كەنجەباي بايشالتەگى. ورامال داۋى قايدان شىقتى؟
اسا قامقور ەرەكشە مەيىرىمدى اللانىڭ اتىمەن باستايمىن!
اللاعا شۇكىر ەلىمىزدە يماندىلىققا بەت بۇرعان قانداستارىمىز كوبەيىپ كەلەدى. جاقسىلىق پەن قاتار جاماندىقتىڭدا قاتار جۇرەتىنى زاڭدىلىق. وسى يماندىلىققا بەت بۇرعان جاندار البەتتە قارسىلىققا ۇشىرىپ جاتادى. سونداي ءبىر داۋلى ماسەلەنىڭ ءبىرى ورامالعا بايلانىستى.
اللاھ تاعالا قاسيەتتى قۇراندا «ءمۇمين ايەلدەرگە دە ايت: «(جات ەرلەردەن) كوزدەرىن ساقتاسىن. ءارى ۇياتتى جەرلەرىن قورعاسىن. سونداي-اق، زەينەتتەرىن كورسەتپەسىن. بىراق ولاردىڭ وزىندىگىنىنەن كورىنگەندەرى باسقا. جانە بۇركەنشىكتەرىن كوكىرەكتەرىنە جاپسىن»، ( نۇر ،30 ايات) دەگەن ءامىرى ارقىلى مۇسىلمان ايەلدەرگە كيىم كيۋ مەن ۇياتتى جەرلەرىن جابۋدى بۇيىرعان. ۇلى جاراتۋشىنىڭ بۇيرىعى ادامزات بالاسى ءۇشىن تالقىلاۋعا جاتپايتىن ماسەلە. بۇل ۇكىم ناقتى تۇردە قۇران اياتتارى ارقىلى بەكىتىلگەندىكتەن، ادامزات ءۇشىن پارىز بولىپ تابىلادى.
سان عاسىرلار بويى داۋ تۋعىزباعان ورامال، ەندى قالايشا داۋلى ماسەلەگە اينالدى. ونىڭ سەبەبى نە؟ داۋدى تۋعىزىپ جۇرگەن كىمدەر؟ ونى ۋشىقتىرىپ جۇرگەن كىمدەر. اللانىڭ ۇكىمىن تالقىلاۋعا سالىپ جۇرگەن كىمدەر؟ وسىنى زەرتتەپ جۇرگەن بىرەۋ بارما؟
اسىل ءدىنىمىزدىڭ جاۋلارى حالىقتىڭ ءدىني ساۋاتسىزدىعىن پايدالانىپ نەشە ءتۇرلى قۇيتىرقى اركەتتەرگە بارۋدا. مىسالى، «حيدجاب دەگەن ارابتىڭ ۇلتتىق كيىمى، حيدجاب دەگەن ءسوز قازاقتا جوق. سەندەردى ارابتاندىرايىن دەپ جاتىر»، دەپ حالىقتىڭ ساناسىن ۋلاپ، اسىل دىنىمىزگە كۇيە جاعىپ جاتىر.
اسا قامقور ەرەكشە مەيىرىمدى اللانىڭ اتىمەن باستايمىن!
اللاعا شۇكىر ەلىمىزدە يماندىلىققا بەت بۇرعان قانداستارىمىز كوبەيىپ كەلەدى. جاقسىلىق پەن قاتار جاماندىقتىڭدا قاتار جۇرەتىنى زاڭدىلىق. وسى يماندىلىققا بەت بۇرعان جاندار البەتتە قارسىلىققا ۇشىرىپ جاتادى. سونداي ءبىر داۋلى ماسەلەنىڭ ءبىرى ورامالعا بايلانىستى.
اللاھ تاعالا قاسيەتتى قۇراندا «ءمۇمين ايەلدەرگە دە ايت: «(جات ەرلەردەن) كوزدەرىن ساقتاسىن. ءارى ۇياتتى جەرلەرىن قورعاسىن. سونداي-اق، زەينەتتەرىن كورسەتپەسىن. بىراق ولاردىڭ وزىندىگىنىنەن كورىنگەندەرى باسقا. جانە بۇركەنشىكتەرىن كوكىرەكتەرىنە جاپسىن»، ( نۇر ،30 ايات) دەگەن ءامىرى ارقىلى مۇسىلمان ايەلدەرگە كيىم كيۋ مەن ۇياتتى جەرلەرىن جابۋدى بۇيىرعان. ۇلى جاراتۋشىنىڭ بۇيرىعى ادامزات بالاسى ءۇشىن تالقىلاۋعا جاتپايتىن ماسەلە. بۇل ۇكىم ناقتى تۇردە قۇران اياتتارى ارقىلى بەكىتىلگەندىكتەن، ادامزات ءۇشىن پارىز بولىپ تابىلادى.
سان عاسىرلار بويى داۋ تۋعىزباعان ورامال، ەندى قالايشا داۋلى ماسەلەگە اينالدى. ونىڭ سەبەبى نە؟ داۋدى تۋعىزىپ جۇرگەن كىمدەر؟ ونى ۋشىقتىرىپ جۇرگەن كىمدەر. اللانىڭ ۇكىمىن تالقىلاۋعا سالىپ جۇرگەن كىمدەر؟ وسىنى زەرتتەپ جۇرگەن بىرەۋ بارما؟
اسىل ءدىنىمىزدىڭ جاۋلارى حالىقتىڭ ءدىني ساۋاتسىزدىعىن پايدالانىپ نەشە ءتۇرلى قۇيتىرقى اركەتتەرگە بارۋدا. مىسالى، «حيدجاب دەگەن ارابتىڭ ۇلتتىق كيىمى، حيدجاب دەگەن ءسوز قازاقتا جوق. سەندەردى ارابتاندىرايىن دەپ جاتىر»، دەپ حالىقتىڭ ساناسىن ۋلاپ، اسىل دىنىمىزگە كۇيە جاعىپ جاتىر.
