شىركىن اسقاق قيال ۇلتتىق ەليتانى قوعامدى سانالىق-رۋحاني «ماڭگۇرتتىك» سەكىلدى دەرتتەردەن امان الىپ قالىپ ەمدەيتىن، ەمگە كەلمەسە قورىقپاي، ازاماتتىق  قايسار مىنەز تانىتىپ «سكالپەلدىڭ الماز جۇزىمەن» راديكالدى شەشىم قابىلدايتىن «رۋحاني دارىگەرلەرگە» تەڭەگىسى-اق كەلىپ تۇرادى عوي، بىراق،  كەيدە سول ۇلتتىق ەليتامىز «ەمدەمەك» بىلاي تۇرسىن، دەر كەزىندە اۋرۋدى الدىن-الماعان دارىگەرلەردىڭ كەسىرىنەن اۋرۋىن ابدەن اسقىندىرىپ، ءوتى جارىلىپ ءولىم اۋزىنا كەلگەندە «ەي ادامار، ەمدەيتىن كىم بار؟» دەپ الاسۇراتىن، بارلىق جاقىندارىن «ءولىپ قالار مەكەن؟» دەپ ويبايلاتىپ، سارى ۋايىمعا سالاتىن ناۋقاس كەبىنىن كيسە، ەندى بىردە، اسقىنعان اۋرۋدىڭ ىزعارى مەن قاھارىنان قورقىپ «اۋرۋىڭ اسقىنعاندا كەلەرسىڭ» دەپ ءوز-وزدەرىن الدايتىن ساۋاتسىز، سالعىرت، قورقاق دارىگەرلەر سەكىلدى ىنجىقتىق مىنەز كورسەتىپ جاتادى.

«ۇلتتىق ەليتا «ۇلتتىق» بولعاندىقتان ەڭ ءبىرىنشى كەزەكتە ۇلتتى سانالىق  ءھام رۋحاني كەسەلدىڭ ينفەكتسياسىنان ساقتاپ، الدىن-الۋدىڭ، ساقتانۋدىڭ جولدارىن كورسەتىپ، باعىت-باعدار بەرىپ وتىرۋ كەرەك» دەپ قانشا زارلاساڭىز دا، ءدال قازىرگى كۇنى، «شيزوفرەنياعا» شالدىققان ناۋقاس سەكىلدى اقيقاتتىڭ اۋلىنان اداسقان جاقسىلارىمىز بەن جايساندارىمىز كورگەن گاليۋتسيناتسياسىنان ويانىپ، ءسوزىڭىزدى تىڭدار، ءمانىن ۇعىنا قويار مەكەن؟

***

شىركىن اسقاق قيال ۇلتتىق ەليتانى قوعامدى سانالىق-رۋحاني «ماڭگۇرتتىك» سەكىلدى دەرتتەردەن امان الىپ قالىپ ەمدەيتىن، ەمگە كەلمەسە قورىقپاي، ازاماتتىق  قايسار مىنەز تانىتىپ «سكالپەلدىڭ الماز جۇزىمەن» راديكالدى شەشىم قابىلدايتىن «رۋحاني دارىگەرلەرگە» تەڭەگىسى-اق كەلىپ تۇرادى عوي، بىراق،  كەيدە سول ۇلتتىق ەليتامىز «ەمدەمەك» بىلاي تۇرسىن، دەر كەزىندە اۋرۋدى الدىن-الماعان دارىگەرلەردىڭ كەسىرىنەن اۋرۋىن ابدەن اسقىندىرىپ، ءوتى جارىلىپ ءولىم اۋزىنا كەلگەندە «ەي ادامار، ەمدەيتىن كىم بار؟» دەپ الاسۇراتىن، بارلىق جاقىندارىن «ءولىپ قالار مەكەن؟» دەپ ويبايلاتىپ، سارى ۋايىمعا سالاتىن ناۋقاس كەبىنىن كيسە، ەندى بىردە، اسقىنعان اۋرۋدىڭ ىزعارى مەن قاھارىنان قورقىپ «اۋرۋىڭ اسقىنعاندا كەلەرسىڭ» دەپ ءوز-وزدەرىن الدايتىن ساۋاتسىز، سالعىرت، قورقاق دارىگەرلەر سەكىلدى ىنجىقتىق مىنەز كورسەتىپ جاتادى.

