بىزدىڭشە، شىندىقتى اشىپ ايتا وتىرىپ، پىكىر الماسۋ ارتىق بولماسا كەرەك. پىكىر الماسۋ! ول بار بولعىردى (پىكىردى) الماسۋداي الماسىپ-اق كەلەمىز ەمەس پە؟ قازىر نە كوپ، اياقتان شالىپ، القىمنان الىپ، ءبىرى جامباس، ءبىرى بەلدەن شويى­رىلىپ، جۇرىستەن جاڭىلىپ قاپتاپ جاتقان سالا كوپ، تۇيتكىل كوپ. ونى بىلەسىز، بىلگەندىكتەن جاتپاي-تۇرماي، ءسىز دە پىكىر الماسىپ كەلەسىز. ءبىر قايىر بولا ما دەپ. پىكىر الىساتىن جايلار كوپ دەدىك پە؟ ءبىرى - قازىرگى باسىلىم مەن كىتاپتاردى جاپپاي جاۋلاپ العان ساۋاتسىزدىق. ول دا - بۇعان دەيىن پىكىر الىسۋلارعا ارقاۋ بوپ كەلە جاتقان شەرمەندە. ەگەر سولاردان بىردەڭە ونسە، بۇل جولى پىكىر الماسپاۋعا دا بولار ما ەدى، قايتەر ەدى (بۇدان كەيىن دە ەشتەڭە ونەدى دەپ يەك قىشىمايدى).

بىزدىڭشە، شىندىقتى اشىپ ايتا وتىرىپ، پىكىر الماسۋ ارتىق بولماسا كەرەك. پىكىر الماسۋ! ول بار بولعىردى (پىكىردى) الماسۋداي الماسىپ-اق كەلەمىز ەمەس پە؟ قازىر نە كوپ، اياقتان شالىپ، القىمنان الىپ، ءبىرى جامباس، ءبىرى بەلدەن شويى­رىلىپ، جۇرىستەن جاڭىلىپ قاپتاپ جاتقان سالا كوپ، تۇيتكىل كوپ. ونى بىلەسىز، بىلگەندىكتەن جاتپاي-تۇرماي، ءسىز دە پىكىر الماسىپ كەلەسىز. ءبىر قايىر بولا ما دەپ. پىكىر الىساتىن جايلار كوپ دەدىك پە؟ ءبىرى - قازىرگى باسىلىم مەن كىتاپتاردى جاپپاي جاۋلاپ العان ساۋاتسىزدىق. ول دا - بۇعان دەيىن پىكىر الىسۋلارعا ارقاۋ بوپ كەلە جاتقان شەرمەندە. ەگەر سولاردان بىردەڭە ونسە، بۇل جولى پىكىر الماسپاۋعا دا بولار ما ەدى، قايتەر ەدى (بۇدان كەيىن دە ەشتەڭە ونەدى دەپ يەك قىشىمايدى).

قۇداي كوپسىنۋدەن ساقتاسىن، بۇگىندە قالاي شىقسا دا شىعىپ جاتاتىن قازاقشا باسىلىمداردى از دەۋگە بولماس، ءسىرا. ۇيمە-جۇيمە باس­پالاردان از تارالىممەن بولسا دا تاسىپ-توگىلىپ شىعىپ جاتاتىن كىتاپتار وزىنشە دەگەندەي. اۋ، ولار كىمدەر ءۇشىن؟ وقىرمان ءۇشىن، ارينە. سوندا وقىرمان شەتىنەن تۇك سەزبەيتىن، دىمبىلمەستەر مە؟ ايتا كورمەڭىز، باسىلىمدار (گازەت-جۋرنال دەپ ءبىل) مەن كىتاپتاردىڭ يەسى، جاناشىرى، سىنشىسى سولار ەمەي، كىم؟ ولار ءبىر باسىلىم نە ءبىر كىتاپتاعى ءورىپ جۇرەتىن گرامماتيكا، ورفوگرافيا، ورفوەپيالىق قاتەلەر تۇرماق، وزدەرى جاقسى بىلەتىن بەلگىلى ادامداردىڭ اتى-ءجونى ء(جيى) بۇرمالانىپ، قاراپايىم تەرميندەردىڭ (ەشەلون - ەشالون، رەپەتيتسيا - رەپيتيتسيا، ترانسپارانت - ترانسپورانت، اسسيميلياتسيا - اسسەميلاتسيا، ت.ب.) قاتە جازىلاتىنىن، ابايدان (باسقالاردان دا) دايەكتەمە كەلتىرۋگە جانى قۇمارلاردىڭ ونىڭ بىرەر شۋماق نە ءبىر-ەكى تارماق ولەڭىن جۇندەي ءتۇتىپ، بىلىقتىرۋدان جالىقپايتىنىن كورمەيدى، بىلمەيدى، بايقامايدى دەيسىز بە؟ جالعان دەسەڭ، وسى قازىر كەز كەلگەن باسىلىمدى ال دا، قاراپ جىبەر. اباي ايتقان دەپ وت كوسەۋدىڭ قانداي-قانداي كوپىرمە تۇرلەرىن كورەر ەكەنسىڭ؟ ماسەلەن، اباي قاشان ايتتى ەكەن: «ءولدى دەۋگە بولا ما، ايتىڭدارشى»، «كۇشىك اسىراپ يت ەتتىم، ول ءوزىمدى قاپتى»، «بىرەۋگە مىلتىق ۇيرەتتىم، ول ءوزىمدى اتتى»، «قارىن توقتىق، ۋايىم جوقتىق، بۇلدىرەر ادام بالاسىن»، «قالىڭ جۇرتىم، قازاعىم، قايران ەلىم» دەپ. نەمەسە ماعجان اقىن «بۇل ءومىر اباقتى عوي بىلە بىلسەڭ» دەپ پە ەكەن؟ ماعجان ولاي دەگەن جوق. اباي دا ولاي دەگەن جوق. ەندەشە، مىقتى ەكەنىڭدى ولاردان تسيتاتا كەلتىرىپ ايعاقتاماساڭ قايتەدى، ونسىز دا مىقتىلىعىڭا شەك كەلتىرىپ جاتقان ەشكىم جوق ەمەس پە؟
بۇل - ءسوزدىڭ باسى. قاۋىپ ەتكەننەن اي­تارىمىزدىڭ ءبىرازى الدا. الدا بولعاندا، الدىمەن، اناۋ ەلىمىزدى جايپاپ بارا جات­قان ورىسشا باسىلىمدار مەن كىتاپتاردى الايىقشى. باسقا كەمشىلىكتەرىن (ىرىتكى سالاتىنعا ۇقساس) ءسوز ەتپەگەندە، سولار­دان جوعارىدا ايتىلعانداي ولقىلىقتار­دى شىراق الىپ ىزدەسەڭ تابار ما ەكەنسىڭ، تاپپايسىڭ. سەبەبى ولار - باسپا مادەنيەتىنە جەتىك، ساق، ساۋاتتىلىعىن جوعالتپاعان جۇرت. ۇلى ادامداردان دايەكتەمە كەلتىرسە، بۇرمالاماي، ءدال كەلتىرەدى، تەرميندەردى قولدانسا، دۇرىس قولدانادى. گرامماتيكالىق قاتەلەردى اتاما. رەسەي باسىلىمدارىن ارتىقتاۋ ماقتاپ وتىر دەسەڭ، قازاقستاندىق ورىسشا باسىلىمدار مەن كىتاپتارعا زەر سال. ايتتىق قوي، ولاردىڭ يدەيا، مازمۇن، پرينتسيپ، جاتىپاتارلىعىن قويا تۇرايىق دەپ. اڭگىمە ساۋاتتىلىق جونىندە. مەيلى، ءداۋىر، زامان قانداي بولسا، ونداي بولا بەرسىن، بىراق ساۋاتتىلىققا قويىلاتىن تالاپ بىرەۋ ەكەنىن سەن بىلمەگەندە، كىم بىلەدى؟ سەبەبى ول - ساۋاتتىلىق. عارىشقا سامعاعان مادەنيەتىڭىزدىڭ ءوزى ساۋاتتىلىققا تاۋەلدى.