حيدجاب ( ﺤﺠﺎﺏ ) اراب تىلىنەن اۋدارعاندا جامىلعى، ورامال، باس كيىم دەگەن ماعىنا بەرەدى. حيدجاب مۇسىلمان ايەلدەرىنىڭ كيىمىنىڭ تەك ءبىر بولىگى عانا، حيدجاب - باس كيىم، جيلباب - ۇزىن ەتەكى كەڭ كويلەك، چادرا - جەلبەگەي جامىلعى جانە نيكاب - بەتتى تۇمشالاعىش. نيكابتى كوپ جەردە كولدانبايدى. نيكاب ءبىزدىڭ مازھاب بويىنشا شاريعات تالاپتارىنا جاتپايدى.
ال پارەنجەگە كەلەتىن بولساق، ول ەشقانداي شاريعاتقا جاتپايدى. پارەنجەنى قازاقتار ەشقاشان كيمەگەن. قازىر دە ەشكىم كيىپ جۇرگەن جوق.
«پارەنجەسىز پاكتىگىڭدى ساقتاعان،
ۇلىلىق بار اتام قازاق سالتىندا»،-دەگەن ولەڭ جولدارى وسىنى ايعاقتاپ تۇر ەمەس پە. ءبىز نيكابتى پارەنجەمەن شاتاستىرىپ ءجۇرمىز. قارا كيىم كيىپ ءجۇرۋ ول شيتتەردەن. كەربال شولىندەگى حۋسەيننىڭ قازاسىنان كەيىن قارا جامىلىپ ازا تۇتىپ، سوڭى داستۇرگە اينالىپ كەتكەن.
كەيىنگى كەزدە وسى حيدجاب ماسەلەسىن قۇيتىرقى ساياساتقا پايدالانىپ جۇرگەندەر بار. ونىڭ دالەلى تاجىكستانداعى جاعداي. ماقسات - بۇقارا حالىقتىڭ نازارىن باسقا ۇساق-تۇيەك نارسەگە اۋدارۋ، حالىقتى ەكىگە ءبولىپ ءبىر-بىرىمەن داۋلاسىترۋ. تاجىكستانداعى بيلىك باسىنداعىلار جوق جەردەن حيدجاب ماسەلەسى ەنگىزىپ، «سەندەردى ارابتاندىرىپ جاتىر»، «ۋاحاببيست ەتەيىن دەپ جاتىر»، «قىزدارىڭدى ارابتار ايەل قىلىپ الايىن دەپ جاتىر»، «سالت-داستۇلەرىڭدى بۇزايىن دەپ جاتىر» دەپ حالىقتى ەكىگە جارعان. ناتيجەسىندە حالىق ەكىگە ءبولىنىپ حيدجاب جايلى قىرپىشاق بولىپ جاتقاندا بيلىك باسىنداعىلار قىتايعا تاجىكستان جەرىنىڭ ءبىر بولىگىن باسى - ءبۇتىن ۇستاتىپ، ەندى ءبىر بولىگىن ارەنداعا بەرىپ جىبەرگەن. وسى كوكتەمدە قىتاي ديحاندارى تاجىك جەرىنە ءدان سەپپەك. ال، تاجىكتەر بولسا وزدەرى جۇمىس تاپپاي شەت ەلدەردە قاڭعىپ ءجۇر ەمەس پە. ءازىربايجان ەلىندە دە تۋرا سول جاعداي، حيدجاب ماسەلەسىن كىرگىزىپ قوعام ەكىگە ءبولىنىپ ءبولىنىپ وتىر. بيلىك ارمەنيا كۇشتەپ تارتىپ العان جەرىن قايتارۋعا دارمەنسىزدىك تانىتىپ، وزدەرى مۇنايدان تۇسكەن پايدانى ساۋدالاپ جاتىر. ولارعا قاۋىپ ارابتان ەمەس پارسىلاردان- مىس.
بىزدە دە تۋرا سول ناۋقان باستالعان سياقتى. قازىر ورامال ماسالەسى ءبىزدىڭ ەلدە دە ۋشىعىپ تۇر. ءبىر جاپىراق ورامال ءۇشىن كۇندە جيىن، كۇندە شۋ. كەدەيدىڭ كەڭەسى بىتپەيدىنىڭ كەرى كەلىپ تۇر. قازاق ءتىلى ماسەلەسىن 2020 جىلعا ىسىرىپ قويىپ، ءبارىمىز بىلەكتى ءتۇرىپ ايەلدەردىڭ باسىنداعى ورامالمەن الىسىپ جاتىرمىز. ەلىمىزدە بۇدان باسقا وزەكتى ماسەلەلەر جەتىپ ارتىلادى ەمەس پە. مىسالى، قىتاي ماسەلەسى جانە كەدەيشىلىك. بيلىك باسىنداعىلار اندا-ساندا وتقا ماي قۇيىپ قويادى. بىراق ورامالعا زاڭ جۇزىندە تىيىم سالعالى جاتقان ەشكىم جوق. اتا زاڭىمىزدا بۇل انىق جازىلعان. ءبىر جاپىرىق ورامال ءۇشىن اتا زاڭىمىزدى وزگەرتپەسى تاعى انىق. بۇعان ءسىز نە دەيسىز اعايىن!
«اباي-اقپارات»