«ۇلتتىق ەليتا «ۇلتتىق» بولعاندىقتان ەڭ ءبىرىنشى كەزەكتە ۇلتتى سانالىق  ءھام رۋحاني كەسەلدىڭ ينفەكتسياسىنان ساقتاپ، الدىن-الۋدىڭ، ساقتانۋدىڭ جولدارىن كورسەتىپ، باعىت-باعدار بەرىپ وتىرۋ كەرەك» دەپ قانشا زارلاساڭىز دا، ءدال قازىرگى كۇنى، «شيزوفرەنياعا» شالدىققان ناۋقاس سەكىلدى اقيقاتتىڭ اۋلىنان اداسقان جاقسىلارىمىز بەن جايساندارىمىز كورگەن گاليۋتسيناتسياسىنان ويانىپ، ءسوزىڭىزدى تىڭدار، ءمانىن ۇعىنا قويار مەكەن؟

***

تاياۋدا قازاقتىڭ كورنەكتى اكادەميگىنىڭ ۇلىمەن تانىسۋ باقىتىنا يە بولدىم. اكەسىنىڭ ەڭبەكتەرى، ۇلتقا قاتىستى كوتەرگەن ماسەلەلەرى تۋراسىندا سۇحباتتاسقىم كەلىپ ەدى، جۇزدەگەن عالىمداردى تاربيەلەگەن زيالىنىڭ زياسى  ۇلىنا قازاقشا ۇيرەتۋگە قاۋقارى جەتپەگەن ەكەن. وكىنىشتى-اق... ونىڭ قاسىندا نۇر-كارىم مىرزانى «ناعىز قازاق» دەپ قالاسىڭ. ايتەۋىر، تەلەديداردان مۇرتىنىڭ استىنان ايتقان قازاقشا تىركەستەرى جاعىمدى ەستىلەدى قۇلاققا.

تەلەديدار دەمەكشى، ازياداعا وراي Kسell-ءدىڭ جارناماسىن ەل-جۇرت بولىپ جاتتاپ الدىق:

اقساقال قالاداعى نەمەرەسىنە «اينالايىن بالام، ازياداعا بارعاندا «العا قازاقستان!» دەپ ايت ايعايلا!» دەسە، نەمەرەسى ارعى جاقتان «الگا كازاكستان!» دەيدى».

بۇل دا قازاقي ۋاقيعا، قازاق قوعامىنىڭ كىرشىكسىز كەلبەتى. ناقتىراق ايتساق،  ماڭگۇرتتىگى اسقىنىپ بىتكەن قازاق  قوعامىنىڭ شىنايى ەپيكريزى.

وسىدان كەيىن كىمگە رەنجيسىڭ، كىمگە بارىپ شەرىڭدى تارقاتارسىڭ، (تەلەديدارداعى نۇر-كارىمدى ەسەپتەمەگەندە) اكادەميگىمىزدىڭ بالاسى دا ماڭگۇرت، شوپاننىڭ نەمەرەسى دە ماڭگۇرت: شالا قازاق، شالا ادام، شالا ءتىرى، شالا جان.

باۋىرعا تۇسكەن قۇرتتى دا، ءىشى تاسقا تولىپ ادامنىڭ ومىرىنە قاۋىپ توندىرەتىن ءوتتى دە حيرۋرگيالىق جولمەن الىپ تاستاۋعا بولادى، ال رۋح پەن ساناعا بىتكەن كەسەلدى راديكالدى جولمەن الىپ تاستاۋعا بولادى ما؟

مۇنى كەسىپ ايتا الماساق تا، «قازاقستاندىق ۇلت» باعدارلاماسى سەكىلدى اسقىنعان «سوزىلمالى ماڭگۇرتتىك كەسەلىنىڭ» ءبىر عانا سيمپتومىن ۋاقىتشا توقتاتۋعا بولاتىندىعىن م.شاحانوۆ  «قوعامنىڭ ەمدەۋشى دارىگەرى» رەتىندە دالەلدەپ شىقتى. دەسەك تە، «ۇلتتىق سانا مەن رۋح شيزوفرەنياسى»  «قازاقستاندىق ۇلتتان» دا جويقىن تۇردە سانانى ساندالتتىپ جىبەردى. الاڭداتاتىنى وسى...

***

شيزوفرەنيا - سانانىڭ اداسۋى، ال، گاليۋتسيناتسيا - وسى اۋرۋمەن شالدىققان ناۋقاستىڭ كورەتىن جانە اقيقات رەتىندە قابىلدايتىن قيال-عاجايىپ ەلەسى، شىندىقتان اداسۋى. مۇنداي كەسەلگە شالدىققاندار وزدەرىن ناۋقاس رەتىندە مۇلدەم سانامايدى ەكەن.