جازاتايىم ارتىق سويلەپ، اۋا جايىلىپ بارا جاتقان جوقپىز با؟ تۇك تە. ونى ءوزىڭ دە ىشتەي سەزىپ، مويىنداپ، بالكىم، وكىنىپ تە وتىرعان بولۋىڭ عاجاپ ەمەس. ويتكەنى ءوزىڭ شىعارىپ وتىرعان گازەت نە جۋرنالداعى قىم-قۋىت قاتەلەردى (ولاردى جازىلىپ الاتىن) وقىرمانداردان دا جاقسى ءبىلىپ، «قوسىمشا قىزمەتكەر الۋعا قارجى جوق، كوررەكتور جوق، قايتەمىز، سولاي بوپ تۇر» دەيتىن دە ءوزىڭ ەمەس پە؟ سوندا بۇل اقتالۋ ما، الدە الدا دا وسىلاي بولا بەرۋدەن بولەك لاج جوق دەگەن شاراسىزدىق پا؟ وندا پىكىر الماستى نە، الماسپادى نە؟ ارامتەر بوپ، (بىرەۋلەر ويلايتىنداي) «جەككورىنىشتى» بوپ كەرەگى نە؟
تۇسىنەمىز، اعايىن. مۇڭىڭدى مۇڭداپ، جوعىڭدى جوقتاۋشى جاناشىرلىقتى سەن دە ءتۇسىن. بۋىنسىز جەرگە پىشاق ۇرىپ، جوقتان بار جاسا دەپ وتىرعان ەشكىم جوق. قايتالاپ ايتامىز، باسىلىمدار مەن كىتاپتار ساۋاتتى بولۋى لازىم. قازاقى سالعىرتتىق باسقالارعا جۇرسە دە، ولارعا جۇرمەيدى (ازىرگە جۇرگىزىپ كەلە جاتقان ءوزىمىز، ايتكەنمەن، ءجونى بولسىن، شەگى بولسىن).
تاياۋدا «مادەنيەت» جۋرنالىندا جاريالانعان دەندەپ بارا جاتقان ساۋاتسىزدىق تۋرالى ماقالادا قۇددى وسى ايتىلعانداي جايلار تىلگە تيەك بوپتى. وندا ءتىپتى باز ءبىر ءوز-وزىنە كوڭىلى توق، ىزدەنۋدەن قالعان، بولعان-تولعان ۇستازدار حاقىندا دا ايتىلىپ، ۇستازى ساۋاتسىز شاكىرتتەن نە كۇتەسىڭ دەگەندەي تۇجىرىم جاسالادى. ونداي ۇستاز جوق دەسەڭ، ءوزىڭ ءبىل. بىراق سولار نە رەداكتسياسىن باسقارىپ، نە ءوز اتتارىنان شىعارعان كىتاپسىماقتارعا قاراساڭ، كوزىڭ بىردەن جەتەر ەدى. و، وندايلاردىڭ كوكەسىن ءبىز دە كورگەنبىز، كورىپ تە كەلەمىز. ساۋاتسىزدىق - باياعىدان كەلە جاتقان كەساپات، سىرقات. رەداكتسياعا ماقالا اكەلەتىن (عالىم) اۆتورعا قيسىق-قىڭىر تسيتاتا، ءوڭى اينالعان تەرميندەردىڭ استىن سىزىپ كورسەتكەندە، ونىڭ «مۇندا كوررەكتور بار ەمەس پە، سولار تۇزەمەي مە» دەگەنىن دە ەستىگەنبىز. ەستىگەنبىز دە، جاۋاپ بەرگەنبىز: «كوررەكتور بار، بىرەۋ ەمەس، بىرنەشەۋ، بىراق ولار ءارىپ، تىنىس بەلگىلەرى قاتەلەرىن تۇزەيدى، پروفەسسوردى كوررەكتور تۇزەمەيدى، ولار تۇپنۇسقانىڭ ساقتالۋىن قاداعالايدى، سىزدەي عۇلامانىڭ ەڭبەگىن رەداكتسيالاۋعا حاقىسى جوق، ەگەر ءسىز بۇركىتتى قارعا دەسەڭىز، ول ءدال سولاي بولۋىنا جاۋاپ بەرەدى»، - دەپ.
