ەلىمىزدە قۇزىرەتتى ورگانداردىڭ قىزمەتى كوپشىلىكتىڭ كوڭىلىن كونشىتپەي كەلەدى. اسىرەسە قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ جۇمىسى مۇلدە سىن كوتەرمەيدى. حالىقتىڭ قاۋىپسىزدىگىن قورعاپ، ەلدىڭ تىنىشتىعىن ساقتاۋعا مىندەتتى پوليتسيا قىزمەتكەرلەرى ەلدىڭ العىسىن ەمەس، قارعىسىن كوپ الاتىن سەكىلدى.

ەگەر ءبىز پوگوندىلارعا پارىقسىز ءتيسىپ وتىر دەسەڭىز ەل پرەزيدەنتىنىڭ 5 قازانداعى جولداۋىندا «ىشكى ىستەر ورگاندارىن جاڭعىرتۋ جونىندەگى جول كارتاسىن» قابىلداۋدى تاپسىرعانىن ەسىڭىزگە الىڭىز. جولداۋدىڭ ءۇشىنشى بولىمىندە: «قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ  جۇمىسىنا تەرەڭ جانە ساپالى وزگەرىستەر قاجەت» دەپ انىق ايتىلدى. ەلباسى حالىقتىڭ ساناسىندا پوليتسەيلەر جازالاۋىش ەمەس، كەرىسىنشە قيىن جاعدايدا كومەك كورسەتۋشى دەگەن تۇسىنىك قالىپتاسۋى كەرەك ەكەنىن ءبىرىنشى رەت ايتىپ وتىرعان جوق. الايدا، تاقسىرلاردىڭ تابانىن جالاپ، پاقىرلاردىڭ باسىنا اڭگىرتاياق ويناتاتىن وپاسىز ساقشىلار ازايماي تۇر.

جىلدان-جىلعا، كۇننەن-كۇنگە ەلىمىزدە جاقسىلىق كوبەيىپ، جاماندىق اتاۋلى جوعالىپ بارادى دەپ قانشا ۇرانداتساق تا قىلمىس مۇلدە ازايماي تۇر. ارينە، قىلمىس ازايۋ ءۇشىن سول قىلمىستىڭ الدىن الاتىن قۇقىق قورعاۋشىلار مىقتى بولۋ كەرەك. ال ءبىزدىڭ ەلدە ەڭ كوپ سىنعا ۇشىرايتىن ءدال وسى ىشكى ىستەر ورگاندارىنىڭ قىزمەتكەرەلرى. بۇلاردى ەلباسى دا سىنايدى، ۇكىمەت باسشىسى دا سىنايدى، حالىق تا وڭ باعاسىن بەرىپ جۇرگەن جوق. الايدا، سىننان ساباق العان ساقشىنى ءبىز ءالى كورگەن جوقپىز.

قىركۇيەكتىڭ سوڭىندا ۇكىمەت ۇيىندە وتكەن ماجىلىستە ءسوز العان ىشكى ىستەر ءمينيسترى قالمۇحانبەت قاسىموۆ قىزمەتكەرلەرىنىڭ بىلىكسىز ەكەنىن ءوزى ايتتى. «سەرجانتتاردىڭ ءبارى ءبىلىمسىز» دەگەن مينيستر ەندى ولاردىڭ جۇمىسىن جوعارى ءبىلمدى وفيتسەرلەرگە تاپسىرماقشى ەكەنىن مالىمدەدى. بىراق بۇدان نە وزگەرەتىنى تۋرالى تۇششىمدى جاۋاپتى ۇكىمەت باسشىسى باقىتجان ساعىنتاەۆتىڭ ءوزى ەستي المادى. ءدال وسى جينالىستا باس پوليتسيەيدىڭ ءسوزىن جالعاعان وڭىرلىك ىشكى ىستەر دەپارتامەنتەرىنىڭ باسشىلارى دا ءبىردى ايتىپ، بىرگە كەتتى. ستاتيستيكا بويىنشا، العاشقى جارتى جىلدا اقتوبە وبلىسىندا اۋىر قىلمىستار 48%، ادام ءولتىرۋ 91%، توناۋ 25%-عا ارتسا دا جەرگىلىكتى دەپارتامەنت باسشىسى قىلمىستىڭ ءوسىمىن ادەتتەگى تابيعي قۇبىلىسقا بالاپ ايدى اسپانعا بىراق شىعاردى. ارىپتەسىنەن قالىسقىسى كەلمەگەن اتىراۋ وبلىستىق ىشكى ىستەر دەپارتامەنىنىڭ باسشىسى قىلمىستىڭ ءوسۋىنىڭ سەبەبى حالىق سانىنىڭ ارتۋىندا دەپ تىڭداۋشىلاردى ءبىر تاڭعالدىرىپ الدى.