استانا «استانا» اتانعالى كۇللى الەمگە اتىمىز بەن زاتىمىزدى پاش ەتىپ كەلگەن ۇلتتىق ەليتامىزدىڭ جەڭىسى مەن جاڭالىعى - شيزوفرەنيانىڭ رۋحتىق ولشەمدە ەپيدەميولوگيالىق رەجيمدە جاپپاي تۇردە بولا التىندىعىن الەمگە  تاعى ءبىر رەت دالەلدەۋىندە بولدى. تۇسىنىكتىرەك بولسىن دەگەن ماقساتتا  ۇلتتىق رۋح پەن سانا دارىگەرىنىڭ تەرمينولوگياسىمەن ايتساق «تج-لىقتىڭ» سالدارىنان ۇلتتىق سانا مەن رۋح شيزوفرەنياسىنا شالدىققانداردىڭ «انامنەزىنەن»، ياعني، م. شاحانوۆتىڭ «قىرعىز ەۆەرەسى نەمەسە ماڭگۇرتتەنۋدىڭ ەگەۋقۇرىقتىق ءتاسىلى  (اعا-دوس ش.ايتماتوۆ تۋرالى ەسسەلەر) (الماتى-2010)» اتتى  شىعارماسىنان ءۇزىندى كەلتىرەيىك:

 

«جاۋىنا جەبە بوپ تا قادالاتىن

ابىزدان ازامات ەر باتا الاتىن.

اللانىڭ توقسان توعىز ەسىمى بار:

ءبىرى - نۇر، ءبىرى - سۇلتان اتالاتىن.

كوگىنەن اي تۋعاندا قياقتانىپ،

كوڭىلدەن وتىرعانى كۇي اقتارىپ.

ول كەيدە كورىنەدى

جەردە جۇرگەن

اللانىڭ كولەڭكەسى سياقتانىپ».

رافاەل نيازبەك

(«ايبوزىم مەنىڭ» (ەلباسى جايلى ولەڭ-رومان),

استانا، «كۇلتەگىن» باسپاسى، 2006 ج.)

«...مەن نۇرسۇلتاندى ءوزىم ازامات تاريحىنداعى ەڭ ۇلى ادام دەپ باعالايتىن مۇسىلمان جۇرتىنىڭ ارداقتى پەرزەنتى مۇحاممەد پايعامبارعا ۇقساتامىن».

فاريزا وڭعارسىنوۆا

(«شىققان كۇندەي جارق ەتىپ...»،

«ەگەمەن قازاقستان»، 6 شىلدە، 2010 ج.)

«ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ ادامزاتتى توپان سۋدان امان الىپ شىققان نۇح پايعامبارعا ۇقساپ قازاقستاندى سوناۋ 90-شى جىلدارى تاۋەلسىزدىك جولىندا باستالعان كۇرەستە امان الىپ شىعىپ، ەل قىلدى...»

شەرحان مۇرتازا،

حالىق جازۋشىسى

(«كوبەيمەسەك، كوسەگەمىز كوگەرمەيدى»،

«الماتى اقشامى»، 22 قازان، 2009 ج.)

«ەلباسىنىڭ ەسىمى پەرىشتە داپتەرىنىڭ ەڭ توبەسىندە تۇرۋعا لايىق» (114-بەت)...

«پەرىشتە ءۇنسىز».

وسى كەزدە ەلباسىمىز قالىڭ ۇيقىعا كەتەدى. الدەن ۋاقىتتا پەرىشتە قايتا ورالىپ، پرەزيدەنتكە ءتىل قاتادى.

«- پەندەم... مانا، الگىدە، ءوزىڭ ۇيىقتاپ جاتقان كەزىڭدە جازبالارىمدى جاراتقان يەگە كورسەتىپ الايىن دەپ اسىعىس اسپانعا ۇشپايمىن با؟ جاراتقان يەنىڭ الدى بوس ەمەس. ىعىسىپ، ەسەبىن تاۋىپ ءجۇرىپ، الدىنا جەتىپ، داپتەرىمدى اشىپ كورسەتپەيمىن بە؟ جاراتقان يە تىزىمگە كوز سالىپ وتىرىپ، داپتەر جيەگىندەگى سەنىڭ ەسىمىڭە نازار سالعانى... جاراتقان يە تەرەڭ ويلانىپ، وتىرىپ-وتىرىپ بىلاي دەدى: «ەندەشە وسى پەندەمنىڭ ەسىمىن ەڭ توبەسىنە جاز...»

