“مەن كەزىندە مينيستر بولعانمىن. قازىر قارتتار ءۇيىنىڭ “تۇتقىنىمىن”. نەگە؟ مەنىڭ قاسىرەتىم وزىمە جاساعان وزبىرلىعىمنان بولدى.بالالا-رىمدى ورىس بالا-باقشاسىنا، مەكتەبىنە بەردىم. ورىسشا تاربيەلەدىم. قارتايعاندا ولار مەنى تاستاپ كەتتى. ءاي، قازاعىم! ەسىڭدە تۇت، مەنىڭ جولىممەن جۇرمە! بالالارىڭا قازاقى تاربيە بەرۋگە تىرىس. سەنىڭ باقىتىڭ دا، بولاشاعىڭ دا وسىندا!”قارتتار ۇيىندەگى بۇرىنعى ءمينيستردىڭ سوزىنەنرەسپۋبليكا بويىنشا قازاق مەكتەبى سانى — 3828, ورىس مەكتەبى — 1573. ال بىرنەشە تىلدە ءبىلىم بەرىلەتىن مەكتەپ سانى — 2164.الماتى قالاسىندا تازا قازاق مەكتەپ سانى 50 بولسا، تازا ورىس تىلىندەگى ءبىلىم وشاعى 76 ەكەن. 52 ارالاس مەكتەپ، 3 ۇيعىر تىلىندە جالپى ءبىلىم بەرەتىن ءبىلىم ورداسى دا بار.رەسپۋبليكا بويىنشا2 531 045 وقۋشى مەكتەپتە ءبىلىم الىپ جاتسا، سونىڭ 1 823 042-ءسى قازاق ۇلتى. ال ورىس تىلىندە وقيتىن قازاق بالالارىنىڭ سانى — 274 063. قازاق تىلىندە وقىپ جاتقان ورىس ۇلتى — 2 969.(رەسپۋبليكالىق ستاتيستيكا اگەنتتىگىنىڭ دەرەكتەرى بويىنشا)تاۋەلسىزدىك العانىمىزعا 20 جىل وتسە دە بوداندىق ابدەن ساناسىنا ءسىڭىپ قالعان حالقىمىزدىڭ ىشىندە ءالى كۇنگە سول قۇلدىق پسيحولوگيادان ارىلماي جۇرگەندەر بار. ءوز انا تىلىنە دەگەن سۇيىسپەنشىلىك بالاباقشادان، مەكتەپتەن باستاپ قالىپتاسادى. ياعني، بالاڭدى ورىس سىنىبىنا بەرسەڭ، ەرتەڭ ول ورىسشا ويلاپ، سول ءتىلدىڭ مۇددەسىنە ەرىكسىز قىزمەت ەتە باستايدى. ءبىز بۇگىن بالالارىن ورىس مەكتەبىنە اپارۋ ءۇردىسى نەگە توقتالماي وتىرۋىنىڭ سەبەپ-سالدارىنا ۇڭىلۋگە تىرىستىق.

“مەن كەزىندە مينيستر بولعانمىن. قازىر قارتتار ءۇيىنىڭ “تۇتقىنىمىن”. نەگە؟ مەنىڭ قاسىرەتىم وزىمە جاساعان وزبىرلىعىمنان بولدى.بالالا-رىمدى ورىس بالا-باقشاسىنا، مەكتەبىنە بەردىم. ورىسشا تاربيەلەدىم. قارتايعاندا ولار مەنى تاستاپ كەتتى. ءاي، قازاعىم! ەسىڭدە تۇت، مەنىڭ جولىممەن جۇرمە! بالالارىڭا قازاقى تاربيە بەرۋگە تىرىس. سەنىڭ باقىتىڭ دا، بولاشاعىڭ دا وسىندا!”قارتتار ۇيىندەگى بۇرىنعى ءمينيستردىڭ سوزىنەنرەسپۋبليكا بويىنشا قازاق مەكتەبى سانى — 3828, ورىس مەكتەبى — 1573. ال بىرنەشە تىلدە ءبىلىم بەرىلەتىن مەكتەپ سانى — 2164.الماتى قالاسىندا تازا قازاق مەكتەپ سانى 50 بولسا، تازا ورىس تىلىندەگى ءبىلىم وشاعى 76 ەكەن. 52 ارالاس مەكتەپ، 3 ۇيعىر تىلىندە جالپى ءبىلىم بەرەتىن ءبىلىم ورداسى دا بار.رەسپۋبليكا بويىنشا2 531 045 وقۋشى مەكتەپتە ءبىلىم الىپ جاتسا، سونىڭ 1 823 042-ءسى قازاق ۇلتى. ال ورىس تىلىندە وقيتىن قازاق بالالارىنىڭ سانى — 274 063. قازاق تىلىندە وقىپ جاتقان ورىس ۇلتى — 2 969.(رەسپۋبليكالىق ستاتيستيكا اگەنتتىگىنىڭ دەرەكتەرى بويىنشا)تاۋەلسىزدىك العانىمىزعا 20 جىل وتسە دە بوداندىق ابدەن ساناسىنا ءسىڭىپ قالعان حالقىمىزدىڭ ىشىندە ءالى كۇنگە سول قۇلدىق پسيحولوگيادان ارىلماي جۇرگەندەر بار. ءوز انا تىلىنە دەگەن سۇيىسپەنشىلىك بالاباقشادان، مەكتەپتەن باستاپ قالىپتاسادى. ياعني، بالاڭدى ورىس سىنىبىنا بەرسەڭ، ەرتەڭ ول ورىسشا ويلاپ، سول ءتىلدىڭ مۇددەسىنە ەرىكسىز قىزمەت ەتە باستايدى. ءبىز بۇگىن بالالارىن ورىس مەكتەبىنە اپارۋ ءۇردىسى نەگە توقتالماي وتىرۋىنىڭ سەبەپ-سالدارىنا ۇڭىلۋگە تىرىستىق.

