ەلباسى نۇرسۇلتان ءابىشۇلى ءوزىنىڭ بيىلعى "بەس الەۋمەتتىك باستاما" اتتى باعدارلامالىق ماقالاسىندا ەڭ اۋەلى قازاقستان حالقىن باسپانامەن قامتۋ ماسەلەسىن ءسوز ەتتى.  ءۇيسىز جۇرگەن حالىقتى جەڭىلدەتىلگەن باعدارلاما ارقىلى تۇرعىن-ۇيمەن قامتاماسىز ەتۋدىڭ وزەكتىلىگىنە توقتالدى. "7-20-25" باعدارلاماسىن ۇسىندى.  مىنە، بۇگىن سول تۋرالى ءسوز ەتەمىز.

«7-20-25» باعدارلاماسىن ىسكە اسىرۋ شەڭبەرىندە 2018 جىلعى 10 قىركۇيەكتەگى جاعداي بويىنشا قارىز الۋعا 26,7 ملرد تەڭگە سوماسىنا 2255 ءوتىنىش قابىلداندى. ونىڭ ىشىندە 18 ملرد تەڭگە سوماسىنا قارىز بەرۋگە 1514 ءوتىنىش ماقۇلداندى» دەپ حابارلادى جۋىردا ۇلتتىق بانكتىڭ ءباسپاسوز قىزمەتى.

ەڭ اۋەلى وسى باعدارلامانى جۇزەگە اسىرۋمەن اينالىساتىن «باسپانا» يپوتەكالىق ۇيىمى» اق-قا حابارلاستىق. سىرتقى كوممۋنيكاتسيالار قىزمەتى «قۇزىرلى مەكەمەگە 6 قىركۇيەككە دەيىنگى احۋال بويىنشا 24 ملرد تەڭگەگە 2008 ءوتىنىش تۇسكەن، سونىڭ ىشىندە 16 ملرد تەڭگەگە 1300-دەن استام نەسيە ماقۇلداندى» دەگەن رەسمي مالىمەت بەردى. ارزان يپوتەكانى الۋعا ءوتىنىش بەرگەندەردىڭ كوشىن استانا، الماتى، اقتاۋ قالالارى باستاپ تۇر.

ال 10 قىركۇيەك كۇنى ۇلتتىق بانكتىڭ ءباسپاسوز قىزمەتى ­«7-20-25» باعدارلاماسىن ىسكە اسىرۋ شەڭبەرىندە 2018 جىلعى 10 قىركۇيەكتەگى جاعداي بو­يىنشا قارىز الۋعا 26,7 ملرد تەڭگە سوماسىنا 2255 ءوتىنىش قابىلداندى. ونىڭ ىشىندە 18 ملرد تەڭگە سوماسىنا قارىز بەرۋگە 1514 ءوتىنىش ماقۇلداندى» دەگەن باسقا اقپاراتتى جاريا ەتتى. «قازاقستانداعى قۇرىلىس كومپانيالارىنىڭ سالىپ جاتقان ۇيلەرى قىمبات. سولاردىڭ ءبىرى – «BI Group» كومپانياسى. الماتى مەن استانادا «7-20-25» باعدارلاماسىمەن ءۇي الۋعا ءوتىنىش بەرگەندەرگە تەك «BI Group»-تىڭ ۇيلەرىن ساتىپ الۋدى مىندەتتەپ جاتىر» دەگەن اقپاراتتى قۇلاعىمىز شالعان. وسى ساۋالدى «باسپانانىڭ» ءباسپاسوز قىزمەتىنە تىكەلەي جولدادىق. ايبار ەسىمدى ازامات «BI Group» بويىنشا ونداي مىندەتتەمە جوق. الماتى، استانا، اتىراۋ، اقتاۋ قالالارىندا 25 ملن-نان، وزگە وڭىرلەردە 15 ملن-نان اسپايتىن جاڭا باستاپقى ءۇي بولسا، كەز كەلگەن قۇرىلىس كومپانياسىنىڭ پايدالانۋعا بەرىلگەن ۇيلەرىن ساتىپ الۋعا بولادى» دەپ جاۋاپ قايىردى. قوش دەلىك.