دۇكەنباي دوسجان

(«اق وردا» رومانىنان،

«جازۋشى جازبالارىنداعى جاراتۋشى نەمەسە

دۇكەنباي دوسجاننىڭ ءدىني ساۋاتى قانشالىقتى»،

ۇلاعات حانزادا،  «جاس الاش»، 19 ناۋرىز، 2009 ج.)

«...مەن سويلەسەم ءسىزدىڭ ەل ءۇشىن ەتىپ كەلە جاتقان ەرەن ەڭبەك، قاجىرلى قىزمەتىڭىزدى جاقتاپ سويلەيمىن.

...بىراق، مەنىڭ ونداي ءسوزىمدى كەيبىر اتاق-ابىرويلى، قۇرمەتتى ىنىلەرىم ۇناتپايدى ەكەن. العاشىندا سول ىنىلەرىمە رەنجىپ، بۇل جولى ۇندەمەي وتىرايىن دەسەم دە، كوپتەن بەرى كورىسپەگەن سىزبەن ديدارلاساتىن بولعاندىقتان ءبىر اۋىز ءسوز سويلەمەي كەتۋدى ءجون كورمەدىم.

...ەڭ سوڭىندا ايتارىم، ارداقتى نۇرەكە، مەن ءوزىڭىز قالىپتاستىرعان جاڭا قازاق مەملەكەتىن بويداعى كۇش-قۋاتىڭىز سارقىلعانشا ءسىز باسقارساڭىز ەكەن دەپ تىلەيمىن. كونراد ادەناۋەر 91 جاسىنا دەيىن ەل باسقاردى. ۋينستون چەرچيلل دە ۇزاق وتىردى. مەن قازاق نازارباەۆتىڭ ەل باسقارۋ اقىل-پاراساتى نەمىس ادەناۋەر مەن اعىلشىن چەرچيللدەن ءبىر مىسقال دا كەم دەپ ەسەپتەمەيمىن...»

ءازىلحان نۇرشايىقوۆ

(«ونەر مەن ادەبيەت - حالىقتىڭ جانى»،

«ەگەمەن قازاقستان»، 5 اقپان، 2010 ج.)

«ءوز ەلىنىڭ، ادامزاتتىڭ كۇندىز-ءتۇنى قامىن ويلاعان، تانىعان ونى بار عالام، قۇرمەت تۇتقان قازاقتىڭ ءار كارىسى، ءار جاسى - نازارباەۆ نۇرسۇلتان اتتى ەلباسى. وسى ەلباسىمىز ناعىز ءۇش قاناتتى حاس قىران! ونىڭ ءۇش قاناتى - ءوز ەلىنىڭ جانە الەمنىڭ وتكەنى مەن بۇگىنى، الاۋلاعان ەرتەڭى! ول قانداي قۇرمەتكە، قانداي سىيلىققا بولسىن لايىق! وسى ءسوزدىڭ تەرەڭ ءمانىن ۇعايىق!

ارقالاعان دۇنيە جايلى بۇلا مۇڭ، جۇرەگىنە جاعىپ پرومەتەيدىڭ وت-شىراعىن، جاستاردى قالعىتپاي، قارتتاردى الجىتپاي، سانانى سىلكىپ، تۇيسىكتى ءتۇرتىپ دابىل قاققان، كوكىرەكتىڭ كوزىن اشقان، ونەردىڭ ورىندە وسكەن، فيلوسوفيا پاتشالىعىندا ءومىر كەشكەن، ادامزاتتىڭ قامىن جەگەن، ادام ءۇشىن قۇربان جانىم دەگەن، زامانعا زاڭعار مۇزارتتان قاراعان، ايتقان ءسوزى الەمگە تاراعان مەنىڭ گيمن-ۇرانىم، داڭعىل-داۋىلپاز ءۇش قاناتتى قىرانىم!... الەمدى شارلاپ، اقىل-ويىڭمەن بارلاپ شارىقتاپ شالقىپ ۇشا بەر تالماي، رۋحى تەكتى، ءۇش جۇرەكتى، قۇدىرەتتى ءۇش قاناتتى، قۇرانىم!»