قازاق باسىلىمدارىنداعى (جاپپاي ەمەس) ساۋاتسىزدىق باياعىدان كەلە جاتقان سىرقات دەدىك-اۋ. كەڭەستىك كەزدە دە وسىنداي احۋال بايقالىپ قالاتىن. بۇل جاعىنان «قازاقستان كوممۋنيسى» جۋرنالى، «سوتسياليستىك قازاقستان» گازەتى، تاعى دا سولارداي ءبىردى-ەكىلى باسىلىمدار عانا ءدىن امانداۋ بولاتىن. ال ەندى اتى دارداي ءبىر جۋرنالدى ىشتەي باجايلاپ وقىماساڭ، كىدىرىسسىز وقۋ مۇمكىن ەمەس-ءتى. ول كەزدە قازىرگىدەي ەمەس، شتات جەتەدى، قىزمەتكەرلەر تولىق، كوررەكتور قوس-قوستان. جانە قىزمەتكەرلەر ساۋاتسىز ەمەس، شەتىنەن ساۋاتتى بولعاندا قانداي. ەندەشە، كۇن ەمەس، اي ەمەس، نەگە جىلدار بويى ساۋاتسىز شىعىپ كەلدى؟ نەگە بولادى، كادىمگى سالدىر-سالاقتىق، جاۋاپسىزدىق، سەن سالار دا، مەن سالاردىڭ كەبى. جاۋاپسىزدىقتان باستاۋ الاتىن - ساۋاتسىزدىق. قولدان جاسالعان. ەندى بۇل كىم كىمدى سىيلاماۋ، ءوزىن بە، وزگەنى مە؟ ەكەۋىن دە. ەكەۋىن دە سىيلامايتىننىڭ ءبارى دە، ول كەزدە ماسكەۋدى ورتالىق دەۋشى ەدى عوي، انە، سول ورتالىقتان ءمىنسىز، ساپالى، ساۋاتتى شىعاتىن گازەت-جۋرنالداردى («ليتەراتۋرنايا گازەتا»، «نوۆىي مير»، «وكتيابر»، «ليتەراتۋرنايا روسسيا»، ت.ب.) تۇشىنا وقيتىن، بىراق ساباق المايتىن ەنجار، سامارقاۋ سابازدار بولسا، امال نەشىك؟
بۇل جەردە راديو، تەلەۆيدەنيەدەگى ءبىزسىز دە تالاي-تالاي ءسوز بولىپ جۇرگەن كەيبىر ءسوزى ولاق، ويى شولاق ساندۋعاشتار جايلى ايتپاسا دا بولادى. كوپ بولسا، ولار دا جوعارىدا ايتىلعانداي - رەداكتسيالارداعى كوررەكتورلارعا ارقا سۇيەيتىن - ۇستازداردان ءدارىس تىڭداپ، وقيتىندارى ءبىز اڭگىمەلەپ وتىرعانداي باسىلىم، كىتاپتار شىعار. نە ءۇمىت، نە قايىر.
قايتالايمىز، تاعى قايتالايمىز، ساۋاتسىزدىق - بۇكىل ەل، حالىق، ءارى-بەرىدەن سوڭ، ۇلتقا سىن، بەتكە تاڭبا، ۇيات، انايى قۇبىلىس. جۋىردا ءبىر باسىلىم باسشىسىمەن وسى توڭىرەكتە از-كەم پىكىر الماسىپ، نە دەر ەكەن دەگەندەي رايمەن «سەندەردە قاتە سيرەكتەۋ» دەدىم. «جوق، - دەدى ول مارتتىك تانىتىپ. - بىزدە دە جەتەدى، كوپشىك قويىپ قايتەسىز. شىنىن ايتسام، جىگىتتەرگە ايتا-ايتا شارشادىم. جالقاۋلىق پا، جايباراقاتتىق پا، بىردەڭە. كوپ بولىپ جۇمىلماسا، جالعىز ادامنىڭ شاماسى كەلمەيتىنىن بىلەسىز». «جو-جوق، ولاردىڭ ءبىرى دە ەمەس، تەك قانا جاۋاپسىزدىق»، - دەگىم كەلدى دە، ۇندەمەي قويا سالدىم. قويا سالعانىم، ءبىر جاعى، كوڭىلىنە تيمەۋ بولسا، ەكىنشى، ءبارىبىر، ايتقاننىڭ اۋزى جامان، ودان قايران شامالى. ءۇشىنشى، حالىق قازىناسى - باسىلىمدار مەن كىتاپتار ساۋاتتى بولسا ەكەن دەگەن اق تىلەك ءۇشىن دە جازىقتى بولا سالۋ تۇك تە قيىن ەمەس، ول نارسە تەك بىزدە، قازاقتا عانا بار ءۇردىس ەكەنىن نەگە ەسكەرمەسكە دەپ. قازىر قازاق ەلىندە تۇرىپ جاتقان دياسپورا وكىلدەرى مەن جەكەلەگەن شەتەلدىك ازاماتتار اراسىندا قازاق ءتىلىن قازاقتان ارتىق بىلەتىندەر كوبەيىپ كەلەدى. اناۋ قازاقتىلدى تەلەارنالاردا حابار جۇرگىزەتىن شولۋشى، ديكتورلاردىڭ ءبىرازى - وزگە ۇلت وكىلدەرى. (جاقىندا ولار تۋرالى پروفەسسور ءا.ىدىرىسوۆ وسى گازەتتە ورىندى جازدى). باسقاداي دا جەتەدى. ەندى سولاردىڭ ءبىرى بولماسا ءبىرى قازاق باسىلىمدارى مەن كىتاپتارىن وقىمايدى دەيسىز بە؟ كونبىس قازاق وقىرماندارىنا ءبارىبىر، ولاردىڭ ەتتەرى ۇيرەنىپ كەتكەن دەسەك تە، الگىلەرگە نە ايتاسىڭ؟ «ءبىز وسىندايمىز، ءبىردى-ەكىلى ساۋاتتى قىزمەتكەر، كوررەكتور ۇستاۋعا قارجى جوق، قايتەمىز» دەپ كۇمىلجيسىڭ بە، الدە «بىزدە شاتاعىڭ نە، ودان دا ءوزىڭ قازاقشا ساۋاتىڭدى ءارى قاراي ارتتىرا بەر، ءبىزدى شاڭ قاپتىر، ءتۇپتىڭ تۇبىندە قازاقشا باسىلىمداردى سەندەر شىعاراتىن بولاسىڭدار» دەيسىڭ بە؟ ازىرشە دەمەسسىڭ، دەي الماسسىڭ، نامىسىڭ جىبەرمەس، بىراق سوعان جاقىنداپ كەلە جاتقان جوق پا ەكەنبىز؟