«بىزدەردە مىناداي بار، مىناداي بار» دەگەندەي، ەلىمىزدەگى ميلليونداعان باسپاناسىزداردىڭ اراسىنان 1514 ادامنىڭ عانا جولى بولعانىنا تاڭدانىپ وتىرعانبىز. «باسپانا» يپوتەكالىق ۇيىمى قازاقستاندا «7-20-25» باعدارلاماسى بو­يىنشا ساتىپ الۋعا بولاتىن بار-جوعى 1500 پاتەر قالعانىن حابارلادى. «قازىرگى كەزدە بىزدە «7-20-25» باعدارلاماسى بو­يىنشا تۇرعىن ءۇي تاپشىلىعى بايقالادى. نارىققا جاسالعان تالداۋ كورسەتكەندەي، 2018 جىلدىڭ شىلدەسىندە ەلىمىزدەگى 3000 پاتەر باعدارلامانىڭ تالاپتارىنا سايكەس كەلدى. 1500-دەن استام ادامنىڭ ءوتىنىشى ماقۇلداندى، ياعني قالعانى 1500 پاتەر عانا» دەپ مالىمدەدى «باسپانا» يپوتەكالىق ۇيىمى» اق-تىڭ باسقارما توراعاسى قايرات التىنبەكوۆ وكق-داعى بريفينگتە. تىعىرىقتان شىعاتىن جولدى تابۋ ءۇشىن باعدارلاماعا وزگەرىس ەنگىزىلدى. «باسپانا» كومپانياسى جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگاندارعا «7-20-25» باعدارلاماسى بويىنشا جاڭا ۇيلەر نارىعىنداعى ۇسىنىس­تاردى ۇلعايتۋ ماقساتىندا 150 ملرد تەڭگە بولمەكشى.

بۇعان قوسا، «باسپانا» يپوتەكالىق ۇيىمى ەكىنشى نارىقتاعى (بۇرىن پايدالانىلعان ۇيلەر) ۇيلەردى ساتىپ الۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن «باسپانا حيت» ارنايى جوباسىن دايىندادى. العاشقى جارنا باسپانا قۇنىنىڭ 20 پايىزىن قۇرايدى، پايىزدىق مولشەرلەمە – 10,75 پايىز، نەسيەلەۋ مەرزىمى – 15 جىلعا دەيىن. ايت­پاقشى، ق.التىنبەكوۆ قازاقستاندىقتاردىڭ جوعارى تابىستى تالاپ ەتۋگە قاتىستى ساۋالىنا جاۋاپ بەردى. «ماماندارىمىز مىناداي تالداۋ جاسادى: ەگەر ەكى ادامنان تۇراتىن وتباسى 10 ملن تەڭگەنىڭ ءۇيىن الامىن دەسە، 2 ملن تەڭگە العاشقى جارناسىن تولەيدى. 8 ملن تەڭگەنى بانكتەن نەسيەگە الادى، اي سايىنعى تولەماقىسى – 56 مىڭ تەڭگە، ولاردىڭ تابىسى 120 مىڭ تەڭگەدەن كەم بولماۋى ءتيىس. 300000 تەڭگەنى ەشكىم سۇرامايدى» دەدى ول.
«مەن نە دەيمىن، دومبىرام نە دەيدى؟» دەپتى بىرەۋ باياعىدا. سوندا باسپانالى بولۋدان ءۇمىتىن ۇزگەن 741 ادامنىڭ ءوتىنىشى نەگە ماقۇلدانبادى؟ تاعى ءبىر دەرەك. 2018 جىلدىڭ 28 تامىزىنا دەيىنگى احۋال بويىنشا ەڭ كوپ ءوتىنىش قابىلداعان بانك – «تسەنتركرەديتكە» 1758 ادام ءوتىنىش بەرىپ، ناتيجەسىندە 653 ادامعا قارىز بەرىلگەن. ال 1105 ادامنىڭ ءوتىنىشى نەگە ماقۇلدانباعان؟ مۇنى بانكتىڭ وزىنەن بىلمەك بولىپ، استاناداعى قابانباي باتىر داڭعىلىنداعى «تسەنتركرەديتبانك»-كە باس سۇقتىم. ءوزىن «نەسيەلىك مەنەدجەرمىن» دەپ تانىستىرعان سىمبات مۇراتوۆ ءوتىنىش بەرگەندەردىڭ كوپشىلىگىنىڭ نەسيەلىك تاريحى، تابىسىنىڭ ازدىعى، باسىندا باسپانا تىركەلگەندىگى كەدەرگى بولاتىنىن ايتتى. «ەڭ الدىمەن قارىز الۋعا ءوتىنىش بەرگەن ادامنىڭ نەسيەلىك تاريحىنا، ايلىق تابىسىنا قارايمىز. باسقا بانكتەردەن العان نەسيەسىن تولەمەيتىن ادامدار بولادى. ولار بۇل باعدارلاماعا ۇمىتكەر بولا المايدى» دەدى بانك قىزمەتكەرى. ونىڭ ايتۋىنشا، «7-20-25» باعدارلاماسىمەن ءۇي الۋعا ءۇمىتى بار ادامنىڭ ايلىق تابىسى 300000 تەڭگەدەن كەم بولماۋ كەرەك. كەشە ءبىر ادام قۇجات تاپسىرىپتى. اي سايىن 200000 تەڭگە جالاقى الادى. ەكى بالاسى بار. جۇبايى – دەكرەتتىك دەمالىستا. جاڭادان سالىنعان ۇيدەن ءۇش بولمەلى پاتەر العىسى كەلگەن. ايلىق تابىسىن 25 جىلعا 7 پايىزبەن ەسەپتەسەك، اي سايىنعى تولەمى 141355 تەڭگە بولادى. تولەمدەردىڭ جالپى سوماسى 42406751 تەڭگەنى قۇرايدى. 200000 تەڭگەدەن 141355 تەڭگەنى شەگەرسەك، 58000 تەڭگە قالادى. بۇل اقشا اي سايىن ءوزىن، وتباسىن اسىراۋعا جەتپەيدى. سول سەبەپتەن قوسا قارىز الاتىن ادام ىزدەۋ كەرەك. ونىڭ تابىسى 300000 تەڭگەدەن كەم بولماۋى ءتيىس.