اۋباكىر نالىباەۆ،

ءۇندىستاننىڭ حالىقارالىق پادما شري

سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى، پاكىستاننىڭ،

يكبالدىڭ التىن ەسكەرتكىشى سىيلىعىنىڭ يەگەرى،

(«ءۇش قانات» (فيلوسوفيالىق پوەما),

«ايقىن»، 1 مامىر، 2010 ج.)

«...دانىشپان دەپ اتاۋ ءۇشىن سوكراتتىڭ ءتۇسىندىرىپ كەتكەنىندەي ادامزات بالاسى ەڭ الدىمەن ۇلكەن تۇيىققا تىرەلۋى كەرەك، سونان سوڭ سودان شىعاتىن جولدى تابۋى ءتيىس. سوندا عانا ول تۇلعانى زامانداستارى مەن كەيىنگىلەر دانىشپان دەپ ايتۋعا قۇقىلى.

...ولاي بولسا، ن.ءا.نازارباەۆ ۇلتتىق كوشباسشى عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە قازاقتىڭ ماڭدايىنا بىتكەن دانىشپان پەرزەنتى. مۇنى مەن ەمەس، سوكرات ايتتى دەپ ويلاڭىزدار».

تورەگەلدى شارمانوۆ،

مەديتسينا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، اكادەميك،

قازاق تاعامتانۋ ينستيتۋتىنىڭ پرەزيدەنتى

(«دانىشپاندىق جول»،

«دالا مەن قالا»، 9 تامىز، 2010 ج.)

«ۇلى ىستەردەن تاپقان ءدايىم مۇراتىن،

بار ءومىرى ىرىلىك پەن ەرلىكتەردەن تۇراتىن.

ءسىز، نۇرەكە - حالقىمىزدىڭ باقىتى

تاۋەلسىزدىك ساۋلەتكەرى - ۇلى اقىن!»

ءسابيت دوسانوۆ

(«ەگەمەن قازاقستان»، 14 جەلتوقسان، 2008 ج.)

«...ەلوردامىز استانا الەمدىك گۋمانيزمنىڭ كىندىك تورىنە اينالىپ بارا جاتىر. «داعدارىس جايلى تولعانىس» دەگەن ولەڭىمدە:

...كىلت بىرەۋ ءومىر سۇرەتىن،

دوستاسىپ الەم جاڭىلماس.

نازارباەۆتاي ەركىن بىلەتىن،

ازىرشە دانا تابىلماس، - دەگەنىم دە بۇگىنگى ءومىردىڭ ءبىر كورىنىسى...

نازارباەۆتىڭ ەلدى بارىنشا ۇزاق باسقارۋىنا قاي جاعىنان دا جاعداي جاساۋ ارقىلى ءبىز قازاقستاننىڭ كەمەل كەلەشەگىنە، بەرىك بولاشاعىنا جاعداي جاسايمىز، ارقايسىمىزدىڭ ەڭسەلى ەرتەڭىمىزگە نەگىز قالايمىز. ءتىپتى، ايتەۋىر سايلاۋ وتكىزۋ كەرەك قوي دەي بەرمەي، ەلدى اۋرە-سارساڭعا سالماي ەلباسىنىڭ وكىلەتتىلىگىن ۇزارتۋدىڭ زاڭ شەڭبەرىندەگى قانداي جولدارىن بولسا دا قاراستىرۋدىڭ ارتىقتىعى جوق دەر ەدىم...»

كاكىمبەك سالىقوۆ

(«ەلوردا - ەلباسىنىڭ ەرەنعايىپ ەرلىگى»،

«ەگەمەن قازاقستان»، 17 ماۋسىم، 2009 ج.)

«ادامزات ءوزى جاراتىلعاننان بەرى قيىندىقتان قۇتقارۋشىسىن، جارىلقاۋشىسىن ىزدەپ كەلەدى...

ايتالىق، «ۇرلانعان كۇننىڭ» ورنىنا ءوز جۇرەگىن جۇلىپ الىپ، ادامزاتقا نۇر شاشقان پرومەتەي وسى قيىندىقتان قۇتقارۋشىنى، جارىلقاۋشىنى ىزدەۋدىڭ ميفولوگيالىق ءبىر مىسالى...