بۇدان ءسال بۇرىن جۋرناليستەردىڭ سۇراعىنا جاۋاپ بەرگەن ىشكى ىستەر ءمينيستىرى:

— وكىنىشكە قاراي، سوڭعى ۋاقىتتا ءىىد، سونداي-اق پوليتسيا قاتاڭ سىنعا قالىپ وتىر. كوپ جاعدايدا سىن ورىندى ايتىلادى. راسىندا، پوليتسيا قىزمەتىندە شەشىلمەگەن ماسەلەلەر كوپ. مينيسترلىك باق-تاعى سىني ماتەريالدارعا مونيتورينگ جاساپ وتىرادى. ءاربىر اقپارات بويىنشا ءتارتىپ پەن زاڭنىڭ ورەسكەل بۇزىلعانى انىقتالعان جاعدايدا جۇمىستان شىعارۋعا دەيىنگى قاتاڭ شارالار قولدانىلادى. اعىمداعى جىلى جاعىمسىز سەبەپتەرمەن ءىىو-دان 600 قىزمەتكەر جۇمىستان شىعارىلدى، - دەگەن ەدى.

بيىلدىڭ وزىندە 600 قىزمەتكەر جۇمىستان شىعارىلدى دەپ وتىر مينيستر. ارينە ماقتاناتىن كورسەتكىش ەمەس بۇل. جۇمىسىنا جاۋاپكەرشىلىگى كۇشتى، بىلىكتى مامان بولسا قىزمەتتەن قۋىلمايتىنى ءسوزسىز. پوليتسيا سانىنىڭ كوپتىگى جاعىنان الەمدەگى الدىڭعى وندىققا كىرەتىن ەلىمىزدە قۇقىق قورعاۋشىلاردى قىزمەتتەن قۋىپ تاۋىسا المايتىن شىعارمىز. سوندىقتان، تۇيتكىلدىڭ ءتۇيىنىن شەشۋدىڭ جالعىز جولى ەلباسى ايتقانداي «قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ  جۇمىسىنا تەرەڭ جانە ساپالى وزگەرىستەر ەنگىزۋ».

جىل باسىنان بەرى 600 قىزمەتكەردىڭ جۇمىستان شىعۋىنا ەل ازاماتتارىنىڭ ءوز قۇقىعىن قورعاۋ ءۇشىن كامەرانىڭ كومەگىنە جۇگىنۋى دە سەبەپ بولىپ وتىر. اسىرەسە، جول پاترۋلدىك پوليتسياسىنىڭ باسسىزدىعىن بەتىنە باسقان بەينەجازبالار الەۋمەتتىك جەلىلەردە قاپتاپ ءجۇر. قازىرگى كەزدە كولىك جۇرگىزۋشىلەرى ءارتۇرلى جول وقيعالارىنا قاتىستى بەينەجازبالاردى YouTube جەلىسىنە كوپتەپ جۇكتەيتىن بولعان. جۇرگىزۋشى مەن پوليتسيا قىزمەتكەرى اراسىنداعى كيكىلجىڭدەر تۇسىرىلگەن وسى بەينەجازبالاردا ينسپەكتورلار قاراپايىم ەرەجەلەردىڭ ءوزىن بىلمەي كۇمىلجىپ تۇرادى. ودان دا ماڭىزدىسى، كەيبىر ۆيدەولاردا كولىك جۇرگىزۋشىلەرى كامەراسىنىڭ كومەگىمەن تۇرمە مەن اقشا بوپسالاۋ ارەكەتتەرىنەن قۇتىلعانىن كورۋگە بولادى.

زاڭنان ساۋاتتى، ءوز قۇقىعىن قورعاي الاتىن جۇرگىزۋشىلەر پوليتسيا قىزمەتكەرىنىڭ ورىنسىز تالابىن تويتارىپ جاتادى. ال كامەرانىڭ كومەگىمەن ينسپەكتورلاردىڭ بىلىكسىزدىگىن، جاۋاپكەرسىزدىگىن جالپىعا جاريا ەتەدى. ءدال وسى جول ساقشىلارىن ۆەدەوعا ءتۇسىرۋ زاڭمەن قۋدالانا ما دەگەن سۇراققا ىشكى ىستەر ءمينيسترى قالمۇحانبەت قاسىموۆ 2017 جىلى: «جول پوليتسياسى تۋرالى» زاڭعا ەنگىزىلگەن تولىقتىرۋعا سايكەس ءسىزدى توقتاتىپ، xاتتاما تولتىرعان جول پوليتسەيىن ۆيدەوعا تۇسىرۋگە بولادى، بۇل زاڭدى، - دەپ جاۋاپ بەرگەن بولاتىن.