«باسپانا حيت» نە ۇسىنادى؟

«7-20-25» باعدارلاماسىنا قاتىسا الماعان قازاقستاندىقتار «باسپانا حيت» جوباسىنا ەلەڭ ەتە قالعانى انىق. ەندى ەسەپتەپ كورەلىك. ەگەر پاتەردىڭ قۇنى 12 ملن تەڭگە بولسا، استانادا وعان تەك ءبىر بولمەلى پاتەر ساتىپ الاسىڭ. العاشقى جارناسى 2,5 ملن تەڭگەنى قۇرايدى. پايىزدىق مولشەرلەمەنى 10,75-پەن ساناساق، اي سايىن 107611 تەڭگە شىعادى. 25 جىل بويى وسىنداي سومانى تولەپ وتىراسىڭ. ەكونوميستەردىڭ ەسەپتەۋىنشە، وسى قارىز بو­يىنشا 9800000 تەڭگە ارتىق تولەنەدى ەكەن. تاعى ءبىر ەسەپ-قيساپ. ماسەلەن، ءبىر ادام بانكتەن 11,6 ملن تەڭگەگە 7 پايىزبەن 25 جىلعا قارىز الدى دەلىك. 25 جىلدا تولەنەتىن پايىزداردىڭ سوماسى 12995916 تەڭگەنى قۇرايدى. تۇپتەپ كەلگەندە، 24595916 تەڭگە تولەۋ قاجەت. اي سايىن 81986 تەڭگەدەن تولەگەندە، 300 تولەم جاسالادى. دەمەك، قارىز الۋشى ادامنىڭ جالاقىسى كەم دەگەندە 165000-280000 تەڭگە بولۋى شارت. ال ەلىمىزدەگى ورتاشا جالاقى كولەمى 158000 تەڭگەنى قۇراسا، كەيبىر ازاماتتار 60000-84000 تەڭگە ايلىق الاتىن بولسا، ولار بۇل باعدارلاماعا قالاي قاتىسادى؟ ال 25 ملن تەڭگەگە يپوتەكالىق نەسيەنى راسىمدەيمىن دەسەڭىز، قالتاڭىزدا 6 ملن 250 مىڭ تەڭگە بولۋى شارت. 25 جىل كولەمىندە: 300 اي بويىنا 170000-نان بانكتىڭ قارىزىن قايتاراسىز، 300-ءدى 170000-عا كوبەيتسەك، 51000000 تەڭگە شىعادى. 26000000 تەڭگەنى ارتىق تولەيسىز. ارينە، مۇنداي قاراجاتىڭىز بولسا…