ماسەلەن، قيىندىققا تاپ بولعان ەلىن قۇتقارۋ ءۇشىن جايلى جەر ىزدەپ مۇسا (مويسەي) قىرىق جىلعى عۇمىرىن سارپ ەتىپ، اقىر اياعىندا يسرايل بالالارىنىڭ جارىلقاۋشىسىنا اينالعان. ااۆراميزم دەپ اتالاتىن ءدىن باستاۋىندا تۇرعان ءتاۋراتتا (تورا) وسىلاي دەلىنەدى. ونان سوڭ حالقىنىڭ بار ازابىن ءوز موينىنا العان يسا (يۋسۋس) ومىرگە كەلەدى...

مۇنان سوڭ ابدەن ازاپ شەككەن جانە ازعىن جولعا تۇسكەن ارابتاردىڭ جارىلقاۋشىسى رەتىندە مۇحاممەد تاريح ساحناسىنا شىعادى...

ال مەن بولسام عاسىرلار توعىسىندا ءىرى قايراتكەر رەتىندە تاريح ساحناسىنا ن.ءا.نازارباەۆتاي دانا تۇلعا شىققان ادامزات باقىتتى دەر ەدىم... ول - ادامزاتتىڭ بۇكىل تاريحىندا بىردە-ءبىر مەملەكەت باسشىسى قولعا الماعان جاسامپاز يدەيالاردىڭ باستاماشىسى عانا ەمەس سونىمەن بىرگە جۇزەگە اسىرۋشىسى بولا ءجۇرىپ اڭىزدىڭ ەمەس اقيقاتتىڭ پرومەتەيىنە اينالدى».

ساعىندىق Cاتىبالدين،

ەكونوميكا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى،

ءال-فارابي اتىنداعى قازمۋ-ءنىڭ پروفەسسورى

(«پرومەتەي. اڭىز بەن اقيقات»،

«دالا مەن قالا» 19 شىلدە، 2010 ج.)

«...قوعامداعى تالدايسىز ءار ءىزدى ءسىز،

ەل الدىندا ۇعىنىپ پارىزدى ءسىز.

قازاق ۇلتىن توپاننان ساقتاپ قالۋ،

جولىن بىلەر نۇح پايعامبار ءتارىزدىسىز...

...جاساي بەرسىن نۇرسۇلتان نازارباەۆ،

ۇرپاق بەرەر ەسىمى - اتاقازاق!»

ايتۋار وتەگەنوۆ،

اقىن، ەڭبەك ارداگەرى

(«اتاقازاق»، «ەگەمەن قازاقستان»،

23 ماۋسىم، 2010 ج.)

«مەن ءاردايىم ەلباسىنىڭ اتاسىنىڭ ارىستان بوپ تۋعان باتىرلىعىنا، اناسىنىڭ دانىشپان بولىپ تۋعان اقىلدىلىعىنا قايران قالامىن...

الەمدىك تاريحتا قازاقستان ءۇشىن نۇرسۇلتان نازارباەۆ ورنى رەسەيدى وركەنيەتكە جەتەلەگەن ءى پەتر، ۇلىبريتانيانى اياعىنان تۇرعىزعان ۋينستون چەرچيلل، امەريكانىڭ نەگىزىن قالاعان... دجورد ۆاشينگتون، تۇركيانى ىرگەلى ەل ەتكەن اتاتۇرىك سەكىلدى تۇلعالارمەن قاتار تۇرادى دەپ جۇرت جازا باستادى. بۇگىندە نازارباەۆ زامانىنا ساي ولاردىڭ دا ىستەي الماعانىن ىستەپ وتىر دەسە دە بولادى...

بۇگىندە جەر بەتىندەگى ادامزاتتى تولعاندىرعان ماسەلەلەردى نازارباەۆسىز تالقىلاۋ، نازارباەۆسىز شەشۋ مۇمكىن ەمەس جاعدايعا جەتتى.

مىرزاتاي جولداسبەكوۆ،

«ەگەمەن قازاقستان»

«باقىت باعالاعاننىڭ عانا باسىندا تۇرادى»،

18 قاراشا، 2010 ج.

«بۇل اللانىڭ بىزگە بەرگەن باقىتى، اللا بىزگە نۇراعاڭ سياقتى كەمەڭگەر باسشى بەردى. ...مىڭ شۇكىرلىك، مىڭ ءتاۋبا دەيىك، اعايىن!

...الەمدەگى 7 كەرەمەتتىڭ قاتارىنا قوسىلار 8-ءىنشى كەرەمەتىمىز قۇتتى بولسىن اعايىن».

ماعزۇمبەك ماشايىقۇلى،

ۇلىتاۋ اۋدانىنىڭ قۇرمەتتى ازاماتى

(«سەگىزىنشى كەرەمەتىمىز قۇتتى بولعاي»،

«ەگەمەن قازاقستان»، 25 قاراشا، 2009 ج.)

