساموستوياتەلنو راسسۋجدات و پرويسحودياششيح ۆ ميرە سوبىتياح. زا ەتۋ زاسلۋگۋ ونو بىلو ناگراجدەنو «مەداليۋ سۆوبودى».
ۆ سۆوەي رابوتە نا راديو مى ۆەلي پوستوياننىي كريتيچەسكي وبزور پوليتيچەسكوي، ەكونوميچەسكوي ي كۋلتۋرنوي جيزني ۆ تسەنترالنوي ازي. زاداچي راديو «سۆوبودا» ۆ ەتوم ناپراۆلەني نە يسچەرپانى ي تەپەر، كوگدا رەسپۋبليكي رەگيونا پروۆوزگلاسيلي سۆويۋ نەزاۆيسيموست. راديو «سۆوبودا» پرودولجاەت ۆىپولنيات سۆويۋ زاداچۋ ۋتۆەرجدەنيا ۆ ەتيح ستراناح دەموكراتي، راسپروسترانەنيا زاپادنوگو وپىتا ۆ تاكيح ۆوپروساح كاك پليۋراليزم، پەرەحود ك رىنوچنوي ەكونوميكە، پوتومۋ چتو ني ۆ ودنوي يز ستران، ۆحودياششيح ۆ سودرۋجەستۆو نەزاۆيسيمىح گوسۋدارستۆ، ەتي پرينتسيپى دو سيح پور نە ۋتۆەرجدەنى.

http://turkmeny.h1.ru/memuar/m2.html

0 پىكىر

ۇزدىك ماتەريالدار

قۇيىلسىن كوشىڭ

باس گازەت ورالماندارعا نەگە شۇيلىكتى؟

ءالىمجان ءاشىمۇلى 1996
ادەبيەت

«سولاي ەمەس پە؟»

عابباس قابىشۇلى 2419
قوعام

دوس كوپ پە، دۇشپان كوپ پە؟

ءابدىراشيت باكىرۇلى 1972
ەل ءىشى...

ۇلتتىق بىرەگەيلەنۋ: قانداستاردىڭ ءرولى قانداي؟

ءومارالى ادىلبەكۇلى 1576