قيت ەتسە رەسەيدەگى جاڭالىقتى كوشىرۋگە، ۇلگى تۇتۋعا قۇمارمىز عوي. وندا نەگە كوپ بالالى وتباسىلارعا ارنالعان يپوتەكالىق باعدارلاماسىن ۇلگى ەتپەيمىز. 2018 جىلدىڭ 1 قاڭتارىنان 2022 جىلدىڭ 31 جەلتوقسانىنا دەيىن ەكىنشى نەمەسە ءۇشىنشى بالاسى دۇنيەگە كەلگەن رەسەيلىك وتباسىلاردىڭ جىلدىق مولشەرلەمەسى 6 پايىزبەن بەرىلەتىن يپوتەكانى الۋعا مۇمكىندىگى بار. مۇنداي جاعدايدا يپوتەكا ءبىرىنشى نارىقتان (جاڭادان سالىنعان ۇيدەن) پاتەر ساتىپ الۋعا راسىمدەلەدى. سونداي-اق، 2018 جىلدىڭ 1 قاڭتارىنان كەيىن يپوتەكاعا ءۇي العان وتباسى 2022 جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن 2-ءنشى نەمەسە 3-ءىنشى بالاسىن تۋاتىن بولسا، نەسيە بويىنشا قالعان قاراجاتىن 6 پايىزبەن قايتا قارجىلاندىرادى. ەكى جاعدايدا دا 6-دان جوعارى پايىزدىق مولشەرلەمەنىڭ جاۋاپكەرشىلىگىن مەملەكەت ءوز موينىنا الادى. ال 7 ماۋسىمدا «تىكەلەي جەلىدە» كوپ بالالى وتباسى مۇشەسىنىڭ ساۋالىنا جاۋاپ بەرگەن رەسەي پرەزيدەنتى ۆلاديمير پۋتين 2018 جىلعا دەيىن تۋعان، ياعني باعدارلاماعا كىرمەيتىن وتباسىلارعا دا 6 پايىزدىق يپوتەكانىڭ اۋقىمىن كەڭەيتۋگە تاپسىرما بەردى. بۇدان بىلاي تەك 2-ءنشى، 3-ءىنشى بالا عانا ەمەس، 4-ءىنشى، 5-ءىنشى جانە ت.ب. بالا تۋعاندار دا اتالعان باعدارلاماعا قاتىسا الادى. رەسەي ۇكىمەتى بۇل ماقساتقا 9 ملرد رۋبل ءبولدى.
ءبىز دە نەگە وسىلاي ەتپەيمىز؟ ءبىر نەمەسە ەكى بولمەلى پاتەرگە 25 جىلعا قارىز الىپ، قارتايعانشا كۇتكەننىڭ نەسى دۇرىس؟ قازاق – ەجەلدەن كوپ بالا ءوسىرىپ كەلگەن ۇلت. بىراق سول جىلدار بويى ارمانداعان باسپاناسىن العاندا 1 بولمەدە قىسىلىپ ءومىر سۇرە بەرە مە؟ مىسالى، حالقى تىعىز قونىستانعان تۇركىستان وبلىسى مەن شىمكەنت قالاسىندا ءبىر نەمەسە ەكى بولمەلى پاتەرلەر ساتىپ الۋ وتە ءتيىمسىز. جانە «7-20-25» باعدارلاماسىنىڭ شارتتارى بويىنشا شەكتەۋلى سوما – 15 ملن-عا دەيىن. شىمكەنتتە مۇنداي اقشاعا تەك ەكى بولمەلى پاتەر عانا الاسىڭ. ەكى بولمەلى پاتەردە 5-6 بالامەن قالاي تۇراسىڭ؟ ەلىمىزدە، اسىرەسە ۇلكەن قالالاردا قازىر قانشاما ۇيلەر سالىنىپ، قاڭىراپ بوس تۇر. سول ۇيلەردى ءۇيسىز قازاقتارعا ارزانداۋ ەتىپ نەگە ۇلەستىرمەيمىز؟ تىم بولماسا رەسەيدەن ۇلگى الىپ، ءار بالا تۋعان سا­يىن يپوتەكانىڭ پايىزىن نەگە ازايتىپ وتىرمايمىز؟ مىسالى، وڭتۇستىك كورەيا، جاپونيادا مەملەكەت ءۇيدى 1 پايىزبەن قارىزعا بەرەدى. ءبىزدىڭ ۇكىمەت پەن ۇلتتىق بانك نەگە سونداي باعدارلاما جاسامايدى؟
ماقالامىزدىڭ باسىندا اتىراۋ، ماڭعىستاۋ، پاۆلودار، تۇركىستان وبلىستارىندا بىردە-ءبىر ادام «7-20-25» باعدارلاماسىمەن ءۇي الماعانىن ءسوز ەتتىك. سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىندا – 1, قىزىلوردا وبلىسىندا 2-اق ادامنىڭ ءوتىنىشى ماقۇلدانعان. ۇلتتىق بانك دا­يىنداعان باعدارلامانىڭ ناقتى جاعدايدى تولىق ەسكەرمەي، كەدەرگىلەرمەن اتقارىلىپ جاتقانىن پارلامەنت دەپۋتاتتارى دا اشىق ايتۋدا.