قازاق مەكتەبىنىڭ ءبىلىمى تومەن دەگەنگە كەلىسپەيمىن

تولعاناي ورازاليەۆا، №126 ارالاس ليتسەي ديرەكتو-رىنىڭ وقۋ ءىسى ءجو-نىندەگى ورىنباسارى: — ءبىزدىڭ مەكتەپ 1988 جىلى اشىلعاننان بەرى تازا ورىس تىلىندە ءبىلىم بەرەتىن وقۋ ورنى بولعان. كەيىن قازاق مەكتەبىنە دەگەن سۇرانىس كوبەيگەن سوڭ، ارالاس مەكتەپكە اينالدى. ۋاقىت وتە كەلە قازاق سىنىپتارىندا بالالاردىڭ سانى كوبەيىپ، ورىس سىنىپتارىندا بالالار سانى ازايعاننان كەيىن ولار قىسكاردى. قازىرگى تاڭدا 6-11 دەيىن عانا ورىس سىنىپتارى بار. بولاشاقتا تازا قازاق مەكتەبىنە اينالامىز دەپ وتىرمىز. بۇرىن جالپى ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپ بولساق، بيىلعى وقۋ جىلىنان باستاپ ليتسەي دەگەن اتقا يە بولدىق. ايتا كەتەتىن جايت ءالى دە ورىس سىنىپتارىندا قازاق بالالارىنىڭ سانى بارشىلىق.

وسى كۇنى اتا-انانىڭ اراسىندا «قازاق مەكتەپتەرىنىڭ ءبىلىمى تومەن» دەگەن قاتە پىكىر قايتادان كالىپتاسقان. ءوزىمنىڭ تۋىستارىم، تانىستارىمنىڭ اراسىندا دا سونداي پىكىردى ەستىپ ءجۇرمىن. «باستاۋىش قازاق سىنىپتارىندا ساباق دۇرىس ءوت-پەيدى. ورىس مەكتەپتەرىندە ءتارتىپ، جۇيە، ءبىلىم دە بار»، — دەيدى. مەن وعان مۇلدە كەلىسپەيمىن. ءبىزدىڭ مەنتاليتەتىمىز ورىسقا قاراعاندا باسقاشا بولار. قازاقشا بىتىرگەن بالالار وتە كىشىپەيىل، ۇلكەندى سىيلايتىن بولىپ كەلەدى. ەلىمىزدەگى جوعارى وقۋ ورىندارىنان قازاق مۇعالىمدەرى دە ءبىتىرىپ جاتىر. مەنىڭ تۋعان اكپەم: «بالامدى ورىس سىنىبىنا بەرەمىن. ورىس مەكتەبىن بىتىرگەن بالالار ءوز ويلارىن اشىق ايتا الادى، مەن قازاقشا وقىعاندىقتان كوپ نارسەنى ايتۋعا جۇرەكسىنىپ، وسپەي قالدىم»، — دەيدى. مەن وعان: «قازاق مەكتەبىن بىتىرگەن بالالار ىزەتشىل، ۇلكەندى سىيلايتىن، تاربيەسى مۇلدە باسقاشا بولاتىندىقتان، قارتايعاندا وزىڭە جاقسى بولادى، سەنى سىيلاپ، كومەكتەسەدى»، — دەيمىن.