ساۋاتسىزدىق. كەشە قانداي، بۇگىن قانداي. تام-تۇمداپ ايتقان بولدىق: كەشە بارلىق مۇمكىندىك بوپ تۇرعاندا دا، بۇگىنگى «تاقىر كەدەي» حالدە دە جاعدايدىڭ قالاي ەكەنىن. كەشە - كەشە! بۇگىن - بۇگىن! كەشە سوعىس جىلدارىنىڭ و جاق، بۇ جاعىندا قازاق اۋىلدارىندا مەكتەپ نەكەن-ساياق بولدى، مەكتەپ بولسا، وقيتىن بالا از بولدى. ناقتى مىسال كەلتىرەر بولساق، وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىنداعى بۇرىنعى (قازىر سارىاعاشپەن قوسىلىپ كەتكەنى - ۇلكەن ابەستىك) كەلەس اۋدانىندا شاعىن-شاعىن قىرىق-ەلۋ كولحوز بولعانىنا قاراماي، جەتىجىلدىق مەكتەپ سانىنىڭ قانشا ەكەنىن قايدام، ورتا مەكتەپ بۇكىل اۋداندا (تەك اۋدان ورتالىعىندا) بىرەۋ ەدى. ونىڭ وزىنە وقۋشى سانىن ءار كولحوزدان جينايتىن ءبىر-ەكى بالا ەسەبىنەن ارەڭ تولتىراتىن. البەتتە، بۇل جاقسىلىق ەمەس-ءتى. كوللەكتيۆتەندىرۋ، اشارشىلىق، سوعىس زاردابىنان قازاق مۇلدە جوعالىپ، قۇرىپ كەتە جازداعانىنىڭ كورىنىسى بولاتىن. انە، سول جالعىز ورتا مەكتەپتى بىتىرگەندەردىڭ ءبىرى - مارقۇم لەنينشىل رۇستەموۆ كەيىن ۇلكەن عالىم بولىپ، اعارتۋ سالاسىندا جوعارى لاۋازىمدى قىزمەتتەر ىستەدى. ورتا مەكتەپتى بىزدەن ەكى-ءۇش جىل بۇرىن ءبىتىردى. 1953 جىلى بىتىرگەن ءبىز دە قاتار (پاراللەل) ەكى كلاستا وقىدىق. بار بولعانى. سول جالعىز ورتا مەكتەپتىڭ وزىندە جوعارى ءبىلىمدى مۇعالىمدەر جەتىسپەيتىن. 1951 جىلى قازپي-ءدى بىتىرگەن وزبەكالى جانىبەكوۆ مۇعالىمدىك قىزمەتىن العاش وسىندا باس­تاپ، وسى وڭىردەن تۇلەپ ۇشتى. الماتىدا 1953 جىلى ورتا مەكتەپتى بىرگە ءبىتىرىپ، اتتەستاتتى بىرگە العان ەكەۋ ەدىك، سول ەكەۋدىڭ ءبىرى - اتى الەمگە جايىلعان عالىم، جازۋشى، دراماتۋرگ نەمات كەلىمبەتوۆ تاياۋدا دۇنيە سالدى. يمانى سالامات بولسىن.
ەندى مىنا قىزىقتى قاراڭىز. بەس-التى كولحوزدىڭ بالالارى جاياۋ-جالپىلاپ قاتىناپ وقيتىن جەتىجىلدىق مەكتەپتى ەكى ەر بالا، ءتورت-بەس قىز بىتىردىك. قىزدار، ارينە، ءارى قاراي وقىعان جوق. ەكى ەر بالانىڭ بىرەۋى اۋىلدان ۇزاي المادى. مەن عانا اۋدانداعى ورتا مەكتەپكە بارىپ، ءارى قاراي (زور قيىندىقتارمەن) وقۋدى جالعاستىردىم. انە، سونداعى كورگەن-بىلگەن، باستان كەشكەندەر ۇمىتىلۋ بىلاي تۇرسىن، وسى كۇنگە دەيىن قايران قالدىرادى. الدىمەن اۋىلداعى باستاۋىش مەكتەپتە ساباق بەرگەن مۇعالىمدەردىڭ ءبىلىمى قانداي بولعانىن قايدام، بىراق ءوز ىسىنە بەرىلگەن ولار وتە ۇقىپتى، تالاپتارى قاتتى، ساۋاتتى بولاتىن. «قوڭىرتوبە» جەتىجىلدىق مەكتەبىندە ءارتۇرلى پاننەن ساباق بەرەتىن مۇعالىمدەردىڭ بىردە-ءبىرىنىڭ جوعارى ءبىلىمى بولماعان بولۋ كەرەك، سوعان قاراماي، ولار ساۋاتتى سويلەپ، ساۋاتتى جازاتىن. كەيىن بىلۋىمىزشە، الگەبرا، تريگونومەتريادان جاڭعاقتاي شاعىپ ساباق بەرگەن قادىر تاشمانوۆ بار بولعانى سوعىستىڭ الدىندا تاشكەنتتەگى قازاق پەدتەحنيكۋمىن بىتىرگەن ەكەن. قازاق ءتىلى گرامماتيكاسىن وقىتقان جاقىپ ماقانوۆتا ونداي دا ءبىلىم بولماعانمەن، ءسال قاتە جىبەرسەڭ اكەڭدى تانىتاتىن. گرامماتيكا وقىتۋ جەتىجىلدىقپەن شەكتەلىپ، ءارى قاراي بىرىڭعاي ادەبيەت ءپانى جۇرەتىن. شىنىن ايتسام، سول جەتىجىلدىقتا وقىتقان «شالا» ساۋاتتى مۇعالىمنەن العان گرامماتيكالىق ءبىلىم كۇنى بۇگىنگە دەيىن كادەگە اسۋلى. بىردە ولاي، بىردە بۇلاي اۋناقشيتىن قازىرگى كەيبىر عۇلامالاردان كوش ىلگەرى. ورتا مەكتەپتە دە سولاي بولدى. بولاشاقتا ينجەنەر، اگرونوم، ماتەماتيك، حيميك بولۋدى قالايتىندارىڭ ءوزى ادەبيەت پانىنەن مازمۇندامانى «ءتورت» نە «بەسكە» جازاتىن. وندا دا ءبىلىمى ورتا دارەجەلى نە ينستيتۋتتا سىرتتاي وقيتىن مۇعالىمدەر ساباق بەردى-اۋ دەيمىن. ءبىز وقىعان «لەنين جولى» ورتا مەكتەبىنە 1951 جىلى الماتىدان جوعارى ءبىلىم العان ءۇش-ءتورت مۇعالىم كەلگەنشە، كۇللى مەكتەپتە جوعارى ءبىلىمدى پەداگوگ سوعىسقا دەيىن تاشكەنتتەگى ساگۋ-ءدى بىتىرگەن مەكتەپ ديرەكتورى ومار ەسىموۆتىڭ ءوزى عانا بولدى.