 

قازىرگى قازاق ەليتاسىنىڭ گاليۋتسيناتسيالىق كورىنىسكە باي ۇلتتىق-رۋحاني  شيزوفرەنيانىڭ ناقتى ەپيكريزى مەن انامنەزى مىنە وسىنداي. گاليۋتسيناتسيا كورۋشى ناۋقاستارىمىزدىڭ بارلىعى دا وزگە ۇلت وكىلدەرى ەمەس، كىلەڭ قازاقتاردىڭ جاقسىلارى مەن جايساڭدارىنان قۇرالعاننان سوڭ «ۇلتتىق» دەمەگەندە نە دەيسىڭ؟

***

ءبىر كەزدەرى كەڭەستىك قوعام وسى اۋرۋعا شالدىعىپ، قاراپايىم ادامداردى عارىشتىق دارەجەدە ۇلىقتاعان ەدى. ساناعا ەندىرىلگەن اتەيزمدىك بلوكادا ناقتى جاراتۋشىعا تەڭەۋگە توسقاۋىل بولسا دا، تاجىريبەدە، قۇداي دەپ سانالعان پەرعاۋىن سەكىلدى «كۇن كوسەمدى» مۋميالاپ، تەولوگيالىق تۇرعىدان بولماسا دا يدەولوگيالىق تۇرعىدان تابىندى. كىتاپتارى تەولوگيالىق تۇرعىدان كيەلى سانالماسا دا، يدەولوگيالىق تۇرعىدان نەگىزگى دوكترينا بولدى.  اقىرىندا وسى دەرتتىڭ ناتيجەسى «سسسر» دەپ اتالىن الىپ تا ء(ت)ىرى ورگانيزمدى ءولتىرىپ تىندى...

بۇعان ۇقساس ەپيدەميولوگيالىق دەرتكە ءبىر كەزدەرى تۇركىمەنستان شالدىققان-تىن. ولار دا ادامدى تاڭىرگە تەڭەدى. التىننان پۇتتار تۇرعىزىپ، شارتاراپقا الىپ پورترەتەرى ءىلىندى.

ايتا كەتۋ كەرەك، تاعدارلاس مەملەكەتتەردىڭ ىشىندە مۇنداي دەرتتەن دەر كەزىندە تازالانۋدى تەك قىرعىز قوعامى عانا جۇزەگە اسىرا الدى. ال ۇلتتىق ەليتاسى ساندىراقتاپ، ەلەس كورىپ جۇرگەن قازاق قوعامى ءۇشىن ءدال قازىرگى ساتتە «ۇلتتىق سانا مەن رۋحاني شيزوفرەنيادان» تازارۋ ازىرگە مۇمكىن ەمەس سەكىلدى.

ويتكەنى ءبىزدىڭ ۇلتتىق ەليتا وكىلدەرىنىڭ باسىم كوپشىلىگى اللاعا ساجدە ەتىپ عيبادات ەتسە دە، ءبىر كىسىگە باس ۇرا تابىنىپ، ونىڭ بۇل پانيدەگى سالتاناتىن ماڭگىلىك ەتۋدەن; اللانىڭ جىبەرگەن قاسيەتتى كىتابىن حاق ەكەنىن اۋىزبەن ايتسادا، قۇلشىلىق قىلاتىن تۇلعانىڭ «كىتابىن» ۇلىقتاۋدان; پايعامبارلار سەكىلدى ەرەكشە مەتافيزيكالىق كەرەمەتتەردىڭ يەسى ەتۋدەن; ءدىني توپتاردىڭ ءار ءتۇرلى دەڭگەيدەگى ديالوگتارى ارقىلى ازىزدەر مەن اۋليەلەر قاتارىنا كوتەرۋدەن;  قيالىنىڭ شاما-شارقى جەتكەنشە ونىڭ ەسىمىمەن جاڭا دۇنيەگە كەلگەن سابيلەردى، ۋنيۆەرسيتەتتەردى، ساياسي پارتيانى، فيرمالاردى، قالالاردى، اۋىلداردى، مەكەمەلەردى اتاپ زىكىر ەتۋدەن ازىرگە  ايىعار ەمەس.