ءوزىڭىز ويلاپ قاراڭىزشى، ەلباسى ن.نازارباەۆ تا، د.قوناەۆ تا جانە ت.ب مىقتى ازاماتتارىمىز قازاقشا وقىعان. ول ادامنىڭ سانا-سەزىمى، تۇيسىگىنە بايلانىستى. ولار ەكى ءتىلدى دە جاقسى مەڭگەرگەن. كەزىندەگى س.سەيفۋللين، ا.بايتۇرسىنوۆتار دا ەكى ءتىلدى جەتىك مەڭگەرىپ، ەكى تىلدە دە ساۋاتتى جازعان. سوندىقتان دا مۇنداي جاڭساق پىكىرگە مۇلدە كەلىسپەيمىن. مەن مۇنى نامىسى جوقتىقتان، پاتريوتتىق سەزىمنىڭ بول-ماۋىنان دەپ ويلايمىن. كەيبىرەۋلەر «قازاق مەكتەبىندە ءبىلىم ناشار» دەيدى. ءبىز، ياعني وقۋ ءىسى بويىنشا مەڭگەرۋشىلەر مۇعالىمدەردىڭ ساباعىنا ۇنەمى قاتىسىپ وتىراتىندىقتان، قازاق سىنىپتارىندا كوپتەگەن بىلىكتى دە ءبىلىمدى مۇعالىمدەردىڭ بار ەكەنىن جاقسى بىلەمىز.

اتا-اناعا ناسيحات ايتۋ — ءبىزدىڭ پارىزىمىز

سويۋزحان مولداسانوۆا، №16 ارالاس مەكتەپ ديرەك-تورىنىڭ وقۋ ءىسى ءجو-نىندەگى ورىنباسارى: — بىزگە «بالامدى مىندەتتى تۇردە ورىس سىنىبىنا بەرەمىن، قازاق سىنىبىنا بەرمەيمىن» دەپ كەلگەن اتا-انا جوق. ورىس سىنىبىندا قازاق بالالارىنىڭ سانى كوپ ەمەس.

تاۋەلسىزدىك العان جىلدارى مەن باس-تاۋىش سىنىپقا ساباق بەردىم. سول كەزدە اتا-انالاردىڭ بالالارىن قازاق سىنىبىنا الىپ كەلگەندەرىن كوردىم. وزگە ۇلتتار دا، سونىڭ ىشىندە ورىستار دا قازاقشاعا بەرىپ جاتتى. ءبىزدىڭ مەكتەپكە التىنگۇل زەينوللاقىزى ديرەكتور بولىپ كەلگەن-نەن بەرى 1-4-كە دەيىن قازاق باستاۋىش سىنىپتارىن اشتى.

سول قازاق سىنىبىندا وقىپ جۇرگەن بالاسىن شىعارىپ، ورىسشاعا بەرگەن اتا-انا دا جوق.

بىزدە بيىلعى وقۋ جىلىنان باستاپ قازاقشا مەكتەپ الدى دايارلىق، ياعني شا-عىن ورتالىق اشىلدى. سوندا قازاقتار ورىس بالاباقشاسىندا تاربيەلەنىپ كەل-گەن بالالارىن بىزگە اكەلدى. ءورىستىل-ءدى اتا-انالاردىڭ بالاسىنىڭ ساباعىنا كومەكتەسە المايتىنىن ءبىلىپ تۇرسا دا «ءسابيىم انا ءتىلىن ءبىلسىن» دەگەن نيەتپەن قازاق سىنىبىنا بەرىپ جاتقانىن كورگەندە، ريزا بولاسىڭ.

مەكتەپكە جاز مەزگىلىندە اتا-انالار با-لالارىنىڭ قۇجاتتارىن وتكىزۋگە كەلەدى. ءبىز ولارعا «بالاڭىزدى قازاق بولىمىنە بەرىڭىز. ءسىز ۇيدە شاما-شارقىڭىزشا ۇيرەتسەڭىز، ءبىزدىڭ مەكتەپتىڭ جوعارى ساناتتى، بىلىكتى مۇعالىمدەرى وقىتادى. بالاڭىز يگەرىپ كەتەدى»، — دەپ ناسيحات ايتامىز.