<!--pagebreak-->

ال ساۋاتتى بولۋ - ءبارىبىر ءبىرىنشى ورىندا تۇراتىن. قاي پاننەن ساباق بەرەتىنىنە قاراماي، مۇعالىمنىڭ ءبارى سونى تالاپ ەتەتىن. ماتەماتيكادان ساباق بەرەتىن، ينستيتۋتتا سىرتتاي وقيتىن ارتىق دارقانباەۆ قانداي كىتاپ وقىعانىن حابارلاپ، مازمۇنىن ايتىپ بەرەتىن. مەكتەپ جانە اۋداندىق كىتاپحانادان الىپ وقيتىن كىتاپتار مەن گازەت-جۋرنالداردان قاتە بايقالمايتىن (بايقالسا، سول زامات ايتىلارى انىق).
سوندىقتان با، ساۋاتسىزدىق، دالسىزدىك، بۇرمالاۋ، جاۋاپسىزدىق، ەنجارلىق دەيتىندەر ساۋاتتىلىققا قانىعىپ وسكەن ۇرپاق وكىلدەرىنىڭ ءوڭى تۇگىل، تۇسىنە كىرمەيتىن. قازاقستاننىڭ قاي ايماعىندا دا سولاي بولعانىنا 1958 جىلى تاشكەنتتەن الماتىعا كەلگەندە ودان سايىن كوز جەتتى. وبالى نە، ول شاقتارداعى باسىلىم، باسپا قىزمەتكەرلەرى ساۋاتتىلىققا قاتتى ءمان بەرىپ، زارەدەي شي شىعارمايتىن. گازەتتە جازاتايىم كەتكەن ءبىرلى-جارىم قاتە لەتۋچكادا قىزۋ تالقىلانىپ، كىنالىلەر قاتاڭ جازالاناتىن جانە ول جايىندا گازەتتە جاريالايتىن («لەنينشىل جاس»، «قازاقستان پيونەرى» گازەتتەرىن ايتىپ وتىرمىن). ونىڭ ۇستىنە ول كەزدەردە قازاق ءتىلى وقۋلىعىن جازعان م.بالاقاەۆ، ءى.كەڭەسباەۆ، س.امانجولوۆ، قورداباەۆتاردىڭ كوزدەرى ءتىرى بولاتىن. وسى كەزگە دەيىن ۇستانا بەرۋگە بولارداي ولاردىڭ وقۋلىقتارىنىڭ كەيىن نەلىكتەن كورىنبەيتىنى تۇسىنىكسىز. قازىرگى اۆتورلارى قايتا-قايتا وزگەرىپ جاتاتىن گرامماتيكا وقۋلىقتارىنان نەشە قيلى قايشىلىقتار مەن قيعاشتىقتار كورۋ تۇك ەمەس. ەڭ ءارىسى، ءتول ءسوز، تولەۋ ءسوز، قاراتپا ءسوز، وقشاۋ ءسوز، قىستىرما ءسوز، قوس ءسوز، ارالاس قوس ءسوز، وداعاي، شىلاۋ، جىكتەۋ، سەپتەۋ، تاسىمال، تىنىس بەلگىلەرى ۇلگىلەرىن ءبىرىزدى دەۋ ەكىتالاي. سوندىقتان بولۋ كەرەك، اركىم وزىنشە جازىپ، ءوز بەتتەرىمەن جۇرەتىنى. مۇنى قازىر ەشكىم جاسىرىپ-جاپپايدى دا. بەلگىلى قالامگەرلەردىڭ ءبىرى جۋىردا ءدال سولاي دەپ تۋراسىن ايتتى: «اركىم ءوز بىلگەنىنشە جازادى». مەيلى، ءوز بىلگەنىنشە جازسىن، بىراق گرامماتيكانىڭ ورتاق ەرەجەسىن بۇزباي، ساۋاتتى جازسىن. «ايتارىن ءبىر-اق ايتتى» دەگەندەگى «ءبىر-اقتى» «بىراق» نەمەسە ءبىر سويلەمدە «ال»، «ويتكەنى»، «بىراق» دەگەندەردەن كەيىن كەيدە ءۇتىر قويىپ، كەيدە قويماۋ، بىرەسە «دەي تۇرساق تا»، بىرەسە «دەيتۇرساق تا»، «وكىنىشكە قارايدى» «وكىنىشكە وراي» دەپ جازۋ بەلەڭ العالى نە زامان. سول سياقتى سىزىقشا مەن دەفيستى ايىرا الماي، قالاي بولسا سولاي جازۋ تىيىلار ەمەس. ءبىز مىڭنان ءبىرىن عانا ءسوز ەتىپ وتىرعان مۇنداي دالسىزدىك-اۋىتقۋلار قيساپسىز. قۇداي ساقتاسىن، ەشكىمدى سىناپ-مىنەپ، كوزگە شۇقۋدان اۋلاقپىز. كەمشىلىك - ورتاق. «اۋزىن اشسا، جۇرەگى كورىنەدى» دەۋ ورنىنا «كومەيى كورىنەدى»، حايدوللا تىلەمىسوۆتىڭ اتىن بىرەسە حايدوللا، بىرەسە قايروللا دەپ جازعان مەن دە ساۋ ەمەسپىن، باسقا دا جوق ەمەس، بۇلاردىڭ كەيبىرىن گازەتتە اتاپ ايتقان بەكبولات ادەتوۆكە العىسىم تاۋداي. جارايدى، وسىلاي كەتە بەرەيىك دەسەك، ەرىك وزىمىزدە، كەتە بەرەيىك. ايتپەسە...
ەندى ءبىر ءسات ولاردى ءسال قويا تۇرىپ، بەرى جاقىندايىق تا، ءوزىمىز ۇزاق جىلدىق جۇمىس بارىسىندا كوز كورىپ، كۋا بولعان، اعا بۋىن وكىلدەرىنىڭ ساۋاتتىلىقتى ساقتاۋ بارىسىندا توككەن تەر، اتقارعان قىزمەتتەرىنە دەن قويىپ كورسەك دەيمىز. ءارى تاريح، ءارى تاعىلىم ىسپەتتى بۇل ۇردىستەردى بىلە جۇرگەننىڭ پايدادان بولەك، زيانى بولماس دەپ ويلايمىز. ءارى تاعزىم، ارۋاقتاردى ەسكە الۋ، ارداقتاۋ تۇرعىسىنان دا ورايى كەپ تۇرعاندا. الايدا ونىڭ الدىندا...