يا، ءىشى ءتۇتىن بولسا دا سىرتى ءبۇتىن، جىلتىراقتارمەن بەزەندىرىلىپ، سىرت كوزگە ءبىر ءۇيدىڭ تاتۋ بالالارىنداي، ياكي دە، ءبىر وتاردىڭ موپ-موماقان قارالارىنداي بولىپ كورىنەتىن، سونىسىمەن  ەرەكەشە «بىرلىگى جاراسقان!» ۇلتتىق سانا مەن رۋحاني شيزوفرينياعا شالدىققان ترانسپارەننتى دە تولەرانتتى ۇلتتىق ەليتانىڭ ءدال قازىرگى سيقى وسى!

بىراق، سوندا دا،  ۋاقىت ءساتى جەتىپ، سول ءبىر ءسات كەلگەندە قازىرگى ۇلتتىق ەليتانىڭ بىرنەشە جىلدار بويى تەر توگىپ اتقارعان جانە ءوزىنىڭ ماعناۋي قۇندىلىعىمەن قازاق تاريحىندا وشپەس تە قايتالانباس تۋىندىلار رەتىندە ماڭگىگە ساقتالاتىن «ىجداھاتتى» ەڭبەكتەرىنەن ناۋقاندى تۇردە «ءتاۋبا، جاڭىلىپپىز ويباي!» دەپ بازكەشىپ، ەس جيناپ، شالدىققان دەرتتەرىنەن قۇلان تازا ساۋىعا كەتەتىنە كامىل سەنەمىن.

***

ال ازىرگە - ساناعا تۇسكەن «ماڭگۇرتتىك» ينفەكتسياسى باستاپقى كەزدە «ەكى دۇنيە ەسىگى، ەر تۇرىكتىڭ بەسىگى بولعان ۇلى تۇركىستاندى شاعىن ءبىر-اق قالا شەڭبەرىنە سىيدىرىپ جىبەرگەننەن سوڭ، «سوزىلمالى ماڭگۇرتتىك» دارەجەسىنە اسقىنىپ، ەندىگى شاقتا «رۋحاني شيزوفرەنيا» اينالىپ ەپيدەميالىق-توتەنشە  جاعدايدا كەڭ ەتەك الا باستاعانى سونشالىق، نەگە ەكەنى بەيمالىم، ايتەۋىر، ۇيرەنشىكتى تۇردە، جىل سايىن تاۋەلسىزدىك كۇنىندە «1986-جىلعى جەلتوقسان وقيعاسى بيىل تاعى دا قايتانالار مەكەن؟» دەپ ءوز-وزىمىزدەن جالتاقتاپ، الدەنەدەن ۇركۋمەن «تويلاپ» كەلەمىز، ءار جاڭا جىل كەشىندە داۋسى جوق ءانشىنىڭ وپەرا ارياسىن اسا ىجداھاتتىلىق ءھام اسا تولەرانتتى سابىرمەن تىڭداپ، سوڭىندا، ەرەكشە ريزالىقپپەن شاپالاقتاپ قول سوعىپ كەلەمىز، بۇكىل ەل بولىپ ادامنىڭ تاپانشامەن ءوز وزىنە ءۇش رەت وق اتىپ ء(ۇشىنشىسىن ءوز باسىنا)  ءوز جانىن ءوزى قيا الاتىنىنا سەنىمىزمىزدى ۇزبەي كەلەمىز، ارقا سۇيەۋدىڭ ورنىنا الىپ پورترەتتەردىڭ استىن پانالاپ جول توريتىن، قىلمىسقا ەمەس قالتاڭنىڭ قالىڭدىعى مەن تەرەڭدىگىنە اسا ۇلكەن ءمان بەرەتىن، ەلدىڭ «جالعىزى مەن جالماۋىزى» ءوز پوليتسيامىزدان قورقىپ، ازاماتتىق  قۇقىقىمىزعا قاۋىشۋ ءۇشىن مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەرمەن امالسىز «كەلىسىپ» كەلەمىز، ستاتيستيكالىق كورسەتكىشتەر  اسا قارقىندى دامىپ كەلە جاتقانىمىزدى مىڭ رەت دالەلدەسە دە، تابيعي بايلىققا بەلشەدەن باتىپ تۇرساق تا قارىزدارىمىزدان قۇتىلا الماي جىلاپ كەلەمىز، امالسىز تىستەنىپ شىداپ كەلەمىز، ءتۇس پە، ءوڭ بە، بەيمالىم، ايتەۋىر قۇز باسىنان قۇلاپ كەلەمىز...

«اباي-اقپارات»