اعارتۋ سالاسىنا كەزدەيسوق كەلگەندەر بار

ساۋلە تاجىقۇلوۆا، №95 ورىس مەكتەبى ديرەكتورىنىڭ وقۋ ءىسى جونىندەگى ورىنباسا-رى: — ەلىمىزدەگى بارلىق مەكتەپتەردە 1 سىنىپتان باستاپ قازاق ءتىلى تەرەڭدەتىلىپ وقىتىلادى. قازاق ادەبيەتىنىڭ سۇراقتارى ۇبت-دا كوپ كەزدەسەتىندىكتەن، كەيىنگى جىلدارى قازاق ادەبيەتىنىڭ ءوزى ءبولىنىپ وقىتىلادى دەگەن ماسەلە مۇعالىمدەردىڭ ۇسىنىسىمەن كو-تەرىلۋدە. ءبىزدىڭ مەكتەپتە ون شاقتى قازاق ءتىلى مامانى بولسا، ونىڭ تەڭ جارتىسى جوعارى ساناتتى ماماندار.

ءبىز اي سايىن تەست وتكىزىپ، قازاق ءتىلى ماماندارىنىڭ ءبىلىم دەڭگەيىن، ساباق بەرۋ ساپاسىن تەكسەرىپ وتىرامىز. بىراق بۇل، ارينە، ورىس سىنىبىن بىتىرگەن بالا قازاق ءتىلىن جوعارى دەڭگەيدە ءبىلىپ شىعادى دەگەن ءسوز ەمەس.

باستاۋىش سىنىپتارعا ارنالعان قازاق ءتىلى وقۋلىقتارى تاۋىرلەۋ بولعانمەن، 5-تەن 11-گە دەيىنگى قازاق ءتىلى وقۋلىقتارىنىڭ ساپاسى ناشارلاۋ.

مەن بىزگە قازاق ۇلت وكىلدەرىنىڭ بالالارىن ورىس سىنىبىنا اكەلگەندە، نە سەبەپتى ورىس سىنىبىنا بەرىپ جاتقانىن سۇرايمىن. سوندا بارلىعى دەرلىك قازاق وقۋلىقتارى، مۇعالىمدەرىنىڭ ءبىلىم دەڭ-گەيى تومەن ەكەنىن، سول سەبەپتى دە ورىس سىنىبىنا بەرىپ جاتقاندىعىن ايتادى. راسىندا دا قازاق سىنىپتارىندا ءبىلىم بەرۋ دەڭگەيى تومەن، اعارتۋ سالاسىنا كەزدەيسوق كەلگەن ۇستازدار كوپ كەزدەسەدى. ال ورىس مەكتەبىندە ونداي ءۇردىس جوق.

رەسەيدىڭ وقۋلىقتارىن اۋدارعانىمىز دۇرىس ەمەس

تاتيانا شۋميلوۆا، № 95 ورىس مەكتەبىنىڭ ديرەكتورى: — مەن ۇلتتىق تەستىلەۋ ورتا-لىعىنىڭ «قازاقستان تاريحى» بويىنشا تەست تاپسىرمالارىنىڭ ەكس-پەرتى، قۇراستىرۋشىسىمىن.

ءبىزدىڭ مەكتەپتە 31 ۇلت وكىلى ءبىلىم الىپ جاتىر. ياعني 827 وقۋشىمىز بولسا، ونىڭ 236-سى قازاق، 373-ءى ورىس. قالعاندارى باسقا ۇلت وكىلدەرى.

ەندى ءبىلىم بەرۋ ساپاسى وقۋلىقتارعا دا تىكەلەي بايلانىستى. قازاق مەكتەپ-تەرىندەگى وقۋلىقتار كوپ سىنعا ۇشىراپ جاتادى. الايدا كەيىنگى شىعىپ جات-قان ورىس سىنىپتارىنا ارنالعان وقۋ-لىقتاردىڭ ساپاسى دا اسا جاقسى ەمەس. كەزىندە وقۋلىقتاردى تەك عالىمدار عانا جازدى. ارينە، وقۋلىقتىڭ ءوزىن جازۋعا عالىم قاتىسۋى مىندەتتى. الايدا وقۋشىلارمەن كۇندەلىكتى قارىم-قاتىناس جاساپ، بالا پسيحولوگياسىن، مۇمكىندىگىن جاقسى مەڭگەرگەن مەكتەپ مۇعالىمدەرى دە قاتىسپاسا بولمايدى. اسىرەسە، مۇعالىمگە ارنالعان ادىستەمەلىك كورنەكى قۇرالدار، وقۋشىلارعا ارنالعان ديداكتيكالىق تاپسىرمالاردى مۇعالىم جازۋ كەرەك. قازىرگى تاڭدا وقۋلىق، كورنەكى قۇرالداردى جازۋعا مەكتەپ مۇعالىمدەرى تارتىلا باستادى. سونىمەن قاتار، بىزدە وقۋلىق جازعاندا، ەلدىڭ مەنتاليتەتى، سالت-ءداستۇرى، ەرەكشەلىگى ەسكەرىلمەيدى. قانشاما جىلدار رەسەي ەلىنىڭ وقۋلىقتارىن اۋدارىپ كەلدىك. اسىرەسە قازاقستان تاريحى، ءتىل، قازاقستان گeوگرافياسى، ادەبيەتىن، ياعني گۋمانيتارلىق ءپان وقۋلىقتارىن جازعان-دا مەنتاليتەت ەسكەرىلۋ كەرەك، ۇلتتىق كالوريتكە نەگىزدەلۋى ءتيىس.