ءمينستردىڭ رۇقساتىنا يە بولعان جۇرگىزۋشىلەر قولىنا كامەرا الىپ جول پوليتسياسى قىزمەتكەرلەرىنىڭ ماسقاراسىن شىعاردى. جالپى بۇل بۇرىننان بەرى بار جاعداي دەگەنىمىزبەن، الەۋمەتتىك جەلىنىڭ «جۇلدىزىنا» اينالعان ساقشىلار سوڭعى ەكى جىلدا وتە كوبەيىپ كەتتى. بۇنىڭ باستى سەبەبى، جول ەرەجەسىن جاقسى بىلەتىن جۇرگىزۋشىلەر كوبەيدى. ال جول پوليتسيالارى ءالى ءبىلىمسىز. بۇنى ءمينيستردىڭ ءوزى مويىنداعانىن جوعارىدا جازدىق. ەلباسىنىڭ ءوزى پوليتسەيلەردىڭ حالىقتى جازالاۋىش ەمەس، قيىن جاعدايدا كومەك كورسەتۋشى ەكەنىن قايتالاپ ايتىپ وتىرسا دا جول-كولىك قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋى ءتيىس قىزمەتكەرلەر قاراقشىنىڭ رولىندە ءجۇر. بۇرىنعىداي ءبارىن باسا بيلەگىسى كەلەتىن پوليتسيا قىزمەتكەرى زاڭ تارماقتارىن وزىنەن الدەقايدا جەتتىك بىلەتىن جۇرگىزۋشىگە كەزىككەندە ۇنەمى ۇياتقا قالىپ جاتادى.

ەندى ءدال وسىنداي بىلىكسىز، جالپى پوليتسيا قىزمەتكەرلەرىنىڭ بەت-بەدەلىنە نۇقسان كەلتىرىپ جۇرگەن ساقشىلاردىڭ ارەكەتىنە نازار اۋدارايىق.

«مەملەكەتتىك ءتىل ەكى ءتىل»

2018 جىلى 4 قازاندا جاريالانعان مىنا بەينەجازبادا پوليتسيا قىزمەتكەرى «ەلىمىزدە مەملەكەتتىك ءتىل ەكى ءتىل – ورىسشا جانە قازاقشا» دەپ تۇر. كونستيتۋتسيانى ەلدىڭ بارىنەن جاقسى ءبىلۋى ءتيىس قۇقىق قورعاۋ ورگانىنىڭ قىزمەتكەرى وسىلاي دەيدى. سوندا بىلدەي پوليتسيا كاپيتانىنا قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا ەكى بىردەي مەملەكەتتىك ءتىل بار دەپ كىم ۇيرەتىپ ءجۇر؟! ورىس تىلىنە مەملەكەتتىك ءتىل ستاتۋسىن ويلانباستان بەرىپ جىبەرگەن جومارت كاپيتان جۇرگىزۋشىگە ءوز ءۋاجىن دالەلدەي الماي بۇلقان-تالقان بولىپ كەتىپ قالدى. جاي كەتپەي "سەنى قۇداي جازالاسىن" دەپ جۇرگىزۋشىنى قارعاپ، ماعان كورسەتپەگەن قۇجاتتارىڭدى ء"بىر جەرىڭە قىستىرىپ قوي" دەپ كوشەنىڭ تىلىمە تىلدەپ كەتتى.

[embed]

YouTube جەلىسىندە جاريالانعان بەينەجازبالاردى كورسەڭىز پوليتسيا قىزمەتكەرلەرى ءۇشىن ءوزىڭىز ۇيالاسىز. بىلىمسىزدىكتىڭ دە، جاۋاپكەرسىزدىكتىڭ دە شەگى بولۋ كەرەك عوي. ال ءبىزدىڭ ساقشىلار زاڭدى بەلىنەن باسىپ، ويىنا كەلگەنىن ىستەپ ءجۇر. بىردە كولىكتى سەبەپسىز توقتاتىپ الىپ، "تۇندە نە ىستەپ ءجۇرسىز، قۇجاتىڭىزدى كورسەتىڭىز" دەيدى. ەندى بىردە جۇرگىزۋشىدەن تالاپ ەتىلەتىن قۇجاتتار ءتىزىمىن ايتىپ بەرە المايدى. توقتاتقان جۇرگىزۋشىسى وڭاي ولجاعا اينالا قويمايتىنىن بايقاسا، توقتاتۋ سەبەبىن دالەلدەي الماسا قاشا جونەلەتىن ساقشىلار دا جەتەرلىك. ال كەيدە جۇرگىزۋشىنىڭ الدىندا دارمەنسىز كۇيگە تۇسكەن پوليتسياعا قىزمەتكەرلەرىنىڭ ارەكەتى ەرىكسىز كۇلكىڭىزدى كەلتىرەدى.