بەرىك دۇيسەنبينوۆ، ءماجىلىس دەپۋتاتى:

– ەلىمىزدەگى باسپاناعا مۇقتاج جانداردىڭ سانى 2,5 ملن-نان اسادى. 2018 جىلدىڭ 29 تامىزىندا ۇلتتىق بانك پەن «باسپانا» يپوتەكالىق كومپانيا­سى تاراتقان اقپاراتقا سۇيەنسەك، ءۇي الۋعا نەبارى 1803 ادام ءوتىنىش بەرىپ، ونىڭ 1190-ى عانا ماقۇلدانعان. بۇل دەگەن 1 پايىز دا، پروميللە دە ەمەس. كوپ بولسا پروميللەنىڭ جارتىسى. ارينە، مۇنداي كورسەتكىشتەرگە كوڭىل تولمايدى. «اق جول» پارتياسىنىڭ دەپۋتاتتارى سايلاۋشىلارمەن كەزدەسكەندە وسىنشا ماردىمسىز ناتيجەلەردىڭ سەبەپتەرىن انىقتادىق. شىندىعىندا، وعان جەرگىلىكتى مەملەكەتتىڭ ورگاندار مەن باعدارلامانىڭ وزىندەگى كەيبىر شارتتار كەدەرگى. جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگانداردىڭ قولىندا باسپاناعا مۇقتاج مىڭداعان جانداردىڭ ءتىزىمى بار. ەندەشە، نەگە تىزىمدەگى ازاماتتارعا قوڭىراۋ شالىپ، باعدارلامانىڭ قىر-سىرىمەن تانىستىرمايدى؟ ءۇيدىڭ كەزەگىندە تۇرعان ادامداردىڭ تىم بولماسا 1 پايىزى قاتىسقاننىڭ وزىندە بۇگىنگىدەي 1-1,5 مىڭ ەمەس، كەم دەگەندە 25 مىڭ ادامدى ۇيمەن قامتاماسىز ەتەر ەدىك. كەيبىر ايماقتاردا باعدارلامانىڭ شارتتارى جەرگىلىكتى ەرەكشەلىكتەرگە ساي كەلمەيدى. مىسالى، ەلىمىزدەگى ەڭ حالقى كوپ، ورتاشا جالاقىسى ەڭ تومەن وڭىرلەردىڭ ءبىرى – تۇركىستان وبلىسى، شىمكەنت قالاسى. ال باعدارلاما شارتى بويىنشا ءۇيدىڭ باعاسى 15 ملن-مەن شەكتەلگەن. شىمكەنتتە ونداي باعاعا 2 بولمەلى پاتەر ساتىپ الاسىز. بۇل – ادىلەتسىزدىك. شىمكەنتتى الماتىمەن تەڭەستىرىپ، مەگاپوليس دەپ جاريالادىق قوي، نەلىكتەن ءۇيدىڭ باعاسىن ەكى ەسەگە دەيىن تومەندەتىپ وتىرمىز؟ ءبىر قۋانارلىعى، ەلىنە جاناشىر اكىمدەر شاماسى كەلگەنشە باعدارلاما شارتىنداعى وسى ولقىلىقتاردىڭ ورنىن تولتىرۋعا تىرىسۋدا. مىسالى، شىمكەنت قالالىق اكىمشىلىگى كەيبىر الەۋمەتتىك توپتارعا كومەك قولىن سوزىپ، العاشقى جارنانىڭ جارتىسىن تولەۋدى ءوز موينىنا العان. «قالا سالۋشىلار» قاۋىمداستىعى سوڭعى جارتى جىلدا نەگىزگى قۇرىلىس ماتەريالدارىنىڭ باعاسى كۇرت وسكەنىن حابارلادى. مىسالى، تسەمەنت باعاسى ەكى ەسەگە، قورىتىلاتىن مەتالل ەكى جارىم ەسەگە قىمباتتاعان. مۇنداي جاعدايدا باعدارلامادا كورسەتىلگەن باعامەن ءۇي سالۋ ءوزىن-ءوزى اقتامايدى.

تولەن تىلەۋباي

Abai.kz