رەسەيدىڭ وقۋلىقتارى تازا ورىس ۇل-تىنىڭ رۋحاني دۇنيەسىنە نەگىزدەلىپ جا-زىلعان. ول قازاق ەلىنە جارامايدى. ال بىزدە سولاردان كوشىرىلىپ كەلدى. بەلگىلى ءبىر ۋاقىتقا دەيىن وسى جاعىنان قيىندىق كوردىك.

قازىرگى تاڭدا وقۋلىقتى جازعاندا، مەنتاليتەتتى ەسكەرە باستادى. وسى كۇنگى وقۋلىقتاردىڭ ساپاسى كۇننەن-كۇنگە جاقسارىپ كەلەدى.

9 ورىس سىنىبىندا ءبىر عانا  ورىس بالا بار

گۇلجانات وماروۆا ەرعاليقىزى، №24 ارالاس ليتسەي ديرەك-تورى: — ءبىزدىڭ مەكتەپتە ورىس جانە قازاق سىنىبىنا دا 7 سىنىپتان باستاپ وقۋ-شىلار بايقاۋ ارقىلى قابىلدانادى. بۇل — فيزيكا-ماتەماتيكا باعىتىنداعى ءبىلىم ورداسى.

ەگەمەندىك العان العاشقى جىلدارى بارلىق قازاق بالاسىن قازاق مەكتەبىنە بەرە باستادى. قازىرگى تاڭدا دا ءورىستىلدى باۋىرلارىمىزدىڭ كوبى بالالارىن قازاق بالاباقشاسى مەن مەكتەبىنە بەرۋدە.

مەنىڭ مەكتەبىمدە قازاق بولىمىندەگى بالالار سانى ورىس بولىمىنە قاراعاندا الدەقايدا كوپ. ەندى اتا-انالاردان قازاق سىنىبىندا وقيتىن بالاسىن ورىس بولىمىنە اۋىستىرۋ جونىندە بىردە-ءبىر ءوتىنىش تۇسكەن جوق.

جاسىراتىنى جوق، ورىس سىنىپتارىندا قازاق بالالارىنىڭ سانى دا كوپ. ورىس ۇلتىنان مۇلدە از.

رەسپۋبليكالىق عىلىمي جوبا — وليم-پيادالاردا، حالىقارالىق عىلىمي جو-با جارىستاردان دا قازاق سىنىبىنىڭ بالالارى جوعارى ناتيجە كورسەتىپ ءجۇر. قىسقاشا توقتالىپ وتسەم، وسى ۇستىمىزدەگى جىلى قاڭتاردىڭ 7-8-دە قالالىق عىلىمي جوبا جارىسى ءوتتى. وعان بىزدەن 27 بالا قاتىسسا، ونىڭ 16-سى جۇلدەلى ورىن الدى. سونىن 12-ءسى قازاق سىنىبىنىڭ وقۋشىلارى. 2001 جىلدىڭ قازان ايىندا گرەكيادا وتكەن حالىقارالىق فيزيكا-ماتەماتيكا بويىنشا پاندىك وليمپياداعا بىزدەن 6 وقۋشى قاتىسسا، بارلىعى دا جۇلدەلى ورىنعا يە بولىپ قايتتى. سونىڭ 5-ءۋى قازاق سىنىبىندا ءبىلىم الىپ جاتقان بالالار. سوڭعى بەس جىلدا رەسپۋبليكالىق عىلىمي جوبا — وليمپيادالاردان ءبىزدىڭ ليتسەيدەن 17 بالا جەڭىمپاز اتانسا، سونىڭ 12-ءسى قازاق سىنىبىنىڭ وقۋشىلارى. ال حالىقارالىق عىلىمي جوبا جارىستاردان ءبىزدىڭ ءبىلىم ورداسىنان 21 وقۋشى جەڭىمپاز اتانسا، سونىڭ 16-سى قازاق سىنىبىنىڭ بالالارى. ايتا بەرسەك، قازاق سىنىبىندا وقىپ جاتقان بالالاردىڭ ءبىلىم دەڭگەيىنىڭ جوعارى ەكەنىن كورسەتەتىن دەرەكتەر كوپ.