مىنا ءبىر اكسيومانى ايتا كەتەيىك. جوعارى وقۋ ورىندارىنداعى جۋرفاك، فيلفاككا تۇسەتىندەر ادەبيەتتەن جازعان مازمۇندامادان مىندەتتى تۇردە «بەس» نە «ءتورت» الۋى كەرەك. ولاي بولسا، وسىنىڭ ءوزى عانا ساۋاتتىلىقتىڭ العىشارتى، «ءتورت» نە «بەس» الىپ تۇسكەن شاكىرت وقۋ بىتىرگەن سوڭ ناعىز ساۋاتتىنىڭ ءوزى بوپ شىعۋى ءتيىس ەمەس پە؟ پاي-پاي! ولاي ەمەسىنە سان رەت كۋا بوپ، كوڭىل قابارمادى ما؟ جۇمىسقا قابىلدانعان سۋ جاڭا جاس مامان جازعان دۇنيەلەردىڭ العاشقىدا بولا بەرەتىن ولپى-سولپىلارىنان گورى، ەملە، تىنىس قاتەلەرىن تۇزەۋ اقىرەت بولمادى ما؟ سوندا عوي، «اۋ، بۇلار و باستا جوعارى وقۋ ورنىنا قالاي تۇسكەن، مەكتەپتە قالاي وقىعان» دەپ ەرىكسىز قىنجىلۋعا تۋرا كەلگەنى.
ەندى الگىدە ايتقان از-كەم تاجىريبە ىسپەتتى جايلارعا ويىسايىق. 1964 جىلى («مەن» دەگەنىمە كەشىرىم وتىنەمىن) رەسپۋبليكالىق ساناۋلى باسىلىمداردىڭ ءبىرى - «مادەنيەت جانە تۇرمىس» جۋرنالىنا قىزمەتكە كەلگەنىمدە، باس رەداكتور ساپار بايجانوۆتىڭ ءبىرىنشى تالابى «نە جازساڭ دا، ساۋاتتى بولسىن» ەدى. سودان ءتورت-بەس جىل بۇرىن «لەنينشىل جاس» گازەتىندە جۇمىس ىستەگەن كۇندەردە دە رەداكتوردىڭ ورىنباسارى ساپەكەڭ قاتەگە ساق بولۋدى ءجيى ايتاتىن. ساۋاتسىزدىقتى كەشىرمەيتىن. گازەتتىڭ ءار ءنومىرى شىعاردا ونى اۋەلى ەكى مە، ءۇش پە، كوررەكتورلار وقىپ، ولاردان سوڭ كەزەكشى رەداكتور، جاۋاپتى حاتشى (ك.قازىباەۆ), ورىنباسار (س.بايجانوۆ), كەيدە رەداكتور ا.بەيسەمباەۆتىڭ ءوزى وقيتىن. ەڭ سوڭىنان تاعى ءبىر قوسىمشا «قىراعى كوزگە» وقىتاتىن. سونىڭ وزىندە ءبىرلى-جارىم كەتپەي تۇرمايتىن «ۇرى قاتەلەر» لەتۋچكادا ءسوز بولىپ، سەبەپ-سالدارى تالقىعا سالىناتىن. وسىدان سوڭ قىراعى بولماي كور. گازەت ساۋاتتى شىعاتىن. قىزمەتكەرلەر ماتەريال دايىنداۋ كەزىندە الدەبىر ءسوز، تەرميندەردىڭ قالاي جازىلاتىنىن ءبىر-بىرىنەن سۇراپ، پىسىقتاپ جۇرەتىن. ساپەكەڭنىڭ سول سىرىن بىلەتىندىكتەن، جۋرنالعا كەلگەن بويدا الدىمەن ساۋاتتىلىق جاعىنا ساق بولۋعا تۋرا كەلدى. بۇعان دەيىن اقتوبەدە شىعاتىن ءورىستىلدى گازەتكە باسشى بولعان ورىنباسارى (جاۋاپتى سەكرەتار) سۇلتانعالي قادىروۆ ساپەكەڭنەن وتكەن تالاپشىل ەكەن. قاتە تابۋعا، كورمەستى كورە قويۋعا شەبەردىڭ شەبەرى. ايتسە دە، جۋرنال گازەت ەمەس، ايىنا ءبىر شىعادى. سونىڭ وزىندە جۇمىس شاش-ەتەكتەن. شىعاتىن ءنومىردى الدىمەن كوررەكتور، ونان سوڭ كەزەكشى رەداكتور، ونان سوڭ مىندەتتى تۇردە رەداكتوردىڭ ءوزى وقيدى (ساپەكەڭ «سوتس. قازاقستانعا» رەداكتور بولعاندا دا گازەتتى تاڭ اتقانشا وقىعانىنان حابارىمىز بار). ورىنباسارى س.قادىروۆ تا قايتا-قايتا كوزدەن وتكىزىپ، تىنىم تاپپايدى جانە وسىنىڭ ءبارى ۇيلەسىپ، جاراسىپ-اق تۇراتىن ەدى عوي، شىركىن. مىنە، بۇل - سول شاقتارداعى ۇردىستەر. بۇگىنگىدەي بارلىعىن كوررەكتورعا ارتىپ قويىپ، قيت ەتكەندى سوعان جاۋىپ، قاراپ وتىرمايدى (بۇگىندە قارجى تاپشىلىعىنان كەي باسىلىمدا كوررەكتور دا جوق، قىسقارتۋعا ءبىرىنشى ءتۇسىپ جاتاتىن دا سولار). ال «مادەنيەت جانە تۇرمىس» جۋرنالىندا كوررەكتوردىڭ بار-جوعىنا پالەندەي ءمان بەرىلمەيتىن. ءتىپتى «سوتسياليستىك قازاقستانداعى» سا­ۋات جاعىنان رەداكتوردان كەم تۇسپەيتىن، اتاقتارى جەر جاراتىن كوررەكتورلاردى دا ەشكىم كەمسىتپەگەنمەن، اركىمنىڭ ءوز ورنى بولاتىن. سوندىقتان دا ساۋاتتىلىق (ساۋاتسىزدىق) تۋرالى اڭگىمە قوزعالمايتىن. ىلۋدە بولماسا، كەتكەن قاتەلەرگە كوررەكتور ەمەس، كەزەكشى رەداكتور، كەيدە باس رەداكتورلاردىڭ وزدەرى جاۋاپتى بولاتىن. كورگەن كوزدە جازىق جوق، باز ءبىر قاتەلەر ءۇشىن قىزمەتپەن قوشتاسقان باس رەداكتورلاردى دا بىلەمىز (اتى-جوندەرىن ايتۋعا بولادى). نە ءۇشىن؟ باسىلىمنىڭ ساۋاتتى بولۋى، وقىرمان ءمىن تاپپاۋى ءۇشىن. قازىر سەن مۇنى ويدان شىعارعان ءاپسانا دەرسىڭ، بالكىم. ولاي بولسا، ءالى قاتاردا جۇرگەن، كوزى ءتىرى اعا ارىپتەستەردەن سۇرا، كوز جەتكىز. الايدا ءوزىڭ ەگەر اقشا جەتىپ، بار بولسا، كوررەكتورعا يەك ارت تا جۇرە بەر، بىرەۋ-مىرەۋدى جازالاۋ كەرەك بولسا، شىرىلداتىپ كوررەكتوردى جازالا. ساۋاتتىلىق جونىندە اۋىز اشپا، قۇلاعىڭ تاس كەرەڭ بولسىن.