[embed]

الەۋمەتتىك جەلىدە مىڭداپ سانالاتىن مۇنداي ۆيدەولاردى تۇگەل ءتىزىپ شىعۋ مۇمكىن ەمەس. بىراق، قاي-قايسىسىن الىپ قاراساڭىز دا ساقشىلاردىڭ ساۋاتسىزدىعىنا كوز جەتكىزىپ، كوڭىلىڭىز اۋىرادى. رۋسلان جانپەيىسوۆ دەگەن ازامات جۇكتەگەن بەينەجازبالار وتە كوپ. سونىڭ بارىندە پوليتسەيلەردىڭ زاڭنان مۇلدە حابارسىز ەكەنىن كورىپ جاعاڭىزدى ۇستايسىز. ءتىپتى، ولاردىڭ قۇقىق قورعاۋ سالاسىنا قالاي قىزمەتكە تۇرعانىنا تاڭعالاسىز.

ال مىنا ءبىر بەينەجازبا جول پاترۋلدىك پوليتسيا قىزمەتكەرلەرىنىڭ جۇرگىزۋشىلەرمەن جەڭ ۇشىنان جالعاساتىنىن كورسەتىپ تۇر. توسىن جاسالعان رەيد بارىسىندا كولىك جۇرگىزۋشىلەر وزدەرىنە تانىس ساقشىلارعا كۇندەگىدەي ەركەلەپ باعادى. الايدا، توبەسىنەن تەلەكامەرا ءتونىپ تۇرعان پوليتسەي امالسىز تانىسىنىڭ كوڭىلىن قالدىرادى. ءبىر جۇرگىزۋشى ءتىپتى پوليتسيا قىزمەتكەرىنە «مەندە جۇرگىزۋشى كۋالىگى جوق ەكەنىن بىلەسىڭ عوي» دەپ اشىق ايتىپ تۇر. تاعى ءبىر پوليتسەي ءوزىن تانيتىن جۇرگىزۋشىنىڭ الدەنەنى ايتىپ قويۋىنان الاڭداپ، ونى جەڭىنەن تارتىپ ارتىق اڭگىمە ايتپاڭىز دەپ قيپاقتاپ تۇر.

[embed]

ەلدىڭ تىنىشتىعىن قورعايتىن – ساقشىلار. ەلدەگى بارشا پوليتسيا قىزمەتكەرىن كىنالاۋدان اۋلاقپىز. ادال قىزمەت اتقارىپ، حالىقتىڭ اماندىعى ءۇشىن تەر توگىپ جۇرگەن ساقشىلاردىڭ بار ەكەنى ءسوزسىز. الايدا، قازاقستاندا قۇقىق قورعاۋ ورگانىنىڭ قىزمەتكەرلەرى ەلدىڭ سۇيىكتىسى ەمەس ەكەنى شىن. ەلىمىزدە كوپ ادام پوليتسيا قىزمەتكەرلەرىنە سەنبەيدى. بۇنداي تۇسىنىكتى قالىپتاستىراتىن جوعارىدا ءبىز ءسوز ەتكەن جۇمىسىنا جاۋاپكەرشىلىگى جوق پوليتسيا قىزمەتكەرلەرى. ءدال وسى بىلىكسىز پوليتسەيلەردىڭ كەسىرىنەن بۇكىل پوگوندىلاردىڭ بەت-بەدەلىنە شىركەۋ كەلىپ وتىر.

ءسوز سوڭىندا ايتپاعىمىز، ءبىزدىڭ ماقسات پوليتسيا قىزمەتكەرلەرىن ەل الدىندا ماسقارالاۋ ەمەس. بىراق سۋدىڭ دا سۇراۋى بار. قۇقىق قورعاۋشىلاردىڭ قۇقىق بۇزۋشىلىعىن سۋ بەتىنە شىعارعان بەلسەندىلەردىڭ ەڭبەگى ەلەنە مە؟ ەڭبەگى ەلەنگەنى – جۇرگىزۋشىنى ءجونسىز توقتاتىپ، زاڭ بۇزعان پوليتسيا قىزمەتكەرلەرىنىڭ ءتيىستى جازاسىن الۋى. ايتپەسە ءبىز  وز قۇقىعىن زاڭمەن قورعاعان جۇرگىزۋشىلەرگە ۇكىمەتتەن سىياقى سۇراپ وتىرعان جوقپىز. قۇقىق قورعاۋ ورگانىنىڭ قىزمەتكەرلەرى حالىقتىڭ قانىن ءىشىپ قيناماي، قامىن جەسە ەكەن دەيمىز.

قۋانىش قاپپاس

Abai.kz