قازاقستان تاريحىن قازاق تىلىندە وقىتامىز

اناستاسيا كيريلوۆا، جەكەمەنشىك ورىس مەكتەبىنىڭ باس ديرەكتورى:

— بىزدە بالاباقشانىڭ اشىلعانىنا التى جىل بولدى. سول بالاباقشادان باستاپ قازاق ءتىلىن مەملەكەتتىك ءتىل رەتىندە ۇيرەتىپ جاتىرمىز. سوندىقتان ءبىزدىڭ بالالار قازاقشا ءتاپ-ءتاۋىر سويلەيدى. بىزدە قازاق ۇلتىنىڭ بالالارى كوپ. نەگىزىنەن، ورىس پەن قازاق بالالارىنىڭ سانى تەڭ. باسقا ۇلت وكىلدەرى دە بار.

جەكەمەنشىك مەكتەپتىڭ ءبىر ەرەكشەلى-گى، مەملەكەتتىك جالپى ءبىلىم بەرەتىن وقۋ ورىندارىنا قويىلاتىن تالاپ- مىندەتتەرمەن قاتار بالالاردى وقىتۋ بويىنشا قوسىمشا باعدارلامالاردى كىرگىزە الادى.

مەكتەپ وقۋشىلارى «قازاقستان تا-ريحىن» قازاق تىلىندە جانە ورىس تىلىندە بىردەي وتەدى. ەندى تاعى دا كەيبىر پاندەردى قازاق تىلىندە ەندىرۋگە تىرىسامىز.

قازاقستان تاريحىن قازاق تىلىندە بەرگەن دۇرىس. سەبەبى، بۇل — ءبىز تۇراتىن جەردىڭ، ەلدىڭ انا ءتىلى.

ءاربىر قازاق پاتريوت بولسىن

التىنگۇل زەينوللاقىزى، №16 مەكتەپ ديرەكتورى:

— ءبىزدىڭ مەكتەپ العاش رەت 1936 جىلى وسى قازىرگى ءبىلىم وشاعىنا كورشىلەس جاتقان شىعارماشىلىق ۇيىندە ەر بالالار گيمنازياسى بولىپ اشىلعان. 1975 جىلى جاڭا عيمارات سالىنىپ، وسىندا جالپى ءبىلىم بەرەتىن ورىس مەكتەبى بولىپ قايتا اشىلدى.

شىندىعىن ايتقاندا، وتباسىندا قا-زاقشا سويلەسەتىندەر بالالارىن قازاق سىنىبىنا بەرەدى. ال، قالادا تۋىپ-وسكەن، ورىسشا تاربيەلەنگەن اتا-انا پەرزەنتىن كوبىنە ورىس سىنىبىنا بەرەدى. مەن 2006 جىلدىڭ وقۋ جىلىنان باستاپ وسى مەكتەپتى باسقارۋعا كەلگەلى بەرى ءبىزدىڭ توڭىرەگىمىزدە تۇراتىن قازاق اتا-انالاردان قازاق سىنىبىنا دەگەن سۇرانىس كوپ بولدى. وزىمدە مەكتەپ ماڭىندا ورنالاسقان جاتاقحانالاردى ارالاپ كورىپ، ونداعى قارادومالاقتاردىڭ كوپ ەكەنىن اڭعاردىم. ال جاقىن ماڭدا قازاق مەكتەبى جوق.

سودان 1-4-كە دەيىن باستاۋىش قازاق سىنىپتارىن اشىپ جىبەردىم. بۇل باستامانى ەستىگەن ورىس اتا-انالار ماعان كەلىپ، قارسىلىقتارىن ءبىلدىرىپ جاتتى. بىراق ءبارىبىر دە مەن ەشتەڭەگە قاراماستان قازاق بالالارىنا ارناپ قازاق سىنىپتارىن اشتىم. بالالاردى وقىتاتىن مۇعالىمدەردى بايقاۋ جاريالاپ، ىرىكتەپ الدىم. مەن مۇعالىمنىڭ ءبىلىم بەرۋ دەڭگەيى، وقىتۋ باعىتى، ءوتىلىمى جوعارى ءبىلىمدى مامان بولۋىن تالاپ ەتتىم. ياعني، بالاعا قانشالىقتى ءبىلىم، تاربيە بەرە الادى؟ سوعان قاتاڭ نازار اۋداردىم. ءوزىم انا بولعاسىن، ۇستازدىڭ ەڭ الدىمەن انا بولعانىن قالادىم. سەبەبى، ۇستازدىڭ بالاعا مەيىرىمى دۇرىس بولۋ كەرەك.