«مادەنيەت جانە تۇرمىس» جۋرنالىنىڭ باس رەداكتورى ساپار اعا ورتالىق پارتيا كوميتەتىنە اۋىسىپ، ورنىنا اتالمىش باسىلىمنىڭ نەگىزىن قالاپ، تۇڭعىش باس رەداكتورى، ارادا ءۇش جىل مادەنيەت ءمينيسترى ل.عالىمجانوۆاعا ورىنباسار بول­عان مۇسەكەڭ، عاجاپ ازامات مۇسا بوكەنبايۇلى دىنىشەۆ قايتا كەلدى. جاي كەلگەن جوق، ءوزى جوقتا مۇندا جۇمىسقا قابىلدانىپ، ەڭبەك ەتىپ جاتقان ءبىراز قاۋىمعا (بارلىعى 16 ادام) بەكزاتتىق بولمىسىن كورسەتە كەلدى، بايقاتا، بىلدىرە كەلدى. الا ءجىپتى اتتاپ، ەشكىمدى الا-قۇلاعا بولگەن جوق (ساناسىندا جوق بولسا كەرەك). تالابى بىردەن ءبىلىندى، بايقالدى: مىندەتىڭدى دۇرىس اتقار، جۋرنالدىڭ ساۋاتتى شىعۋىنا اتسالىس. البەتتە، سولاي. ساپار اعادان قالعان مۇرا. ال ساپەكەڭدى جۋرنال اشىلعاننان كەيىن ءتورت-بەس ايدان سوڭ اتتاي قالاپ، وزىنە ورىنباسارلىققا شاقىرعان مۇسەكەڭ بولاتىن. كەيىن دە ولاردىڭ ارالارىنداعى سىيلاستىق ۇزىلمەگەنىنە كۋالەردىڭ ءبىرىمىز. مۇسەكەڭ كوپ سويلەمەيتىن، ءبارىن قاس-قاباعىنان اڭعاراتىنبىز. كۇندەلىكتى ءىسى مىعىم، تاس قايراقتاي. كۇنىن، ۋاقىتىن بەلگىلەپ، الدىن الا ناقتى تاپسىرما بەرەدى. جانە سەن ازىرلەيتىن ماقالانى پالەن ۋاقىتتا باس دەپ ماشينكاشىعا الدىن الا تاپسىرىپ قويادى.
ءبىتتى. ەشقانداي كىدىرىس جوق. ماتەريال بار. ماشينكاشى (مودان اپاي) سول زامات باسادى. قاتەسىن مۇقيات تەكسەر. مۇسەكەڭنىڭ الدىندا جەرگە قاراما. مۇسەكەڭ كوپ ۇزاماي وزىنە شاقىرىپ پىكىر ايتادى: نە جامان، نە جاقسى، ورتاشا دەپ. رەتى كەلگەندە، كوپسىنبەسەڭ، ءبىر ماقتانىپ قويايىن، 1965 جىلى ماي ايىندا گۋرەۆ وبلىسىنىڭ ماڭعىستاۋ اۋدانىندا (ۇستىرتتە) جيىرما كۇندەي بولىپ، كۇندەلىك رەتىندە جازعان وتىز بەتتىك ماقالامدى - تاعى دا وتىز بەتتەي ورىن الاتىن ءفوتوتىلشى (پەتر ياكوۆلەۆيچ رەدكو) تۇسىرگەن فوتولارمەن قوسا - كوللەكتيۆ مۇشەلەرىنە الدىن الا ماقتاپ، جۋرنالعا شىعاردى. ماقالا مەن فوتوسۋرەتتەر ءبىر ءنومىر كولەمىن تۇگەلگە جۋىق «يەلەندى». قالاماقى دا بىزدىكى بولدى. سول كۇن، سول ساتتەن باستاپ مۇسەكەڭنىڭ ماعان (وعان دەيىن دە جامان ەمەس-ءتى) كوزقاراسى كۇرت وزگەرىپ، ارادا التى-جەتى جىل وتەر-وتپەستە ءوزىنىڭ وڭ قول - ورىنباسارى ەتتى. سول كەزدە قاتارداعى ادەبي قىزمەتكەر مەنى ۇزاماي اعا ادەبي قىزمەتكەر، ءبولىم مەڭگەرۋشىلىگىنە جوعارىلاتتى. ون التى جىل باستاۋىش پارتيا ۇيىمىنا سەكرەتار بولىپ، مەدال، گراموتالار العانىم دا - سول كەزدەر. اۋ، ماقتانعان سوڭ، دۇرىستاپ ماقتانعان ءجون شىعار، مۇسەكەڭ قىزمەتكەرلەر كەزەكتى ەڭبەك دەمالىسىنا شىققاندا ءبولىم مەڭگەرۋشىلەرىنە عانا تيەسىلى ماتەريالدىق جاردەم اقشانى قاتارداعى ادەبي قىزمەتكەر ماعان دا بەرگىزىپ ءجۇردى. وسىنداي ىقىلاس-پەيىلدى بۇگىندە كىم ايتىپ، كىم ەسكە الىپ ءجۇر، تۇيە مىنگىزگەندى دە قالىپتى، مىندەتتى نارسە دەپ قارايتىن زاماندا، ەڭ بولماسا، مەن ايتىپ قالايىن دا. قازىر ەسىمىن كوپ اتاي بەرمەيتىن ايتۋلى تۇلعانىڭ ارۋاعى ريزا بولسىن دەپ. قايران، مۇسەكەڭ!