قازاق سىنىپتارىندا ءبىر عانا جاس مامان بار. قالعاندارى كورگەنى مەن تۇيگەنى كوپ دارەجەلى، بايسالدى، ساليقالى ۇلكەن كىسىلەر. ەندى ءوزىم قازاق سىنىبىن موينىما جاۋاپكەرشىلىك ارتا وتىرىپ اشقان سوڭ، كادردىڭ ءبىلىم دەڭگەيىنىڭ جوعارى بولۋىنا جانە قازاق سىنىبىندا وقىپ جاتقان وقۋشىلاردىڭ ورىس سىنىبىنان كەم ەمەس ءبىلىم الۋىنا ءمان بەردىم.

مەنىڭ باۋىرلارىم، تانىستارىم ورىس-ءتىلدى بولسا دا، بالالارىن ماعان قازاق سىنىپتارىنا بەرىپ جاتىر. ءاربىر قازاق «مەن ەڭ الدىمەن ءوز ەلىمنىڭ پەرزەنتىمىن» دەپ ەسەپتەۋ كەرەك. قازاق ەل بولامىن دەسە، بەسىگىن تۇزەۋ كەرەك.

مەن، ماسەلەن، ورىس تىلىندە وقىسام دا، ۇيدە اتا-انام، اتا-اجەم بىزبەن قازاقشا سويلەسەتىن. اكەم بىزگە «ۇيدە قازاقشا سويلەڭدەر» دەپ تالاپ قوياتىن. مەن ورىسشا سۇراسام، تەك قازاق تىلىندە جاۋاپ بەرەتىن.

قول استىمدا ەڭبەك ەتىپ جاتقان ورىس ۇلتىنىڭ وكىلدەرى قازاق ءتىلىن جاقسى تۇسىنەدى. ولار تىلگە بەيىمدەلگەن. ورىس حالقى اقىرىنداپ قازاقشا ۇيرەنىپ جاتىر دەپ ايتۋعا بولادى.

ەكى بالام دا ورىس سىنىبىندا وقيدى

گۇلجامال قۇرمانباەۆا، №16 مەكتەپتىڭ 4 قازاق سىنىبىنىڭ جەتەكشىسى: — بۇل مەكتەپتىڭ تاريحىندا العاش رەت 2007 جىلى قازاق سىنىپتارى اشىلدى. ەندى العاشقى قازاق سىنىبىن 1 سىنىپتان باستاپ 4 سىنىپقا دەيىن وقىتىپ كەلە جاتىرمىن. بۇل بالالار وتە زەرەك، دارىندى. سونىمەن قاتار، ۇلدارىمىز قالالىق، وبلىستىق سپورت جارىستارىنان التىن، قولا مەدالدار الىپ، ءبىزدى قۋانتىپ جاتسا، ال قىز بالالارىمىز ونەر بايقاۋلارىنان جۇلدەلى ورىندار الىپ ءجۇر. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، جان-جاقتى دامىپ، ءوسىپ كەلەدى.

مەن وسى ماقالانى جازۋ بارى-سىندا ورىس مەكتەبىندە وقىپ جات-قان بالالاردىڭ اتا-اناسىنىڭ بىرنەشەۋىمەن سويلەسكەن ەدىم. سوندا كەيبىرى قازاق مەكتەپتەرىنىڭ ءبىلىم بەرۋ دەڭگەيى ورىس سىنىپتارىنا قاراعاندا تومەن ەكەنىن، سول سەبەپتى بالاسىنىڭ بولاشاعىن ويلاعاندىقتان ورىس سىنىبىنا بەرگەندەرىن ايتسا، ال ءبىر اتا-انالار بالاسىن ورىس مەكتەبىنە قازاق تىلىندەگى وقىتۋ جۇيەسىنە كوڭىلى تولماعاندىقتان ەمەس، ەكى ءتىلدى دە ءبىلسىن دەگەن نيەتپەن بەرگەندەرىن ايتىپ ءوتتى.

سالتانات: — بالام جەكەمەنشىك ورىس مەكتەبىندە وقيدى. ءوزىمىز قازاق تىلىندە مەكتەپتى دە، جوعارى وقۋ ورنىن دا بىتىردىك. ۇيدە بالالارمەن قازاقشا سويلەسەمىز. اتا-اجەسىمەن اقىلداسىپ، ورىس ءتىلىن دە جەتىك مەڭگەرسىن دەگەن ويمەن ورىس مەكتەبىنە بەردىك.

جازيرا دوسكەەۆا: — ەكى بالام دا ورىس سىنىبىندا وقيدى. ءبىر بالام زە-رەكتىگىنە بايلانىستى 5 جاسىندا ءبىرىنشى سىنىپقا بارسا، ەكىنشى بالام 4 جاسىندا مەكتەپكە دايارلىق بولىمىنە بارىپ، قازىر وقىپ جاتىر. ەندى ءبىز بالامىزدى ورىس سىنىبىنا قازاق ءتىلىن مەنسىنبەگەندىكتەن الدە قازاق مەكتەپتەرىندە ءبىلىم بەرۋ سا-پاسى ناشار دەپ ويلاعاندىقتان بەرگەن جوقپىز. ۇيدە تەك قازاقشا سويلەسەمىز. تەك ورىس ءتىلىن دە ۇيرەنسىن دەپ بەردىك. ءوزىمىز قازاقشا وقىدىق.

ال اتى-جوندەرىن مۇلدە ايتقىسى كەل-مەگەن ءۇش بالانىڭ اتا-اناسى:

— بالالارىمنىڭ بارلىعى دا ورىس مەكتەبىندە وقيدى. سەبەبى قازاق سىنىپ-تارىنىڭ ءبىلىم بەرۋ دەڭگەيى تومەن،—دەيدى.

بالامدى قازاق ءتىلىن ءبىلسىن دەپ بەردىم

قازىرگى ۋاقىتتا قازاق سىنىپتارىندا وقىپ جاتقان وزگە ۇلت وكىلدەرى دە بار ەكەن. ياعني، ۇيعىر، وزبەك، تۇرىك سياقتى تۇركى تىلدەس، باۋىرلاس ەلدەردى ايتپاعاندا، ورىس، ۋكراين ت.ب. سلاۆيان ۇلتتارى دا كەزدەسەدى. ارينە، ولاردىڭ سانى اسا كوپ ەمەس. دەگەنمەن دە وزگە ۇلتتىڭ قازاق ءتىلىنىڭ بولاشاعىن مويىنداپ، بالاسىنىڭ كەلەشەگىن ويلاپ، قازاق مەكتەپتەرىنە بەرىپ جاتقانى كوڭىلىمىزگە دەمەۋ ۇيالاتادى. ال بالالارىن ءوز انا ءتىلىن مەنسىنبەي، ورىس سىنىبىنا جەتەكتەپ اپارىپ جۇرگەن قازاق باۋىرلارىمىزدىڭ ازايماي تۇرعانى دا وكىنىشتى-اق.

ەكاتەرينا احمەتيانوۆا، اتا-انا:

— مەن ءوزىم ۋكراين ۇلتىنىڭ قىزىمىن. ال جارىم قازاق ۇلتىنىڭ ازاماتى. جولداسىم ورىس تىلىندە ءبىلىم العاندىق-تان، انا ءتىلىن اسا جاقسى بىلمەيدى. ءبىز قى-زىمىزدى قازاق جەرىندە تۇرىپ، ەڭبەك ەتىپ جاتقاندىقتان «مەملەكەتتىك ءتىلدى ءبىلسىن، ۇيرەنسىن، بولاشاقتا قاجەت بولادى» دەگەن نيەتپەن تازا قازاق مەكتەبىنە بەردىك. سەبەبى، ءبىز وسى ءتىلدىڭ وتانىن-دا ءومىر ءسۇرىپ جاتىرمىز. قىزىمىزدىڭ كەلەشەگىن ويلاعاندىقتان وسىلاي شەشتىك، — دەيدى.

P.S.

داعىس-تاننىڭ بەلگىلى اقىنى، اۆار ءتىلىنىڭ جاناشىرى راسۋل عامزاتوۆ: «كەز كەلگەن حالىقتىڭ ءومىرى — ونىڭ تىلىندە»، — دەگەن ەكەن. بۇل ءسوزدىڭ ءمəنىسى زور. ءتىلى جويىلعان ەلدىڭ ءوزى دە جوعالادى. جەر بەتىندە وسىلاي ۇستەمدىگى زور تىلدەردىڭ قىسىمىمەن جۇتىلىپ كەتكەن تىلدەر كوپ. كەزىندە قازاقتىڭ ماقتانىشى، عۇلاما جازۋشىسى م.Əۋەزوۆ: «ەل بولام دەسەڭ، بەسىگىڭدى تۇزە»، — دەپ بەكەر ايتپاعان بولار. ەندەشە، قازاق ءتىلىنىڭ اياسىن كەڭەيتىپ، دامىتامىز دەسەك، ءəربىر قازاق ءوز بالاسىن انا تىلىندە وقىتاتىن مەكتەپكە بەرۋگە مىندەتتى. تەك سوندا عانا ەل بولىپ قالامىز.

ميرا مايشىعۇلوۆا

http://kazakzaman.kz/kz/newsDetail_getNewsById.action?newsId=53648