بۇل جەردە ونىڭ تابيعي ادامگەرشىلىك، كىسىلىك كەلبەت، قادىر-قاسيەتى عوي ايتىپ وتىرعانىمىز (ايتپەسە، مەن كىممىن دەگەندەي). شۇكىر، سىيلاستىعىمىز كوزى جۇمىلعانشا ۇزىلگەن جوق. سەكسەن جىلدىق مەرەيتويىنا ءوز اياعىمەن كەلىپ شاقىرعان سوڭ، سول كەزدەگى باس رەداكتور سماعۇل ەلۋباەۆ ەكەۋمىز باستان-اياق قاتىستىق. توقسانعا تاياپ دۇنيەدەن وتەر الدىندا - بىرەر ءسات ەسى كىرىپ، بىردەڭە ايتقىسى كەلگەندە - بۇرىن مۇلدە تانىمايتىن (ول دا مەنى بىلمەيدى) حالىق دەگەن جاماعايىن ىنىسىنە «مەن ءجۇرىپ كەتكەن بويدا ءبىرىنشى سوعان حابارلاس» دەپ مەنىڭ اتىمدى اتاپتى. حالىق سولاي ەتتى. قولدان كەلگەن قىزمەتىمىزدى جاسادىق. ءوزىنىڭ دە جاعدايى ەشكىمنەن كەم ەمەس حالىق مۇسەكەڭنىڭ وسيەتى بويىنشا، سونىڭ پاتەرىندە تۇرادى. اندا-ساندا حابارلاسادى. بۇل ايتقاندار - كوڭىلدىڭ كەيبىر ساتتەرى.
مۇسەكەڭنىڭ جۇمىس داعدىسىنا كەلسەك، جوعارىدا ايتقانىمىزداي، ءار ءنومىرى بەس اي ىلگەرى جاسالاتىن جۋرنالدىڭ جوسپارىن كۇنىلگەرى - جۇرتپەن اقىلداسىپ - جاسايتىن. تاپسىرما ناقتى (دەدىك). بارلىق ماتەريال ءازىر بولعان سوڭ، كەمى ءبىر اپتا بۇرىن ۇجىم مۇشەلەرىن شاقىرىپ، ءار ماقالانىڭ ايدارىن، تاقىرىبىن جەكە-جەكە تالقىعا سالادى. كوپشىلىك قۇپتاعان سوڭ عانا كوڭىلى جايلانىپ، كەلەسى سانعا كىرىسەمىز. بۇل كەزدە ونىڭ قىزمەتكەر جازعان ءار ماقالانى زەر سالا وقىعانى ەسكەرتپەلەرىنەن بايقالىپ تۇرادى. اسىعىپ-اپتىقپاي، جايباراقات ايتادى، تۇسىندىرەدى. اراگىدىكتە ادەمى ءازىل-قالجىڭى دا بولماي تۇرمايدى.
- وسى، عابباس، سەنى ءىشۋدى قويعان دەيدى، نەمەنە، ءبىرجولا ما، الدە ۋاقىتشا ما، رەتتى جەردە ازداپ ىرىم جاساعاننىڭ بوتەندىگى جوق، ءبىز دە سويتەمىز، - دەدى بىردە ادەبيەت ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسىنە كۇلىمدەي قاراپ.
- وي، مۇسەكە، دۇرىس ايتاسىز، ءبىز دە سويتەمىز، - دەپ قۋاندىق شاڭعىتباەۆ ءىلىپ ءتۇستى.
- و نە دەگەنىڭىز، بىزدە ەشكىم ىشپەيدى عوي، - دەپ قۇلپىرتتى مۇسەكەڭنىڭ مايدانداس، جاسى قاتار قۇرداس-دوسى، بەلگىلى جازۋشى جەكەن جۇماحانوۆ.
بىلايدا كوپ سويلەمەيتىن وكىم جايلاۋوۆ تومەن قاراپ جىمىڭ-جىمىڭ ەتەدى.
ءبارى بەلگىلى. مۇسەكەڭ جۇمىسقا كىل اقىن-جازۋشىلاردى الاتىن. نەگە دەسەڭ: «ولار ءبىر دە بولسا بىرەگەي ماقالا جازادى»، - دەيتىن.
كىم تالاسسىن. بىراق، بىراق... كەيدە داعدىلى جۇمىس جايىنا قالىپ، قادىرمەندى جەكەڭنىڭ (جەكەن جۇماحانوۆ) ايتاتىنىنداي، «ساكاكۋ» كوبەيىڭكىرەپ كەتەدى دەمەسە. مۇسەكەڭ كەيدە كۇتپەگەن جەردەن جينالىس شاقىرىپ، «ساكاكۋشىلەردىڭ» ەكى اياعىن ءبىر ەتىككە تىعاتىنى بولادى. ءۇش-ءتورت جامپوزعا سوگىس جاريالاپ جىبەرەدى. ونان سوڭ، ءارى كەتسە، ءبىر-ەكى اپتا تىنىشتىق... ونان سوڭ بۇرىنعى اۋەن قايتا باستالادى. تۇستەن كەيىنگى مەزگىلدە ورتادان تيىن-تەبەن جيناۋ، اح-ۋح. ەندى ىشەتىن زاتتى اكەلۋگە جاسى كىشى مەنى جۇمساماي، كىمدى جۇمسايدى. ەسىكتەن شىعا بەرىستە قارسى الدىما تۇرا قالاتىن قۋان اعا: «ءبىر-ەكى تال تۇزدى قيار، ءبىر-ەكى تۇزدى بالىق الا كەلەرسىڭ»، - دەپ سىبىرلايدى.
ال جۋرنال ساۋاتتى شىعادى. رەدكوللەگيا مۇشەسى، ءتىلشى-عالىم رابيعا سىزدىقوۆا اپامىز: «سەندەردىڭ جۋرنالدارىڭ ساۋاتتىلىق جاعىنان باسقالاردان ءبىرشاما ءتاۋىر»، - دەپ ماداق ايتادى. قازاق ءتىلى گرامماتيكاسىنىڭ مايىن ىشكەن قازىر كوزى ءتىرى سول اپايىمىزدىڭ ءبىر اۋىز جىلى ءسوزى ءدارۋ بولعان بۇگىنگى «پاراسات» (بۇرىنعى «مادەنيەت جانە تۇرمىس») جۋرنالى دا ساۋات جاعىنان قامشى سالدىرمايدى. وسىمەن ءسوز ءتامام.

«انا ءتىلى» گازەتى